نامه ۶۴ صبحی صالح
۶۴- و من کتاب له ( علیه السلام ) إلى معاویه جوابا
أَمَّا بَعْدُ فَإِنَّا کُنَّا نَحْنُ وَ أَنْتُمْ عَلَى مَا ذَکَرْتَ مِنَ الْأُلْفَهِ وَ الْجَمَاعَهِ فَفَرَّقَ بَیْنَنَا وَ بَیْنَکُمْ أَمْسِ أَنَّا آمَنَّا وَ کَفَرْتُمْ وَ الْیَوْمَ أَنَّا اسْتَقَمْنَا وَ فُتِنْتُمْ
وَ مَا أَسْلَمَ مُسْلِمُکُمْ إِلَّا کَرْهاً وَ بَعْدَ أَنْ کَانَ أَنْفُ الْإِسْلَامِ کُلُّهُ لِرَسُولِ اللَّهِ ( صلى الله علیه وآله وسلم )حِزْباً
وَ ذَکَرْتَ أَنِّی قَتَلْتُ طَلْحَهَ وَ الزُّبَیْرَ وَ شَرَّدْتُ بِعَائِشَهَ وَ نَزَلْتُ بَیْنَ الْمِصْرَیْنِ وَ ذَلِکَ أَمْرٌ غِبْتَ عَنْهُ فَلَا عَلَیْکَ وَ لَا الْعُذْرُ فِیهِ إِلَیْکَ
وَ ذَکَرْتَ أَنَّکَ زَائِرِی فِی الْمُهَاجِرِینَ وَ الْأَنْصَارِ وَ قَدِ انْقَطَعَتِ الْهِجْرَهُ یَوْمَ أُسِرَ أَخُوکَ
فَإِنْ کَانَ فِیهِ عَجَلٌ فَاسْتَرْفِهْ فَإِنِّی إِنْ أَزُرْکَ فَذَلِکَ جَدِیرٌ أَنْ یَکُونَ اللَّهُ إِنَّمَا بَعَثَنِی إِلَیْکَ لِلنِّقْمَهِ مِنْکَ وَ إِنْ تَزُرْنِی فَکَمَا قَالَ أَخُو بَنِی أَسَدٍ
مُسْتَقْبِلِینَ رِیَاحَ الصَّیْفِ تَضْرِبُهُمْ بِحَاصِبٍ بَیْنَ أَغْوَارٍ وَ جُلْمُودِ
وَ عِنْدِی السَّیْفُ الَّذِی أَعْضَضْتُهُ بِجَدِّکَ وَ خَالِکَ وَ أَخِیکَ فِی مَقَامٍ وَاحِدٍ وَ إِنَّکَ وَ اللَّهِ مَا عَلِمْتُ الْأَغْلَفُ الْقَلْبِ الْمُقَارِبُ الْعَقْلِ
وَ الْأَوْلَى أَنْ یُقَالَ لَکَ إِنَّکَ رَقِیتَ سُلَّماً أَطْلَعَکَ مَطْلَعَ سُوءٍ عَلَیْکَ لَا لَکَ لِأَنَّکَ نَشَدْتَ غَیْرَ ضَالَّتِکَ وَ رَعَیْتَ غَیْرَ سَائِمَتِکَ وَ طَلَبْتَ أَمْراً لَسْتَ مِنْ أَهْلِهِ وَ لَا فِی مَعْدِنِهِ فَمَا أَبْعَدَ قَوْلَکَ مِنْ فِعْلِکَ وَ قَرِیبٌ مَا أَشْبَهْتَ مِنْ أَعْمَامٍ وَ أَخْوَالٍ حَمَلَتْهُمُ الشَّقَاوَهُ وَ تَمَنِّی الْبَاطِلِ عَلَى الْجُحُودِ بِمُحَمَّدٍ ( صلى الله علیه وآله وسلم )فَصُرِعُوا مَصَارِعَهُمْ حَیْثُ عَلِمْتَ لَمْ یَدْفَعُوا عَظِیماً وَ لَمْ یَمْنَعُوا حَرِیماً بِوَقْعِ سُیُوفٍ مَا خَلَا مِنْهَا الْوَغَى وَ لَمْ تُمَاشِهَا الْهُوَیْنَى
وَ قَدْ أَکْثَرْتَ فِی قَتَلَهِ عُثْمَانَ فَادْخُلْ فِیمَا دَخَلَ فِیهِ النَّاسُ ثُمَّ حَاکِمِ الْقَوْمَ إِلَیَّ أَحْمِلْکَ وَ إِیَّاهُمْ عَلَى کِتَابِ اللَّهِ تَعَالَى وَ أَمَّا تِلْکَ الَّتِی تُرِیدُ فَإِنَّهَا خُدْعَهُ الصَّبِیِّ عَنِ اللَّبَنِ فِی أَوَّلِ الْفِصَالِ وَ السَّلَامُ لِأَهْلِهِ
