نامه ۶۹ صبحی صالح
۶۹- و من کتاب له ( علیه السلام ) إلى الحارث الهمذانی
وَ تَمَسَّکْ بِحَبْلِ الْقُرْآنِ وَ اسْتَنْصِحْهُ وَ أَحِلَّ حَلَالَهُ وَ حَرِّمْ حَرَامَهُ وَ صَدِّقْ بِمَا سَلَفَ مِنَ الْحَقِّ وَ اعْتَبِرْ بِمَا مَضَى مِنَ الدُّنْیَا لِمَا بَقِیَ مِنْهَا فَإِنَّ بَعْضَهَا یُشْبِهُ بَعْضاً وَ آخِرَهَا لَاحِقٌ بِأَوَّلِهَا وَ کُلُّهَا حَائِلٌ مُفَارِقٌ
وَ عَظِّمِ اسْمَ اللَّهِ أَنْ تَذْکُرَهُ إِلَّا عَلَى حَقٍّ وَ أَکْثِرْ ذِکْرَ الْمَوْتِ وَ مَا بَعْدَ الْمَوْتِ وَ لَا تَتَمَنَّ الْمَوْتَ إِلَّا بِشَرْطٍ وَثِیقٍ وَ احْذَرْ کُلَّ عَمَلٍ یَرْضَاهُ صَاحِبُهُ لِنَفْسِهِ وَ یُکْرَهُ لِعَامَّهِ الْمُسْلِمِینَ وَ احْذَرْ کُلَّ عَمَلٍ یُعْمَلُ بِهِ فِی السِّرِّ وَ یُسْتَحَى مِنْهُ فِی الْعَلَانِیَهِ
وَ احْذَرْ کُلَّ عَمَلٍ إِذَا سُئِلَ عَنْهُ صَاحِبُهُ أَنْکَرَهُ أَوْ اعْتَذَرَ مِنْهُ وَ لَا تَجْعَلْ عِرْضَکَ غَرَضاً لِنِبَالِ الْقَوْلِ وَ لَا تُحَدِّثِ النَّاسَ بِکُلِّ مَا سَمِعْتَ بِهِ فَکَفَى بِذَلِکَ کَذِباً وَ لَا تَرُدَّ عَلَى النَّاسِ کُلَّ مَا حَدَّثُوکَ بِهِ فَکَفَى بِذَلِکَ جَهْلًا
وَ اکْظِمِ الْغَیْظَ وَ تَجَاوَزْ عِنْدَ الْمَقْدَرَهِ وَ احْلُمْ عِنْدَ الْغَضَبِ وَ اصْفَحْ مَعَ الدَّوْلَهِ تَکُنْ لَکَ الْعَاقِبَهُ وَ اسْتَصْلِحْ کُلَّ نِعْمَهٍ أَنْعَمَهَا اللَّهُ عَلَیْکَ
وَ لَا تُضَیِّعَنَّ نِعْمَهً مِنْ نِعَمِ اللَّهِ عِنْدَکَ وَ لْیُرَ عَلَیْکَ أَثَرُ مَا أَنْعَمَ اللَّهُ بِهِ عَلَیْکَ وَ اعْلَمْ أَنَّ أَفْضَلَ الْمُؤْمِنِینَ أَفْضَلُهُمْ تَقْدِمَهً مِنْ نَفْسِهِ وَ أَهْلِهِ وَ مَالِهِ فَإِنَّکَ مَا تُقَدِّمْ مِنْ خَیْرٍ یَبْقَ لَکَ ذُخْرُهُ وَ مَا تُؤَخِّرْهُ یَکُنْ لِغَیْرِکَ خَیْرُهُ وَ احْذَرْ صَحَابَهَ مَنْ یَفِیلُ رَأْیُهُ وَ یُنْکَرُ عَمَلُهُ فَإِنَّ الصَّاحِبَ مُعْتَبَرٌ بِصَاحِبِهِ
وَ اسْکُنِ الْأَمْصَارَ الْعِظَامَ فَإِنَّهَا جِمَاعُ الْمُسْلِمِینَ وَ احْذَرْ مَنَازِلَ الْغَفْلَهِ وَ الْجَفَاءِ وَ قِلَّهَ الْأَعْوَانِ عَلَى طَاعَهِ اللَّهِ
وَ اقْصُرْ رَأْیَکَ عَلَى مَا یَعْنِیکَ وَ إِیَّاکَ وَ مَقَاعِدَ الْأَسْوَاقِ فَإِنَّهَا مَحَاضِرُ الشَّیْطَانِ وَ مَعَارِیضُ الْفِتَنِ وَ أَکْثِرْ أَنْ تَنْظُرَ إِلَى مَنْ فُضِّلْتَ عَلَیْهِ فَإِنَّ ذَلِکَ مِنْ أَبْوَابِ الشُّکْرِ
وَ لَا تُسَافِرْ فِی یَوْمِ جُمُعَهٍ حَتَّى تَشْهَدَ الصَّلَاهَ إِلَّا فَاصِلًا فِی سَبِیلِ اللَّهِ أَوْ فِی أَمْرٍ تُعْذَرُ بِهِ
