دسته:80-100 حکمت شرح میر حبیب الله خوئی

حکمت ۱۰۳ صبحی صالح

۱۰۳- وَ رُئِیَ عَلَیْهِ إِزَارٌ خَلَقٌ مَرْقُوعٌ فَقِیلَ لَهُ فِی ذَلِکَ فَقَالَ‏

یَخْشَعُ لَهُ الْقَلْبُ وَ تَذِلُّ بِهِ النَّفْسُ وَ یَقْتَدِی بِهِ الْمُؤْمِنُونَ

إِنَّ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَهَ عَدُوَّانِ مُتَفَاوِتَانِ وَ سَبِیلَانِ مُخْتَلِفَانِ فَمَنْ أَحَبَّ الدُّنْیَا وَ تَوَلَّاهَا أَبْغَضَ الْآخِرَهَ وَ عَادَاهَا

وَ هُمَا بِمَنْزِلَهِ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ وَ مَاشٍ بَیْنَهُمَا کُلَّمَا قَرُبَ مِنْ وَاحِدٍ بَعُدَ مِنَ الْآخَرِ وَ هُمَا بَعْدُ ضَرَّتَانِ

شرح میر حبیب الله خوئی ج۲۱

التاسعه و التسعون من حکمه علیه السّلام

(۹۹) و قال علیه السّلام: إنّ الدّنیا و الاخره عدوّان متفاوتان، و سبیلان مختلفان، فمن أحبّ الدّنیا و تولّاها أبغض الاخره و عاداها، و هما بمنزله المشرق و المغرب، و ماش بینهما کلّما قرب من واحد بعد من الاخر و هما بعد ضرّتان.

اللغه

(ضرّه) المرأه: امرأه زوجها، و هما ضرّتان ج: ضرائر.

الاعراب

و ماش بینهما، مبتدأ و خبر رفع المبتدأ مقدّر لأنّه منقوص، و الخبر ظرف مستقر، و الجمله حالیّه، و هما مبتدأ و ضرّتان خبره، و بعد ظرف مبنى على الضم لحذف المضاف إلیه المنوىّ أی بعد کلّ ذلک.

المعنى

الدّنیا مؤنث الأدنى أی الدار الّتی هی أقرب إلیک من الاخره، و هی ماحولک من کلّ ما تعیش فیه و یعیش معک، و تحواک و تهواه، من نفسک و شهواتک و مالک و ولدک و جارک و معاشریک، فهی بالنسبه إلیک مختلطه و متجدّده فی کلّ حین، و منصرفه على الدّوام و منصرمه و فانیه غدّاره فرّاره فتانه، و الاخره دارک بعد موتک إلى الأبد، فیقول علیه السّلام: إنّ دنیاک و آخرتک لا تجتمعان معک کرفیقین مؤالفین معاضدین، بل هما عدوّان متفاوتان، فمن أحبّ الدّنیا أبغض الاخره، و من قرب إلى أحدهما بعد عن الاخر، و هما ضرّتان لا یمکن إرضاؤهما معا، فلا بدّ أن تختار إحداهما و تخلّی عن الاخره.

الترجمه

فرمود: براستى دنیا و آخرت دو دشمن ناجور و دو راه مخالف یکدیگرند هر کس دنیا را دوست دارد و دنبالش برود آخرت را دشمن داشته و با آن سر عداوت برداشته، و این دو بمانند خاور و باخترند که یکى میان آنها در راه است و هر چه بیکى از آن‏ها نزدیک شود از دیگرى دور شده، و آن دو بمانند دو هو هستند.

دنیا و آخرت چه دو دشمن برابرند
اندر خلاف هم بره خویش اندرند

دنیا طلب که در پى آنست روز و شب‏
با آخرت چه دشمن خونى است در غضب‏

این دو چه مشرقند و چه مغرب که راه‏ور
نزدیک این چه شد از آن افتاده دورتر

با این همه بدان دو هبویند کینه خواه‏
دنبال آخرت رو و دنیاى دون مخواه‏

منهاج ‏البراعه فی ‏شرح ‏نهج ‏البلاغه(الخوئی)//میر حبیب الله خوئی

بازدیدها: ۲۳

حکمت ۱۰۳ صبحی صالح

۱۰۳- وَ رُئِیَ عَلَیْهِ إِزَارٌ خَلَقٌ مَرْقُوعٌ فَقِیلَ لَهُ فِی ذَلِکَ فَقَالَ‏

یَخْشَعُ لَهُ الْقَلْبُ وَ تَذِلُّ بِهِ النَّفْسُ وَ یَقْتَدِی بِهِ الْمُؤْمِنُونَ

إِنَّ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَهَ عَدُوَّانِ مُتَفَاوِتَانِ وَ سَبِیلَانِ مُخْتَلِفَانِ فَمَنْ أَحَبَّ الدُّنْیَا وَ تَوَلَّاهَا أَبْغَضَ الْآخِرَهَ وَ عَادَاهَا

وَ هُمَا بِمَنْزِلَهِ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ وَ مَاشٍ بَیْنَهُمَا کُلَّمَا قَرُبَ مِنْ وَاحِدٍ بَعُدَ مِنَ الْآخَرِ وَ هُمَا بَعْدُ ضَرَّتَانِ

شرح میر حبیب الله خوئی ج۲۱

الثامنه و التسعون من حکمه علیه السّلام

(۹۸) و قال علیه السّلام و قد رئى علیه إزار خلق مرفوع، فقیل له فی ذلک، فقال: یخشع له القلب، و تذلّ به النّفس، و یقتدی به المؤمنون.

اللغه

(خلق) ج: أخلاق و خلقان: البالى للمذکّر و المؤنث (رقع) رقعا الثوب أصلحه بالرقاع-  المنجد.

الاعراب

فقیل له فی ذلک، الفاء للسببیه.

المعنى

الظاهر أنّ لبسه علیه السّلام للازار المرقوع، کان فی أیام حکومته و زعامته الظاهریّه، و فی هذا العصر توسّع على المسلمین العیش، و حازوا أموالا و غنائم کثیره من الرّوم و الفرس، و اعتادوا لبس الثیاب الفاخره و التجمّل بالزینه الظاهره و خصوصا الأمراء منهم و أصحاب السّلطنه، و لما رئی علیه هذا الازار الخلق المرقوع وقع فی محلّ العجب و عدّ إهانه بمقام المتصدّى له فأجاب علیه السّلام بأنّه ریاضه للنفس، و تسلیه للمؤمنین، و ینبغی أن أکون اسوه لأهل الایمان فی لبس الخلقان، لینکسر تسویل الشیطان.

الترجمه

بر تن آن حضرت روپوش کهنه و وصله‏ دارى دیده شد و در این باره با وى‏ سخنى گفته شد، حضرتش در پاسخ فرمود: پوشیدن این لباس کهنه دل را خاشع مى‏ سازد، و نفس أماره را خوار میکند و مؤمنان از آن سرمشق مى‏ گیرند.

دیده شد اندر بر مولاى دین
پیشواى بر حق أهل یقین‏

یک رداى کهنه پر پینه اى‏
پر ز وصله جامه دیرینه اى‏

گفته شد با وی در این باره سخن
گفت مولا زیور است اندر بدن‏

دل کند خاشع کند نفسم ذلیل‏
تا نغرّد بر من این رزمنده پیل‏

مؤمنان را شاید از آن پیروى
گر که در راهند همراه علی‏

منهاج ‏البراعه فی ‏شرح ‏نهج ‏البلاغه(الخوئی)//میر حبیب الله خوئی

بازدیدها: ۳۱

حکمت ۱۰۲ صبحی صالح

۱۰۲-وَ قَالَ ( علیه‏ السلام  )یَأْتِی عَلَى النَّاسِ زَمَانٌ لَا یُقَرَّبُ فِیهِ إِلَّا الْمَاحِلُ وَ لَا یُظَرَّفُ فِیهِ إِلَّا الْفَاجِرُ وَ لَا یُضَعَّفُ فِیهِ إِلَّا الْمُنْصِفُ یَعُدُّونَ الصَّدَقَهَ فِیهِ غُرْماً وَ صِلَهَ الرَّحِمِ‏ مَنّاً وَ الْعِبَادَهَ اسْتِطَالَهً عَلَى النَّاسِ فَعِنْدَ ذَلِکَ یَکُونُ السُّلْطَانُ بِمَشُورَهِ النِّسَاءِ وَ إِمَارَهِ الصِّبْیَانِ وَ تَدْبِیرِ الْخِصْیَانِ

شرح میر حبیب الله خوئی ج۲۱

السابعه و التسعون من حکمه علیه السّلام

(۹۷) و قال علیه السّلام: یأتی على النّاس زمان لا یقرّب فیه إلّا الماحل و لا یظرّف فیه إلّا الفاجر، و لا یضعّف فیه إلّا المنصف، یعدّون الصّدقه فیه غرما، و صله الرّحم منّا، و العباده استطاله على النّاس فعند ذلک یکون السّلطان بمشوره الإماء [النّساء] و إماره الصّبیان و تدبیر الخصیان.

اللغه

(محل) محلا به إلى الأمیر: سعى به إلى الأمیر و کاده فهو حامل، (ظرف) کان ذکیّا و بارعا. (الغرم) ما یلزم أداؤه من المال، ما یعطی من المال على کره (استطال) استطاله علیه: تفضّل و أنعم.

الاعراب

الماحل، مستثنى مفرغ نائب مناب الفاعل لقوله لا یقرّب، و کذلک الفاجر و المنصف، غرما، مفعول ثان لقوله یعدّون، و ضمیر الفاعل یرجع إلى النّاس.

المعنى

هذه الحکمه تعدّ من الاخبار عن المستقبل و هو نوع من الکرامه و قد بدأ هذا الزّمان فی تاریخ الإسلام من عصر تسلّط بنى امیّه على الحکومه الإسلامیّه فانهم بداوا بتقریب السّعاه و الماحلین و الهزل و الأنذال إلى بلاطهم تأییدا لسلطانهم و دخلت النساء فی أمر السّلطنه لجاهها و نفوذها، کامّ خالد بن یزید تزوّجت مروان بعده و کانت لها سلطه فی أمر الخلافه، و روی أنّه لما عزل مروان خالدا ابنه عن ولایه العهد و عقدها لبنیه غلظت علیه و أمر الجواری لیله بخنقه فی فراشه.

أو جمالها و دلالها على الخلیفه و رجاله و اشتدّ هذه المداخله فی دوله بنی العبّاس کما یظهر من مطالعه تاریخ خیزران امّ الهادى و زبیده زوجه هارون الرشید و امّ الأمین.

و یعدّ فی هذه العصور الفجره من الرّجال الأکیاس و یحوّل إلیهم المناصب الجلیله کما صنعه معاویه بزیاد بن أبیه، و ابنه بابنه عبید اللّه.

و إذا کان المدبّر و السائس من أهل الفجور فتضعیف أهل العدل و الانصاف من لوازمه، و إذا کان ساسه النّاس أهل الفجور و السعاه و اضطهد أهل العدل و الحقّ یزول الایمان عن قلوب النّاس، فالزکاه الّتی یأخذها الحاکم یعدّ غرامه و تؤدّى على کراهه و غیظ فیفسد الأخلاق، و یخل الأمن و الأمانه فیتوسل أهل الجاه لحفظ حرمهم باتخاذ الممالیک الخصیان و یعتمدون إلى تدبیرهم لامورها.

الترجمه

بر سر مردم دورانی آید که در آن دوره جز سخن‏چین را تقرّبی بدست نیاید، و جز مردم فاجر و هرزه را زیرک و با سیاست نشمارند، و جز مردم عدالتخواه و منصف زبون شمرده نشوند، مردم در این دوره زکاتى را که بپردازند وام بحساب آرند و بدلخواه پرداخت نکنند، و در احسان بخویشاوندان خود بر آنها منّت نهند، و در عبادت و پرستش خداوند بر مردم سرفرازى فروشند، در چنین دوره ایست که سلطنت بمشورت با زنان باشد، و فرمانروائى بکودکان رسد، و تدبیر امور بدست خایه‏ کشیده‏ها صورت گیرد.

علی گفت آید زمانی دژم
که باشد مسلمان گرفتار غم‏

تقرّب نجوید بسوى شهان‏
بجز از سخن‏چین کژدم زبان‏

ندانند زیرک بجز فاجران
زبون مى‏ ندانند جز منصفان‏

زکاتى که مردم بحاکم دهند
شمارند زور و غرامت کشند

باحسان با خویش منّت نهند
براى تسلّط عبادت کنند

در این روزگاران بود سلطنت
بشور زنان پر از مفسدت‏

امارت بصبیان شود واگذار
بمردان بی‏خایه تدبیر کار

منهاج ‏البراعه فی ‏شرح ‏نهج ‏البلاغه(الخوئی)//میر حبیب الله خوئی

بازدیدها: ۲۱

حکمت ۱۰۱ صبحی صالح

۱۰۱-وَ قَالَ ( علیه ‏السلام  )لَا یَسْتَقِیمُ قَضَاءُ الْحَوَائِجِ إِلَّا بِثَلَاثٍ بِاسْتِصْغَارِهَا لِتَعْظُمَ وَ بِاسْتِکْتَامِهَا لِتَظْهَرَ وَ بِتَعْجِیلِهَا لِتَهْنُؤَ

شرح میر حبیب الله خوئی ج۲۱

السادسه و التسعون من حکمه علیه السّلام

(۹۶) و قال علیه السّلام: لا یستقیم قضاء الحوائج إلّا بثلاث: باستصغارها لتعظم، و باستکتامها لتظهر، و بتعجیلها لتهنؤ.

الاعراب

ثلاث: عدد مبهم یحتاج إلى التمیز، و ممیزه هنا محذوف عوض عنه التنوین و هو خصال أی بثلاث خصال، اللّام فی لتعظم ینبه للتعلیل.

المعنى

قضاء الحاجه من أهمّ الفضائل البشریه و الوظائف الإسلامیه، و قد ورد أخبار کثیره فی الحثّ علیه یکاد یستشمّ منها رائحه الوجوب إذا کان طالب الحاجه مسلما مؤمنا، و ذکر له مثوبات کثیره، و قد أشار علیه السلام فی هذا الکلام إلى شروط کماله و ترتب آثاره علیه فی الدّنیا و الاخره، فلکلّ عمل شروط من حیث الصحه أو القبول، و قوله علیه السّلام: لا یستقیم، یفید نفی الکمال إذا لم یستکمل هذه الخصال، و بیّن لهذه الخصال آثارا یطلبها قاضی الحاجه طبعا.

الاولى-  یرید أن یکون عمله عظیما عند اللّه أو عند الناس، فیقول: طریق الوصول إلیه استصغار قضاء الحاجه من طرف القاضى فانه یؤثّر فی عظمته عند اللّه و عند الناس.

الثانیه-  یرید أن یظهر و ینتشر عنه هذا الخیر فیصیر مشهورا بالفضیله فیقول: طریق الوصول إلیه أن یستکتمه القاضی فیؤثّر فی ظهوره و نشره بفضل من اللّه، أو حرص النّاس على فهم ما یکتم.

الثالثه-  یرید أن تکون هنیئه على الطالب لتجلب محبّته و محمدته، فیقول: طریق الوصول إلیه أن یعجّلها.

الترجمه

فرمود: بر آوردن حوائج مردم درست نمى‏ آید مگر با مراعات سه خصلت:

۱-  آنرا کم بحساب آورى و در نظر خود بزرگ نشمارى، تا آنکه بزرگ و برازنده گردد.

۲-  قاضی حاجت آنرا پنهان دارد و برخ دیگران نکشد، تا خود آشکار و هویدا گردد.

۳-  هر چه زودتر آنرا انجام دهد و طالب حاجت را منتظر نگذارد، تا بأو گوارا و دلنشین باشد.

انجام حوائج نبود کامل و راست
جز با سه فضیلت که بباید آراست‏

کم گیرى تا آنکه بزرگش دانند
داریش نهان که عیان شود بى‏کم و کاست‏

تعجیل کنى تا که گوارا باشد
بر طالب حاجتى که آن حاجت خواست‏

منهاج ‏البراعه فی ‏شرح ‏نهج ‏البلاغه(الخوئی)//میر حبیب الله خوئی

بازدیدها: ۷۶

حکمت ۱۰۰ صبحی صالح

۱۰۰-وَ قَالَ ( علیه‏السلام  )وَ مَدَحَهُ قَوْمٌ فِی وَجْهِهِ

فَقَالَ اللَّهُمَّ إِنَّکَ أَعْلَمُ بِی مِنْ نَفْسِی وَ أَنَا أَعْلَمُ بِنَفْسِی مِنْهُمْ

اللَّهُمَّ اجْعَلْنَا خَیْراً مِمَّا یَظُنُّونَ وَ اغْفِرْ لَنَا مَا لَا یَعْلَمُونَ

شرح میر حبیب الله خوئی ج۲۱

الخامسه و التسعون من حکمه علیه السّلام

(۹۵) و مدحه قوم فی وجهه فقال علیه السّلام: أللّهمّ إنّک أعلم بی من نفسی، و أنا أعلم بنفسی منهم، أللّهمّ اجعلنا خیرا ممّا یظنّون، و اغفر لنا ما لا یعلمون.

المعنى

کلامه علیه السّلام هذا إظهار کراهه عن مدحهم فی وجهه و إعلام خضوع من شخصه لکسر سوره العجب الّذی یعرض غالبا لمن وقف هذا المقام لدى جمهور الأنام و تعلیم للعموم تجاه هذا المدح المسموم و إن کان علیه السّلام معصوما من الذنوب و مبرّى من العیوب، على أنّ العارف فی مقام یعدّ کلّ توجّه إلى غیر الحق کذنب یستغفر منه و یتوب عنه.

الترجمه

مردمى روى در روى او را ستودند، فرمود: بار خدایا تو بمن از خودم داناترى و من بخود از اینان داناترم، بار خدایا مرا بهتر از آن کن که پندارند، و بیامرز براى ماها آنچه را در نهانست و نمى‏ دانند.

روبرو مدح علی را گفتند
در ستایش در معنى سفتند

گفت یا رب تو بمن داناتر
از خودم هستى و من خود بهتر

از همه عالم نفس خویشم
بهر خود حازم و دور اندیشم‏

در گذر ز آنچه نمى‏دانندش‏
در نهانست و نپندارندش‏

منهاج ‏البراعه فی ‏شرح ‏نهج ‏البلاغه(الخوئی)//میر حبیب الله خوئی

بازدیدها: ۳۴

حکمت ۹۹ صبحی صالح

۹۹-وَ سَمِعَ رَجُلًا یَقُولُ إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ ‏فَقَالَ إِنَّ قَوْلَنَا إِنَّا لِلَّهِ ‏إِقْرَارٌ عَلَى أَنْفُسِنَا بِالْمُلْکِ وَ قَوْلَنَا وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ‏ إِقْرَارٌ عَلَى أَنْفُسِنَا بِالْهُلْکِ

شرح میر حبیب الله خوئی ج۲۱

الرابعه و التسعون من حکمه علیه السّلام

(۹۴) و سمع رجلا یقول: «إنّا للّه و إنّا إلیه راجعون» فقال علیه السّلام: إنّ قولنا-  إنّا للّه-  إقرار على أنفسنا بالملک، و قولنا-  و إنّا إلیه راجعون-  إقرار على أنفسنا بالهلک.

اللغه

(هلک) هلکا: مات-  المنجد.

الاعراب

رجلا، مفعول لقوله سمع على التوسع لأنّ سمع یرتبط بالمفعول بواسطه من، و یقول جمله فعلیّه حال من رجلا، و یمکن جعله صفه له.

المعنى

قال فی شرح المعتزلی: قوله: إنّا للّه، اعتراف بأنّا مملوکون للّه و عبید له لأنّ هذه اللّام لام التّملیک-  إلخ.

أقول: و فی کلامه موارد للنظر:

۱-  الظاهر أنّ ضمیر قوله یرجع إلى علی علیه السّلام فلا یستقیم ما ذکره بعده لأنّ الجمله لیست قوله علیه السّلام، و إن کان المقصود من قوله هو خصوص-  إنا للّه-  فلا یستقیم أیضا لأنّه محکیّ عن قول جمیع القائلین.

۲-  إنّ من معانی اللام الملک، و بینه و بین التملیک فرق جلىّ

۳-  المقصود من الرّجوع إلى اللّه لیس خصوص النشور و القیامه، بل أعمّ منه و أتمّ، و هو الاستفاضه من حضرته فی جمیع مراحل الوجود و فی کلّ حول و قوّه کما یشعر به قوله علیه السّلام: إقرار على أنفسنا بالهلک، و یستفاد من قوله تعالى «کُلُّ شَیْ‏ءٍ هالِکٌ إِلَّا وَجْهَهُ لَهُ الْحُکْمُ وَ إِلَیْهِ تُرْجَعُونَ»-  ۸۸-  القصص».

الترجمه

از مردى شنید که مى‏ گوید «إنّا للّه و إنّا إلیه راجعون» فرمود: معنى «إنّا للّه» که مى ‏گوئیم اعتراف به آنست که مملوک او هستیم و گفته ما «إنّا إلیه راجعون» اعتراف به آنست که خود چیزى نیستیم.

منهاج ‏البراعه فی ‏شرح ‏نهج ‏البلاغه(الخوئی)//میر حبیب الله خوئی

بازدیدها: ۲۱

حکمت ۹۸ صبحی صالح

۹۸-وَ قَالَ ( علیه ‏السلام  )اعْقِلُوا الْخَبَرَ إِذَا سَمِعْتُمُوهُ عَقْلَ رِعَایَهٍ لَا عَقْلَ رِوَایَهٍ فَإِنَّ رُوَاهَ الْعِلْمِ کَثِیرٌ وَ رُعَاتَهُ قَلِیلٌ

شرح میر حبیب الله خوئی ج۲۱

الثالثه و التسعون من حکمه علیه السّلام

(۹۳) و قال علیه السّلام أعقلوا الخبر إذا سمعتموه عقل رعایه لا عقل روایه، فإنّ رواه العلم کثیر، و رعاته قلیل.

اللغه

(رعى) یرعى رعیا و رعایه الأمر: نظر إلى ما ذا یصیر.

الاعراب

عقل رعایه، مفعول مطلق نوعی لاعقلوا.

المعنى

الخبر، حکایه عن واقعه أو روایه لکلام عن الغیر، و منه الأخبار المرویّه عن النبیّ صلّى اللَّه علیه و آله و الصحابه و المعصومین کما هو مصطلح علماء الفقه و الحدیث و کلّ خبر یحتمل الصدق و الکذب، و قد کثر فی الأخبار الجعل و الافتراء حتّى فی زمن النبیّ صلّى اللَّه علیه و آله و حتّى بالنسبه إلیه صلّى اللَّه علیه و آله حتّى قال: کثر علیّ الکذابه، فلا بدّ من نقد الخبر و عرضه قبل کلّ شی‏ء على مقیاس عقلیّ یعرف صدقه و کذبه و مغزاه و الرّعایه جاءت بمعنى مراقبه النجوم أیضا.

و بهذا المعنى یتضمّن قوله علیه السّلام مزید التدبّر فی صدق الحدیث و الخبر کمن یترصّد النجوم طول السنه لیتعرّف حالاتها، فروایه الخبر سهل جدّا، و لکن‏ فهمه و درایته صعب یحتاج إلى التأمّل و التدبّر سواء کان من حیث سنده و صحه صدوره، أو من حیث متنه و مفهومه، و قد روى فی الکافی حدیثا بهذا المعنى نذکره هنا فی باب ما أمر النبیّ صلّى اللَّه علیه و آله بالنصیحه لأئمّه المسلمین: عدّه من أصحابنا، عن أحمد بن محمّد بن عیسى، عن أحمد بن محمّد بن أبی نصر عن أبان بن عثمان، عن ابن أبی یعفور، عن أبی عبد اللَّه علیه السّلام أنّ رسول اللَّه صلّى اللَّه علیه و آله خطب النّاس فی مسجد الخیف فقال صلّى اللَّه علیه و آله: نضر اللَّه عبدا سمع مقالتى فوعاها و حفظها و بلّغها من لم یسمعها فربّ حامل فقه غیر فقیه، و ربّ حامل فقه إلى من هو أفقه منه-  إلخ.

الترجمه

خبرى که شنیدید با عقل خود بسنجید و بروایت آن ننگرید، زیرا راویان دانش بسیارند، و ناظران در آن اندک.

چون شنیدى خبرى از راوی
ضوء اندیشه در آن مى‏تابى‏

راوى علم و خبر بسیار است‏
مرد اندیشه در آن کمیابست‏

منهاج ‏البراعه فی ‏شرح ‏نهج ‏البلاغه(الخوئی)//میر حبیب الله خوئی

بازدیدها: ۲۸

حکمت ۹۷ صبحی صالح

۹۷-وَ سَمِعَ ( علیه ‏السلام  )رَجُلًا مِنَ الْحَرُورِیَّهِ یَتَهَجَّدُ وَ یَقْرَأُ فَقَالَ نَوْمٌ عَلَى یَقِینٍ خَیْرٌ مِنْ صَلَاهٍ فِی شَک‏

شرح میر حبیب الله خوئی ج۲۱

الثانیه و التسعون من حکمه علیه السّلام

(۹۲) و قد سمع علیه السّلام رجلا من الحروریه یتهجّد و یقرأ فقال: نوم على یقین خیر من صلاه فی شکّ.

المعنى

قال فی شرح ابن میثم: و (الحروریّه) فرقه من الخوارج نسبوا إلى حروراء بمدّ و قصر قریه بالنهروان و کان أوّل اجتماعهم بها، و (التهجّد) السّهر فی العباده، انتهى.

أقول: الاختلاف الاصولی للخوارج مع سائر الفرق ظهر فی أمر الامامه و الخلافه عن النبیّ صلّى اللَّه علیه و آله، حیث إنّ الامامیّه یعتقدون بأنها یثبت بالنصّ من النبیّ صلّى اللَّه علیه و آله و عندهم نصوص متوافره بل متواتره بأنّ الامام المنصوص علیه من النبیّ صلّى اللَّه علیه و آله هو علیّ بن أبی طالب علیه السّلام.

و لکن أصحاب السقیفه عقدوا الامامه بالبیعه و ادّعوا علیها إجماع الامّه و جعلوا ذلک أصلا فی إثباتها، فقالوا: یثبت الامامه بالبیعه و إجماع أهل الحلّ و العقد من الامّه و لکن ظهرت فتن و أحداث فی الاسلام تأثرت بها الخوارج فلم یثبت عندهم النصّ و لم یعتمدوا بالاجماع، فأنکروا أمر الامامه و شکّوا فی أمرهم، و أنهم یرجعون فی أمورهم إلى من فصاروا من الباغین و المخالفین على حکومه المسلمین، و أحدثوا حوادث صارت فصلا مرعبا من تاریخ الاسلام وفتا فی عضد الاسلام القویّ، و کان‏ الخوارج من عبّاد الامّه و قرّائها یقومون اللّیل و یصومون النّهار و لکن لا معرفه لهم بالامام، و بهذا النظر یقول علیه السّلام: لا یقین لهم فلا ینفع صلاتهم و عباداتهم.

الترجمه

آن حضرت شنید یکى از خوارج حروریه در شب ‏زنده ‏داری خود قرآن مى‏ خواند فرمود: خوابیدن با معرفت و یقین، به است از نماز خواندن در حال شک و تردید.

منهاج ‏البراعه فی ‏شرح ‏نهج ‏البلاغه(الخوئی)//میر حبیب الله خوئی

بازدیدها: ۴۳

حکمت ۹۶ صبحی صالح

۹۶-وَ قَالَ ( علیه ‏السلام  )إِنَّ أَوْلَى النَّاسِ بِالْأَنْبِیَاءِ أَعْلَمُهُمْ بِمَا جَاءُوا بِهِ ثُمَّ تَلَا إِنَّ أَوْلَى النَّاسِ بِإِبْراهِیمَ لَلَّذِینَ اتَّبَعُوهُ وَ هذَا النَّبِیُّ وَ الَّذِینَ آمَنُواالْآیَهَ ثُمَّ قَالَ إِنَّ وَلِیَّ مُحَمَّدٍ مَنْ أَطَاعَ اللَّهَ وَ إِنْ بَعُدَتْ لُحْمَتُهُ وَ إِنَّ عَدُوَّ مُحَمَّدٍ مَنْ عَصَى اللَّهَ وَ إِنْ قَرُبَتْ قَرَابَتُهُ

شرح میر حبیب الله خوئی ج۲۱

الحادیه و التسعون من حکمه علیه السّلام

(۹۱) و قال علیه السّلام: إنّ أولى النّاس بالأنبیاء أعلمهم بما جاءوا به ثمّ تلا علیه السّلام: «إِنَّ أَوْلَى النَّاسِ بِإِبْراهِیمَ لَلَّذِینَ اتَّبَعُوهُ وَ هذَا النَّبِیُّ وَ الَّذِینَ آمَنُوا» [۶۸-  آل عمران‏] ثمّ قال: إنّ ولیّ محمّد من أطاع اللَّه و إن بعدت لحمته، و إنّ عدوّ محمّد من عصى اللَّه و إن قربت قرابته.

اللغه

(اللحمه) بالضمّ: القرابه-  صحاح.

المعنى

یشترک الإنسان مع سائر بنی جلدته من الحیوانات من امه، فله أب و امّ بالولاده الطبیعیه، و لکن یمتاز الإنسان عن أنواع الحیوان بولاده ثانیه و هی باعتبار خروج روحه عن القوّه إلى الفعل بالتعلیم و التربیه، و بهذا الاعتبار یصیر الإنسان جسما ملکوتیّا روحانیّا روحه متعلّق بالملاء الأعلى و إن کان جثمانه فی هذه الدّنیا.

و کما أنّ للانسان باعتبار جسمه و طبیعته صله بامّه و أبیه و یعبّر عنها بلحمه النسب، فله باعتبار روحه و حقیقته صله بمعلّمه و مصدر ولادته الثانیه و هم الأنبیاء و الرّسل و الأوصیاء و الأئمّه علیهم السّلام.

و أماره هذه الصله الروحیه و الرابطه المعنویّه حسن الاتباع و الاطاعه عن النبیّ صلّى اللَّه علیه و آله کما أنّ أماره الصله المادیّه ورقه الشهاده أو ورقه الجنسیّه.

فبیّن علیه السّلام أنّ أولى النّاس بمحمّد صلّى اللَّه علیه و آله من أطاع اللَّه، و أشار إلى أنّ استحقاقه للخلافه لیس باعتبار صلته المادیّه بالنبیّ صلّى اللّه علیه و آله فقط، و لا تکون القرابه هی المناط التامّه لاستحقاق الخلافه کما ادّعاه قریش و المخالفین، بل القرابه الروحیّه و الصله المعنویّه هى المناط فی تصدّی مقام الولایه و الخلافه.

الترجمه

فرمود: اولیتر مردم به پیغمبران-  که سزاوار جانشینی آنها را دارند-  کسانى هستند که بهمه آنچه که انبیاء از جانب خدا آوردند داناترند، سپس این آیه را خواند «براستى أولى از همه مردم بإبراهیم هر آینه کسانیند که از وى پیروی کردند و این پیغمبر و آن کسانیکه باو گرویدند» سپس فرمود: براستى ولی و جانشین محمّد صلّى اللَّه علیه و آله کسى است که خدا را اطاعت کند و اگر چه در خویشی از او دور باشد، و براستی دشمن محمّد صلّى اللَّه علیه و آله کسی است که نافرمانی خدا کند و اگر چه‏ خویشاوند نزدیک وی باشد.

هر که داناتر بود بر کیش پاک أنبیاء هست اولیتر بدانها از همه خلق خدا

پیرو أمر خدا بى‏شک محمّد را ولی است
گر چه باشد در نژاد و در نیا از وی جدا

هر که نافرمان حق شد دشمن آن حضرتست‏
گر چه باشد با پیمبر خویش و باشد ز اقربا

منهاج ‏البراعه فی ‏شرح ‏نهج ‏البلاغه(الخوئی)//میر حبیب الله خوئی

بازدیدها: ۱۵

حکمت ۹۴ صبحی صالح

۹۴-وَ سُئِلَ عَنِ الْخَیْرِ مَا هُوَ فَقَالَ لَیْسَ الْخَیْرُ أَنْ یَکْثُرَ مَالُکَ وَ وَلَدُکَ وَ لَکِنَّ الْخَیْرَ أَنْ یَکْثُرَ عِلْمُکَ وَ أَنْ یَعْظُمَ حِلْمُکَ وَ أَنْ تُبَاهِیَ النَّاسَ بِعِبَادَهِ رَبِّکَ فَإِنْ أَحْسَنْتَ حَمِدْتَ اللَّهَ وَ إِنْ أَسَأْتَ اسْتَغْفَرْتَ اللَّهَ
وَ لَا خَیْرَ فِی الدُّنْیَا إِلَّا لِرَجُلَیْنِ رَجُلٍ أَذْنَبَ ذُنُوباً فَهُوَ یَتَدَارَکُهَا بِالتَّوْبَهِ وَ رَجُلٍ یُسَارِعُ فِی الْخَیْرَاتِ

شرح میر حبیب الله خوئی ج۲۱

التسعون من حکمه علیه السّلام

(۹۰) و سئل علیه السّلام عن الخیر ما هو فقال: لیس الخیر أن یکثر مالک و ولدک، و لکنّ الخیر أن یکثر علمک، و أن یعظم حلمک و أن تباهى النّاس بعباده ربّک، فإن أحسنت حمدت اللَّه، و إن أسأت استغفرت اللَّه، و لا خیر فی الدّنیا إلّا لرجلین: رجل أذنب ذنوبا فهو یتدارکها بالتّوبه، و رجل یسارع فی الخیرات.«» و لا یقلّ عمل مع التّقوى و کیف یقل ما یتقبّل.

الاعراب

لا خیر فی الدّنیا إلّا لرجلین، فی الدّنیا، جارّ و مجرور متعلّق بقوله: خیر و الاستثناء مفرغ، و لرجلین فی محلّ خبر لاء النافیه للجنس المحذوف و هو لأحد رجل أذنب، خبر لمبتدأ محذوف أی أحدهما رجل، و رجل یسارع عطف علیه.

المعنى

قد استعمل لفظ الخیر فی القرآن بمعنى الاسلام کما فی قوله تعالى «۷۰-  الأنفال-  «یا أَیُّهَا النَّبِیُّ قُلْ لِمَنْ فِی أَیْدِیکُمْ مِنَ الْأَسْرى‏ إِنْ یَعْلَمِ اللَّهُ فِی قُلُوبِکُمْ خَیْراً یُؤْتِکُمْ خَیْراً مِمَّا أُخِذَ مِنْکُمْ وَ یَغْفِرْ لَکُمْ وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَحِیمٌ».

و قد نفى علیه السّلام فی حکمته هذه أن یکون کثره المال و الولد خیرا على خلاف ما یعتقده عامّه النّاس من أنّ الخیر فی کثره المال و الولد و یجهدون فی تحصیلهما و تکثیرهما بکلّ وجه ممکن.

و هذا النفی قد یکون نفیا حقیقیّا، و المقصود منه تخطئه الناس فی هذا الاعتقاد و کثیرا ما یشتهر فی العرف و عند العامّه امورا لا واقعیه لها أصلا، کالعنقاء و أکثر الأساطیر الشائعه بین عامّه النّاس و إمّا أن یکون المراد من النفى نفی آثار الخیر من کثره الأموال و الأولاد و أنها غیر مؤثره فی تحصیل السعاده المعنویّه.

و ربما یکون المراد من هذه الجمله نفی الکمال کما فی قوله علیه السّلام: یا أشباح الرّجال و لا رجال.

الترجمه

پرسش شد از این که خیر چیست فرمود: خیر این نیست که دارائى و فرزندت افزون شود، بلکه خیر و خوبى اینست که دانشت افزون شود و حلم و بردباریت بزرگ و ثابت گردد، و بتوانى میان مردم بپرستش پروردگارت فخر و مباهات کنى، اگر کار نیک کردى خدا را سپاسگزارى نمائى، و اگر کار بدى از تو سر زد از خدا آمرزش بجوئى.

در این دنیا خیرى نیست مگر براى یکى از دو کس: مردی که مرتکب گناهانى شده است ولى پشیمانست و با توبه و برگشت بسوی حق آنها را جبران میکند و مردی که بکارهاى خیر مى ‏شتابد، هیچ کار نیکى کم محسوب نیست در صورتى که همراه تقوى و پرهیزکارى باشد، و چگونه مى‏توان کم شمرد آن عملى که پذیرفته و قبول درگاه حق شده است.

منهاج ‏البراعه فی ‏شرح ‏نهج ‏البلاغه(الخوئی)//میر حبیب الله خوئی

بازدیدها: ۴۶

حکمت ۹۳ صبحی صالح

۹۳-وَ قَالَ ( علیه ‏السلام  )لَا یَقُولَنَّ أَحَدُکُمْ اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ مِنَ الْفِتْنَهِ لِأَنَّهُ لَیْسَ أَحَدٌ إِلَّا وَ هُوَ مُشْتَمِلٌ عَلَى فِتْنَهٍ وَ لَکِنْ مَنِ‏ اسْتَعَاذَ فَلْیَسْتَعِذْ مِنْ مُضِلَّاتِ الْفِتَنِ فَإِنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ یَقُولُ وَ اعْلَمُوا أَنَّما أَمْوالُکُمْ وَ أَوْلادُکُمْ فِتْنَهٌ وَ مَعْنَى ذَلِکَ أَنَّهُ یَخْتَبِرُهُمْ بِالْأَمْوَالِ وَ الْأَوْلَادِ لِیَتَبَیَّنَ السَّاخِطَ لِرِزْقِهِ وَ الرَّاضِیَ بِقِسْمِهِ وَ إِنْ کَانَ سُبْحَانَهُ أَعْلَمَ بِهِمْ مِنْ أَنْفُسِهِمْ وَ لَکِنْ لِتَظْهَرَ الْأَفْعَالُ الَّتِی بِهَا یُسْتَحَقُّ الثَّوَابُ وَ الْعِقَابُ لِأَنَّ بَعْضَهُمْ یُحِبُّ الذُّکُورَ وَ یَکْرَهُ الْإِنَاثَ وَ بَعْضَهُمْ یُحِبُّ تَثْمِیرَ الْمَالِ وَ یَکْرَهُ انْثِلَامَ الْحَالِ‏

قال الرضی و هذا من غریب ما سمع منه فی التفسیر

 شرح میر حبیب الله خوئی ج۲۱

التاسعه و الثمانون من حکمه علیه السّلام

(۸۹) و قال علیه السّلام: لا یقولنّ أحدکم «اللّهمّ إنّی أعوذ بک من الفتنه» لأنّه لیس أحد إلّا و هو مشتمل على فتنه، و لکن من استعاذ فلیستعذ من مضلّات الفتن، فإنّ اللَّه سبحانه یقول: «وَ اعْلَمُوا أَنَّما أَمْوالُکُمْ وَ أَوْلادُکُمْ فِتْنَهٌ» [۲۸-  الانفال‏]، و معنى ذلک أنّه سبحانه یختبرهم بالأموال و الأولاد لیتبیّن السّاخط لرزقه و الرّاضی بقسمه، و إن کان سبحانه أعلم بهم من أنفسهم، و لکن لتظهر الأفعال التی بها یستحقّ الثّواب و العقاب، لأنّ بعضهم یحبّ الذّکور و یکره الإناث، و بعضهم یحبّ تثمیر المال و یکره انثلام الحال. قال الرّضی: و هذا من غریب ما سمع منه فی التفسیر.

اللغه

(ثلم) الاناء: کسّره من حافّته فانثلم-  المنجد.

الترجمه

فرمود: مبادا یکى از شماها در دعاى خود بگوید: «بار خدایا من بتو پناه مى برم از فتنه» زیرا هیچکس نباشد جز این که در فتنه فرو رفته است، ولى هر کس طلب پناه از خدا میکند باید از فتنه‏ هاى گمراه کننده بخدا پناهنده شود، زیرا خداى سبحانه مى‏ فرماید «و بدانید که همانا اموال و أولاد شماها فتنه ‏اند» و مقصود از این سخن آنست که خدا بوسیله دارائیها و فرزندها مردم را مى‏ آزماید تا روشن شود چه کسی نسبت بدانچه خدا بأو روزی کرده است خشمگین و نگرانست، و چه کسی بقسمت خدا خشنود و دلگرم است، و اگر چه خداوند سبحانه داناتر است بهر کسی از خود او، ولى این آزمایش برای آنست که همه آن کارهائى که بسبب آنها مردم سزاوار ثواب و یا شکنجه و عقاب مى ‏شود پدیدار شوند، زیرا برخى مردم هستند که أولاد ذکور را دوست دارند و از دختران بدشان مى ‏آید، و برخى هستند که دوست دارند دارائى را بثمر برسانند و پرسود کنند، و از گسیختگى حال خود کراهت دارند.

سید رضى-  ره-  فرموده است: این بیان حضرت از غرائب تفسیریست که از أو شنیده شده.

مگو بار إلها پناهم بده
ز هر فتنه باشد ز که تا بمه‏

پناه آور از فتنه‏ هاى مضلّ‏
که گمراه سازند و بیچاره‏دل‏

خدا مال و أولاد را فتنه خواند
کسى مال و أولاد از خود نراند

بدانها بشر آزمایش شوند
که از یکدیگر گوی سبقت برند

که ساخط ز راضى شود آشکار
بهر چیز دانا است پروردگار

ولى تا که کار ثواب و عقاب‏
هویدا ز مردم شود بی‏حجاب‏

چه برخى پسر دوست و ز دخترش
بد آید که پرورده اندر برش‏

دگر مردمى مال جویند بیش‏
نخواهند درویشى وضع خویش‏

منهاج ‏البراعه فی ‏شرح ‏نهج ‏البلاغه(الخوئی)//میر حبیب الله خوئی

بازدیدها: ۳۴

حکمت ۹۱ صبحی صالح

۹۱-وَ قَالَ ( علیه ‏السلام  )إِنَّ هَذِهِ الْقُلُوبَ تَمَلُّ کَمَا تَمَلُّ الْأَبْدَانُ فَابْتَغُوا لَهَا طَرَائِفَ الْحِکَمِ

شرح میر حبیب الله خوئی ج۲۱

الثامنه و الثمانون من حکمه علیه السّلام

(۸۸) و قال علیه السّلام: إنّ هذه القلوب تملّ کما تملّ الأبدان فابتغوا لها طرائف الحکم.

اللغه

(ملّ) یملّ ملاله عن الشی‏ء: سئمه و ضجر منه (الطریف) ج: طرف: الغریب النادر من الثمر و نحوه.. الحدیث النادر المستحسن، إلى أن قال: الطریفه ج: طرائف مؤنث الطریف.

الاعراب

کما تملّ الأبدان: لفظه ما، مصدریه و الجمله فی محلّ المفعول المطلق النوعی لقوله: تملّ.

المعنى

سرّ التقدّم فی جمیع نواحی الحیات، و کسب المعالی و الحسنات، هو نشاط القلب و توجّهه نحو کلّ مقصد من المقاصد، فاذا نشط القلب ینفخ فی کلّ القوى روح الانبعاث، و فی کلّ العضلات و الأعضاء روح التحرک و العمل، و إذا کسل و ملّ یتوقّف معمل وجود الإنسان عن الحرکه و لا یقدر على أیّ عمل.

و قد توجّه أنظار أهل الصنعه و سائر حوائج الحیات الذى هذا السّر و دبّروا لإحیاء نشاط العمّال و الجیوش تدبیرات متنوّعه، و اهتمّوا بالألعاب الریاضیه، و حازت الصنائع الظریفه فی المجتمع الإنسانی محلا رفیعا، و ذهب الناس باختلاف مذاهبهم و أحوالهم فی هذا المیدان کلّ مذهب.

فأشار علیه السّلام إلى هذا الموضوع و حدّد التوجّه إلى ما ینشط القلوب بما لا یفسدها من الفنون التافهه: کالموسیقی و المسکرات و الألعاب الدنسه، و حصرها فی الحکم الطّریفه، و المقصود منها ما کانت مفیده و معقوله لا تمسّ بکرامه الإنسان‏و شرفه العقلانی کالسبق و الرمایه المشروعین، و المزاح المتعادل، و المعاشره مع الأصدقاء و الأحباب، و اشتغال بالملذّات المباحه و نحو ذلک.

الترجمه

دلها خسته شوند بمانند تن‏ها، شما را باید که حکمتهاى تازه و دلنشین براى آنها بجوئید.

دل شود خسته و فرسوده چه تن از کارش            حکمتى تازه بیاور که بکاهد بارش‏

منهاج ‏البراعه فی ‏شرح ‏نهج ‏البلاغه(الخوئی)//میر حبیب الله خوئی

بازدیدها: ۶

حکمت ۹۲ صبحی صالح

۹۲-وَ قَالَ ( علیه ‏السلام  )أَوْضَعُ الْعِلْمِ مَا وُقِفَ عَلَى اللِّسَانِ وَ أَرْفَعُهُ مَا ظَهَرَ فِی الْجَوَارِحِ وَ الْأَرْکَان‏

شرح میر حبیب الله خوئی ج۲۱

السابعه و الثمانون من حکمه علیه السّلام

(۸۷) و قال علیه السّلام: أوضع العلم ما وقف على اللّسان، و أرفعه ما ظهر فی الجوارح و الأرکان.

المعنى

العلم صوره حاصله فی الذهن و نور یشع على القلب فیکشف به الأشیاء فینطق العالم ببیانه، و یؤثر فی جوارحه و أرکانه، و له درجات و منازل فأوضع درجاته أن یقف على لسان العالم فیقول به و لا یعمل علیه، فهو حینئذ کالشجر بلا ثمر و الهالک بلا أثر، و المخاطب بقوله عزّ من قائل ۲-  الصفّ-  «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ ما لا تَفْعَلُونَ کَبُرَ مَقْتاً عِنْدَ اللَّهِ أَنْ تَقُولُوا ما لا تَفْعَلُونَ» و کفى بذلک لوما وضعه، و قد ذمّ اللَّه تعالى العالم بلا عمل بما لا مزید علیه فقال عزّ من قائل ۵-  الجمعه-  «مَثَلُ الَّذِینَ حُمِّلُوا التَّوْراهَ ثُمَّ لَمْ یَحْمِلُوها کَمَثَلِ الْحِمارِ یَحْمِلُ أَسْفاراً» فاذا عمل العالم بعلمه و ظهر علمه فی جوارحه و أرکانه فقد بلغ إلى أعلا درجاته.

الترجمه

پست‏ترین دانش آنست که تنها بر سر زبانست، و والاترین دانش آنچه در اندام دانشمند عیانست.

علمی که سر زبان بود پست بود
آن علم بود که، بر سر دست بود

و در همین معنا گفته است:

علمی بطلب که بدل نور است
سینه ز تجلّی او طور است‏

علمی که مجادله را سبب است‏
نورش ز چراغ أبی لهب است‏

منهاج ‏البراعه فی ‏شرح ‏نهج ‏البلاغه(الخوئی)//میر حبیب الله خوئی

بازدیدها: ۲۱

حکمت ۹۰ صبحی صالح

۹۰-وَ قَالَ ( علیه ‏السلام  )الْفَقِیهُ کُلُّ الْفَقِیهِ مَنْ لَمْ یُقَنِّطِ النَّاسَ مِنْ رَحْمَهِ اللَّهِ وَ لَمْ یُؤْیِسْهُمْ مِنْ رَوْحِ اللَّهِ وَ لَمْ یُؤْمِنْهُمْ مِنْ مَکْرِ اللَّهِ

شرح میر حبیب الله خوئی ج۲۱

السادسه و الثمانون من حکمه علیه السّلام

(۸۶) و قال علیه السّلام: الفقیه کلّ الفقیه من لم یقنّط النّاس من رحمه اللَّه، و لم یؤیسهم من روح اللَّه، و لم یؤمنهم من مکر اللَّه.

الاعراب

کلّ الفقیه، بدل من قوله: الفقیه أو عطف بیان له، و من فی قوله: من لم یقنّط الناس، موصوله و خبر المبتدأ.

المعنى

الفقیه فی الاصطلاح هو العالم بالأحکام الشرعیه الفرعیه عن أدلّتها التفصیلیه و لکن المقصود منه فی الکتاب و السّنه هو البصیر بأحکام الإسلام و المتضلّع فی علم الدّین و فهمه اصولا و فروعا، و إلى هذا المعنى ینظر قوله تعالى «فَلَوْ لا نَفَرَ مِنْ کُلِّ فِرْقَهٍ مِنْهُمْ طائِفَهٌ لِیَتَفَقَّهُوا فِی الدِّینِ وَ لِیُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذا رَجَعُوا إِلَیْهِمْ لَعَلَّهُمْ یَحْذَرُونَ»-  ۱۲۲-  التوبه خصوصا على التفسیر الاخر الّذی جعل المتفقّه المنذر هو النافر المجاهد المسافر باعتبار ما یراه فی النفر و السفر من آیات اللَّه و نزول النصر و الظفر، فیفهم الإسلام و یعتقد به.

فیقول علیه السّلام: إنّ البصیر بالدین و مقاصده التعلیمیه یفهم أنّ أساس التربیه و الاصلاح للجاهل هو سلوکه بین الخوف و الرّجاء، و الوعد و الوعید، فلو انقطع رجاه من رحمه اللَّه و آیس من إفاضه نعم اللَّه علیه و اعتقد بأنه محروم من باب اللَّه و مطرود من رحمته و لا طریق له إلیه فیسدّ علیه باب التوبه و الرّجوع و یلحق باتباع الشیاطین، و یرتکب کلّ ذنب یدعوه إلیه شهوته أو غضبه، لأنّ داعی التجنّب عن ارتکاب المعاصی و الاشتغال بالطاعات هو رجاء التقرّب إلى اللَّه تعالی و الفوز بالجنه و النعیم الأبد، کما أنّه من رأى نفسه آمنا من مکر اللَّه و عذابه، یزول عنه الخوف و یتجرّی بارتکاب المعاصی، و إذا تدبّرت فی آیات الکتاب العزیز و القرآن الشریف وجدته مملوء من الوعد و الوعید و التبشیر و الانذار و التوصیف البلیغ من الجنه و النار بهذا الإعتبار.

الترجمه

فقیه کامل کسی است که مردم را از رحمت خدا نومید نسازد، و از فیض درگاهش مأیوس نکند، و از عذاب او تأمین ندهد.

داناى دین کسی است که نومید مى‏ نکرد
مردم ز درک رحمت پهناور خدا

مأیوس مى‏ نساخت ز فیض نسیم او
تأمین مى ‏نداد گنهکار از بلا

منهاج ‏البراعه فی ‏شرح ‏نهج ‏البلاغه(الخوئی)//میر حبیب الله خوئی

بازدیدها: ۷

حکمت ۸۹ صبحی صالح

۸۹-وَ قَالَ ( علیه‏ السلام )مَنْ أَصْلَحَ مَا بَیْنَهُ وَ بَیْنَ اللَّهِ أَصْلَحَ اللَّهُ مَا بَیْنَهُ وَ بَیْنَ النَّاس‏

شرح میر حبیب الله خوئی ج۲۱

الخامسه و الثمانون من حکمه علیه السّلام

(۸۵) و قال علیه السّلام: من أصلح ما بینه و بین اللَّه أصلح اللَّه ما بینه و بین النّاس، و من أصلح أمر آخرته أصلح اللَّه له أمر دنیاه، و من کان له من نفسه واعظ کان علیه من اللَّه حافظ.

الاعراب

ما، فی ما بینه، موصوله و بینه ظرف مستقرّ صلته، و الموصول مفعول أصلح من نفسه، جار و مجرور متعلّق بقوله: واعظ قدّم مراعاه للسّجع، و له ظرف مستقرّ خبر کان، و من اللَّه متعلّق بحافظ.

المعنى

الرابطه بین العبد و ربّه هی رابطه العبودیه و اصلاح ما بین العبد و الرّب بأداء ما یجب علیه من حقّ اللَّه و حسن الطاعه له، و قد أمن اللَّه فیما أوجب على عبده جمیع ما یلزم له من حسن المعامله مع الناس و جلب مودّتهم له، فاصلاح ما بینه و بین الناس أثر لازم یترتّب على إصلاح ما بینه و بین ربّه، کما أنّ إصلاح أمر الاخره باقامه الفرائض و التجنّب عن کلّ محرّم، أثره أداء وظیفه العبودیّه، فأصلح اللَّه أمر دنیا ذلک العبد بکفاله رزقه و تحسین أحواله، و من یعظ نفسه فهو شاغل بها مصلح لها دائما و مراقب علیها، فکان فى حفظ اللَّه تعالى.

الترجمه

فرمود: هر کس میان خود و خدا را درست کند، خدا میان او و سائر مردم را درست مى ‏نماید، و هر کس کار آخرتش را درست کند، خدا کار دنیاى او را درست میکند، و هر کس از خود پند گیرد، خداوند نگه دار او است.

هر که اصلاح کند بین خداوند و خودش
خالق اصلاح کند بین وى و خلق جهان‏

هر که اصلاح کند کار سراى دیگرش‏
کار دنیاى وى اصلاح کند باری‏ء جان‏

هر که را خویشتنش واعظ و پند آموز است
حافظ او است بهر حال خداى سبحان‏

منهاج ‏البراعه فی ‏شرح ‏نهج ‏البلاغه(الخوئی)//میر حبیب الله خوئی

بازدیدها: ۲۸

حکمت ۸۸ صبحی صالح

۸۸- وَ حَکَى عَنْهُ أَبُو جَعْفَرٍ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ الْبَاقِرُ ( علیهماالسلام  ) أَنَّهُ‏ قَالَ

کَانَ فِی الْأَرْضِ أَمَانَانِ مِنْ عَذَابِ اللَّهِ وَ قَدْ رُفِعَ أَحَدُهُمَا فَدُونَکُمُ الْآخَرَ فَتَمَسَّکُوا بِهِ أَمَّا الْأَمَانُ الَّذِی رُفِعَ فَهُوَ رَسُولُ اللَّهِ ( صلى ‏الله‏ علیه‏ وآله‏ وسلم  )وَ أَمَّا الْأَمَانُ الْبَاقِی فَالِاسْتِغْفَارُ

قَالَ اللَّهُ تَعَالَى وَ ما کانَ اللَّهُ لِیُعَذِّبَهُمْ وَ أَنْتَ فِیهِمْ وَ ما کانَ اللَّهُ مُعَذِّبَهُمْ وَ هُمْ یَسْتَغْفِرُونَ

قال الرضی و هذا من محاسن الاستخراج و لطائف الاستنباط

شرح میر حبیب الله خوئی ج۲۱

الرابعه و الثمانون من حکمه علیه السّلام

(۸۴) و حکى عنه أبو جعفر محمّد بن علیّ الباقر-  علیهما السّلام-  أنه قال: کان فی الأرض أمانان من عذاب اللَّه و قد رفع أحدهما فدونکم الاخر فتمسّکوا به: أمّا الأمان الّذی رفع فهو رسول اللَّه-  صلّى اللَّه علیه و آله-  و أمّا الأمان الباقی فالاستغفار قال اللَّه تعالى: «وَ ما کانَ اللَّهُ لِیُعَذِّبَهُمْ وَ أَنْتَ فِیهِمْ وَ ما کانَ اللَّهُ مُعَذِّبَهُمْ وَ هُمْ یَسْتَغْفِرُونَ-  ۲۳ الأنفال- .

قال الرّضیّ رحمه اللَّه: و هذا من محاسن الاستخراج و لطائف الاستنباط. قال الشارح المعتزلی بعد نقل تفسیر هذه الایه: ثمّ قال «و ما لهم أن لا یعذّبهم اللَّه» أى و لأیّ سبب لا یعذّبهم اللَّه مع وجود ما یقتضی العذاب و هو صدّهم المسلمین و الرّسول عن البیت فی عام الحدیبیّه و هذا یدلّ على أنّ ترتیب القرآن لیس على ترتیب الوقائع و الحوادث، لأنّ سوره الأنفال نزلت عقیب وقعه بدر فی السّنه الثانیه من الهجره، و صدّ الرسول عن البیت کان فی السّنه السادسه، فکیف یجعل آیه نزلت فی السّنه السادسه فی سوره نزلت فی السّنه الثانیه، و فی القرآن کثیر من ذلک و إنما رتّبه قوم من الصحابه فی أیّام عثمان.

أقول: و فی کلامه موارد للنظر:

۱-  ترتیب القرآن لیس على ترتیب الوقائع و الحوادث، غیر واضح المعنى و لا یلائم مع ما فرّعه علیه، و لعلّ غرضه أنّ ترتیب القرآن لیس على ترتیب النزول.

۲-  أنّ صدّ المسلمین عن البیت ممّا عزم علیه مشرکو مکّه فی صدر الهجره، و الایه ینددهم على هذه العزیمه، و لذا عبّر عنه بالفعل المضارع الدالّ على الاستمرار، و یؤیّده الایات التالیه المتعرّضه لکیفیّه صلاتهم عند البیت و إنفاق أموالهم فی الصدّ عن سبیل اللَّه.

۳-  قد صحّ أنّ القرآن جمع و رتّب، سوره و آیاته على هذا الترتیب الّذی بین أیدینا فی زمن النبیّ صلّى اللَّه علیه و آله و ختمه على النبیّ جمع من الصحابه، و جمع القرآن فی زمن عثمان إنّما کان من ناحیه رسم الخط و الاملاء و حصره فی هذا الاملاء الّذی بین أیدینا، صیانه له عن دخول التحریف فیه من هذه الناحیه، و القول بمداخله بعض الصحابه فی ترتیب آیات القرآن تجرّى على کلام اللَّه الّذی لا یأتیه الباطل من بین یدیه و لا من خلفه.

الترجمه

إمام پنجم محمّد بن علی الباقر علیهما السّلام از آن حضرت روایت کرده که مى‏ فرمود: در روى زمین دو پناه از عذاب خدا وجود داشت، یکى از آن دو برداشته شد پس نگهدارید دیگرى را و بدان بچسبید، أما آن پناهى که برداشته شد خود رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله بود، و أمّا آن پناهى که باقى است استغفار است، خداى تعالى فرموده «نباشد که خدا آنانرا عذاب کند در حالى که تو میان آنان باشى، و نباشد که خدا عذاب کننده آنها شود با این که آمرزش خواهند».

منهاج ‏البراعه فی ‏شرح ‏نهج ‏البلاغه(الخوئی)//میر حبیب الله خوئی

بازدیدها: ۶۲

حکمت ۸۷ صبحی صالح

۸۷-وَ قَالَ ( علیه‏السلام  )عَجِبْتُ لِمَنْ یَقْنَطُ وَ مَعَهُ الِاسْتِغْفَارُ

شرح میر حبیب الله خوئی ج۲۱

الثالثه و الثمانون من حکمه علیه السّلام

(۸۳) و قال علیه السّلام: عجبت لمن یقنط، و معه الاستغفار.

المعنى

قال اللَّه تعالى «۵۲-  التنزیل-  «قُلْ یا عِبادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلى‏ أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَهِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ» و القنوط هو قطع الرّجاء عن اللَّه و الیأس عن رحمته، و قد عدّ من الکبائر الموبقه، لأنّه إذا وصل بؤس الإنسان إلى الیأس و القنوط من رحمه اللَّه تعالى فقد انسدّ علیه باب العمل و الرّجوع إلى الحقّ و استسلم نفسه للشیطان و وقع فی الهلاک و الخسران.

الترجمه

در شگفتم از کسى که نومید است و استغفار بهمراه دارد.

منهاج ‏البراعه فی ‏شرح ‏نهج ‏البلاغه(الخوئی)//میر حبیب الله خوئی

بازدیدها: ۱۹

حکمت ۸۶ صبحی صالح

۸۶-وَ قَالَ ( علیه ‏السلام  )رَأْیُ الشَّیْخِ أَحَبُّ إِلَیَّ مِنْ جَلَدِ الْغُلَامِ وَ رُوِیَ مِنْ مَشْهَدِ الْغُلَام‏

شرح میر حبیب الله خوئی ج۲۱

الثانیه و الثمانون من حکمه علیه السّلام

(۸۲) و قال علیه السّلام: رأى الشّیخ أحبّ إلیّ من جلد الغلام.

اللغه

(الشیخ): من استبانت فی السنّ و ظهر علیه الشیب (الغلام) ج غلمان الطارّ الشارب-  المنجد.

المعنى

سبب التقدّم فی الامور أمران: البرنامج الصحیح، و العمل المجدّ و خصوصا فی المعارک و الحروب فانّ الظفر و النصر فیها یحتاج إلى هذین الأمرین، و الأوّل‏ ینتج من الرأی الصحیح المستفاد من التجربه و العقل المتکامل و القوه، و الجدّ فی العمل ینتج إذا کان على منهاج مؤثر و إلّا، فربما یکون إعمال القوّه سببا للهلاک و تأییدا للخصم، و الرأى المجرّب غالبا رأى الشیوخ فقال علیه السّلام: رأى الشیخ أحبّ إلىّ من جلد الشّاب و قوّته.

الترجمه

رأى پیره‏مرد، محبوب‏تر است پیش من از چالاکى نوجوان.

و در این معنى گفته شده:

برأیى، لشکرى را بشکنى پشت            بشمشیر از یکی تا ده توان گشت‏

منهاج ‏البراعه فی ‏شرح ‏نهج ‏البلاغه(الخوئی)//میر حبیب الله خوئی

بازدیدها: ۲۶

حکمت ۸۵ صبحی صالح

۸۵-وَ قَالَ ( علیه ‏السلام  )مَنْ تَرَکَ قَوْلَ لَا أَدْرِی أُصِیبَتْ مَقَاتِلُهُ

شرح میر حبیب الله خوئی ج۲۱

الحادیه و الثمانون من حکمه علیه السّلام

(۸۱) و قال علیه السّلام: من ترک قول-  لا أدری-  أصیبت مقاتله.

اللغه

(أصابه): أدرکه، (المقتل) ج: مقاتل: العضو الّذی إذا اصیب لا یکاد صاحبه یسلم کالصدغ-  المنجد.

الاعراب

اصیبت مقاتله، مبنی للمفعول من الإصابه، و مقاتله نائب الفاعل.

المعنى

هذه الجمله دعاء بالهلاک على من لا یبالی من الفتوى بغیر علم و مستند صحیح و الجواب عن السئوال بغیر علم و دلیل معتمد.

الترجمه

هر کس نمى‏ دانم را فراموش کند، هلاک باد.

هر که را ننگ از نمى‏ دانم            بر رگ زندگیش نشتر باد

منهاج ‏البراعه فی ‏شرح ‏نهج ‏البلاغه(الخوئی)//میر حبیب الله خوئی

بازدیدها: ۱۴

حکمت ۸۴ صبحی صالح

۸۴-وَ قَالَ ( علیه ‏السلام )بَقِیَّهُ السَّیْفِ أَبْقَى عَدَداً وَ أَکْثَرُ وَلَداً

شرح میر حبیب الله خوئی ج۲۱

الثمانون من حکمه علیه السّلام
(۸۰) و قال علیه السّلام: بقیّه السّیف أبقى عددا، و أکثر ولدا.

المعنى

قال المعتزلی فی شرحه: قال شیخنا أبو عثمان: لیته لما ذکر الحکم ذکر علّته و قال ابن میثم رحمه اللَّه: لا أرى ذلک إلّا للعنایه الالهیّه ببقاء النوع و حفظه و إقامته- إلخ.

أقول: هذا حکم یعلّل نفسه و من القضایا الّتی برهانها معها و لکن لم یلتفت إلیه هذا الشیخ، و لم یوضحه ابن میثم و اکتفى بکونه من عنایه اللَّه و نحن نعتقد بأنّ کلّ شی‏ء من عنایته، و لکنّ الکلام فی شرح هذه العنایه.

و کان نظره علیه السّلام فی هذه الحکمه إلى أصل انتخاب الأحسن الأصل الرابع من اصول فلسفه النشوء و الارتقاء الّذی بحث فیه العلماء المعاصرون فی اروپا منذ قرون و افتخروا بکشفه کأنه أصل علمیّ لم یهتد إلیه الأوائل.

و حاصله أنّ موالید المادّه بأجمعها فی تنازع مستمرّ لعلل لا یقتضی المقام ذکرها، و هذا التنازع یؤدّی إلى فناء الأرذل و بقاء الأحسن، و هذا هو سرّ التطوّر الدائم فی الکائنات، و الأحسن الباقى هو بقیه السیف الّتى وقعت فی کلامه علیه السّلام و معنى کونها أبقى عددا و أکثر ولدا، أنّه هذا الخارج من معرکه التنازع أشدّ و أقوى، و یتولّد منه أکثر ممّا فنى فی التنازع، و هنا بحث طویل لا یسع المقام الخوض فیه، و العاقل یکفیه الاشاره.

الترجمه

آنچه از دم شمشیر بجا ماند، آبدیده‏تر و پرثمرتر است.
آنکه از پیکار بر جا مانده است پایدار است ثمر آورتر است‏

منهاج ‏البراعه فی ‏شرح ‏نهج ‏البلاغه(الخوئی)//میر حبیب الله خوئی

بازدیدها: ۳۶