شرح وترجمه میر حبیب الله خوئی ج۲۰
المختار الثالث و الستون و من کتاب له علیه السلام الى معاویه: جوابا
أما بعد، فإنا کنا نحن و أنتم على ما ذکرت من الالفه و الجماعه ففرق بیننا و بینکم أمس أنا آمنا و کفرتم، و الیوم أنا استقمنا و فتنتم، و ما أسلم مسلمکم إلا کرها، و بعد أن کان أنف الإسلام کله لرسول الله- صلى الله علیه و آله- حزبا. و ذکرت أنی قتلت طلحه و الزبیر، و شردت بعائشه و نزلت [بین] المصرین! و ذلک أمر غبت عنه فلا علیک، و لا العذر فیه إلیک. و ذکرت أنک زائری فی المهاجرین و الأنصار، و قد انقطعت الهجره یوم أسر أخوک، فإن کان فیک عجل فاسترفه [فاسترقه]، فإنی إن أزرک فذلک جدیر أن یکون الله إنما بعثنی إلیک للنقمه منک، و إن تزرنی فکما قال أخو بنی أسد:
| مستقبلین ریاح الصیف تضربهم |
|
بحاصب بین أغوار و جلمود |
|
|
|
و عندی السیف الذی أعضضته بجدک و خالک و أخیک مقام واحد، و إنک- و الله- ما علمت الأغلف القلب، المقارب
العقل، و الأولى أن یقال لک: إنک رقیت سلما أطلعک مطلع سوء علیک لا لک، لأنک نشدت غیر ضالتک، و رعیت غیر سائمتک، و طلبت أمرا لست من أهله و لا فی معدنه فما أبعد قولک من فعلک!! و قریب ما أشبهت من أعمام و أخوال حملتهم الشقاوه، و تمنی الباطل على الجحود بمحمد- صلى الله علیه و آله- فصرعوا حیث علمت لم یدفعوا عظیما، و لم یمنعوا حریما بوقع سیوف ما خلا منها الوغى، و لم تماشها [تماسها] الهوینا. و قد أکثرت فی قتله عثمان، فادخل فیما دخل فیه الناس، ثم حاکم القوم إلى أحملک و إیاهم على کتاب الله تعالى، و أما تلک التی ترید فإنها خدعه الصبی عن اللبن فی أول الفصال، و السلام لأهله.
اللغه
(أنف) کل شیء أوله و طرفه، (شرده): أهربه، (المصرین): الکوفه و البصره، (و استرفه): نفس عنک من الرفاهیه و هى السعه، (الأغوار):المنخفضه من الأرض، (الحاصب): ریح فیها حصباء و هى الرمل، (الجلمود):الأحجار الصلبه.
(أعضضت) بالضاد المعجمه: أى جعلت السیف یعضهم و یقتلهم، قال ابن میثم: و أغصصت السیف بفلان أى جعلته یغص به فقرأه بالغین المعجمه و الصاد المهمله فجعله من المقلوب و فیه تعسف.
(أغلف): أى خلقه و جبله مغشاه بأغطیه فلا یفقه، (المقارب) بالکسر:الذی لیس بالتمام، (الضاله): المفقوده، (السائمه): الأنعام المجتمعه للرعی، (لم تماشها): صیغه جحد من ماشى یماشی أى لا یصاحبها الهوینا، و لا تماسها کما فی نسخه اخرى.
