نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره 279 متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن میثم)دوست ودشمن

شرح ابن‏ ميثم

279- و قال عليه السّلام: أَصْدِقَاؤُكَ ثَلَاثَةٌ صَدِيقُكَ- وَ صَدِيقُ صَدِيقِكَ وَ عَدُوُّ عَدُوِّكَ- وَ أَعْدَاؤُكَ ثَلَاثَةٌ- عَدُوُّكَ- وَ عَدُوُّ صَدِيقِكَ وَ صَدِيقُ عَدُوِّكَ

المعنى

الحكم بأنّ صديق الصديق و عدوّ العدوّ صديق من القضايا المظنونة لاحتمال كون الصديق غير عالم بأنّ لصديقه صديقا و كون العدوّ غير عالم بأنّ لعدوّه عدوّا فضلا أن يعاديه أو يصادقه، و كذلك الحكم بأنّ عدوّ الصديق و صديق العدوّ عدوّ للاحتمال المذكور.

مطابق با حکمت 295 نسخه صبحی صالح

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ميثم

279- امام (ع) فرمود: أَصْدِقَاؤُكَ ثَلَاثَةٌ صَدِيقُكَ- وَ صَدِيقُ صَدِيقِكَ وَ عَدُوُّ عَدُوِّكَ- وَ أَعْدَاؤُكَ ثَلَاثَةٌ عَدُوُّكَ- وَ عَدُوُّ صَدِيقِكَ وَ صَدِيقُ عَدُوِّكَ

ترجمه

«دوستانت سه دسته‏ اند، و دشمنانت نيز سه گروهند. اما دوستانت دوست خودت و دوست دوستت، و دشمن دشمن تو مى ‏باشند، و امّا دشمنانت: دشمن توو دشمن دوست تو و دوست دشمن تو است.»

شرح

حكم بر اين كه دوست دوست و دشمن دشمن، دوست است از جمله قضاياى مظنونه«» است، به اين احتمال كه دوست اطّلاع ندارد كه دوستش داراى دوستى است، و يا دشمنش نمى‏داند كه دشمن وى، دشمن ديگرى نيز دارد تا چه رسد به اين كه او را دشمن بدارد و يا دوست بدارد. و هم چنين حكم بر اين كه دشمن دوست و دوست دشمن، به احتمالى كه گفتيم ممكن است دشمن باشند.

ترجمه‏ شرح‏ نهج‏ البلاغه(ابن‏ ميثم)، ج5 // قربانعلی  محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده

 

 

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره 278 متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن میثم)

شرح ابن‏ ميثم

278- و قد سئل عن مسافة ما بين المشرق و المغرب، فقال عليه السّلام: وَ قَدْ سُئِلَ عَنْ مَسَافَةِ مَا بَيْنَ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ- فَقَالَ ع مَسِيرَةُ يَوْمٍ لِلشَّمْسِ

المعنى

و هو جواب واضح مقنع. و غرض الخطابة الإقناع. فأمّا تحقيق ما بينهما باعتبار تعيين مساحة الأرض أو الفلك فأمر يرجع إلى علم الهيئة، و لعلّه عليه السّلام إنّما عدل عن الجواب بشى‏ء من ذلك لاستبعاد بعض العوامّ له. و لا نقول: أنّه عليه السّلام ما كان يعلم ذلك.

مطابق با حکمت 294 نسخه صبحی صالح

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ميثم

278- از امام (ع) در باره مسافت بين خاور و باختر پرسيدند، فرمود: مَسِيرَةُ يَوْمٍ لِلشَّمْسِ

ترجمه

«به اندازه گردش يك روز خورشيد است».

شرح

اين پاسخ، پاسخ روشن و قانع كننده‏ اى است، و هدف فن خطابه نيز همان قانع ساختن است، امّا اثبات مسافت ما بين شرق و غرب با توجه به تعيين مساحت زمين و يا منظومه شمسى، كارى است مربوط به علم هيأت، و شايد امام (ع) از چنان پاسخى خوددارى كرده است به خاطر اين كه بعضى از عوام مردم آن را بعيد مى‏ شمردند و ما عقيده نداريم كه امام (ع) نمى ‏دانسته است.

ترجمه‏ شرح‏ نهج‏ البلاغه(ابن‏ ميثم)، ج5 // قربانعلی  محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده

 

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره 277 متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن میثم)احمق

شرح ابن‏ ميثم

277- و قال عليه السّلام: لَا تَصْحَبِ الْمَائِقَ- فَإِنَّهُ يُزَيِّنُ لَكَ فِعْلَهُ وَ يَوَدُّ أَنْ تَكُونَ مِثْلَهُ

اللغة

المائق: الأحمق.

المعنى

و نفّر عنه بضمير صغراه قوله: فإنّه. إلى آخره. و ذلك لأنّه لحمقه يعتقد كمال نفسه و حسن أفعاله و وجوب الاقتداء بها فهو تزيّنها ويحبّ لمن يصحبه أن يكون مثله فيها، و يدعوه إلى ذلك. و تقدير كبراه: و كلّ من كان كذلك فلا تجوز صحبته.

مطابق با حکمت 293 نسخه صبحی صالح

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ميثم

277- امام (ع) فرمود: لَا تَصْحَبِ الْمَائِقَ- فَإِنَّهُ يُزَيِّنُ لَكَ فِعْلَهُ وَ يَوَدُّ أَنْ تَكُونَ مِثْلَهُ

لغت

مائق: احمق، نادان

ترجمه

«با احمق همنشينى نكن، زيرا او كار خود را در نظر تو جلوه مى‏ دهد و دوست دارد تو نيز مانند او باشى».

شرح

امام (ع) از همنشينى احمق به وسيله قياس مضمرى بر حذر داشته است كه صغراى آن جمله «فانّه…» است. توضيح آن كه شخص احمق به دليل حماقتش معتقد است كه از نظر نفسانى كامل و تمام كارهايش شايسته است و بايد از او پيروى كرد و كارهاى خود را جلوه مى‏دهد و از همنشينش مى‏خواهد تا مثل او باشد، و او را بر اين كار دعوت مى‏كند.
كبراى مقدّر آن نيز چنين است: پس هر كس چنين باشد، همنشينى با او جايز نيست.

ترجمه‏ شرح‏ نهج‏ البلاغه(ابن‏ ميثم)، ج5 // قربانعلی  محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده

 

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره 276 متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن میثم)مصیبت حضرت رسول (ص)

شرح ابن‏ ميثم

276- و قال عليه السّلام: على قبر رسول اللّه صلّى اللّه عليه و آله و سلم ساعة دفن:- إِنَّ الصَّبْرَ لَجَمِيلٌ إِلَّا عَنْكَ- وَ إِنَّ الْجَزَعَ لَقَبِيحٌ إِلَّا عَلَيْكَ- وَ إِنَّ الْمُصَابَ بِكَ لَجَلِيلٌ وَ إِنَّهُ قَبْلَكَ وَبَعْدَكَ‏لَجَلَلٌ‏ لَقَلِيلٌ

اللغة

الجلل: الأمر الهيّن و الأمر العظيم و هو من الأضداد،

المعنى

و إنّما كان الصبر غير جميل في المصيبة به صلّى اللّه عليه و آله، و الجزع عليه غير قبيح لأنّه صلّى اللّه عليه و آله أصل الدين و القدوة فيه فالجزع في المصيبة به يستلزم دوام تذكّره المستلزم لدوام ذكر أخلاقه و سننه و سيرته فكان غير قبيح من هذا الوجه، أو لأنّ المصيبة به مصيبة عظيمة و هو أعظم فائت فيستحسن الجزع عليه، و أمّا الصبر فإنّه يؤول إلى سلوانه و الغفلة عنه فكان غير جميل من هذا الوجه. و قد تعرّض لفضيلة القبح من بعض الاعتبارات و لرذيلة الحسن من وجه، و ظاهر أنّ المصاب به أعظم مصاب بأحد من الناس و أنّ كلّ مصاب بأحد من قبله أو بعده فهو سهل هيّن بالنسبة إليه. و قيل: أراد أنّ المصاب به قبله عظيم على المسلمين لحذرهم منه، و بعده كذلك لاختلال أمرهم و أمر الدين بفقده.
و الأوّل أظهر.

