نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره 179 متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن میثم)حالات قلب

شرح ابن‏ ميثم

179- و قال عليه السّلام: إِنَّ لِلْقُلُوبِ شَهْوَةً وَ إِقْبَالًا وَ إِدْبَاراً- فَأْتُوهَا مِنْ قِبَلِ شَهْوَتِهَا وَ إِقْبَالِهَا- فَإِنَّ الْقَلْبَ إِذَا أُكْرِهَ عَمِيَ

المعنى

أراد بالإقبال الميل، و بالإدبار النفرة عن ملال و نحوه. و أمر بإعمال النفوس فيما ينبغي إعمالها فيه من فكر و نظر، و حملها على ذلك حين ميلها إليه و إقبالها عليه لأنّ ذلك بنشاط في القوى النفسانيّة و معاونة و مواتاة للنفس. و نفّر عن حملها عليه مع النفرة عنه و الكراهيّة له بضمير صغراه قوله: فإنّ القلب إذا اكره عمى: أي إنّ إكراه النفس على الفكر في الشي‏ء حين نفرتها عنه عن ملال أو ضعف قوّة و نحوه يزيدها كراهيّة له و نفرة و يقوم لها بذلك مانع من الوهم و الخيال عن إدراك ما تفكّر فيه فلا يدركه و إن كان واضحا حتّى يكون كالأعمى و لذلك استعار له وصف الأعمى، و تقدير كبراه: و كلّما كان عماه في إكراهه على الشي‏ء فلا يجوز كراهته.

مطابق با حکمت 193 نسخه صبحی صالح

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ميثم

179- امام (ع) فرمود: إِنَّ لِلْقُلُوبِ شَهْوَةً وَ إِقْبَالًا وَ إِدْبَاراً- فَأْتُوهَا مِنْ قِبَلِ شَهْوَتِهَا وَ إِقْبَالِهَا- فَإِنَّ الْقَلْبَ إِذَا أُكْرِهَ عَمِيَ

ترجمه

«دلهاى انسانى، خواسته‏ ها و اقبال و ادبارى دارد، پس آنها را از راه خواسته‏ ها و اقبالشان وادار به كارى بكنيد، زيرا اگر دل را به زور وادار كنند، پذيرا نخواهد بود».

شرح

مقصود امام (ع) از اقبال مايل بودن و از ادبار بى ‏ميلى به دليل افسردگى و امثال آن است. امام (ع) دستور داده است تا نفوس را در راه شايسته از نظر فكر و انديشه به كار ببرند، و موقع تمايل و علاقه به كارى از آنها استفاده كنند، زيرا اين استفاده به موقع باعث نشاط قواى نفسانى و كمك و همكارى با نفس مى ‏گردد.

و از واداشتن نفوس بر كارى با نفرت و بى‏ ميلى از آن به وسيله قياس مضمرى نهى كرده است كه صغراى آن جمله فانّ القلب إذا اكره عمى، است. يعنى وادار ساختن نفس به انديشه در باره چيزى، موقعى كه به دليل خستگى يا ناتوانى و امثال آن، نفرت از آن دارد، باعث فزونى ناراحتى و نفرت مى‏ گردد، و در برابرش مانعى از وهم و خيال به وجود مى‏آيد نمى‏ گذارد آنچه را كه انديشيده است و بايد درك كند، دريابد، هر چند كه واضح و روشن باشد گويى كور است. و از اين رو صفت اعمى را براى نفس استعاره آورده است. امّا كبراى مقدّر آن نيزچنين است: و هر كه نابينائى‏اش به دليل اجبار بر كارى باشد مجبور ساختنش روا نيست.

ترجمه‏ شرح‏ نهج‏ البلاغه(ابن‏ ميثم)، ج5 // قربانعلی  محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده

 

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره 178 متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن میثم)

شرح ابن‏ ميثم

178- و قال عليه السّلام: يَا ابْنَ آدَمَ مَا كَسَبْتَ فَوْقَ قُوتِكَ- فَأَنْتَ فِيهِ خَازِنٌ لِغَيْرِكَ

المعنى

إذا اكتساب الزيادة على القوت و المئونة بقدر الحاجة و ادّخاره غير نافع بل مضرّ للمدّخر. إذ من ضرورته مفارقة ما ادّخره و وصوله إلى الوارث و غيره. فهو إذن يشبه الخازن فاستعار لفظه له. و هو تنفير عن البخل بالفضل من المال عن قدر الحاجة. 

مطابق با حکمت 192 نسخه صبحی صالح

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ميثم

178- امام (ع) فرمود: يَا ابْنَ آدَمَ مَا كَسَبْتَ فَوْقَ قُوتِكَ- فَأَنْتَ فِيهِ خَازِنٌ لِغَيْرِكَ

ترجمه

«اى پسر آدم در آنچه بيش از روزى است كسب كنى، ذخيره ‏دار ديگران هستى».

شرح

زيرا زياده بر قوت كسب كردن، اما به مقدار نياز صرف كردن و اندوختن ما زاد بر آن، نه تنها سودى به حال شخص ندارد بلكه براى اندوخته كننده زيان‏ دارد. زيرا ناگزير بايد از اندوخته خود جدا شود، و آنها به دست وارث و ديگران مى‏ افتد، پس در اين صورت او به منزله خزانه‏ دارى است، از اين رو كلمه خازن را براى وى استعاره آورده است و اين عبارت به منظور پرهيز دادن از بخل ورزيدن نسبت به زيادى ثروت از مقدار حاجت است».