الاعراب
و أنتم: عطف على اسم کنا، أنا آمنا: فی تأویل المفرد فاعل فرق، أى إیماننا و کفرکم، فذلک جدیر: جمله اسمیه جزاء الشرط و فی محل خبر إنی، تضربهم بحاصب: جمله حالیه عن الریاح، و الله و ما علمت: جملتان معترضتان بین اسم إن و خبره و هو الأغلف القلب و ما فی ما علمت مصدریه زمانیه مفعول فیه لقوله علمت و الفعل ملغى عن مفعولیه و نزل منزله اللازم لإفاده الإطلاق، المقارب: خبر ثان لان، قریب: عطف على الأغلف، ما أشبهت: فعل التعجب.
المعنى
قال الشارح المعتزلی «ص ۲۵۱ ج ۱۷ ط مصر»: أما الکتاب الذی کتبه إلیه معاویه و هذا الکتاب جوابه، فهو: من معاویه بن أبی سفیان، إلى علی بن أبی طالب:
أما بعد، فإنا بنی عبد مناف لم نزل ننزع من قلیب واحد، و نجری فی حلبه واحده، لیس لبعضنا على بعض فضل، و لا لقائمنا على قاعدنا فخر، کلمتنا مؤتلفه، و الفتنا جامعه، و دارنا واحده، یجمعنا کرم العرق، و یحوینا شرف النجاد، و یحنو قوینا على ضعیفنا، و یواسی غنینا فقیرنا، قد خلصت قلوبنا من دغل الحسد، و طهرت أنفسنا من خبث النیه.
فلم نزل کذلک حتى کان منک ما کان من الإدهان فی أمر ابن عمک، و الحسد له، و نصره الناس علیه، حتى قتل بمشهد منک، لا تدفع عنه بلسان و لا ید، فلیتک أظهرت نصره، حیث أسررت خبره، فکنت کالمتعلق بین الناس بعدو (بعذر خ) و إن ضعف، و المتبری من دمه بدفع و إن وهن.
و لکنک جلست فی دارک تدس إلیه الدواهی و ترسل إلیه الأفاعى، حتى إذا قضیت و طرک منه أظهرت شماته، و أبدیت طلاقه و حسرت للأمر عن ساعدک، و شمرت عن ساقک و دعوت الناس إلى نفسک، و أکرهت أعیان المسلمین على بیعتک.
ثم کان منک ما کان من قتلک شیخی المسلمین أبی محمد طلحه و أبی عبد الله الزبیر و هما من الموعودین بالجنه، و المبشر قاتل أحدهما بالنار فی الاخره.
هذا إلى تشریدک بام المؤمنین عائشه، و إحلالها محل الهون، مبتذله بین أیدی الأعراب و فسقه أهل الکوفه، فمن بین مشهر لها، و بین شامت بها، و بین ساخر منها، ترى ابن عمک کان بهذه لو رآه راضیا؟ أم کان یکون علیک ساخطا؟
و لک عنه زاجرا أن تؤذی أهله و تشرد بحلیلته، و تسفک دماء أهل ملته.
ثم ترکک دار الهجره التی قال رسول الله صلى الله علیه و آله عنها «إن المدینه لتنفی خبثها کما ینفی الکیر خبث الحدید» فلعمرى لقد صح وعده و صدق قوله، و لقد نفت خبثها و طردت عنها من لیس بأهل أن یستوطنها، فأقمت بین المصرین، و بعدت عن برکه الحرمین، و رضیت بالکوفه بدلا عن المدینه، و بمجاوره الخورنق و الحیره عوضا عن مجاوره خاتم النبوه.
و من قبل ذلک ما عیبت خلیفتی رسول الله أیام حیاتهما، فقعدت عنهما، و ألبت علیهما، و امتنعت من بیعتهما، و رمت أمرا لم یرک الله له أهلا، و رقیت سلما وعرا، و حاولت مقاما دحضا، و ادعیت ما لم تجد علیه ناصرا، و لعمری لو ولیتها حینئذ لما ازدادت إلا فسادا و اضطرابا، و لا أعقبت ولایتکها إلا انتشارا و ارتدادا، لأنک الشامخ بأنفه، الذاهب بنفسه، المستطیل على الناس بلسانه و یده.
و ها أنا سائر إلیک فی جمع من المهاجرین و الأنصار تحفهم سیوف شامیه، و رماح قحطانیه، حتى یحاکموک إلى الله، فانظر لنفسک و للمسلمین و ادفع إلى قتله عثمان، فإنهم خاصتک و خلصاؤک و المحدقون بک.