مطابق با حکمت 292 نسخه صبحی صالح

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ميثم

276- امام (ع) هنگامى كه پيامبر را دفن كردند، بر مزار آن بزرگوار فرمود: إِنَّ الصَّبْرَ لَجَمِيلٌ إِلَّا عَنْكَ- وَ إِنَّ الْجَزَعَ لَقَبِيحٌ إِلَّا عَلَيْكَ- وَ إِنَّ الْمُصَابَ بِكَ لَجَلِيلٌ وَ إِنَّهُ قَبْلَكَ وَ بَعْدَكَ لَجَلَلٌ

لغت

جلل: امر آسان و نيز امر مهم و مشكل را مى‏ گويند، اين لغت از اضداد است.

ترجمه

«صبر خوب است مگر نسبت به تو و بى ‏تابى بد است، مگر بر تو، و غمى كه از مصيبت تو رسيده بسى بزرگ، و غمهاى پيش از تو و بعد از تو آسان و سهل است».

شرح

اين سخن كه صبر در مصيبت آن بزرگوار ناپسند و بى‏تابى در مورد او، بد نيست، براى آن است كه او اصل و پيشواى ديانت است، پس بى‏تابى در مصيبت او باعث ادامه ياد او، و ياد او باعث يادبود هميشگى اخلاق، سنّت و روش اوست، پس به اين جهت، بى‏تابى ناروا نيست، و يا از آن رو كه مصيبت وى مصيبتى بزرگ و او مهمترين چيزى است كه از دست رفته است بنا بر اين بى‏ تابى براى او خوب است و امّا صبر، چون به معنى فراموشى و از خاطر بردن اوست، پس از اين رو ناپسند است. و امام (ع) از جهتى فضيلت را ناپسند و از جهتى رذيلت را نيكو دانسته است. و بديهى است كه مصيبتى كه وارد شده بود بزرگتر از مصيبتهايى بود كه از شخص ديگرى مى ‏رسيد، زيرا هر مصيبتى چه از افراد قبل يا بعد از او، نسبت به آن، سهل و آسان است.

بعضى گفته ‏اند: مقصود امام (ع) آن است كه مصيبت وارده قبلا بر مسلمانان به دليل ترسشان بزرگ بوده است و پس از او نيز به دليل بر هم خوردن امر مردم و امر دين با فقدان آن بزرگوار عظيم است. امّا معناى اوّلى روشنتر و بهتر است.

ترجمه‏ شرح‏ نهج‏ البلاغه(ابن‏ ميثم)، ج5 // قربانعلی  محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده

 

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره 275 متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن میثم)نحویه تسلیت گفتن

شرح ابن‏ ميثم

275- و قال عليه السّلام: و قد عزى الأشعث بن قيس عن ابن له- :
يَا أَشْعَثُ إِنْ تَحْزَنْ عَلَى ابْنِكَ- فَقَدِ اسْتَحَقَّتْ‏ذَلِكَ مِنْكَ‏مِنْكَ ذَلِكَ‏اَلرَّحِمُ- وَ إِنْ تَصْبِرْ فَفِي اللَّهِ مِنْ كُلِّ مُصِيبَةٍ خَلَفٌ- يَا أَشْعَثُ إِنْ صَبَرْتَ- جَرَى عَلَيْكَ الْقَدَرُ وَ أَنْتَ مَأْجُورٌ- وَ إِنْ جَزِعْتَ جَرَى عَلَيْكَ الْقَدَرُ وَ أَنْتَ مَأْزُورٌ- يَا أَشْعَثُ ابْنُكَ سَرَّكَ وَ هُوَ بَلَاءٌ وَ فِتْنَةٌ- وَ حَزَنَكَ وَ هُوَ ثَوَابٌ وَ رَحْمَةٌ

المعنى

استدرجه عليه السّلام أوّلا بتحسين الحزن و أنّه في موضعه باعتبار أنّ الرحم يستحقّ من ذي رحمه ذلك. ثمّ عقّبه بما يدلّ على قبح الجزع و الحزن بأنّ الصبر به أولى و ذلك من وجوه: أحدها: قوله: و إن تصبر. إلى قوله: خلف. و هى متّصلة صغرى ضمير تقدير كبراه: و كلّما كان في اللّه خلف عنه فالصبر عنه أولى. و النتيجة إن تصبر على مصيبتك فالصبر عليها أولى.

الثاني: قوله: إن صبرت. إلى قوله: و أنت مأجور: أى على صبرك و هو صغرى ضمير أيضا تقدير كبراه: و كلّ من جرى عليه القدر و هو مأجور على صبره فالصبر به أولى.

الثالث: نفّره عن الجزع بقوله: و إن جزعت: إلى قوله: مأزور: أى على جزعه. و أصله موزور فهمّز لمناسبة القرينة الاولى. و هو ضمير أيضا تقدير كبراه: و كلّ من جرى عليه القدر فهو مأزور، على حزعه دخل النار.

الرابع: قوله: سرّك و هو بلاء و فتنة. و هو تنفير عن إفراط السرور به. و وجه كونه بلاءا أنّ الإفراط في محبّته يستلزم رذايل خلقيّة كالجبن عمّا ينبغي من الجهاد خوف مفارقته، و كالبخل خوف فقره و نظرا له في عاقبته، و كالحزن في في أمراضه و أعراضه كما قال صلّى اللّه عليه و آله: الولد محزنة مجبنة مبخلة. و كذلك بغضه يستلزم رذيلة العقوق و قطع الرحم و صرف المال عنه في غير وجهه.

فبالحرىّ أن يبتلى اللّه الوالد بولده و يطلب منه الوقوف على حدّ العدل في حقّه. و الواو في قوله: و هو. للحال، و هو صغرى ضمير تقدير كبراه: و كلّما كان كذلك فينبغي أن لا يأسف على ما فات من السرور.

الخامسة: قوله: و حزنك. إلى آخره: تنفير عن الحزن عليه بما يلزم تركه من الصبر على المصيبة به من ثواب اللّه و رحمته و هو صغرى ضمير تقدير كبراه: و كلّما هو صبر عن الحزن و هو ثواب و رحمة فينبغى أن يصبر عن الحزن عليه.

مطابق با حکمت 291 نسخه صبحی صالح

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ميثم

275- امام (ع) وقتى كه اشعث بن قيس را به خاطر مرگ فرزندش تسليت مى‏ داد فرمود:
يَا أَشْعَثُ إِنْ تَحْزَنْ عَلَى ابْنِكَ- فَقَدِ اسْتَحَقَّتْ مِنْكَ ذَلِكَ الرَّحِمُ- وَ إِنْ تَصْبِرْ فَفِي اللَّهِ مِنْ كُلِّ مُصِيبَةٍ خَلَفٌ- يَا أَشْعَثُ إِنْ صَبَرْتَ- جَرَى عَلَيْكَ الْقَدَرُ وَ أَنْتَ مَأْجُورٌ- وَ إِنْ جَزِعْتَ جَرَى عَلَيْكَ الْقَدَرُ وَ أَنْتَ مَأْزُورٌ- يَا أَشْعَثُ ابْنُكَ سَرَّكَ وَ هُوَ بَلَاءٌ وَ فِتْنَةٌ- وَ حَزَنَكَ‏وَ هُوَ ثَوَابٌ وَ رَحْمَةٌ

ترجمه

«اى اشعث اگر به حال پسرت غمگينى، اين اندوه به خاطر خويشاوندى كار شايسته ‏اى است، امّا اگر صبر كنى، در نزد خدا هر مصيبتى پاداشى دارد. اى اشعث اگر صبر كنى قضا و قدر در مورد تو جارى شود و تو به اجرت مى‏ رسى، و اگر بى‏ تابى كنى حكم الهى بر تو جارى مى‏ شود و تو گنهكار خواهى بود. [اى اشعث‏] پسرت باعث شادمانى تو بود و در عين حال گرفتارى و بلا بود، باعث غم تو شد، در حالى كه پاداش و رحمت نيز هست».