وَ أَطِعِ اللَّهَ فِی جَمِیعِ أُمُورِکَ فَإِنَّ طَاعَهَ اللَّهِ فَاضِلَهٌ عَلَى مَا سِوَاهَا وَ خَادِعْ نَفْسَکَ فِی الْعِبَادَهِ وَ ارْفُقْ بِهَا وَ لَا تَقْهَرْهَا وَ خُذْ عَفْوَهَا وَ نَشَاطَهَا إِلَّا مَا کَانَ مَکْتُوباً عَلَیْکَ مِنَ الْفَرِیضَهِ فَإِنَّهُ لَا بُدَّ مِنْ قَضَائِهَا وَ تَعَاهُدِهَا عِنْدَ مَحَلِّهَا
وَ إِیَّاکَ أَنْ یَنْزِلَ بِکَ الْمَوْتُ وَ أَنْتَ آبِقٌ مِنْ رَبِّکَ فِی طَلَبِ الدُّنْیَا وَ إِیَّاکَ وَ مُصَاحَبَهَ الْفُسَّاقِ فَإِنَّ الشَّرَّ بِالشَّرِّ مُلْحَقٌ وَ وَقِّرِ اللَّهَ وَ أَحْبِبْ أَحِبَّاءَهُ وَ احْذَرِ الْغَضَبَ فَإِنَّهُ جُنْدٌ عَظِیمٌ مِنْ جُنُودِ إِبْلِیسَ وَ السَّلَامُ
شرح وترجمه میر حبیب الله خوئی ج۲۰
المختار الثامن و الستون و من کتاب له علیه السلام الى الحارث الهمدانى
و تمسک بحبل القرآن و انتصحه [و استنصحه]، و أحل حلاله و حرم حرامه، و صدق بما سلف من الحق، و اعتبر بما مضى من الدنیا ما [لما] بقى منها، فإن بعضها یشبه بعضا، و آخرها لاحق بأولها، و کلها حائل مفارق، و عظم اسم الله أن تذکره إلا على حق و أکثر ذکر الموت، و ما بعد الموت، و لا تتمن الموت إلا بشرط وثیق، و احذر کل عمل یرضاه صاحبه لنفسه و یکره [یکرهه] لعامه المسلمین و احذر کل عمل یعمل به فی السر و یستحى منه فی العلانیه، و احذر کل عمل إذا سئل عنه صاحبه أنکره أو اعتذر منه، و لا تجعل عرضک غرضا لنبال القول [م]، و لا تحدث الناس بکل ما سمعت به فکفى بذلک کذبا، و لا ترد على الناس کل ما حدثوک به فکفى بذلک جهلا، و اکظم الغیظ و تجاوز عند المقدره، و احلم عند الغضب، و اصفح مع الدوله تکن لک العاقبه، و استصلح کل نعمه أنعمها الله علیک، و لا تضیعن نعمه من نعم الله عندک، و لیر علیک أثر ما أنعم الله به علیک. و اعلم أن أفضل المؤمنین أفضلهم تقدمه من نفسه و أهله و ماله و أنک ما تقدم من خیر یبق لک ذخره، و ما تؤخره یکن لغیرک خیره، و احذر صحابه من یفیل رأیه و ینکر عمله، فإن الصاحب معتبر بصاحبه، و اسکن الأمصار العظام فإنها جماع المسلمین،
و احذر منازل الغفله و الجفاء و قله الأعوان على طاعه الله، و اقصر رأیک على ما یعنیک، و إیاک و مقاعد الأسواق فإنها محاضر الشیطان و معاریض الفتن، و أکثر أن تنظر إلى من فضلت علیه فإن ذلک من أبواب الشکر، و لا تسافر فی یوم جمعه حتى تشهد الصلاه إلا فاصلا فی سبیل الله، أو فی أمر تعذر به، و أطع الله فی جمیع أمورک، فإن طاعه الله فاضله على ما سواها، و خادع نفسک فی العباده، و ارفق بها و لا تقهرها، و خذ عفوک و نشاطها إلا ما کان مکتوبا علیک من الفریضه، فإنه لا بد من قضائها و تعاهدها عند محلها، و إیاک أن ینزل بک الموت و أنت آبق من ربک فی طلب الدنیا و إیاک و مصاحبه الفساق فإن الشر بالشر ملحق، و وقر الله و أحبب أحباءه، و احذر الغضب فإنه جند عظیم من جنود إبلیس، و السلام.