فان أبیت إلا سلوک سبیل اللجاج، و الاصرار على الغی و الضلال فاعلم،أن هذه الایه إنما نزلت فیک و فی أهل العراق معک «ضرب الله مثلا قریه کانت آمنه مطمئنه یأتیها رزقها رغدا من کل مکان فکفرت بأنعم الله فأذاقها الله لباس الجوع و الخوف بما کانوا یصنعون- ۱۱۲- النحل».
أقول: و أنا أحکی ما ذکره فی شرح الکتابین و نقد کتاب معاویه معلقا علیه بما سنح للخاطر على وجه الایجاز مزیدا للفائده.
فقال: قال علیه السلام: لعمری إنا کنا بیتا واحدا فی الجاهلیه لأنا بنو عبد- مناف.
أقول: لقد أحسن فی تفسیر الالفه و الجماعه بین بیت هاشم و بیت امیه بأنهما بنو عبد مناف لأن بین البیتین فروق کثیره حتى فی الجاهلیه- إلى أن قال:ثم قال علیه السلام: و ما أسلم من أسلم منکم إلا کرها، کأبی سفیان و أولاده یزید و معاویه و غیرهم من بنی عبد شمس.
قال علیه السلام: و بعد أن کان أنف الاسلام محاربا لرسول الله صلى الله علیه و آله، أى فی أول الاسلام، یقال: کان ذلک فی أنف دوله بنی فلان، أى فی أولها، و أنف کل شیء أوله و طرفه، و کان أبو سفیان و أهله من بنی عبد شمس أشد الناس على رسول الله صلى الله علیه و آله فی أول الهجره، إلى أن فتح مکه.
أقول: قد قرأ الشارح المعتزلی «حربا» بالراء المهمله بعد قوله «و بعد أن کان أنف الاسلام کله لرسول الله» فنقله بهذه العباره نقلا بالمعنى و الأولى قراءته بالزاء المعجمه «حزبا» لأنه لا یستقیم کون أنف الاسلام محاربا له صلى الله علیه و آله.
قال: ثم أجابه عن قوله «قتلت طلحه و الزبیر و شردت بعائشه، و نزلت بین المصرین» بکلام مختصر أعرض فیه عنه هوانا به، فقال (هذا أمر غبت عنه) فلیس علیک به اثم العدوان الذی تزعم و لا العذر إلیک لو وجب علی العذر عنه.
فأما الجواب المفصل فأن یقال: إن طلحه و الزبیر قتلا أنفسهما ببغیهما و نکثهما و لو استقاما على الطریقه لسلما، و من قتله الحق فدمه هدر، و أما کونهما شیخین من شیوخ الاسلام فغیر مدفوع، و لکن العیب یحدث، و أصحابنا یذهبون إلى انهما تابا، و فارقا الدنیا نادمین على ما صنعا، و کذلک نقول نحن فان الأخبار کثرت بذلک، فهما من أهل الجنه لتوبتهما.
أقول: فی کلامه هذا تناقض ظاهر فانه حکم أولا بأنهما قاتلا أنفسهما، و دمهما هدر، و کیف یجتمع هذا مع القول بأنهما تابا و ندما و هما من أهل الجنه و لا بد أن یکون التوبه قبل الموت.
إلى أن قال: و أما الوعد لهما بالجنه فمشروط بسلامه العاقبه، و الکلام فی سلامتهما، و إذا ثبتت توبتهما فقد صح الوعد لهما و تحقق.
أقول: الوعد بالجنه بشرط سلامه العاقبه یعم کل المسلمین فلا امتیاز لهما بهذا الوعد مع أن حدیث التوبه لم یثبت خصوصا فی حق طلحه المقتول فی معمعان القتال و لو تاب الزبیر فلا بد أن یرجع إلى على علیه السلام لا أن یفر من میدان الحرب و منه علیه السلام حتى یقتله ابن جرموز.
إلى أن قال: و أما ام المؤمنین عائشه فقد صحت توبتها و الأخبار الوارده فی توبتها أکثر من الأخبار الوارده فی توبه طلحه و الزبیر لأنها عاشت زمانا طویلا و هما لم یبقیا، و الذی جرى لها کان خطأ منها، فأی ذنب لأمیر المؤمنین علیه السلام فی ذلک؟ و لو أقامت فی منزلها لم تبتذل بین الأعراب و أهل الکوفه، على أن أمیر المؤمنین علیه السلام أکرمها و صانها و عظم من شأنها، و من أحب أن یقف على ما فعله معها فلیطالع کتب السیره، و لو کانت فعلت بعمر ما فعلت به، و شقت عصا الامه علیه ثم ظفر بها، لقتلها و مزقها إربا إربا، و لکن علیا کان حلیما کریما.