شرح

امام (ع) نخست اندوه او را [در مصيبت فرزندش‏] ستوده و بجا دانسته است زيرا سزاوار است كه هر خويشاوندى در مصيبت خويش خود غمگين شود. و به دنبال آن، مطالبى را كه دليل بر زشتى بى‏ تابى و غم است و صبر بر آن به جهاتى بهتر است به شرح زير آورده است:

1- عبارت: و ان تصبر… خلف
كه يك قضيه شرطيه متّصله است، صغراى قياس مضمرى است كه كبراى مقدّر آن چنين است: و هر چه در پيشگاه خدا عوض داشته باشد صبر بر آن بهتر است. و نتيجه قياس چنين مى‏شود: اگر بر اين مصيبت صبر كنى، صبر بهتر است.

2- عبارت: ان صبرت… و انت مأجور
يعنى: در برابر صبرت، پاداش مى‏ يابى. اين جمله نيز صغراى قياس مضمرى است كه كبراى مقدّرش مى‏شود: و هر چه را كه مقدّر شود شكيبايى بر آن اجر دارد، پس شكيبايى بر آن بهتر است.

3- او را از بى‏ تابى بر حذر داشته است، با اين عبارت: و ان جزعت… مأزور
يعنى در بى‏ تابى كردن، گنهكارى اصل مأزور، موزور بوده است، به خاطر اين كه با مأجور هم طراز باشد، با همزه استعمال شده است، و اين جمله نيز قياس مضمرى است كه كبراى مقدّرش چنين است: و هر كه قدر بر او جارى شده، اگر بى‏تابى كند، گنهكار است و وارد آتش جهنّم مى‏شود.

4- عبارت: سرّك و هو بلاء و فتنة
هشدارى است نسبت به زياده روى در شادى و سرور بر وجود فرزند. و دليل بلا بودن آن، اين است كه زياده روى در محبّت فرزند مستلزم خوى ناپسندى چون ترس از جهاد مى‏باشد. از آن رو كه مبادا از فرزندش جدا شود و مانند بخل، به سبب ترس از تنگدستى فرزند و توجه به آينده او، و مثل اندوه و غم در باره بيماريها و حوادث براى او، همان طورى كه پيامبر (ص) فرموده است: فرزند باعث غم، ترس و بخل است. و همچنين كينه و دشمنى با فرزند كه باعث عاق كردن و قطع رحم و محروم داشتن او از مال و ثروت مى‏شود پس سزاوار است كه خداوند پدر را به وسيله فرزند بيازمايد و از وى بخواهد كه نسبت به فرزندش به عدالت رفتار كند.
واو در و هو حاليه است و جمله، صغراى قياس مضمرى است كه كبراى مقدّر آن چنين است: و هر چه اين طور باشد، سزاوار است كه بر شادى از دست رفته آن تأسف نخورند.

5- عبارت: و حزنك…
هشدارى نسبت به اندوه در مصيبت است به دليل آن كه لازمه ترك اندوه، صبر بر مصيبت است كه اجر و رحمت خدا را در پى دارد، و اين عبارت مقدمه صغراى قياس مضمرى است كه كبراى مقدر آن چنين است: و هر صبرى بر اندوه، خود اجر و رحمتى در پى دارد، پس سزاوار است كه بر اين اندوه صبر كنند.

ترجمه‏ شرح‏ نهج‏ البلاغه(ابن‏ ميثم)، ج5 // قربانعلی  محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده

 

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره 274 متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن میثم)شکر نعمت

شرح ابن‏ ميثم

274- و قال عليه السّلام: لَوْ لَمْ يَتَوَعَّدِ اللَّهُ سُبْحَانَهُ عَلَى مَعْصِيَتِهِ- لَكَانَ يَجِبُ أَلَّا يُعْصَى شُكْراً لِنِعَمِهِ

المعنى

لمّا كان شكر النعمة بالاقوال و الأفعال المطابقة لها واجبا عقلا وجب ترك المعصية الّذي هو لازم للطاعة الواجبة لأنّ لازم الواجب واجب، و مقتضى الكلمة أنّه لو لم يتوعّد اللّه على معصيته لكان يجب تركها شكرا له: أى لأجل شكره فكيف و قد توعّد مع ذلك عليها فبالأولى أن يجب تركها.

مطابق با حکمت 290 نسخه صبحی صالح

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ميثم

274- امام (ع) فرمود: لَوْ لَمْ يَتَوَعَّدِ اللَّهُ عَلَى مَعْصِيَتِهِ- لَكَانَ يَجِبُ أَلَّا يُعْصَى شُكْراً لِنِعَمِهِ

ترجمه

«[حتى‏] اگر خداوند در برابر نافرمانى خود، وعده عذاب نداده بود، براى سپاس از نعمتهايش واجب بود نافرمانى نكنند».

شرح

چون شكر نعمت، در گفتار و رفتار مطابق هم، عقلا واجب است، ترك معصيت هم كه ملازم با طاعت واجبه است، آن هم واجب مى‏شود، زيرا لازم واجب نيز واجب است. و مقتضاى اين سخن آن است كه اگر خداوند در برابر نافرمانى خود وعده عذاب نداده بود باز هم ترك معصيت به خاطر شكر نعمت واجب بود، تا چه رسد كه وعده عذاب هم براى نافرمانى داده است، بنا بر اين به طريق اولى بايد ترك معصيت كرد.

ترجمه‏ شرح‏ نهج‏ البلاغه(ابن‏ ميثم)، ج5 // قربانعلی  محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده

 

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره 273 متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن میثم)

شرح ابن‏ ميثم

273- و قال عليه السّلام: كَانَ لِي فِيمَا مَضَى أَخٌ فِي اللَّهِ- وَ كَانَ يُعْظِمُهُ فِي عَيْنِي صِغَرُ الدُّنْيَا فِي عَيْنِهِ- وَ كَانَ خَارِجاً مِنْ سُلْطَانِ بَطْنِهِ- فَلَا يَشْتَهِي مَا لَا يَجِدُ وَ لَا يُكْثِرُ إِذَا وَجَدَ- وَ كَانَ أَكْثَرَ دَهْرِهِ صَامِتاً- فَإِنْ قَالَ بَذَّ الْقَائِلِينَ وَ نَقَعَ غَلِيلَ السَّائِلِينَ- وَ كَانَ ضَعِيفاً مُسْتَضْعَفاً- فَإِنْ جَاءَ الْجِدُّ فَهُوَلَيْثُ غَابٍ‏لَيْثٌ عَادٍ وَ صِلُّ وَادٍ- لَا يُدْلِي بِحُجَّةٍ حَتَّى يَأْتِيَ قَاضِياً- وَكَانَ لَا يَلُومُ أَحَداً- عَلَى مَا لَا يَجِدُ الْعُذْرَ فِي مِثْلِهِ حَتَّى يَسْمَعَ اعْتِذَارَهُ- وَ كَانَ لَا يَشْكُو وَجَعاً إِلَّا عِنْدَ بُرْئِهِ- وَ كَانَ‏يَقُولُ مَايَفْعَلُ‏مَا يَقُولُ‏وَ لَا يَقُولُ مَا لَا يَفْعَلُ- وَ كَانَ إِذَا غُلِبَ عَلَى الْكَلَامِ لَمْ يُغْلَبْ عَلَى السُّكُوتِ- وَ كَانَ عَلَى‏أَنْ يَسْمَعَ‏مَا يَسْمَعُ أَحْرَصَ مِنْهُ عَلَى أَنْ يَتَكَلَّمَ- وَ كَانَ إِذَا بَدَهَهُ أَمْرَانِ- يَنْظُرُ أَيُّهُمَا أَقْرَبُ إِلَى الْهَوَى فَخَالَفَهُ- فَعَلَيْكُمْ بِهَذِهِ الْخَلَائِقِ فَالْزَمُوهَا وَ تَنَافَسُوا فِيهَا- فَإِنْ لَمْ تَسْتَطِيعُوهَا- فَاعْلَمُوا أَنَّ أَخْذَ الْقَلِيلِ خَيْرٌ مِنْ تَرْكِ الْكَثِيرِ أقول: ذكر هذا الفصل ابن المقفّع في أدبه و نسبه إلى الحسن بن علىّ عليهما السّلام

اللغة

و بد غلب: و نقع الغليل: سكن العطش. و أدلى بحجّته: أرسلها و احتجّ بها. و بدهه‏

الأمر: أتاه من غير تأهّب له.