ترجمه‏ شرح‏ نهج‏ البلاغه(ابن‏ ميثم)، ج5 // قربانعلی  محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده

 

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره 177 متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن میثم)مواعظ

شرح ابن‏ ميثم

177- و قال عليه السّلام: إِنَّمَا الْمَرْءُ فِي الدُّنْيَا غَرَضٌ تَنْتَضِلُ فِيهِ الْمَنَايَا- وَ نَهْبٌ تُبَادِرُهُ الْمَصَائِبُ- وَ مَعَ كُلِّ جُرْعَةٍ شَرَقٌ- وَ فِي كُلِّ أَكْلَةٍ غَصَصٌ- وَ لَا يَنَالُ الْعَبْدُ نِعْمَةً إِلَّا بِفِرَاقِ أُخْرَى- وَ لَا يَسْتَقْبِلُ يَوْماً مِنْ عُمُرِهِ إِلَّا بِفِرَاقِ آخَرَ مِنْ أَجَلِهِ- فَنَحْنُ أَعْوَانُ الْمَنُونِ وَ أَنْفُسُنَا نَصْبُ الْحُتُوفِ- فَمِنْ أَيْنَ نَرْجُو الْبَقَاءَ- وَ هَذَا اللَّيْلُ وَ النَّهَارُ لَمْ يَرْفَعَا مِنْ شَيْ‏ءٍ شَرَفاً- إِلَّا أَسْرَعَا الْكَرَّةَ فِي هَدْمِ مَا بَنَيَا وَ تَفْرِيقِ مَا جَمَعَا

اللغة

الانتضال: الرمى.
و هذا فصل لطيف من الموعظة و قد اشتمل على ثمان كلمات من الموعظة:

إحداها: استعار لفظ الغرض للإنسان
باعتبار رميه بمقدّمات المنايا و أسبابها من الأمراض و الأعراض المهلكة. و وصف الانتضال لذلك الرمى كأنّ المنايا هي الرامية.

الثانية: استعار لفظ النهب بمعنى المنهوب
باعتبار سرعة المصائب إلى أخذه.

الثالثة: كنّى عن تنغيص لذّات الدنيا بما يشوبها و يخالطها من الأعراض و الأمراض
بقوله: مع كلّ جرعة. إلى قوله: غصص.

الرابعة: كون العبد لا ينال نعمة إلّا بفراق اخرى.
إذ النعمة الحقّة هي اللذّة و ما يكون وسيلة إليها نعمة بواسطتها. و ظاهر أنّ النفس في الدنيا لا يمكن أن يحصل على لذّتين دفعة بل ما لم ينتقل عن لذّة أولى و يتوجّه نحو اللذّة الحادثة لا يحصل لها الالتذاذ بها.

الخامسة: و لا يستقبل يوما من عمره إلّا بفراق آخر من أجله
لأنّ طبيعة الزمان التقضّى و السيلان.

السادسة: كوننا أعوان المنون
باعتبار أنّ كلّ نفس و حركة من الإنسان فهي مقرّبة له إلى أجله فكأنّه ساع نحو أجله و مساعد عليه.

السابعة: كون نفوسنا نصب الحتوف.
و نصب بمعنى منصوبة كالغرض.

الثامنة: الاستفهام عن جهة رجاء البقاء
استفهام إنكار لوجودها مع وجود الزمان الّذي من شأنه أنّه لم يرفع بشي‏ء شرفا و يجمع الأمر شملا إلّا أسرع العود في هدم ما رفع و تفريق ما جمع: أي أعدّ للثاني كما أعدّ للأوّل.

مطابق با حکمت 191 نسخه صبحی صالح

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ميثم

177- امام (ع) فرمود: إِنَّمَا الْمَرْءُ فِي الدُّنْيَا غَرَضٌ تَنْتَضِلُ فِيهِ الْمَنَايَا- وَ نَهْبٌ تُبَادِرُهُ الْمَصَائِبُ- وَ مَعَ كُلِّ جُرْعَةٍ شَرَقٌ- وَ فِي كُلِّ أَكْلَةٍ غَصَصٌ- وَ لَا يَنَالُ الْعَبْدُ نِعْمَةً إِلَّا بِفِرَاقِ أُخْرَى- وَ لَا يَسْتَقْبِلُ يَوْماً مِنْ عُمُرِهِ إِلَّا بِفِرَاقِ آخَرَ مِنْ أَجَلِهِ- فَنَحْنُ أَعْوَانُ الْمَنُونِ وَ أَنْفُسُنَا نَصْبُ الْحُتُوفِ- فَمِنْ أَيْنَ نَرْجُو الْبَقَاءَ- وَ هَذَا اللَّيْلُ وَ النَّهَارُ لَمْ يَرْفَعَا مِنْ شَيْ‏ءٍ شَرَفاً- إِلَّا أَسْرَعَا الْكَرَّةَ فِي هَدْمِ مَا بَنَيَا وَ تَفْرِيقِ مَا جَمَعَا

لغت

انتضال: تيرانداختن

ترجمه

«انسان در دنيا هدف تيرهاى مرگ است، غارت شده ‏اى است كه درد و بلاها به جانب او شتابانند با هر آشاميدنش گلوگير كردنى و با هر لقمه ‏اى غمهايى همراه است. هيچ كس به نعمتى نمى‏رسد مگر به قيمت جدا شدن از نعمت ديگرى و روزى از عمر خود را استقبال نمى‏ كند مگر با جدا شدن از روزى ديگر از عمر خود، پس ما خود به مردنها كمك مى‏ كنيم و نفوس ما در معرض نابوديهاست، پس از كجا ما به جاودانگى اميدوار باشيم در صورتى كه اين شب و روز براى كسى حرمت قائل نشدند مگر اين كه زود از آن حالت به ويران كردن ساخته ‏ها و پر كردن جمع آورده ‏هاى خود پرداختند».

شرح

اين فصل خوبى از پند و موعظه است و مشتمل بر هشت جمله مى ‏باشد.

1- كلمه غرض را از آن رو براى انسان استعاره آورده است كه خود انسان مقدمات مرگ و مردنها و وسايل آن را از قبيل بيماريها و عوارض كشنده، فراهم مى‏آورد. و صفت تيراندازى را براى اين عمل انسان از آن جهت آورده است كه گويى مرگ‏ها خود تير بلاها را مى‏اندازند.

2- كلمه نهب را به جاى منهوب (غارت شده) از آن جهت استعاره آورده كه مصيبتها به سرعت آدمى را فرا مى‏گيرند.

3- اين عبارت: مع كل جرعة… غصص را كنايه آورده است از: درهم شكستن لذايذ دنيا به وسيله رويدادها و بيماريهايى كه با آنها آميخته و مخلوط مى‏شود.