و أما قوله: لو عاش رسول الله صلى الله علیه و آله فبربک هل کان یرضى لک أن تؤذی حلیلته، فلعلی علیه السلام أن یقلب الکلام علیه، فیقول: أ فتراه لو عاش أ کان یرضى لحلیلته أن تؤذى أخاه و وصیه، و أیضا أ تراه لو عاش أ تراه یرضى لک یا ابن أبی سفیان أن تنازع علیا الخلافه و تفرق جماعه هذه الامه، و أیضا أ تراه لو عاش أ کان یرضى لطلحه و الزبیر أن یبایعا ثم ینکثا لا لسبب، بل قالا: جئنا نطلب الدراهم فقد قیل لنا أن بالبصره أموالا کثیره، هذا کلام یقوله مثلهما.
فأما قوله: ترکت دار الهجره، فلا عیب علیه إذا انتقضت علیه أطراف الاسلام بالبغی و الفساد أن یخرج من المدینه إلیها، و یهذب أهلها، و لیس کل من خرج من المدینه کان خبثا، فقد خرج عنها عمر مرارا إلى الشام، ثم لعلی علیه السلام أن یقلب علیه الکلام فیقول له: و أنت یا معاویه قد نفتک المدینه أیضا عنها، فأنت إذا خبث، و کذلک طلحه و الزبیر و عائشه الذین تتعصب لهم و تحتج على الناس بهم، و قد خرج من المدینه الصالحون، کابن مسعود و أبی ذر و غیرهما و ماتوا فی بلاد نائیه عنها.
و أما قوله: بعدت عن حرمه الحرمین، و مجاوره قبر رسول الله صلى الله علیه و آله، فکلام إقناعی ضعیف، و الواجب على الامام أن یقدم الأهم فالأهم من مصالح الاسلام، و تقدیم قتال أهل البغى على المقام بین الحرمین أولى.
و أما ما ذکره من خذلانه عثمان و شماتته به و دعائه الناس بعد قتله إلى نفسه و إکراهه طلحه و الزبیر و غیرهما على بیعته، فکله دعوى و الأمر بخلافها و من نظر کتب السیر عرف أنه بهته و ادعى علیه ما لم یقع منه.
و أما قوله: التویت على أبی بکر و عمر، و قعدت عنهما، و حاولت الخلافه بعد رسول الله صلى الله علیه و آله فان علیا علیه السلام لم یکن یجحد ذلک و لا ینکره، و لا ریب أنه کان یدعی الأمر بعد رسول الله صلى الله علیه و آله لنفسه على الجمله، إما لنص کما تقوله الشیعه أو لأمر آخر کما یقوله أصحابنا.
أما قوله: لو ولیتها حینئذ لفسد الأمر و اضطرب الاسلام، فهذا علم غیب لا یعلمه إلا الله، و لعله لو ولیها حینئذ لاستقام الأمر و صلح الاسلام و تمهد.
أقول: لا وجه للتعبیر هنا بلعله بل هو المحقق، فان الفساد و الاضطراب نشأ من نقض عهد ولایته علیه السلام حیث إن قبائل العرب الحاضرین فی غدیر خم السامعین لقول النبی صلى الله علیه و آله «من کنت مولاه فهذا علی مولاه» و الواعین لقوله «یا علی أنت منی بمنزله هارون من موسى» لا یشکون فی أن القائم بالأمر بعده هو علی علیه السلام.
و لکن لما رأوا و سمعوا أن أکثر أصحاب النبی من المهاجرین و الأنصار عدلوا عن وصیته و تولیته شک بعضهم فی أصل الاسلام و فی أنه دین إلهی قائم بالوحی و بعضهم تردد فی إنجاز أوامره و عهوده و وصایاه فی سائر مشاعر الاسلام مثل الزکاه و غیرها فثاروا على الاسلام و ارتدوا.