و المشار إليه قيل: هو أبو ذرّ الغفاري. و قيل: هو عثمان بن مظعون.

و قد وصفه باثنتى عشرة فضيلة:

إحداها: أنّه كان يستصغر الدنيا و ينظر إليها بعين الاحتقار
و ظاهر أنّ ذلك يستلزم عظمه في عيون أهل اللّه.

الثانية: أنّه كان خارجا عن سلطان بطنه
و هو كناية عن خروجه من أسر شهوته و خلاصه من رذيلة الفجور إلى فضيلة العفّة. فكفّ شهوته عمّا لا يجد يستلزم عدم رذيلة الحرص و الحسد و نحوهما، و عدم إكثاره ممّا يجد يستلزم نزاهته عن رذيلة الشره و النهم و نحوهما.

الثالثة: فضيلة العدل في الكلام و السكوت
أى أنّه ينطق بالحكمة في موضعها.
و أمّا غلبة السكوت عليه فلقوّة عقله كما قال عليه السّلام فيما قبل: إذا تمّ العقل نقص الكلام.

الرابعة: أنّه كان ضعيفا مستضعفا
أى فقيرا منظورا إليه بعين الذلّة و الفقر و ذلك من لوازم فضيلة التواضع.

الخامسة: فضيلة الشجاعة عند الجدّ في الحرب و الغضب للّه
و كنّى عن ذلك بقوله: فإذا جاء الجدّ. إلى قوله: واد. و استعار لفظ الليث باعتبار سطوته و عدوانه و لفظ الصلّ باعتبار بأسه و نكايته في العدوّ، و المثل يضرب بحيّة الوادى في الشجاعة و نكاية السمّ.

السادسة: أنّه لا يدلى بحجّته حتّى يجد قاضيا
و هو من فضيلة العدل في وضع الأشياء مواضعها.

السابعة: كونه لا يلوم أحدا على أمر يحتمل العذر إلّا بعد سماع الاعتذار
فإن كان هناك عذر قبله. و ذلك مع لوازم العدل و الإنصاف و فضيلة الثبات و احتمال المكروه.

الثامنة: كونه لا يشكو ما ينزل به من الأمراض
لتسليمه أحكام اللّه و رضاه بها بل لعلّه يحكيها بعد برئه على سبيل الإخبار دون الشكاية. و إنّه كان يكتم مرضه‏كيلا يتكلّف الناس زيارته فيشقّ عليهم ذلك.

التاسعة: كان يطابق بفعله قوله
و يحترز عن الكذب و الخلف.

العاشرة: كان يترك المماراة و المجادلة و المغالبة في الأقوال
و يعدل إلى السكوت إذا غولب في القول، و ذلك من فضيلة الحكمة. لعلمه بمواقع السكوت و الكلام، و من فضيلته. لقهره قوّته الغضبيّة في المغالبة.

الحادية عشر: و كان أحرص على الإسماع منه على الكلام
ترجيحا لجانب الاستفادة على الإفادة، و الأوّل أهمّ من الثاني. و ذلك من فضيلة الحكمة.

الثانية عشر: و كان إذا خطر بباله أمران دفعة من غير سابقة فكّر في أيّهما أصلح.
مثلا كالتزويج و عدمه فكّر في أيّهما أقرب إلى الهوى و ميل الشهوة كالتزويج فخالفه إلى تركه. و لمّا كان غرض الفصل أن يقتدي السامعون بالفضايل المذكورة أمرهم عليه السّلام بلزومها و التنافس فيها أو في بعضها إن لم يمكن الكلّ، و رغّب في ذلك بقوله: فاعلموا. إلى آخره. و هو صغرى ضمير تقدير كبراه: و كلّما كان خيرا فينبغى لزومه و التنافس فيه.

مطابق با حکمت 289 نسخه صبحی صالح

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ميثم

273- امام (ع) فرمود: وَ قَالَ ع: كَانَ لِي فِيمَا مَضَى أَخٌ فِي اللَّهِ- وَ كَانَ يُعْظِمُهُ فِي عَيْنِي صِغَرُ الدُّنْيَا فِي عَيْنِهِ- وَ كَانَ خَارِجاً مِنْ سُلْطَانِ بَطْنِهِ- فَلَا يَشْتَهِي مَا لَا يَجِدُ وَ لَا يُكْثِرُ إِذَا وَجَدَ- وَ كَانَ أَكْثَرَ دَهْرِهِ صَامِتاً- فَإِنْ قَالَ بَذَّ الْقَائِلِينَ وَ نَقَعَ غَلِيلَ السَّائِلِينَ- وَ كَانَ ضَعِيفاً مُسْتَضْعَفاً- فَإِنْ جَاءَ الْجِدُّ فَهُوَ لَيْثُ غَابٍ وَ صِلُّ وَادٍ- لَا يُدْلِي بِحُجَّةٍ حَتَّى يَأْتِيَ قَاضِياً- وَ كَانَ لَا يَلُومُ أَحَداً- عَلَى مَا يَجِدُ الْعُذْرَ فِي مِثْلِهِ حَتَّى يَسْمَعَ اعْتِذَارَهُ- وَ كَانَ لَا يَشْكُو وَجَعاً إِلَّا عِنْدَ بُرْئِهِ- وَ كَانَ يَفْعَلُ مَا يَقُولُ وَ لَا يَقُولُ مَا لَا يَفْعَلُ- وَ كَانَ إِذَا غُلِبَ‏ عَلَى الْكَلَامِ لَمْ يُغْلَبْ عَلَى السُّكُوتِ- وَ كَانَ عَلَى مَا يَسْمَعُ أَحْرَصَ مِنْهُ عَلَى أَنْ يَتَكَلَّمَ- وَ كَانَ إِذَا بَدَهَهُ أَمْرَانِ- يَنْظُرُ أَيُّهُمَا أَقْرَبُ إِلَى الْهَوَى فَخَالَفَهُ- فَعَلَيْكُمْ بِهَذِهِ الْخَلَائِقِ فَالْزَمُوهَا وَ تَنَافَسُوا فِيهَا- فَإِنْ لَمْ تَسْتَطِيعُوهَا- فَاعْلَمُوا أَنَّ أَخْذَ الْقَلِيلِ خَيْرٌ مِنْ تَرْكِ الْكَثِيرِ

لغات

بدّ: غلبه كرد بدهه الامر: ناگهانى كارى پيش آمد ادلى بحجّته: برهانش را اقامه كرد نقع الغليل: عطش را فرو نشاند