4- بنده ‏اى به نعمتى نمى ‏رسد مگر با از دست دادن نعمتى ديگر زيرا نعمت درست همان لذّت است و هر وسيله‏اى كه باعث لذّت شود، خود نمى‏تواند نعمت باشد. و بديهى است كه نفس آدمى ممكن نيست كه در دنيا دريك زمان از دو لذّت برخوردار شود، بلكه تا از لذّت نخست فارغ نشود و به لذّت جديد توجّه نكند، اين لذّت را درك نمى‏كند.

5- با روزى از عمر خود روبرو نمى‏ شود، مگر اين كه از روز ديگر عمرش جدا بشود، زيرا طبيعت زمان گذشت و سيلان است.«».

6- ما خود، به مرگ ‏هايمان كمك مى‏ كنيم، از آن رو كه هر دمى و حركتى از آدمى باعث نزديك شدن او به مرگ است گويى او خود به طرف مرگش مى‏شتابد و به آن كمك مى‏كند.

7- جانهاى ما در معرض نابوديهاست، كلمه «نصب» به معنى «منصوب» مانند غرض كه به معنى مغروض [مصدر به معنى مفعول‏] است.

8- استفهام در مورد جاودانگى، استفهام انكارى است، انكار وجود بقاء با وجود زمان كه روشش آن است كه چيزى را بالا نمى‏ برد، و هيچ پراكنده‏اى را جمع نمى‏ كند، مگر اين كه بر خرابى آن ساخته و پراكندن آن جمع، دوباره اقدام فورى مى‏ كند، يعنى براى حالت دوّم نيز مثل اوّلى زمينه ‏ساز است.

ترجمه‏ شرح‏ نهج‏ البلاغه(ابن‏ ميثم)، ج5 // قربانعلی  محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده

 

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره 176 متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن میثم)خلافت

شرح ابن‏ ميثم

176- و قال عليه السّلام: وَا عَجَبَا أَنْ تَكُونَ الْخِلَافَةُ بِالصَّحَابَةِ- وَ الْقَرَابَةِ قال الرضى: و روى له شعر فى هذا المعنى

فإن كنت بالشورى ملكت أمورهم
فكيف بهذا و المشيرون غيب‏

و إن كنت بالقربى حججت خصيمهم
فغيرك أولى بالنبي و أقرب‏

المعنى

روى هذا القول عنه بعد بيعة عثمان و هو صورة جواب ما كان يسمعه من تعليل استحقاق عثمان للخلافة تارة بالشورى و تارة بأنّه من أصحاب رسول اللّه صلّى اللّه عليه و آله.

تقريره: أنّ استحقاقه للخلافة إمّا أن يكون معلّلا بالشورى أو بصحبة رسول اللّه أو بقرابته. فإن كان الأوّل فكيف يملك عثمان امور الناس للشورى و أكثر من يستحقّ الاستشارة منهم لم يكونوا حاضرين و ذلك معنى إشارته بقوله: فإن كنت بالشورى. إلى تمام البيت، و إن كان الثاني فكيف يملك امورهم بالصحبة بوجود من له الصحبة التامّة و القرابة معا بل يكون هذا أولى، و إن كان الثالث فغيره أولى منه بالنبىّ و أقرب إليه. و عنى نفسه في الوجهين. و قوله: فكيف بهذا. أى فكيف يملكه بهذا.

مطابق با حکمت 190 نسخه صبحی صالح

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ميثم

176- امام (ع) فرمود: وَا عَجَبَا أَنْ تَكُونَ الْخِلَافَةُ بِالصَّحَابَةِ- وَ لَا تَكُونَ بِالصَّحَابَةِ وَ الْقَرَابَةِ

ترجمه

«شگفتا آيا خلافت به صحابى بودن و خويشاوندى (با پيامبر (ص)) بستگى دارد».

شرح

سيد رضى مى‏گويد: «از آن حضرت شعرى در اين باره نقل كرده ‏اند: اگر تو به سبب شورا زمام امر مردم را به دست گرفتى، پس اين چگونه شورايى بوده است كه مشورت كنندگان در آن حضور نداشتند و اگر به خويشاوندى بر مخالفان آنان پيروز شدى، ديگرى [على (ع)] به پيامبر (ص) سزاوارتر و با او خويشاوندتر است.» اين سخن از امام (ع) پس از بيعت مردم با عثمان نقل شده است، و اين عبارت پاسخنامه سخنى است كه امام (ع)- راجع به استحقاق عثمان براى خلافت- يك بار به دليل شورا و بار ديگر به دليل اين كه او از اصحاب پيامبر (ص) است، شنيده بود.

توضيح مطلب آن است كه شايستگى براى خلافت يا به دليل شورا و يا به سبب همدمى با رسول خدا (ص) و يا با خويشاوندى با آن بزرگوار است. پس اگر به دليل اول باشد چگونه عثمان مى‏تواند زمام امور مردم را به خاطر شورايى در دست بگيرد كه بيشتر مردم سزاوار مشورت در آن حاضر نبوده ‏اند و اين همان معنى است كه با عبارت: فان كنت بالشورى اشاره فرموده است، و اگر به دليل دوم باشد چگونه عثمان زمام امر مردم را به دليل همراهى با پيامبر (ص) با وجود كسى كه هم مصاحبت كامل و هم خويشاوندى با پيامبر (ص) داشته است، به دست گرفته است بلكه چنين كسى سزاوارتر است. و اگر به دليل سوم بوده است باز هم ديگرى از او سزاوارتر و نزديكتر به پيامبر است. و در هر دو مورد مقصود، خود آن بزرگوار است و عبارت فكيف هذا، يعنى چگونه به اين دلايل زمام امور را به دست گرفته است.

