خطبه۱۴۶ ترجمه شرح ابن میثم بحرانی

فَبَعَثَ اَللَّهُ ؟ مُحَمَّداً ص ؟ بِالْحَقِّ لِیُخْرِجَ عِبَادَهُ مِنْ عِبَادَهِ اَلْأَوْثَانِ إِلَى عِبَادَتِهِ وَ مِنْ طَاعَهِ اَلشَّیْطَانِ إِلَى طَاعَتِهِ ؟ بِقُرْآنٍ ؟ قَدْ بَیَّنَهُ وَ أَحْکَمَهُ لِیَعْلَمَ اَلْعِبَادُ رَبَّهُمْ إِذْ جَهِلُوهُ وَ لِیُقِرُّوا بِهِ بَعْدَ إِذْ جَحَدُوهُ وَ لِیُثْبِتُوهُ بَعْدَ إِذْ أَنْکَرُوهُ فَتَجَلَّى لَهُمْ سُبْحَانَهُ فِی کِتَابِهِ مِنْ غَیْرِ أَنْ یَکُونُوا رَأَوْهُ بِمَا أَرَاهُمْ مِنْ قُدْرَتِهِ وَ خَوَّفَهُمْ مِنْ سَطْوَتِهِ وَ کَیْفَ مَحَقَ مَنْ مَحَقَ بِالْمَثُلاَتِ وَ اِحْتَصَدَ مَنِ اِحْتَصَدَ بِالنَّقِمَاتِ وَ إِنَّهُ سَیَأْتِی عَلَیْکُمْ مِنْ بَعْدِی زَمَانٌ لَیْسَ فِیهِ شَیْ‏ءٌ أَخْفَى مِنَ اَلْحَقِّ وَ لاَ أَظْهَرَ مِنَ اَلْبَاطِلِ وَ لاَ أَکْثَرَ مِنَ اَلْکَذِبِ عَلَى اَللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ لَیْسَ عِنْدَ أَهْلِ ذَلِکَ اَلزَّمَانِ سِلْعَهٌ أَبْوَرَ مِنَ اَلْکِتَابِ إِذَا تُلِیَ حَقَّ تِلاَوَتِهِ وَ لاَ أَنْفَقَ مِنْهُ إِذَا حُرِّفَ عَنْ مَوَاضِعِهِ وَ لاَ فِی اَلْبِلاَدِ شَیْ‏ءٌ أَنْکَرَ مِنَ اَلْمَعْرُوفِ وَ لاَ أَعْرَفَ مِنَ اَلْمُنْکَرِ فَقَدْ نَبَذَ اَلْکِتَابَ حَمَلَتُهُ وَ تَنَاسَاهُ حَفَظَتُهُ فَالْکِتَابُ یَوْمَئِذٍ وَ أَهْلُهُ طَرِیدَانِ مَنْفِیَّانِ وَ صَاحِبَانِ مُصْطَحِبَانِ فِی طَرِیقٍ وَاحِدٍ لاَ یُؤْوِیهِمَا مُؤْوٍ فَالْکِتَابُ وَ أَهْلُهُ فِی ذَلِکَ اَلزَّمَانِ فِی اَلنَّاسِ وَ لَیْسَا فِیهِمْ وَ مَعَهُمْ وَ لَیْسَا مَعَهُمْ لِأَنَّ اَلضَّلاَلَهَ لاَ تُوَافِقُ اَلْهُدَى وَ إِنِ اِجْتَمَعَا فَاجْتَمَعَ اَلْقَوْمُ عَلَى اَلْفُرْقَهِ وَ اِفْتَرَقُوا عَنِ اَلْجَمَاعَهِ کَأَنَّهُمْ أَئِمَّهُ اَلْکِتَابِ وَ لَیْسَ اَلْکِتَابُ إِمَامَهُمْ فَلَمْ یَبْقَ عِنْدَهُمْ مِنْهُ إِلاَّ اِسْمُهُ وَ لاَ یَعْرِفُونَ إِلاَّ خَطَّهُ وَ زَبْرَهُ وَ مِنْ قَبْلُ مَا مَثَّلُوا بِالصَّالِحِینَ کُلَّ مُثْلَهٍ وَ سَمَّوْا صِدْقَهُمْ عَلَى اَللَّهِ فِرْیَهً وَ جَعَلُوا فِی اَلْحَسَنَهِ عُقُوبَهَ اَلسَّیِّئَهِ وَ إِنَّمَا هَلَکَ مَنْ کَانَ قَبْلَکُمْ بِطُولِ آمَالِهِمْ وَ تَغَیُّبِ آجَالِهِمْ حَتَّى نَزَلَ بِهِمُ اَلْمَوْعُودُ اَلَّذِی تُرَدُّ عَنْهُ اَلْمَعْذِرَهُ وَ تُرْفَعُ عَنْهُ اَلتَّوْبَهُ وَ تَحُلُّ مَعَهُ اَلْقَارِعَهُ وَ اَلنِّقْمَهُ

أَیُّهَا اَلنَّاسُ إِنَّهُ مَنِ اِسْتَنْصَحَ اَللَّهَ وُفِّقَ وَ مَنِ اِتَّخَذَ قَوْلَهُ دَلِیلاً هُدِیَ لِلَّتِی هِیَ أَقُومُ فَإِنَّ جَارَ اَللَّهِ آمِنٌ وَ عَدُوَّهُ خَائِفٌ وَ إِنَّهُ لاَ یَنْبَغِی لِمَنْ عَرَفَ عَظَمَهَ اَللَّهِ أَنْ یَتَعَظَّمَ فَإِنَّ رِفْعَهَ اَلَّذِینَ یَعْلَمُونَ مَا عَظَمَتُهُ أَنْ یَتَوَاضَعُوا لَهُ وَ سَلاَمَهَ اَلَّذِینَ یَعْلَمُونَ مَا قُدْرَتُهُ أَنْ یَسْتَسْلِمُوا لَهُ فَلاَ تَنْفِرُوا مِنَ اَلْحَقِّ نِفَارَ اَلصَّحِیحِ مِنَ اَلْأَجْرَبِ وَ اَلْبَارِئِ مِنْ ذِی اَلسَّقَمِ وَ اِعْلَمُوا أَنَّکُمْ لَنْ تَعْرِفُوا اَلرُّشْدَ حَتَّى تَعْرِفُوا اَلَّذِی تَرَکَهُ وَ لَنْ تَأْخُذُوا بِمِیثَاقِ اَلْکِتَابِ حَتَّى تَعْرِفُوا اَلَّذِی نَقَضَهُ وَ لَنْ تَمَسَّکُوا بِهِ حَتَّى تَعْرِفُوا اَلَّذِی نَبَذَهُ فَالْتَمِسُوا ذَلِکَ مِنْ عِنْدِ أَهْلِهِ فَإِنَّهُمْ عَیْشُ اَلْعِلْمِ وَ مَوْتُ اَلْجَهْلِ هُمُ اَلَّذِینَ یُخْبِرُکُمْ حُکْمُهُمْ عَنْ عِلْمِهِمْ وَ صَمْتُهُمْ عَنْ مَنْطِقِهِمْ وَ ظَاهِرُهُمْ عَنْ بَاطِنِهِمْ لاَ یُخَالِفُونَ اَلدِّینَ وَ لاَ یَخْتَلِفُونَ فِیهِ فَهُوَ بَیْنَهُمْ شَاهِدٌ صَادِقٌ وَ صَامِتٌ نَاطِقٌ

لغات

اوثان : بتها

مثّلوا : شکنجه کردند ، مثله : به ضمّ میم و سکون ثاى سه نقطه است .

قارعه : بلاى کوبنده

زبره : نوشت آن را

فرموده است : و إنّه لا ینبغى لمن عرف . . . تا و موت الجهل .

این گفتار ارشادى است براى مردم ، که در برابر خداوند و کسانى که به راه او مى‏روند ، تواضع و فروتنى داشته باشند ، و باز مى‏دارد از این که در برابر حقّ تعالى و مردان خدا تکبّر ورزند ، و از پذیرش حقّ سر ، باز زنند ، این که امام ( ع ) کسانى را که عظمت خدا را دریافته‏اند مخاطب قرار داده براى این است که اینان حقارت خود را دانسته و نسبت خود را با جلال و کبریایى او سنجیده‏ اند ،و زودتر از کسان دیگر متأثّر و شرمنده شده‏اند و خود را کوچکتر از این مى‏بینند که بر خدا تکبّر ورزند ، و تذکّر مى‏دهد که با یادآورى عظمت پروردگار ، و این که عظمت او فوق عظمت جهانیان است به شایستگى نسبت به او فروتنى کنند ، زیرا او عظیم على الاطلاق است ، و عظمت و بزرگى هر بزرگى از جانب او افاضه شده و در پرتو تقرّب به او حاصل گردیده است ، روش پادشاهان بر این است : کسى که در برابر جلال و سطوت آنها فروتنى داشته باشد و شرایط احترام و توقیر آنان را به جا آورد ، و نسبت به آنان اظهار انقیاد و فرمانبردارى کند ، او را مورد ترفیع و ترقّى قرار مى‏دهند ، و به او سرورى و بزرگى مى‏بخشند ، بدیهى است به طریق اولى رفعت انسان و بالا رفتن قدر و منزلت او در این خواهد بود که در برابر ملک الملوک و عظیم على الاطلاق اظهار فروتنى و زبونى کند ، همچنین سلامت کسى که قدرت خداوند را مى‏داند ، و به سیطره و استیلاى او آگاهى دارد ، این است که خود را تسلیم او کند و بنده فرمانبردار او باشد .