ترجمه

«در زمان گذشته برادرى دينى داشتيم كه كوچك بودن دنيا در نظر او باعث بزرگى او در نظر من بود. او زير سلطه شكمش نبود، چيزى را كه بدان دسترسى نداشت آرزو نمى‏ كرد. و اگر داشت زياده روى نمى ‏كرد، در بيشتر اوقاتش ساكت بود، و اگر سخن مى ‏گفت، گويندگان را مغلوب مى ‏كرد. و عطش پرسش كنندگان را فرو مى‏ نشاند. ناتوان بود، و به ديگران هم ناتوان مى ‏نمود، امّا هر گاه وقت تلاش مى‏ رسيد، شير خشمگين و مار بيابانى پر از زهرى بود. تا نزد داور نمى ‏آمد، برهان اقامه نمى‏ كرد، و تا عذر كسى را به خاطر عملى كه امكان عذرى در آن بود، نمى‏ شنيد، او را سرزنش نمى‏كرد. و از دردى گله نمى‏ كرد، مگر وقتى كه بهبود مى ‏يافت، آنچه مى‏ گفت انجام مى داد و آنچه نمى‏ كرد نمى‏گفت: اگر در سخنگويى بر او غالب مى ‏شدند، در خاموشى بر وى غلبه نمى‏ يافتند. به شنيدن حريصتر بود تا به سخن گفتن. و اگر ناگهان در برابر دو عمل قرار مى ‏گرفت و مى‏ ديد كه يكى به خواهش نفس نزديكتر است، با آن مخالفت مى‏ كرد، پس شما هم اين صفات را فرا گيريد، و به آنها علاقمند باشيد و اگر نتوانستيد، بدانيد كه گرفتن اندك بهتر از واگذاشتن بسيار است.»

شرح

ابن مقفّع اين بخش از سخنان امام (ع) را در كتاب ادب، خود، نقل ‏كرده و به امام حسن بن على (ع) نسبت داده است.
شخص مورد نظر را بعضى گفته ‏اند، ابو ذر غفارى است، و بعضى گفته ‏اند، عثمان بن مظعون است و او را با دوازده فضيلت تعريف و توصيف نموده است:

1- يكى آن كه وى دنيا را ناچيز مى‏ شمارد و با نظر حقارت به آن مى‏ نگرد، بديهى است كه اين خود باعث عظمت او در نظر مردان خدا مى‏ گردد.

2- وى از تحت نفوذ شكمش بيرون است، و آن كنايه از بيرون بودن اوست از اسارت شهوت و خلاصى ‏اش از بند صفت ناپسند بدكارگى و گرايش وى به سوى فضيلت عفّت. خوددارى از آنچه بدان دسترسى ندارد باعث آلوده نشدن وى به صفات ناپسند حرص، حسد و امثال آنها شده، و نيز زياده روى نكردن او در مورد آنچه به دست مى ‏آورد، باعث مبرّا بودن او از صفت ناپسند آزمندى و پرخورى و امثال اينهاست.

3- فضيلت ميانه روى در سخن گفتن و خاموشى به اين معنى كه او در جاى خود، سخن حكيمانه مى‏ گويد، و امّا چيره شدن سكوت بر او، دليل توان عقلى اوست، چنان كه قبلا از امام (ع) نقل كرديم، وقتى كه عقل كامل شد، سخن كم مى‏ شود.

4- او ناتوان بود، و ديگران هم او را ناتوان مى ‏ديدند، يعنى تهيدست بود، و ديگران او را به چشم ذلّت و فقر مى‏ نگريستند، و اينها از لوازم فضيلت تواضع است.

5- فضيلت شجاعت به هنگام تلاش در جنگ و خشم براى خدا، و با عبارت: فاذا جاء الجدّ… واد كنايه از همين فضيلت است.
كلمه ليث (شير) را از نظر سطوت و حمله ‏اش، و كلمه: صلّ (مار سمّى) را از جهت ايجاد ترس، و كشتن دشمن، استعاره آورده است، به مار بيابانى دردلاورى و كشندگى زهر مثل مى‏ زنند.

6- وى برهانى اقامه نمى‏ كرد تا اين كه نزد داور مى‏آمد، و اين مربوط به فضيلت عدالت است، در اين كه هر چيزى را در جاى خود به كار مى‏برد.

7- كسى را به خاطر عملى كه امكان عذرى در آن بود، سرزنش نمى‏ كرد، مگر پس از اين كه به عذر آوردن او گوش فرا مى‏داد، پس اگر عذرى داشت مى ‏پذيرفت. و اين هم از لوازم عدل و داد، و فضيلت پايدارى و تحمّل سختى است.

8- وى به خاطر تسليم بودنش به حكم الهى و تن دادن به رضاى پروردگار، از بيماريى كه بر او عارض مى‏ شد، گله نمى‏ كرد، بلكه شايد آن را پس از بهبودى، به عنوان خبر و نه شكوه به ديگران نقل مى‏ كرد، او بيمارى خود را از ديگران پنهان مى‏ داشت تا باعث زحمت مردم نشود كه او را عيادت كنند و به زحمت بيفتند.

9- گفتار و رفتارش مطابق بودند و از دروغ و خلاف دورى مى‏ كرد.

10- لجاجت، جدال و مشاجره در گفتار نمى‏ كرد، و هر گاه در گفتار مغلوب مى ‏شد سكوت اختيار مى‏كرد، و اين از فضيلت حكمت است، چون موارد خاموشى و سخن را بخوبى مى دانست، و از جمله فضيلت او، غلبه وى بر خشم خود در وقت مشاجره است.

11- به شنيدن حريصتر بود تا سخن گفتن، چون طرف فايده بردن را بر فايده رساندن ترجيح مى ‏داد، چه اوّلى مهمتر از دوّمى است و آن بخشى از فضيلت حكمت است.

12- و اگر ناگهان دو عمل بدون سابقه از ذهنش مى‏ گذشت، مى‏ انديشيد كه كدام يك شايسته‏تر است، مثلا ازدواج كردن بهتر است يا نكردن فكر مى‏ كرد: كدام به هواى نفس و شهوت،- مثل ازدواج- نزديكتر است، پس با آن مخالفت مى‏ كرد.

چون هدف از اين بخش سخن امام (ع) آن بود كه شنوندگان از فضايل نامبرده پيروى كنند، آنان را امر فرمود تا بدان صفات پايبند بوده و در تمام يا بعضى از آنها بر ديگران سبقت گيرند و با عبارت: فاعلموا… كه صغراى قياس مضمر است، تشويق نموده است و كبراى مقدر آن نيز چنين است: هر كارى كه نيكو باشد پس بايد بر آن مداومت داشت و بر ديگران در انجام آن سبقت جست.

ترجمه‏ شرح‏ نهج‏ البلاغه(ابن‏ ميثم)، ج5 // قربانعلی  محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره 272 متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن میثم)علم

شرح ابن‏ ميثم

272- و قال عليه السّلام: إِذَا أَرْذَلَ اللَّهُ عَبْداً حَظَرَ عَلَيْهِ الْعِلْمَ

المعنى

و حظر العلم بإعداده لغيره و تعويق أسبابه بحيث ينصرف عنه فلا يكون له استعداده، و ظاهر أنّ الجهل من أشدّ الرذائل و أصعبها داء و هو طرف التفريط من فضيلة العلم و الأدب كما سبقت الإشارة إليه غير مرّة.

مطابق با حکمت 288 نسخه صبحی صالح

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ميثم

272- امام (ع) فرمود: إِذَا أَرْذَلَ اللَّهُ عَبْداً حَظَرَ عَلَيْهِ الْعِلْمَ

ترجمه

«هر گاه خداوند بنده ‏اى را خوار و پست كند علم و دانش را از او باز دارد».

شرح

بازداشتن علم، بدين نحو است كه خداوند شخص را بر كار ديگرى آماده مى‏ سازد و وسايل علم را براى وى جور مى‏ كند بطورى كه از آن منصرف مى‏ گردد و آمادگى فراگيرى آن را نمى‏ يابد. بديهى است كه جهل از بدترين پستى‏ها و بدترين دردهاست و كمبود و تفريط از فضيلت دانش و ادب است. بارها قبلا به اين مطلب اشاره شده است.