ترجمه‏ شرح‏ نهج‏ البلاغه(ابن‏ ميثم)، ج5 // قربانعلی  محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره 175 متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن میثم)صبر

شرح ابن‏ ميثم

175- و قال عليه السّلام: مَنْ لَمْ يُنْجِهِ الصَّبْرُ أَهْلَكَهُ الْجَزَعُ

المعنى

قد تكون المصيبة عظيمة تستلزم الجزع المهلك بسببها و حينئذ يجب أن يقابل الجزع فيها بصبر ينجى من الهلاك، و التقدير من لم يصبر على المصيبة لينجو فجزع هلك. و يحتمل أن يريد الهلاك الاخروىّ: أى من لم ينجه فضيلة الصبر هلك برذيلة الجزع. و هو تنفير عن الجزع و حثّ على الصبر.

مطابق با حکمت 189 نسخه صبحی صالح

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ميثم

175- امام (ع) فرمود: مَنْ لَمْ يُنْجِهِ الصَّبْرُ أَهْلَكَهُ الْجَزَعُ

ترجمه

«هر كس را پايدارى نجات نداد، بى‏تابى او را از پاى در آورد».

شرح

گاهى مصيبت بزرگ، باعث بى‏تابى كشنده است و در چنين حالتى براى انسان به جاى بى‏تابى، پايدارى و شكيبايى لازم است تا از هلاكت نجات يابد و تقدير عبارت چنين است: هر كس بر مصيبت صبر نكند تا نجات يابد، پس بى‏تابى مى‏كند و هلاك مى‏شود. و احتمال دارد كه مقصود امام (ع) هلاكت اخروى باشد: يعنى كسى را كه فضيلت صبر نجات ندهد، صفت ناپسند بى‏تابى از پا در آورد. و اين عبارت براى برحذر داشتن از بى‏تابى و واداشتن بر صبر و پايدارى است.

ترجمه‏ شرح‏ نهج‏ البلاغه(ابن‏ ميثم)، ج5 // قربانعلی  محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده

 

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره 174 متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن میثم)حق

شرح ابن‏ ميثم

174- و قال عليه السّلام: مَنْ أَبْدَى صَفْحَتَهُ لِلْحَقِّ هَلَكَ

المعنى

أى من تجرّد لنصرة الحقّ في مقابلة كلّ أحد هلك عند جهلة الناس لضعف الحقّ عندهم و غلبة حبّ الباطل على نفوسهم. و كنّى بإبداء صفحته عن إظهار نفسه و نصبها لذلك. و قد مرّ بيانه.

مطابق با حکمت 188 نسخه صبحی صالح

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ميثم

174- امام (ع) فرمود: مَنْ أَبْدَى صَفْحَتَهُ لِلْحَقِّ هَلَكَ

ترجمه

«هر كه به خاطر حق چهره بنمايد و از حق جانبدارى كند [از نظر مردم نادان‏] به هلاكت افتاده است».

شرح

يعنى كسى كه در راه حق، مقابل ديگران بايستد، نزد مردم نادان- به دليل ناتوانى حق از نظر آنها و غلبه محبّت باطل بر دلهايشان- به هلاكت رسيده است. جمله «و ابدى صفحته» كنايه از خود را در معرض قرار دادن و قيام كردن به چنين كارى است. و توضيح مطلب در پيش گذشت.

ترجمه‏ شرح‏ نهج‏ البلاغه(ابن‏ ميثم)، ج5 // قربانعلی  محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده

 

 

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره 173 متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن میثم)

شرح ابن‏ ميثم

173- و قال عليه السّلام: الرَّحِيلُ وَشِيكٌ

المعنى

أى قريب، و أراد الرحيل إلى الآخرة في معرض الوعظ و التخويف بالموت.

مطابق با حکمت 187 نسخه صبحی صالح

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ميثم

173- امام (ع) فرمود: الرَّحِيلُ وَشِيكٌ

لغت

وشيك: قريب و نزديك

ترجمه

«كوچ كردن از دنيا نزديك است».

شرح

مقصود امام (ع) كوچ كردن از دنيا به آخرت است، سخن در باب موعظه و پند دادن و ترساندن از مرگ است.

ترجمه‏ شرح‏ نهج‏ البلاغه(ابن‏ ميثم)، ج5 // قربانعلی  محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده

 

 

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره 172 متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن میثم)

شرح ابن‏ ميثم

172- و قال عليه السّلام: لِلظَّالِمِ الْبَادِي غَداً بِكَفِّهِ عَضَّةٌ

المعنى

احترز بالبادى عن المجازى للظلم بمثله، و كنّى بغد عن يوم القيامة و بعضّ كفّه عن ندامته على تفريطه في جنب اللّه كقوله تعالى وَ يَوْمَ يَعَضُّ الظَّالِمُ عَلى‏ يَدَيْهِ و الغرض التنفير عن الظلم.

مطابق با حکمت 186 نسخه صبحی صالح

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ميثم

172- امام (ع) فرمود: لِلظَّالِمِ الْبَادِي غَداً بِكَفِّهِ عَضَّةٌ

ترجمه

«فرداى قيامت شخص ستمگر انگشت ندامت به دندان گزد».

شرح

امام (ع) با كلمه «البادى» يعنى كسى كه آشكارا كارى كند، احتراز كرده‏ است از كسى كه ستم را با ستمكارى كيفر دهد و «غد» را كنايه از روز قيامت آورده است، و گزيدن دست را كنايه از پشيمانى در اثر كوتاهى در برابر امر خداوند، چنان كه در آيه مباركه آمده است: وَ يَوْمَ يَعَضُّ الظَّالِمُ عَلى‏ يَدَيْهِ«». و هدف امام (ع) دور داشتن از ستمكارى است.

ترجمه‏ شرح‏ نهج‏ البلاغه(ابن‏ ميثم)، ج5 // قربانعلی  محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده

 

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره 171 متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن میثم)وصف حضرت علی (ع)

شرح ابن‏ ميثم
171- و قال عليه السّلام: مَا كَذَبْتُ وَ لَاكُذِبْتُ‏كُذِّبْتُ‏وَ لَا ضَلَلْتُ وَ لَا ضُلَّ بِي

المعنى

أمّا عدم كذبه و ضلاله فلتربيته من حين الطفوليّة بالصدق و مكارم الأخلاق حتّى صار ذلك ملكة له تنافي الكذب و الضلال و تعصم منهما. و أمّا كونه لم يكذّب فيما أخبر به من الحوادث المستقبلة و العلوم الغيبيّة و لم يضلّ به فلكون مخبره معصوما و هو الرسول صلّى اللّه عليه و آله و العصمة منافية للأمرين و مستلزمة لهداية المدلول و عدم زيغه.