و هذا هو فلسفه ارتداد العرب على الحکومه المرکزیه القائمه على خلافه أبی بکر الانتخابیه، ففی السقیفه زرعت جراثیم الفساد و بذورها و نمت إلى أن أثمرت فی خلافه عثمان، فقام الاختلاف على ساق و تلاشت وحده المسلمین، حتى نقلت الخلافه و الزعامه الاسلامیه إلى أمثال معاویه، و طمعت فیها أمثال طلحه و الزبیر، فان ظهور مطامعهم و تکالبهم على الدنیا أثر فی نفوس عامه الناس و أضعف عقائدهم بالنسبه إلى ما ورد فی القرآن الشریف من الوعید و الإنذار.
الترجمه
أما بعد، ما و شما چنانچه یاد کردى هم انس و گردهم بودیم ولى در گذشته از هم جدا شدیم براى آنکه ما ایمان آوردیم و شما بکفر باقى ماندید و امروز هم از هم جدائیم براى آنکه ما در راه راستى مى رویم و بایمان خود پاى بندیم و شما پیرامون فتنه هستید و از اسلام برگشتید، شما هم از دل قبول اسلام نکردید بلکه بنا خواه اظهار مسلمانى نمودید بعد از این که در صدر اسلام همه را با رسول خدا در نبرد بودید «بعد از این که همه مسلمانان نخست حزب و طرفدار رسول خدا صلى الله علیه و آله شدند- خ».
یاد آورشدى که من طلحه و زبیر را کشتم و عایشه را راندم و در بصره و کوفه اقامت کردم، اینها همه در غیبت تو واقع شده و بر عهده تو نیست و بتو مربوط نیست و عذر خواهى از آن بتو ارتباطى ندارد.
یاد آور شدى که در جمع مهاجر و انصار مرا دیدار خواهى کرد، با این که از روزى که برادرت «یزید بن أبی سفیان» اسیر شد «یعنى روز فتح مکه» هجرت برداشته شد و قانون آن ملغى گردید و مسلمانان پس از فتح مکه که پیرامون تواند مهاجر نیستند، اگر در این دیدار شتابى هست در آسایش باش (بر آن سوار شوخ)
زیرا اگر من بدیدار تو آیم سزاوار است براى آنکه خداوندم بدیدار تو فرستد تا از تو انتقام بگیرم، و اگر تو بدیدار من آئى چنانست که شاعر بنى أسد سروده:
به پیشواز بادهاى گرم تابستانى شتابند تا با خار و خاشاک و سنگریزه در پست و بلند روبرو گردند.
در بر من است همان شمشیرى که با آن جد تو و دائى و برادرت را در یک میدان (میدان نبرد احد) کشتم، و راستى که- تا من دانستهام- تو مردى دل مرده و کم خرد بودى و بهتر است در باره تو گفت: بنردبانى بر آمدى که ترا ببد پرتگاهى کشاند و بزیانت رساند و سودى نبرى، زیرا کسى را مانى که جز گمشده خود را جوید و جز چراگاه خویش را بچراند، و بدنبال مقامى مى گردى که سزاوار آن نیستى و از خاندان آن دورى.
وه چه اندازه گفتار و کردار تو ارهم بدورند، و تا دانستهام تو بأعمام و أخوال خودمانى که بدبختى و آرزوهاى بیهوده آنان را با نکار رسالت محمد صلى الله علیه و آله واداشت و تا آنجا با او ستیزه کردند که در قتلگاه خود بخاک و خون غلطیدند، همان جا که تو خود مى دانى، نتوانستند از خود دفاعى عظیم نمایند و حریم وجود خود را از زخم شمشیرهائى که میدان نبرد از آنها بر کنار نیست مصون دارند، آنجا که سستى و مسامحه در آن روا نیست.
تو در باره کشندگان عثمان پرگفتى، بیا با مسلمانان هم آهنگ شو و آنچه را پذیرفتند بپذیر و سپس آنانرا در محضر من محاکمه کن تا تو را و آنها را بقانون کتاب خدا وادارم.
و أما آنچه تو از دعوى خونخواهى عثمان مى خواهى بدان ماند که بخدعه بخواهند کودکى را در نخست دوران شیربرى از شیر بازگیرند و پستان مادر را در پیش او نازیبا و بد جلوه دهند، درود بر هر که شایسته او است.
منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه(الخوئی)//میر حبیب الله خوئی
بازدیدها: ۳۴