ترجمه‏ شرح‏ نهج‏ البلاغه(ابن‏ ميثم)، ج5 // قربانعلی  محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده

 

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره 271 متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن میثم)قدر

شرح ابن‏ ميثم

271- و سئل عليه السّلام عن القدر فقال: طَرِيقٌ مُظْلِمٌ فَلَا تَسْلُكُوهُ- وَبَحْرٌ عَمِيقٌ فَلَا تَلِجُوهُ- وَ سِرُّ اللَّهِ فَلَا تَتَكَلَّفُوهُ

المعنى

أقول: السؤال عن مهيّة القدر و كيفيّة وقوع الأفعال بحسبه. و هذه المسألة من مسائل العلم الإلهىّ و فيها خبط عظيم بين الحكماء و المتكلّمين، و قد نبّهنا على ما هو الحقّ فيها فيما سبق و لصعوبتها كان الخوض فيها مظنّة الضلال و التيه في بحر لا ساحل له فلذلك نفّر عليه السّلام عن الخوض فيها بضمائر ثلاثة:

أحدها: أنّها طريق مظلم، و تقدير الكبرى: و كلّ طريق مظلم فلا يجوز سلوكه. و ينتجه قوله: لا تسلكوه. و استعار لفظ المظلم له باعتبار كونه كثير الشبهات لا يهتدى فيه للحقّ.

الثاني: أنّه بحر عميق. و استعار لفظ البحر بصفة العمق له باعتبار غرق الأفكار فيه، و تقدير كبراه: و كلّ بحر عميق فلا يجوز و لوجه. و ينتجه قوله: فلا تلجوه.

الثالث: أنّه سرّ اللّه: أى سرّ اللّه قد أحبّ كتمه و منع من الخوض فيه، و تقدير كبراه: و كلّما كان كذلك فلا يجوز تكلّف الخوض فيه و هتكه. و في معناه كلّ غامض من غوامض العلم لا يجوز كشفه إلّا للأولياء و أفراد العلماء فهو من أسرار اللّه.

مطابق با حکمت 287 نسخه صبحی صالح

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ميثم

271- از امام (ع) راجع به قدر سؤال شد، آن بزرگوار فرمود: طَرِيقٌ مُظْلِمٌ فَلَا تَسْلُكُوهُ- وَ بَحْرٌ عَمِيقٌ فَلَا تَلِجُوهُ- وَ سِرُّ اللَّهِ فَلَا تَتَكَلَّفُوهُ

ترجمه

«راهى است تاريك، آن را نپيماييد، و دريايى است عميق، در آن وارد نشويد و راز نهفته الهى است، خود را در باره آن به زحمت نيندازيد».

شرح

پرسش از حقيقت قدر و چگونگى انجام كارها بر طبق آن است، و اين مسأله از جمله مسائل علم الهى است، و جاى اشتباه بزرگ بين حكما و متكلّمين است، و ما آنچه درست بود پيش از اين، در اين باره توضيح داديم، و به خاطر دشوارى مطلب، فرو رفتن در آن، جاى گمراهى و سرگردانى در درياى بى‏كران است، و از اين رو امام (ع) از فرو رفتن در آن به وسيله سه قياس مضمر منع كرده است:

1- راهى است تاريك، كبراى مقدّر چنين است: و پيمودن راههاى تاريك روا نيست و نتيجه مى‏گيرد: آن را نپيماييد. كلمه: المظلم را براى چنان راهى از آن جهت استعاره آورده است كه در آن شبهات زيادى وجود دارد كه باعث گم كردن راه مى‏ شود.

2- دريائى ژرف است. كلمه: البحر را با صفت عميق براى قدر استعاره آورده است كه انديشه‏ ها در آن غرق شده‏اند، و كبراى مقدّر آن چنين است: وارد شدن به درياهاى ژرف روا نيست، و نتيجه مى‏ گيرد: پس وارد آن نشويد.

3- آن راز نهفته خداست. يعنى راز الهى است كه خداوند دوست داشته مخفى بدارد و از فرورفتن در آن منع كرده است، كبراى مقدّر آن چنين است: و هر چه اين طور باشد، به زحمت فرو رفتن در آن و گشودن آن روا نيست. و از اين عبارت استفاده مى‏ شود كه هر مشكلى از مشكلات علمى جز براى اوليا و دانشمندان برجسته قابل كشف نيست و از اسرار الهى است.

ترجمه‏ شرح‏ نهج‏ البلاغه(ابن‏ ميثم)، ج5 // قربانعلی  محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده

 

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره 270 متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن میثم)

شرح ابن‏ ميثم

270- و قال عليه السّلام: مَا قَالَ النَّاسُ لِشَيْ‏ءٍ طُوبَى لَهُ- إِلَّا وَ قَدْ خَبَأَلَهُ الدَّهْرُ يَوْمَ سَوْءٍ

المعنى

أى ما استحسن الناس من الدنيا شيئا إلّا و في قوّة الدهر إعداد لفساده و إهلاكه يوما ما. و لابدّ من خروج ما فيه بالقوّة إلى الفعل.

مطابق با حکمت 286 نسخه صبحی صالح

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ميثم

270- امام (ع) فرمود: مَا قَالَ النَّاسُ لِشَيْ‏ءٍ طُوبَى لَهُ- إِلَّا وَ قَدْ خَبَأَ لَهُ الدَّهْرُ يَوْمَ سَوْءٍ

ترجمه
«مردم در هيچ مورد نگفتند، خوشا به حالش، مگر آن كه روزگار، روز ناخوشى را برايش مخفى داشت».
شرح
يعنى مردم چيزى را در دنيا تحسين نكردند، مگر اين كه روزگار زمينه نابودى آن را براى روزى فراهم كرد و هر بالقوّه‏اى ناگزير از رسيدن به فعليّت است.

ترجمه‏ شرح‏ نهج‏ البلاغه(ابن‏ ميثم)، ج5 // قربانعلی  محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده

 

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره 269 متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن میثم)

شرح ابن‏ ميثم

269- و قال عليه السّلام: كُلُّ مُعَاجَلٍ يَسْأَلُ الْإِنْظَارَ- وَ كُلُّ مُؤَجَّلٍ يَتَعَلَّلُ بِالتَّسْوِيفِ‏

المعنى
و هو توبيخ على ترك العمل الصالح للمعاجل و المؤجّل.

مطابق با حکمت 285 نسخه صبحی صالح

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ميثم

269- امام (ع) فرمود: كُلُّ مُعَاجَلٍ يَسْأَلُ الْإِنْظَارَ- وَ كُلُّ مُؤَجَّلٍ يَتَعَلَّلُ بِالتَّسْوِيفِ

ترجمه

«هر كه شتاب و تعجيل دارد، مهلت خواهد، و هر كه را مهلت دهند، با امروز و فردا كردن بهانه جويى مى‏ كند».

شرح

اين عبارت امام (ع) سرزنشى است براى كسانى كه در حال تعجيل و در مهلت و فرصت از عمل صالح دورى مى‏ جويند.

ترجمه‏ شرح‏ نهج‏ البلاغه(ابن‏ ميثم)، ج5 // قربانعلی  محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده

 

 

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره 268 متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن میثم)

شرح ابن‏ ميثم

268- و قال عليه السّلام: قَطَعَ الْعِلْمُ عُذْرَ الْمُتَعَلِّلِينَ

المعنى

أى العلم بالدين و ما بلّغه الرسول صلّى اللّه عليه و آله من البشارة و النذارة فإنّ ذلك قاطع لعذر من عساه يقول: إنّا كنّا عن هذا غافلين. كما قال تعالى رُسُلًا مُبَشِّرِينَ وَ مُنْذِرِينَ«» الآية.

مطابق با حکمت 284 نسخه صبحی صالح

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ميثم

268- امام (ع) فرمود: قَطَعَ الْعِلْمُ عُذْرَ الْمُتَعَلِّلِينَ

ترجمه

«علم، راه را بر بهانه جويان مى‏ بندد».