مطابق با حکمت 185 نسخه صبحی صالح

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ميثم

171- امام (ع) فرمود: مَا كَذَبْتُ وَ لَا كُذِّبْتُ وَ لَا ضَلَلْتُ وَ لَا ضُلَّ بِي

ترجمه

«نه دروغ گفته ‏ام و نه به من نسبت دروغ داده ‏اند، نه گمراه شده ‏ام و نه كسى را گمراه كرده‏ ام.»

شرح

اما دروغ نگفتن و گمراه نبودن آن بزرگوار، به خاطر تربيت او از كودكى به راستگويى و اخلاق پسنديده است به حدى كه اين صفات براى او ملكه شده و دروغگويى و گمراهى را از وى دور مى‏كند و او را از اين صفات ناپسند باز مى‏دارد. اما اين كه آن حضرت را دروغگو ندانسته‏ اند در اخبارى كه از رويدادهاى آينده و علم غيب به او نسبت داده ‏اند و كسى به وسيله او گمراه نشده است از آن روست كه خبر دهنده آن اخبار معصوم، يعنى پيامبر (ص) است، و عصمت با اين دو مورد منافات دارد و مستلزم هدايت و عدم انحراف شخص راهنمايى شده است.

ترجمه‏ شرح‏ نهج‏ البلاغه(ابن‏ ميثم)، ج5 // قربانعلی  محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده

 

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره 170 متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن میثم)

شرح ابن‏ ميثم

170- و قال عليه السّلام: مَا شَكَكْتُ فِي الْحَقِّ مُنْذُمُذْ أُرِيتُهُ

المعنى

من كان له استعداد درك الحقّ كمثله عليه السّلام، و استاد كرسول اللّه صلّى اللّه عليه و آله في إعداده و تربيته، و طول صحبة لمثل ذلك الاستاد كصحبته فمحال أن يعرض له شكّ في أمر يرى برهانه و يحرم من الحقّ.

مطابق با حکمت 184 نسخه صبحی صالح

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ميثم

170- امام (ع) فرمود: مَا شَكَكْتُ فِي الْحَقِّ مُذْ أُرِيتُهُ

ترجمه

«در باره حق از وقتى كه آن را شناخته‏ ام ترديدى به خود راه نداده ‏ام».

شرح

كسى كه زمينه دريافت و درك حق را دارد، همچون على (ع) و استادى چون پيامبر خدا (ص) در آماده سازى و تربيت او، با مدّت طولانى همراهى وى با چنين استادى كه امام (ع) داشت، محال است در امرى كه برهان آن را به چشم مى‏بيند ترديد كند و از حق محروم بماند.

ترجمه‏ شرح‏ نهج‏ البلاغه(ابن‏ ميثم)، ج5 // قربانعلی  محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده

 

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره 168 متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن میثم)

شرح ابن‏ ميثم

168- و قال عليه السّلام: لَا خَيْرَ فِي الصَّمْتِ عَنِ الْحُكْمِ- كَمَا أَنَّهُ لَا خَيْرَ فِي الْقَوْلِ بِالْجَهْلِ

المعنى

الصمت عن النطق بالحكمة طرف تفريط من فضيلة القول، و النطق عن الجهل رذيلة مضادّة لها، و الحقّ العدل هو النطق بالحكمة و هو الفضيلة النطقيّة.

مطابق با حکمت 182 نسخه صبحی صالح

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ميثم

168- امام (ع) فرمود: لَا خَيْرَ فِي الصَّمْتِ عَنِ الْحُكْمِ- كَمَا أَنَّهُ لَا خَيْرَ فِي الْقَوْلِ بِالْجَهْلِ

ترجمه

«در دم فروبستن از سخن حكيمانه، خيرى نيست، چنان كه در سخن گفتن از روى نادانى خيرى وجود ندارد.»

شرح

دم فروبستن از سخن حكيمانه، جانب تفريط از فضيلت گفتار، و سخن گفتن از روى نادانى صفت ناپسندى است نقطه مقابل آن، اما حق و عدالت، همان سخن به حكمت گفتن است كه فضيلتى است در گفتار.

ترجمه‏ شرح‏ نهج‏ البلاغه(ابن‏ ميثم)، ج5 // قربانعلی  محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده

 

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره 169 متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن میثم)

شرح ابن‏ ميثم

169- و قال عليه السّلام: مَا اخْتَلَفَتْ دَعْوَتَانِ إِلَّا كَانَتْ إِحْدَاهُمَا ضَلَالَةً

المعنى

الاختلاف الحقيقىّ إنّما يكون بين النقيضين. و لمّا كانت الدعوة إمّا إلى الحقّ و هو سلوك سبيل اللّه أو إلى غيره. و كان كلّ ما عدا الحقّ ممّا يدعى إليه فهو ضلال عن الحقّ و عدول عن سبيل اللّه لا جرم لم يختلف دعوتان إلّا كانت إحداهما حقّا و الاخرى ضلالة أو مستلزمة للضلال، و هذا يستلزم بطلان كون كلّ مجتهد مصيبا. و مذهبه المنقول عنه عليه السّلام أنّ الحقّ واحد و في جهة و المصيب له واحد.

مطابق با حکمت 183 نسخه صبحی صالح

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ميثم

169- امام (ع) فرمود: مَا اخْتَلَفَتْ دَعْوَتَانِ إِلَّا كَانَتْ إِحْدَاهُمَا ضَلَالَةً

ترجمه

«دو دعوت با يكديگر مخالف نمى‏افتند مگر يكى از آن دو، [دعوت به‏] گمراهى باشد».

شرح

اختلاف واقعى تنها بين دو نقيض است. و چون دعوت يا به حق است كه همان رفتن به راه خداست و يا دعوت به غير حقّ است. چون به هر راهى جز راه حق دعوت كنند گمراهى از راه حق و انحراف از راه خداست، ناگزير دو دعوت اختلاف نخواهند داشت، مگر اين كه يكى از آنها به راه حق و ديگرى به راه گمراهى رفته و يا باعث گمراهى باشد، و اين دليل بر بطلان اين عقيده است كه هر مجتهدى به حق است«». امّا عقيده‏اى كه از امام (ع) نقل شده و به ما رسيده است آن است كه حق يكى است و در يك طرف است، و آن كه به حقّ رسيده و بر حق است يك طرف است.

ترجمه‏ شرح‏ نهج‏ البلاغه(ابن‏ ميثم)، ج5 // قربانعلی  محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده

 

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره 167 متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن میثم)ثمره

شرح ابن‏ ميثم

167- و قال عليه السّلام: ثَمَرَةُ الْحَزْمِ السَّلَامَةُ وَ ثَمَرَةُ التَّفْرِيطِ النَّدَامَةُ

المعنى

التفريط إضاعة الحزم في الامور، و لمّا عرفت أنّ الحزم عبارة عن تقديم العمل للحوادث الممكنة المستقبلة بما هو أقرب إلى السلامة و أبعد من الغرور لا جرم كان ذلك مظنّة السلامة منها، و كانت إضاعته و التفريط في العمل لما يستقبل من الحوادث مظنّة الوقوع فيها و عدم السلامة من بلائها و هو مستلزم للندامة على التفريط فيها. فكانت الندامة من ثمراته.

مطابق با حکمت 181 نسخه صبحی صالح

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ميثم

167- امام (ع) فرمود: ثَمَرَةُ الْحَزْمِ السَّلَامَةُ وَ ثَمَرَةُ التَّفْرِيطِ النَّدَامَةُ

ترجمه

«ثمره دورانديشى درستى و سلامت و نتيجه كوتاهى در كار، پشيمانى است».

شرح

تفريط، عبارت از دورانديش نبودن در كارهاست.
چون قبلا معلوم شده است كه دورانديشى عبارت از پيش‏بينى نسبت به رويدادهايى است كه ممكن است در آينده انجام گيرد، و اين كار به درستى و سلامتى نزديكتر و از فريب خوردن دورتر خواهد بود، بنا بر اين پيش‏بينى حوادث باعث مى‏شود كه انسان از خطر آنها مصون بماند، امّا پيش‏بينى نكردن و كوتاهى در عمل نسبت به پيشآمدهاى آينده موجب مى‏شود كه انسان به دام آنها افتاده و از خطر آنها در امان نماند. و در نتيجه باعث پشيمانى پس از عمل مى‏گردد. پس پشيمانى از جمله نتايج تقصير و كوتاهى در عمل است.

ترجمه‏ شرح‏ نهج‏ البلاغه(ابن‏ ميثم)، ج5 // قربانعلی  محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره 166 متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن میثم)طمع

شرح ابن‏ ميثم

166- و قال عليه السّلام: الطَّمَعُ رِقٌّ مُؤَبَّدٌ

المعنى

استعار لفظ الرقّ للطمع باعتبار ما يستلزمه من التعبّد للمطموع فيه و الخضوع له كالرقّ، و تأييده باعتبار دوام التعبّد بسببه فإنّ الطامع دائم العبوديّة لمن يطمع فيه ما دام طامعا و هو في ذلك كالدائم من الرقّ.

مطابق با حکمت 180 نسخه صبحی صالح

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ميثم

166- امام (ع) فرمود: الطَّمَعُ رِقٌّ مُؤَبَّدٌ

ترجمه

«طمع باعث بندگى هميشگى است».

شرح

كلمه رقّ را از آن جهت براى طمع استعاره آورده است كه لازمه طمع،تسليم شدن در برابر آن چيزى است كه به آن طمع بسته و فروتنى در برابر آن است، مانند بردگى، و هم به دليل دوام تسليم شدن به سبب طمع است، زيرا شخص طمعكار تا وقتى كه از كسى چشم طمع دارد، همواره تسليم اوست، و در اين جهت مثل كسى است كه هميشه برده ديگرى است.

ترجمه‏ شرح‏ نهج‏ البلاغه(ابن‏ ميثم)، ج5 // قربانعلی  محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده

 

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره 165 متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن میثم)لجاجت

شرح ابن‏ ميثم

165- و قال عليه السّلام: اللَّجَاجَةُ تَسُلُّ الرَّأْيَ

المعنى

أى تأخذه و تذهب به. و ذلك أنّ الإنسان قد يطلب شيئا و الرأي الحقّ هو التأنّى في طلبه و التثبّت فيه. فيحمله طبعه على اللجاجة فيه حتّى يكون ذلك سببا لفواته، و استعار لفظ السلّ له و نسبه إلى اللجاجة مجازا باعتبار أنّها هى المعونة له فكأنّها أخذته و غيّبته.

مطابق با حکمت 179 نسخه صبحی صالح

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ميثم

165- امام (ع) فرمود: اللَّجَاجَةُ تَسُلُّ الرَّأْيَ

لغت

«تسلّ: مى‏گيرد و از بين مى‏برد

ترجمه

«لجاجت فكر و انديشه را از انسان مى‏گيرد».

شرح

توضيح آن كه انسان گاهى در پى چيزى است، و انديشه درست، عبارت از ژرفنگرى و پايدارى در آن كار است. بنا بر اين طبع آدمى او را وادار بر لجاجت در كار مى‏كند تا آنجا كه همين لجاجت باعث از بين رفتن همان انديشه درست مى‏شود. عبارت سلّ (از بين بردن) را براى فكر استعاره آورده است و نسبت آن به لجاجت از باب مجاز، به اين لحاظ است كه لجاجت به از بين رفتن فكر كمك مى‏كند و گويا آن را گرفته و محو مى‏سازد. 