المعنى
قال الشارح المعتزلی «ص ۴۲ ج ۱۸ ط مصر»:
الحارث الهمدانى و نسبه
هو الحارث الأعور صاحب أمیر المؤمنین علیه السلام، و هو الحارث بن عبد الله بن کعب- سرد النسب إلى- صعب بن معاویه الهمدانی، کان أحد الفقهاء، له قول فی الفتیا، و کان صاحب علی علیه السلام، و إلیه تنسب الشیعه الخطاب الذی خاطبه به
فی قوله علیه السلام:
| یا حار همدان من یمت یرنی | من مؤمن أو منافق قبلا | |
و هى أبیات مشهوره قد ذکرناها فیما تقدم.
أقول: ظاهر حال المکتوب و الکتاب أن یکون من غائب إلى غائب لبیان المارب، و قد یصدر الکتاب من الأعاظم و الأنبیاء و الأولیاء إلى أخصائهم لیکون مثالا للإرشاد و منشورا للتعلیم و استفاده العموم و هدایتهم إلى طریق الرشاد فالمخاطب به خاص و المقصود منه عام، و من هذا القبیل رسائل أصحاب عیسى إلى خواصهم و حواریهم المعدوده من الماخذ و المصادر الدینیه عند المسیحیین و المضمونه فی العهد الجدید من الکتاب المقدس عند أتباع الأناجیل، و هذا الکتاب الذی صدر منه علیه السلام إلى الحارث الهمدانی من هذا القبیل فانه مثال للهدایه و الإرشاد لکافه العباد، و یدل على علو مقام الحارث الهمدانی و حظوته بموقف عال عند أمیر المؤمنین علیه السلام حیث خصه بهذا المنشور الإرشادی الغزیر المواد و العمیق المغزى بالنظر إلى التعالیم العالیه الأخلاقیه کمثل أعلى فی طریق التزکیه النفسانیه واف فی المرام لجمیع الأنام، و قد انتخب السید الرضی منه قطعه صالحه لما یرمی إلیه فی نهجه هذا من المقاصد الأدبیه.
قال ابن میثم: هذا الفصل من کتاب طویل إلیه، و قد أمره فیه بأوامره، و زجره بزواجره، مدارها على تعلیم مکارم الأخلاق و محاسن الاداب.
أقول: و قد جمع علیه السلام فی هذا الفصل کلما یلزم لمسلم معتقد إلهی فی الرابطه بینه و بین الله تعالى من التمسک بالقرآن و ملازمه أحکامه من الحلال و الحرام و فی المواجهه مع الدنیا و الاعتبار عن فنائها و عدم الرکون علیها و الاتعاظ بما سلف منها و فی التوجه إلى الموت و التهیؤ لما بعده بادخار الأعمال الصالحه و الاجتناب عن الأعمال المهلکه.
ثم نظم. وصایا اجتماعیه فی الروابط بین المسلم و سائر إخوانه و أبناء نوعه و حذر عن الاستئثار بما یکره سائر الناس و یضرهم و عن النفاق، و أمر بصیانه
العرض و حفظ اللسان عن حکایه الکذب بأعم معانیها إلى أن بلغ الوصایه بالتضحیه فی سبیل الله، و الاجتناب عن المعاشره و الصحابه مع الفساق و ضعفاء الرأى و السکونه فی الأمصار للإلحاق بجامعه المسلمین- إلى آخر ما أفاده علیه السلام.
الترجمه
از نامه اى که آن حضرت علیه السلام به حارث همدانی نگاشته:
برشته قرآن بچسب و اندرزش بجو، حلالش را حلال شمر و حرامش را حرام، بدانچه از حق در گذشته مى دانى باور کن، و آینده دنیا را با گذشته اش بسنج که بهم مانند و پایانش باغازش پیوسته شود همه دنیا گذرا و ناپایست.
نام خدا را بزرگتر شمار از آنکه جز براستى یاد کنى، مرگ و ما بعد مرگ را بسیار بیاد آور، آرزوى مردن مکن مگر با وضعى مورد اعتماد، از کردارى که پسند خود تو و ناپسند دیگر مسلمانها است بر حذر باش، از کردارى که نهانى انجام شود و در آشکار شرم آور است بپرهیز، از هر کردارى که چون از کننده آن باز پرسى شود منکر آن گردد یا از آن پوزش خواهد بر حذر باش، آبروى خود را عزیزدار و هدف تیر گفتارش مساز، هر چه شنیدى براى مردم حکایت مکن که همین براى آلودگى بدروغگوئى بس است، هر چه را مردم برایت حکایت کنند انکار مکن، زیرا این انکار براى اثبات نادانى تو بس است، خشم خود را فرو خور و در هنگام غضب بردبار باش، و چون بر انتقام توانا شدى گذشت کن، و چون بختت یار و دولتت بیدار شد صرف نظر کن تا سرانجام با تو باشد، هر نعمتى که خدایت داد نیکودار و هیچ نعمتى را که از نعمتهاى خدا است فرومایه مشمار و از دستش مده، و باید اثر نعمت خداوند که بتو عطا کرده در تو دیدار شود.
و بدانکه برتر مؤمنان آن کس است که خود و خاندانش و دارائیش را پیشکش درگاه خدا کند، زیرا هر چیزى که پیش داشتى براى خودت مى ماند، و هر چه بدنبال خود گذاشتى و در گذشتى خیرش بدیگران مى رسد.
از یاران سست نظر و کج اندیشه و زشت کار بر حذر باش، زیرا یار را با یارش بسنجند، در شهرهاى بزرگ نشیمن کن، زیرا مرکز اجتماع مسلمانانند.
از منزلهاى دور افتاده و بینوا و کم یاور براى طاعت خداوند دور باش، توجه خود را بهمان چیزى معطوف دار که مسئول آنى و از آن بهره مى برى، از پاتوق بازارها بپرهیز که محضرهاى شیطانند و انگیزشگاه آشوبها، بکسى که بر او برترى دارى بسیار توجه کن، زیرا این خود از راههاى شکر گزاریست.
در روز جمعه پیش از انجام نماز جمعه مسافرت مکن مگر براى جهاد در راه خدا یا عذر خدا پسند و مقبول، در هر کارى فرمانبر خدا باش و بدستور او کار کن زیرا فرمانبرى خدا از هر کارى بهتر است، در انجام عبادت خود را گول بزن تا بدان راغب شوى و با خود مدارا کن و بزورش بعبادت وادار مکن و نشاط و رغبت خود را منظور دار مگر نسبت بنماز واجب و کارهاى لازم و مفروض که بناچار باید انجام داد و بپاى آنها ایستاد و در موقع به آنها عمل کرد.
مبادا در حالى مرگ گریبانت بگیرد که براى دنیا از پروردگار خود گریزانى و پشت بحضرت او دارى.
مبادا یار بزهکاران شوى که بدى، بدى آرد، خدا را محترم شمار و دوستانش را دوست دار.
از خشم بر حذر باش که لشکر بزرگى است از لشکرهاى شیطان.
منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه(الخوئی)//میر حبیب الله خوئی
بازدیدها: ۴۷
دیدگاه‌ها