شرح

يعنى علم به امور دينى و آنچه از مژده و بيم كه پيامبر (ص) آورده است، راه بهانه را به كسانى كه مى‏ گويند: ما از آن ناآگاه بوديم، مى‏ بندد، همان طورى كه خداوند متعال فرموده است: رُسُلًا مُبَشِّرِينَ وَ مُنْذِرِينَ.

ترجمه‏ شرح‏ نهج‏ البلاغه(ابن‏ ميثم)، ج5 // قربانعلی  محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره 267 متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن میثم)

شرح ابن‏ ميثم

267- و قال عليه السّلام: جَاهِلُكُمْ مُزْدَادٌ وَ عَالِمُكُمْ مُسَوِّفٌ

المعنى

مزداد أى من الإثم. مسوّف: أى بالتوبة. و روى: عالمكم مسوّف.

مطابق با حکمت 283 نسخه صبحی صالح

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ميثم

267- امام (ع) فرمود: جَاهِلُكُمْ مُزْدَادٌ مُسَوِّفٌ

لغت

مزداد: مرتكب گناه فراوان

ترجمه

«نادان شما گناه زيادى مرتكب مى‏ شود و امروز و فردا مى‏ كند».

شرح

مسوّف: يعنى كسى كه امروز و فردا كرده و توبه را به تأخير مى‏ اندازد.
بعضى روايت كرده‏ اند: «عالمكم مسوّف» يعنى: داناى شما كار را به تأخير مى ‏اندازد.

ترجمه‏ شرح‏ نهج‏ البلاغه(ابن‏ ميثم)، ج5 // قربانعلی  محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده

 

 

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره 266 متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن میثم)پند واندرز

شرح ابن‏ ميثم

266- و قال عليه السّلام: بَيْنَكُمْ وَ بَيْنَ الْمَوْعِظَةِ حِجَابٌ مِنَ الْغِرَّةِ

المعنى

استعار لفظ الحجاب لما يعرض للنفوس من الهيئات البدنيّة المغفلة عن النظر في العبر و قبول الموعظة و الانتفاع بها.

مطابق با حکمت 282 نسخه صبحی صالح

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ميثم

266- امام (ع) فرمود: بَيْنَكُمْ وَ بَيْنَ الْمَوْعِظَةِ حِجَابٌ مِنَ الْغِرَّةِ

ترجمه

«ميان شما و پند و اندرز، پرده ‏اى از غفلت و غرور وجود دارد».

شرح

كلمه: حجاب (پرده) را براى آنچه از هيأتهاى بدنى كه عارض بر نفوس مى‏ گردند و باعث غفلت از نگاه عبرت آميز و پذيرش موعظه و بهره‏مندى از آن است، استعاره آورده است.

ترجمه‏ شرح‏ نهج‏ البلاغه(ابن‏ ميثم)، ج5 // قربانعلی  محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده

 

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره 265 متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن میثم)پند واندرز

شرح ابن‏ ميثم

265- و قال عليه السّلام: لَيْسَتِ الرُّؤْيَةُاَلرَّوِيَّةُ كَالْمُعَايَنَةِمَعَ الْإِبْصَارِ- فَقَدْ تَكْذِبُ الْعُيُونُ أَهْلَهَا- وَ لَا يَغُشُّ الْعَقْلُ مَنِ اسْتَنْصَحَهُ

المعنى

هذا تنبيه على وجوب إعمال الفكر فيما ينبغي، و أنّ العقل هو مستند الحواسّ‏ و هو الناقد البصير و الناصح الشفيق الّذى لا يغشّ من استنصحه. و استعار لفظ الاستنصاح لمراجعته و إعماله بصدق و توجّهه إلى استخراج الآراء الصالحة، و لفظ الغشّ لكذبه: أى لا يكذب من استنصحه و جعله رائدا له و أمّا الحواسّ فقد تكذب أهلها. و اعلم أنّ البصر و غيره من الحواسّ الظاهرة لا حكم له، و أمّا الحكم ببعض المحسوسات على بعض فحكم العقل بواسطة الخيال و الوهم، و كلّما عرض في تلك الأحكام من الغلط فهو من أغلاط الوهم على ما تبيّن في موضعه، و حينئذ يكون قوله: و قد تكذب العيون أهلها: أى قد يكذب الأحكام الوهميّة على مدركات العيون كالحكم بكون القطرة النازلة خطّا مستقيما و الشعلة الّتي تدار بسرعة كالدائرة و نحوه.

مطابق با حکمت 281 نسخه صبحی صالح

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ميثم

265- امام (ع) فرمود: لَيْسَتِ الرَّوِيَّةُ كَالْمُعَايَنَةِ مَعَ الْإِبْصَارِ- فَقَدْ تَكْذِبُ الْعُيُونُ أَهْلَهَا- وَ لَا يَغُشُّ الْعَقْلُ مَنِ اسْتَنْصَحَهُ

ترجمه

«ادراك با عقل و انديشه مانند ديدن با چشمها نيست كه گاهى چشمها به صاحب خود دروغ مى‏ گويند، در صورتى كه عقل، به هر كه از او پند و اندرز بطلبد، خيانت نمى‏ كند.»

شرح

اين سخن امام (ع) در باره ضرورت به كار بردن فكر است در جايى كه شايسته انديشيدن است و در باره عقل كه مرجع حواس و تيزبين و نصيحت كننده دلسوزى است كه به نصيحت خواه خيانت نمى‏كند. كلمه استنصاح (نصيحت خواستن) را براى مراجعه و در راه درست به كار بردن عقل و توجّه آن به كسب نظرات درست استعاره آورده است، و كلمه الغش (خيانت) را براى دروغ گفتن‏ استعاره آورده است، يعنى عقل به كسى كه از آن نصيحت بخواهد و او را فرا راه خود قرار دهد، دروغ نمى‏گويد، اما حواسّ گاهى به صاحب خود دروغ مى‏گويند. بدان كه چشم و ديگر حواسّ ظاهر هيچ گونه حكمى از خود ندارند، اما حكومت بعضى از محسوسات نسبت به بعضى ديگر، حكم عقل به وسيله خيال و وهم است. و هر چه در اين موارد، حكم غلط صورت بگيرد، از اشتباهات قوه وهم است همان طورى كه در جاى خود به ثبوت رسيده است، و در اين صورت، عبارت امام (ع): و قد تكذب العيون اهلها به اين معنى است كه احكام وهميه روى مدركات چشم- مانند حكم بر اين كه قطره باران، خط راست و آتش گردانى كه به سرعت مى‏گردد، دايره است و نظاير اينها- گاهى دروغ و خطا مى‏باشند.

ترجمه‏ شرح‏ نهج‏ البلاغه(ابن‏ ميثم)، ج5 // قربانعلی  محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده

 

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره 264 متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن میثم)سفرآخرت

شرح ابن‏ ميثم

264- و قال عليه السّلام: مَنْ تَذَكَّرَ بُعْدَ السَّفَرِ اسْتَعَدَّ

المعنى

و أراد أنّ المتذكّر لبعد طريق الآخرة يلزمه الاستعداد لها بالتقوى.

مطابق با حکمت 280 نسخه صبحی صالح

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ميثم

264- امام (ع) فرمود: مَنْ تَذَكَّرَ بُعْدَ السَّفَرِ اسْتَعَدَّ

ترجمه

«هر كس دورى سفر آخرت را به خاطر داشته باشد، آماده مى‏ شود».

شرح

مقصود امام (ع) آن است كه شخصى كه به ياد دورى راه آخرت است بايد به وسيله تقوا و پرهيزگارى آماده آن سفر گردد.