ترجمه‏ شرح‏ نهج‏ البلاغه(ابن‏ ميثم)، ج5 // قربانعلی  محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده

 

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره 164 متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن میثم)

شرح ابن‏ ميثم

164- و قال عليه السّلام: احْصُدِ الشَّرَّ مِنْ صَدْرِ غَيْرِكَ بِقَلْعِهِ مِنْ صَدْرِكَ

المعنى

أغلب ما ينشأ الشرّ في صدر العدوّ بسبب ما يتخيّله في عدوّه من إضمار الشرّ له و ظنّ ذلك فيه، و ذلك التخيّل و الظنّ لابدّ أن يكون عن أمارة حركات عدوّه‏ و فلتات لسانه بالقول في حقّه ما دامت عداوته و إضمار الشرّ له قائما في صدره فإذا محا ما أضمر له من العداوة و الشرّ زالت أمارات ذلك من لسانه و وجهه، و بحسب ذلك ينقص تخيّل العداوة و يضعف سوء ظنّ العدوّ به و لا يزال يتأكّد بعدم تلك الأمارات و بأمارات حاليّة أو مقاليّة تظهر منه إلى أن ينمحي ذلك الظنّ في حقّه. و استعار لفظ الحصد لإزالته ملاحظة لشبهة بالزرع في زيادته بسقى تلك الأمارات من عدوّه و تواترها، و نقصانه و عدمه بعدمها.

مطابق با حکمت 178 نسخه صبحی صالح

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ميثم

164- امام (ع) فرمود: احْصُدِ الشَّرَّ مِنْ صَدْرِ غَيْرِكَ بِقَلْعِهِ مِنْ صَدْرِكَ

ترجمه

«بدى را از دل ديگران به وسيله كندن آن از قلب خود، دور كن».

شرح

بيشتر مواردى كه بدى در دل دشمن پيدا مى‏شود به دليل اين تصور و گمان است كه دشمن بدى او را در دل پنهان ساخته و همين تصوّر و گمان ناگزير برخاسته از ظاهر حركات دشمن و سخنانى است كه گاه و بى‏گاه از زبان او در باره خود شنيده، تا وقتى كه دشمنى و بدخواهى او را در دل دارد، اما وقتى كه دشمنى و بدخواهى پنهانى را از دل محو كرد، نشانه ‏هاى زبانى و صورى آن نيز از بين مى‏رود و بدين وسيله تصور دشمنى كم‏رنگ شده و بدبينى دشمن نسبت به كار او كاهش مى‏يابد و همواره به نبودن چنان نشانه‏ ها و قرينه ‏هاى حالى و يا مقالى كه از او بروز مى‏كرد، پايدارى مى‏كند تا اين كه آن بدگمانى به طور كامل از بين مى‏رود. لفظ حصد را براى نابود ساختن دشمن استعاره آورده است به ملاحظه شباهتى كه دشمن در فزونى گرفتنش به وسيله آن قراين از جانب دشمن و گستردگى‏اش و همچنين كاستى و نابودى‏اش به نابودى آن قراين به زراعت دارد.

ترجمه‏ شرح‏ نهج‏ البلاغه(ابن‏ ميثم)، ج5 // قربانعلی  محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده

 

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره 163 متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن میثم)نحویه تنبیه

شرح ابن‏ ميثم

163- و قال عليه السّلام: ازْجُرِ الْمُسِي‏ءَ بِثَوَابِ الْمُحْسِنِ

المعنى

تصوّر المسى‏ء جزاء المحسن بإحسانه يدعوه إلى الإحسان و الرجوع عن الإساءة فكانت المجازاة بالإحسان كالزجر للمسي‏ء في استلزامها ارتداعه و انزجاره. فاستعير لفظ الزجر لها.

مطابق با حکمت 177 نسخه صبحی صالح

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ميثم

163- امام (ع) فرمود: ازْجُرِ الْمُسِي‏ءَ بِثَوَابِ الْمُحْسِنِ

ترجمه

«شخص بدكار را با پاداش دادن به نيكوكار تنبيه كن».

شرح

اين كه شخص بدكار ببيند نيكوكارى را پاداش داده‏اند، وادار به نيكوكارى شده و از كار بد دست بر مى‏دارد، پس پاداش دادن به شخص نيكوكار همچون تنبيهى است براى بدكار، چون تنبيه و ادب او را در پى دارد. كلمه (زجر) استعاره براى تنبيه و ادب، آورده شده است.

ترجمه‏ شرح‏ نهج‏ البلاغه(ابن‏ ميثم)، ج5 // قربانعلی  محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده

 

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره 162 متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن میثم)ریاست

شرح ابن‏ ميثم

162- و قال عليه السّلام: آلَةُ الرِّيَاسَةِ سَعَةُ الصَّدْرِ

المعنى

سعة الصدر فضيلة تحت الشجاعة و هى أن لا يدع الإنسان قوّة التجلّد عند ورود الأحداث المهمّة عليه و اعتلاجها و لا يحار أو يدهش فيها بل يتحمّلها و يستعمل الواجب في معناها، و قد يسمّى ذلك رحب الذراع. و هى من أعظم لوازم الرياسة الحقّة الّتي ينبغي لها إذ الرياسة مظنّة ورود الأحداث المهمّة و الخطوب العظيمة و أحوال الخلق المختلفة. فمن لم يكن محتملا لهذه الامور وسيع الصدر بها فلا بدّ أن يحار فيها و يدهش فيما يرد عليه منها فيعجز عن تدبيرها و يلزم ذلك فساد دولته و زوال رياسته.

مطابق با حکمت 176 نسخه صبحی صالح

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ميثم

162- امام (ع) فرمود: آلَةُ الرِّيَاسَةِ سَعَةُ الصَّدْرِ

ترجمه

«ابزار وسيله كار رياست، سعه صدر و پر حوصلگى است».

شرح

سعه صدر فضيلتى زير پوشش صفت شجاعت است و آن عبارت از اين است كه انسان نيروى تحمّل را به هنگام رويدادهاى مهم از دست ندهد، و چاره انديشى كند و، از پا در نيايد و بيمناك نشود بلكه تحمّل كند و آنچه در راه هدفش لازم است به كار بندد، و گاهى از اين حالت تعبير، به دست بازى، مى‏كنند. و اين از مهمترين ابزار رياست به حقى است كه شايسته داشتن چنين ابزارى است، زيرا رياست در معرض برخورد با پيشامدهاى مهم و خطرات بزرگ و حالات مختلف تازه‏اى است. پس هر كس تاب تحمل اين امور را نداشته و داراى سعه صدر نباشد، ناگزير، در برابر آنها از پا در آيد و از آنچه با آن روبرو مى‏شود بترسد و از چاره جويى ناتوان باشد، و اين خود باعث نابودى دولت و زوال رياست اوست.

ترجمه‏ شرح‏ نهج‏ البلاغه(ابن‏ ميثم)، ج5 // قربانعلی  محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده

 

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره 161 متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن میثم)ترس

شرح ابن‏ ميثم

161- و قال عليه السّلام: إِذَا هِبْتَ أَمْراً فَقَعْ فِيهِ- فَإِنَّ شِدَّةَ تَوَقِّيهِ أَعْظَمُ مِمَّا تَخَافُ مِنْهُ‏

المعنى

إنّ للنفوس فيما يتوقّع مكروهه انفعالا كثيرا و فكرا عظيما في كيفيّة دفعه و الخلاص منه، و ذلك أصعب بكثير من الوقوع فيه لطول زمان الخوف هناك و تأكّده بتوقّع الأمر المخوف. و رغّب في الوقوع فيه بضمير صغراه قوله: فإنّ. إلى آخره. و تقدير كبراه: و كلّما كان أعظم ممّا يخاف من الشي‏ء فينبغى أن يعدل عنه إلى الوقوع فيه. ينتج أن شدّة توقّيه ينبغي أن يعدل عنها إلى الوقوع فيه.

مطابق با حکمت 175 نسخه صبحی صالح

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ميثم

161- امام (ع) فرمود: إِذَا هِبْتَ أَمْراً فَقَعْ فِيهِ- فَإِنَّ شِدَّةَ تَوَقِّيهِ أَعْظَمُ مِمَّا تَخَافُ مِنْهُ

ترجمه

«هرگاه از انجام كارى ترس داشتى، خود را يكباره در آن كار وارد كن، زيرا [ناراحتى ترس و] حذر داشتن سخت‏ تر از انجام آن كار است».

شرح

براستى نفوس انسانى در موردى كه احتمال ناروايى را مى‏دهد كاملا تحت تأثير قرار مى‏گيرد و راجع به چگونگى دفع و خلاصى از آن، سخت به انديشه مى‏افتد، و اين خود به مراتب دشوارتر از درگيرى با آن مورد است، چون مدت ترس در آنجا طولانى است، و اين ترس با انتظار ترس شديدتر مى‏گردد. امام (ع) ترغيب كرده است كه بايد وارد كار شد، با قياس مضمرى كه صغرايش عبارت: فانّ… است و كبراى مقدّر نيز چنين است: و هرگاه ترس از ورود به كار دشوارتر است پس بايد از آن پرهيز كرد و بر انجام كار روآورد. نتيجه اين مى‏شود كه سزاوار آن است كه به جاى بيم زياد يكباره وارد صحنه كار شويم.

ترجمه‏ شرح‏ نهج‏ البلاغه(ابن‏ ميثم)، ج5 // قربانعلی  محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره 160 متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن میثم)

شرح ابن‏ ميثم

160- و قال عليه السّلام: مَنْ أَحَدَّ سِنَانَ الْغَضَبِ لِلَّهِ قَوِيَ عَلَى قَتْلِ أَشِدَّاءِ الْبَاطِلِ

المعنى

لمّا كان تعالى هو العزيز المطلق كان استناد قوّة الغضب و الحميّة له إلى عزّته. و صولة الغاضب اعتزازا به أشدّ بكثير من صولته بدون ذلك الاستناد و بحسب تأكّد القوّة بعزّة اللّه يكون ضعفها بالاستناد إلى الباطل المضادّ لدينه. و لذلك قهر أولياء اللّه على قلّتهم في مبدء الإسلام أعداؤه على كثرتهم، و أطاق هو عليه السّلام قلع باب خيبر على شدّته أو قتل جبابرة العرب. و استعار لفظ السنان لحدّة الغضب باعتبار استلزامها للنكاية في العدوّ، و رشّح بذكر أحدّ.

مطابق با حکمت 174 نسخه صبحی صالح

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ميثم

160- امام (ع) فرمود: مَنْ أَحَدَّ سِنَانَ الْغَضَبِ لِلَّهِ قَوِيَ عَلَى قَتْلِ أَشِدَّاءِ الْبَاطِلِ

ترجمه

«هر كس نيزه خشم را به خاطر خدا تيز كند، بر نابود ساختن سخت ‏ترين خلافها قادر خواهد بود».

شرح

چون خداوند متعال عزيز مطلق است، از اين رو نيروى خشم و غيرت او، مستند به عزّت او است. هيبت كسى كه به خاطر عزّت خشمگين مى‏شود، بيش از هيبت كسى است كه بدون اتكال به آن خشمناك شود و به همان نسبت كه با درخواست قدرت از خدا نيروى انسان افزايش مى‏يابد، همچنين اتكاى به باطل نيز كه با دين خدا سازگار نيست باعث ضعف و ناتوانى او مى‏شود. و به همين دليل اولياى خدا با كمى جمعيت در صدر اسلام، دشمنان خود را- با همه زياديشان- مغلوب مى‏كردند، و امام (ع) در خيبر را با تمام نيرومندى و استوارى‏اش توانست از جا بكند، و يا سران باطل را از پا در آورد. كلمه سنان را براى شدت خشم از آن جهت استعاره آورده است كه باعث شكست دشمن است. و كلمه احدّ را از باب ترشيح به كار برده است.

ترجمه‏ شرح‏ نهج‏ البلاغه(ابن‏ ميثم)، ج5 // قربانعلی  محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده