شرح ابن میثم
۳۷۶- و قال علیه السّلام کلمات أربعا: الْمَنِیَّهُ وَ لَا الدَّنِیَّهُ وَ التَّقَلُّلُ وَ لَا التَّوَسُّلُ وَ مَنْ لَمْ یُعْطَ قَاعِداً لَمْ یُعْطَ قَائِماً وَ الدَّهْرُ یَوْمَانِ یَوْمٌ لَکَ وَ یَوْمٌ عَلَیْکَ- فَإِذَا کَانَ لَکَ فَلَا تَبْطَرْ- وَ إِذَا کَانَ عَلَیْکَ فَاصْبِرْ
إحداها: المنیّه و لا الدنیّه
فالمنیّه مبتدأ دلّ على خبره بقوله: و لا الدنیّه.
أى أسهل من الدنیّه، و یحتمل أن یکون التقدیر یحتمل المنیّه و لا یحتمل الدینّه و هى الخسیسه من الأمر ترتکب فی طلب الدنیا. و کثیر من الکرام یختارون الموت على ذلک.
و الثانیه: و التقلّل و لا التوسّل
أى القناعه بالقلیل من العیش و التبلّغ به خیر من التوسّل إلى أهل الدنیا فی طلبها.
الثالثه: و من لم یعط قاعدا لم یعط قائما.
کنّى بالقعود عن الطلب السهل و بالقیام عن الطلب الصعب بتعسّف: أى من لم یرزق بالطلب السهل لم ینفعه التشدید فی الطلب. و هذا الحکم أکثرىّ کما هو حکم الخطیب حثّ به على الإجمال فی الطلب.
الرابعه: و الدهر یومان یوم لک و یوم علیک فإذا کان لک فلا تبطر و إذا کان علیک فاصبر.
فالیوم الّذی هو زمان الضیق و البلاء یجب فیه الصبر للاستعداد به لقبول رحمه اللّه تعالى کما قال وَ بَشِّرِ الصَّابِرِینَ«» الآیه.
مطابق با حکمت ۳۹۶ نسخه صبحی صالح
ترجمه فارسی شرح ابن میثم
۳۷۶- امام (ع) فرمود: (چهار مطلب)
الْمَنِیَّهُ وَ لَا الدَّنِیَّهُ وَ التَّقَلُّلُ وَ لَا التَّوَسُّلُ وَ مَنْ لَمْ یُعْطَ قَاعِداً لَمْ یُعْطَ قَائِماً وَ الدَّهْرُ یَوْمَانِ یَوْمٌ لَکَ وَ یَوْمٌ عَلَیْکَ- فَإِذَا کَانَ لَکَ فَلَا تَبْطَرْ- وَ إِذَا کَانَ عَلَیْکَ فَاصْبِرْ
ترجمه
«چه گوارا است مرگ و چه ناگوار است زبونى به اندک بساز و به توانگران متوسل مشو هر که را بى کوشش و تلاش ندهند، با تلاش و کوشش هم ندهند، و روزگار دو روز است: روزى با تو، و روزى بر تو. امّا روزى که با تو است آن روز ناسپاسى نکن، و روزى که بر تو است شکیبا باش.»
شرح
شرح (چهار مطلب):
۱- مرگ سهلتر است از ننگ. المنیّه مبتدا است، و لا الدّنیّه قرینه براى خبر مبتداست، گویا فرموده باشد: المنیّه أسهل من الدّنیه، یعنى [تحمّل] مرگ آسانتر از ننگ است، و احتمال دارد که تقدیر چنین باشد: یحتمل المنیه و لا یحتمل الدّنیه، (مرگ قابل تحمل است، امّا ننگ قابل تحمل نیست)، دنیّه یعنى پستى و ننگ نسبت به کارى که به خاطر به دست آوردن مال و منال دنیا مرتکب مىشوند، که بسیارى از بزرگواران مرگ را بر آن ترجیح مى دهند.
۲- قناعت به اندکى از زندگى و به آن بسنده کردن بهتر است از چاپلوسى و نزدیکى به اهل دنیا به خاطر به دست آوردن مال بیشتر.
۳- هر که را نشسته ندهند، ایستاده هم ندهند، نشسته کنایه از طلب بدون تلاش، و ایستاده کنایه از طلب با تلاش و کوشش است. یعنى هر کس را بدون تلاش و کوشش روزى ندهند، تلاش و کوشش او هم بىفایده است، و این حکم- چنان که معمول سخن سخنگویان است- در اکثر موارد و صد در صد نیست بلکه بدین وسیله امام (ع) انسان را به کسب معاش از راه درست وادار کرده است.
۴- روزگار دو روز است: روزى به سود تو و روزى به زیان تو است، روزى که به سود تو است، ناسپاسى مکن، و روزى که به زیان توست شکیبا باش. پس در روزى که زمان تنگنا و گرفتارى است، شکیبایى براى آمادگى پذیرش رحمت الهى لازم است، چنان که خداوند فرموده است: بَشِّرِ الصَّابِرِینَ«».
ترجمه شرح نهج البلاغه(ابن میثم)، ج۵ // قربانعلی محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده
بازدیدها: ۵۳