امام ( ع ) پس از آن که مردم را به رعایت ادب و فروتنى در برابر خداوند و اولیاى او دستور مى‏دهد ، آنان را دعوت مى‏کند که سخن حقّ را از مردان حقّ بپذیرند ، و مانند کسى که از مبتلاى به جرب مى‏گریزد یا همچون تندرستى که از بیمار دورى مى‏کند از او دورى نگزینند ، در این تشبیه ، وجه مشابهت شدّت نفرت و گریز است .

پس از این امام ( ع ) به آنان تذکّر مى‏دهد که از ائمّه ضلال و پیشوایان طریق گمراهى دورى کنند و به آنان هشدار مى‏دهد که شما به رشد و صلاح و معرفت صحیح آگاهى ندارید ، و به میثاق کتاب خدا پایبند نیستید و به کتاب خدا تمسّک کامل نجسته‏اید مگر هنگامى که این گمراهان و رهزنان طریق هدایت را بشناسید . و شرط شناخت رشد و صلاح این است که تارک آنها شناخته شود ، زیرا معرفت کامل به چگونگى آنها بلکه معرفت هر چیزى منوط به شناخت شکوک و شبهاتى است که موجب بروز دو دلى و پراکندگى و ترک عمل بر وفق آن شده است ، و چون راه حقّ و صواب همان است که آن حضرت و پیروان او برآنند ، و آنهایى که این طریق را ترک کرده‏اند همان مخالفان و کسانى هستند که در امر خلافت با آن حضرت به دشمنى و نزاع برخاسته و رهبرى اهل ضلالت را دارند ، لذا شناخت کامل حقّ و صلاح و رشدى که آن بزرگوار به آن دعوت مى‏کند منوط به شناخت دشمنان آن حضرت شده است ، و اگر کسى که جویاى حقّ است این را بداند معرفتش کامل مى‏شود و در راه صواب گام برخواهد داشت و از کسى که از این راه منحرف است دورى خواهد گزید ، اخذ به میثاق کتاب یعنى تمسّک به قرآن و عمل به احکام آن ، که مشروط به شناخت کسانى شده است که این میثاق را نقض و به نزاع با آن حضرت پرداخته‏اند نیز همین معنا را دارد ، یعنى پیروى آن بزرگوار در آنچه طبق کتاب خدا عمل مى‏کند کامل نیست ، مگر این که شبهات کسانى که با برداشت نادرست از قرآن دچار شبهه شده و حکم آن بزرگوار را نقض کرده‏اند دانسته شود ، و چون به فساد شبهه و گمراهى آنها آگاه شوند ، از روى بصیرت به میثاق کتاب تمسّک جویند و بدانند که آنها ناقض کتاب خدایند ، و از آنها دورى اختیار کنند ، عبارت و لن تمسّکوا به حتّى تعرفوا الّذی نبذه نیز به همین معناست ، یعنى تمسّک به کتاب خدا و اجراى میثاق آن منوط است به این که کسانى که قرآن را به پشت سر انداخته‏اند شناخته شوند و دانسته شود که اینها گمراهند ، تا از آنها دورى و نفرت حاصل شود ، و تمسّک به کتاب خدا تحقّق یابد ، و اجراى میثاق ان صورت پذیرد ، و غرض از همه این تأکیدها در باره لزوم شناخت سردمداران انحراف و پیشوایان گمراهى و نفاق و آگاهى به اعتقادات و شبهات آنها و بیزارى جستن از آنان همین است .

پس از تأکید درباره لزوم شناختى که ذکر شد ، امام ( ع ) اعلام مى‏کند که معرفت را از اهلش فرا گیرید و مقصود از اهل معرفت ، خود آن حضرت و اهل بیت بزرگوار اویند ، که درود خداوند بر آنان باد ، امام ( ع ) صفت عیش العلم یعنى حیات علم ، و مرگ جهل را براى آنان استعاره فرموده است ، زیرا همان گونه که سود بردن از چیزى موکول به وجود آن چیز است ، علم و استفاده از آن نیز به وجود آن بزرگواران وابسته مى‏باشد ، امّا این که آنها مرگ نادانى و جهلند براى این است که همان گونه که با مرگ شخص شرور ، شرّ معدوم و زیان آن نابود مى‏ شود ،در سایه وجود آنها نیز جهل از میان مى‏رود و زیانهاى حاصل از آن معدوم مى ‏گردد .