خطبه ۳۲ شرح ابن ابی الحدید (با ترجمه فارسی کتاب جلوه های تاریخ دکتر دامغانی)

خطبه۳۲

و من خطبه له ( علیه‏السلام )

أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّا قَدْ أَصْبَحْنَا فِی دَهْرٍ عَنُودٍ وَ زَمَنٍ شَدِیدٍ -یُعَدُّ فِیهِ الْمُحْسِنُ مُسِیئاً -وَ یَزْدَادُ الظَّالِمُ فِیهِ عُتُوّاً -لَا نَنْتَفِعُ بِمَا عَلِمْنَا -وَ لَا نَسْأَلُ عَمَّا جَهِلْنَا -وَ لَا نَتَخَوَّفُ قَارِعَهً حَتَّى تَحُلَّ بِنَا -وَ النَّاسُ عَلَى أَرْبَعَهِ أَصْنَافٍ -مِنْهُمْ مَنْ لَا یَمْنَعُهُ الْفَسَادَ فِی الْأَرْضِ إِلَّا مَهَانَهُ نَفْسِهِ وَ کَلَالَهُ حَدِّهِ وَ نَضِیضُ وَفْرِهِ -وَ مِنْهُمْ الْمُصْلِتُ بِسَیْفِهِ وَ الْمُعْلِنُ بَشَرِّهِ وَ الْمُجْلِبُ بِخَیْلِهِ وَ رَجِلِهِ -قَدْ أَشْرَطَ نَفْسَهُ وَ أَوْبَقَ دِینَهُ لِحُطَامٍ یَنْتَهِزُهُ أَوْ مِقْنَبٍ یَقُودُهُ أَوْ مِنْبَرٍ یَفْرَعُهُ -وَ لَبِئْسَ الْمَتْجَرُ أَنْ تَرَى الدُّنْیَا لِنَفْسِکَ ثَمَناً -وَ مِمَّا لَکَ عِنْدَ اللَّهِ عِوَضاً -وَ مِنْهُمْ مَنْ یَطْلُبُ الدُّنْیَا بِعَمَلِ الْآخِرَهِ وَ لَا یَطْلُبُ الْآخِرَهَ بِعَمَلِ الدُّنْیَا -قَدْ طَامَنَ مِنْ شَخْصِهِ -وَ قَارَبَ مِنْ خَطْوِهِ -وَ شَمَّرَ مِنْ ثَوْبِهِ -وَ زَخْرَفَ مِنْ نَفْسِهِ لِلْأَمَانَهِ -وَ اتَّخَذَ سِتْرَ اللَّهِ ذَرِیعَهً إِلَى الْمَعْصِیَهِ
وَ مِنْهُمْ مَنْ أَبْعَدَهُ عَنْ طَلَبِ الْمُلْکِ ضُئُولَهُ نَفْسِهِ -وَ انْقِطَاعُ سَبَبِهِ فَقَصَرَتْهُ الْحَالُ عَلَى حَالِهِ -فَتَحَلَّى بِاسْمِ الْقَنَاعَهِ -وَ تَزَیَّنَ بِلِبَاسِ أَهْلِ الزَّهَادَهِ
وَ لَیْسَ مِنْ ذَلِکَ فِی مَرَاحٍ وَ لَا مَغْدًى-وَ بَقِیَ رِجَالٌ غَضَّ أَبْصَارَهُمْ ذِکْرُ الْمَرْجِعِ -وَ أَرَاقَ دُمُوعَهُمْ خَوْفُ الْمَحْشَرِ -فَهُمْ بَیْنَ شَرِیدٍ نَادٍّ -وَ خَائِفٍ مَقْمُوعٍ-وَ سَاکِتٍ مَکْعُومٍ -وَ دَاعٍ مُخْلِصٍ -وَ ثَکْلَانَ مُوجَعٍ -قَدْ أَخْمَلَتْهُمُ التَّقِیَّهُ -وَ شَمِلَتْهُمُ الذِّلَّهُ -فَهُمْ فِی بَحْرٍ أُجَاجٍ -أَفْوَاهُهُمْ ضَامِزَهٌ -وَ قُلُوبُهُمْ قَرِحَهٌ -قَدْ وَعَظُوا حَتَّى مَلُّوا -وَ قُهِرُوا حَتَّى ذَلُّوا -وَ قُتِلُوا حَتَّى قَلُّوا -فَلْتَکُنِ الدُّنْیَا فِی أَعْیُنِکُمْ أَصْغَرَ مِنْ حُثَالَهِ الْقَرَظِ -وَ قُرَاضَهِ الْجَلَمِ
وَ اتَّعِظُوا بِمَنْ کَانَ قَبْلَکُمْ قَبْلَ أَنْ یَتَّعِظَ بِکُمْ مَنْ بَعْدَکُمْ -وَ ارْفُضُوهَا ذَمِیمَهً -فَإِنَّهَا قَدْ رَفَضَتْ مَنْ کَانَ أَشْغَفَ بِهَا مِنْکُمْ

قال الرضی رحمه الله و هذه الخطبه ربما نسبها من لا علم له إلى معاویه
و هی من کلام أمیر المؤمنین ( علیه‏السلام ) الذی لا یشک فیه
و أین الذهب من الرغام
و أین العذب من الأجاج
و قد دل على ذلک الدلیل الخریت
و نقده الناقد البصیر عمرو بن بحر الجاحظ
فإنه ذکر هذه الخطبه فی کتاب البیان و التبیین
و ذکر من نسبها إلى معاویه
ثم تکلم من بعدها بکلام فی معناها
جملته أنه قال و هذا الکلام بکلام علی ( علیه‏السلام )
أشبه و بمذهبه فی تصنیف الناس و فی الإخبار عما هم علیه من القهر و الإذلال و من التقیه و الخوف ألیق
قال و متى وجدنا معاویه فی حال من الأحوال یسلک فی کلامه مسلک الزهاد و مذاهب العباد

شرح وترجمه فارسی

(۳۲): این خطبه با عبارت ایها الناس انا قد اصبحنا فى دهر عنود اى مردم ! ما درروزگارى سرکش واقع شده ایم شروع مى شود.

در این خطبه هر چند هیچگونه بحث تاریخى ایراد نشده است ، ولى تذکر این نکته لازم است که برخى بدون دقت آن را به معاویه نسبت داده اند، سید رضى (رض ) در این باره چنین گفته است :گاه گاهى کسانى که علم نداشته اند این خطبه را به معاویه نسبت داده اند و حال آنکه این خطبه از کلام امیرالمومنین على علیه السلام است و در آن شک و تردیدى نیست و زربا خاک ، و آب گواراى شیرین با آب شور کجا قابل مقایسه است !راهنماى خردمند در ادب و ناقد بصیر عمرو بن بحر جاحظ این خطبه را در کتاب البیان و التبیین به نقد آورده است و نام کسى را که آنرا به معاویه نسبت داده ذکر کرده است ، و سپس خود به شرح آن پرداخته و گفته است : این خطبه به کلام على (ع ) شبیه تر و به روش او در چگونگى تقسیم مردم و اخبار از حالات آنان و مغلوب شدن و خوارى و بیم و تقیه مناسب تر است . جاحظ سپس افزوده است که ما در کدام وقت و چه حالتى از حالات معاویه دیده ایم که در سخنان خود مسلک پارسایان و روش پرستندگان را داشته باشد که در این مورد!

وانگهى ، کسى که این خطبه را به معاویه نسبت داده است شیب بن صفوان است که راوى بسیار ضعیفى است و ابو حاتم رازى مى گوید: هیچ گفته او حجت نیست و ذهبى هم در میزان الاعتدال (ج ۲ ص ۲۷۶) او را ضعیف شمرده است .
و جاى تعجب است که چگونه احمد زکى صفوت در ص ۱۷۵ ج ۲ جمهره – خطب العرب این خطبه را از معاویه مى داند. 

ابن ابى الحدید ضمن شرح این خطبه دو مبحث اخلاقى بسیار پسندیده در نکوهش ریا و شهرت و پسندیدگى خمول و عزلت آورده که بسیار خوب از عهده برآمده است .

جلوه‏ تاریخ‏ درشرح‏ نهج‏ البلاغه ‏ابن‏ ابى‏ الحدید، ج ۱ //ترجمه دکتر محمود مهدوى دامغانى

بازدیدها: ۱۴۰