ترجمه‏ شرح‏ نهج‏ البلاغه(ابن‏ ميثم)، ج5 // قربانعلی  محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده

 

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره 263 متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن میثم)واجبات و مستحبات

شرح ابن‏ ميثم

263- و قال عليه السّلام: إِذَا أَضَرَّتِ النَّوَافِلُ بِالْفَرَائِضِ فَارْفُضُوهَا

المعنى

أى إذا أخلّت ببعض شرائط الفرائض وجب تركها، و قد مرّ ذلك مشروحا.

مطابق با حکمت 279 نسخه صبحی صالح

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ميثم

263- امام (ع) فرمود: إِذَا أَضَرَّتِ النَّوَافِلُ بِالْفَرَائِضِ فَارْفُضُوهَا

ترجمه

«هرگاه مستحبات به واجبات لطمه بزنند، آنها را ترك كنيد.»

شرح

يعنى: هرگاه مستحبّات باعث اشكال برخى از شرايط واجبات گردند، ترك چنان مستحباتى واجب است، و اين مطلب به طور مشروح گذشت.

ترجمه‏ شرح‏ نهج‏ البلاغه(ابن‏ ميثم)، ج5 // قربانعلی  محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده

 

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره 262 متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن میثم)

شرح ابن‏ ميثم

262- و قال عليه السّلام: قَلِيلٌ تَدُومُ عَلَيْهِ أَرْجَى مِنْ كَثِيرٍ مَمْلُولٍ مِنْهُ

المعنى

و أراد من الأفعال. فإنّ القليل الدائم أكثر من الكثير المملول المنقطع و أقوى إعدادا للنفس فكان أنفع في الآخرة.

مطابق با حکمت 278 نسخه صبحی صالح

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ميثم

262- امام (ع) فرمود: قَلِيلٌ تَدُومُ عَلَيْهِ أَرْجَى مِنْ كَثِيرٍ مَمْلُولٍ مِنْهُ

ترجمه

«كار اندكى كه در آن مداومت كنى، اميد بخش‏تر از كار زيادى است كه از آن خسته و ملول گردى.»

شرح

مقصود امام (ع) اين است كه از كارها كار اندك مداوم، پر ارزش‏تر است از كار زياد خسته كننده و غير مداوم، و نفس را بهتر آماده مى‏ سازد، پس در آخرت سود بيشترى دارد.

ترجمه‏ شرح‏ نهج‏ البلاغه(ابن‏ ميثم)، ج5 // قربانعلی  محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده

 

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره 261 متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن میثم)

شرح ابن‏ ميثم

261- و قال عليه السّلام: لَا وَ الَّذِي أَمْسَيْنَا مِنْهُ فِي غُبْرِغُبَّرِ لَيْلَةٍ دَهْمَاءَ- تَكْشِرُ عَنْ يَوْمٍ أَغَرَّ مَا كَانَ كَذَا وَ كَذَا

اللغة

فغبر الليل: بقاياه. و الدهماء: السوداء. و التكشّر: التبسّم بحيث تبدو الأسنان. و الأغرّ: الواضح.

المعنى

و لفظ التكشّر مستعار لليلة باعتبار إسفارها عن ضوء يومها. فهى كالضاحكة. و اليمين في غاية الفصاحة، و عن مثلها ينفعل الحالف و السامع.

مطابق با حکمت 277 نسخه صبحی صالح

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ميثم

261- امام (ع) فرمود: لَا وَ الَّذِي أَمْسَيْنَا مِنْهُ فِي غُبَّرِ لَيْلَةٍ دَهْمَاءَ- تَكْشِرُ عَنْ يَوْمٍ أَغَرَّ مَا كَانَ كَذَا وَ كَذَا

لغات

غبر الليل: باقيمانده شب دهماء: سياه، تار تكشّر: لبخند بطورى كه دندانها ديده شوند اغرّ: روشن، واضح

ترجمه

«نه، به خدايى كه به قدرت او شب كرديم، در باقيمانده شب تارى كه از روز روشن جداست، كه چنين و چنان نبوده است».

شرح

كلمه: تكشّر عاريه براى شب آمده است از آن رو كه از روشنى روز جدا شده، همچون كسى كه مى‏ خندد، و اين سوگند در نهايت فصاحت است، و از چنين فصاحتى سوگند خورنده و شنونده منفعل مى‏ گردد.

ترجمه‏ شرح‏ نهج‏ البلاغه(ابن‏ ميثم)، ج5 // قربانعلی  محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره 260 متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن میثم)دعا

شرح ابن‏ ميثم

260- و قال عليه السّلام: اللَّهُمَّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ- مِنْ أَنْ تُحَسِّنَ‏تَحْسُنَ فِي لَامِعَةِ الْعُيُونِ عَلَانِيَتِي- وَ تُقَبِّحَ فِيمَا أُبْطِنُ لَكَ سَرِيرَتِي- مُحَافِظاً عَلَى رِيَاءِ النَّاسِ مِنْ نَفْسِي- بِجَمِيعِ مَا أَنْتَ مُطَّلِعٌ عَلَيْهِ مِنِّي- فَأُبْدِيَ لِلنَّاسِ حُسْنَ ظَاهِرِي- وَ أُفْضِيَ إِلَيْكَ بِسُوءِ عَمَلِي- تَقَرُّباً إِلَى عِبَادِكَ وَ تَبَاعُداً مِنْ مَرْضَاتِكَ

اللغة

أفضى: أصل.

المعنى

و استعاذ باللّه أن يجتمع له حسن الظنّ في عيون الناس مع قبح‏ باطنه عند اللّه بالرياء و التصنّع بالزهادة و العبادة الظاهرة لغاية طلب الدنيا. و لا معة العيون إضافة للصفة إلى الموصوف: أى العيون اللامعة. و محافظا حال. و تقرّبا و تباعدا مصدران سدّا مسدّ الحال، و يحتمل نصبهما على المفعول.

مطابق با حکمت 276 نسخه صبحی صالح

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ميثم

260- امام (ع) فرمود: اللَّهُمَّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ- مِنْ أَنْ تَحْسُنَ فِي لَامِعَةِ الْعُيُونِ عَلَانِيَتِي- وَ تَقْبُحَ فِيمَا أُبْطِنُ لَكَ سَرِيرَتِي- مُحَافِظاً عَلَى رِيَاءِ النَّاسِ مِنْ نَفْسِي- بِجَمِيعِ مَا أَنْتَ مُطَّلِعٌ عَلَيْهِ مِنِّي- فَأُبْدِيَ لِلنَّاسِ حُسْنَ ظَاهِرِي- وَ أُفْضِيَ إِلَيْكَ بِسُوءِ عَمَلِي- تَقَرُّباً إِلَى عِبَادِكَ وَ تَبَاعُداً مِنْ مَرْضَاتِكَ

لغت

أفضى: مى‏رسانم

ترجمه

«بار خدايا پناه مى ‏برم به تو از اين كه در انظار، ظاهر من نيكو و باطنم در آنچه پنهان مى ‏دارم نزد تو زشت باشد و خود را با ريا نزد مردم حفظ كنم، با همه آنچه تو از خودم به آن آگاهترى، پس ظاهر خود را به مردم بنمايانم و كردار بدم را نزد تو بياورم و در نتيجه به بندگانت نزديك و از رضا و خشنوديهاى تو دور شوم».

شرح

امام (ع) به خدا پناه برده است از اين كه حسن ظن در انتظار مردم و زشتى باطن خود در نزد خدا را- به وسيله خود نمايى به زهد و عبادت ظاهرى آن هم به منظور دنيا- با هم در خود جمع كند.
لامعة العيون اضافه صفت به موصوف است، يعنى: جلوى چشمان.
«محافظا» حال است. تقربا و تباعدا دو مصدرند كه به جاى حال نشسته ‏اند، و احتمال دارد، مفعول و منصوب باشند.

ترجمه‏ شرح‏ نهج‏ البلاغه(ابن‏ ميثم)، ج5 // قربانعلی  محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده