نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره ۴۴۶ متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن ابی الحدید)عدل یا بخشش

حکمت ۴۳۷ صبحی صالح

۴۳۷-وَ سُئِلَ ( علیه ‏السلام  )أَیُّهُمَا أَفْضَلُ الْعَدْلُ أَوِ الْجُودُ فَقَالَ ( علیه ‏السلام  )الْعَدْلُ یَضَعُ الْأُمُورَ مَوَاضِعَهَا وَ الْجُودُ یُخْرِجُهَا مِنْ جِهَتِهَا وَ الْعَدْلُ سَائِسٌ عَامٌّ وَ الْجُودُ عَارِضٌ خَاصٌّ فَالْعَدْلُ أَشْرَفُهُمَا وَ أَفْضَلُهُمَا

حکمت ۴۴۶ شرح ابن ‏أبی ‏الحدید ج ۲۰

۴۴۶: وَ سُئِلَ ع أَیُّمَا أَفْضَلُ الْعَدْلُ أَوِ الْجُودُ فَقَالَ-  الْعَدْلُ یَضَعُ الْأُمُورَ مَوَاضِعَهَا وَ الْجُودُ یُخْرِجُهَا مِنْ جِهَتِهَا-  وَ الْعَدْلُ سَائِسٌ عَامٌّ وَ الْجُودُ عَارِضٌ خَاصٌّ-  فَالْعَدْلُ أَشْرَفُهُمَا وَ أَفْضَلُهُمَا هذا کلام شریف جلیل القدر-  فضل ع العدل بأمرین-  أحدهما أن العدل وضع الأمور مواضعها-  و هکذا العداله فی الاصطلاح الحکمی-  لأنها المرتبه المتوسطه بین طرفی الإفراط و التفریط-  و الجود یخرج الأمر من موضعه-  و المراد بالجود هاهنا هو الجود العرفی-  و هو بذل المقتنیات للغیر لا الجود الحقیقی-  لأن الجود الحقیقی لیس یخرج الأمر من جهته-  نحو جود البارئ تعالى- . و الوجه الثانی أن العدل سائس عام-  فی جمیع الأمور الدینیه و الدنیویه-  و به نظام العالم و قوام الوجود-  و أما الجود فأمر عارض خاص-  لیس عموم نفعه کعموم نفع العدل

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ابی الحدید

حکمت (۴۴۶)

و سئل علیه السّلام: ایّما افضل العدل او الجود فقال: العدل یضع الامور مواضعها، و الجود یخرجها من جهتها، و العدل سائس عام، و الجود عارض خاص، فالعدل اشرفهما و افضلهما.

«و او را پرسیدند: عدل یا بخشش کدام بهتر است فرمود: عدل کارها را به موضع خود قرار مى ‏دهد و بخشش آنها را از جهت خود بیرون مى‏ برد، عدل تدبیرکننده ‏اى همگانى است و بخشش روآورنده خاصى است، بنابراین از این دو عدل شریف‏تر و برتر است.»

این سخنى شریف و گرانقدر است و على علیه السّلام عدل را به دو سبب برترى داده است، نخست آنکه عدل کارها را به موضع خود قرار مى‏دهد، و در اصطلاح فلسفى هم عدالت همین و عبارت است از میانگین و حد فاصل افراط و تفریط. و بخشش کار را از موضع خود بیرون مى‏برد و البته منظور از بخشش در این سخن همان سخاوت عرفى است که بخشیدن چیزهاى به دست آمده به دیگران است نه جود و سخاوت حقیقى زیرا جود حقیقى نظیر جود حق تعالى کارها را از جهت خود بیرون نمى‏برد.

دوم آنکه عدل تدبیر کننده‏اى همگانى در همه امور دینى و دنیایى است و نظام عالم و قوام وجود وابسته به آن است ولى جود کار خاصى است که نفع همگانى او هرگز چون نفع همگانى عدل نیست.

جلوه تاریخ در شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدیدجلد ۸ //دکتر محمود مهدوى دامغانى

بازدیدها: ۴۸

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره ۴۲۷ متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن ابی الحدید)

حکمت ۴۱۹ صبحی صالح

۴۱۹-وَ قَالَ ( علیه ‏السلام  )مِسْکِینٌ ابْنُ آدَمَ مَکْتُومُ الْأَجَلِ مَکْنُونُ الْعِلَلِ مَحْفُوظُ الْعَمَلِ تُؤْلِمُهُ الْبَقَّهُ وَ تَقْتُلُهُ الشَّرْقَهُ وَ تُنْتِنُهُ الْعَرْقَهُ

حکمت ۴۲۷ شرح ابن ‏أبی ‏الحدید ج ۲۰

۴۲۷ وَ قَالَ ع: مِسْکِینٌ ابْنُ آدَمَ-  مَکْتُومُ الْأَجَلِ مَکْنُونُ الْعِلَلِ-  مَحْفُوظُ الْعَمَلِ تُؤْلِمُهُ الْبَقَّهُ-  وَ تَقْتُلُهُ الشَّرْقَهُ وَ تُنْتِنُهُ الْعَرْقَهُ قد تقدم هاهنا خبر المبتدإ علیه-  و التقدیر ابن آدم مسکین-  ثم بین مسکنته من أین هی-  فقال إنها من سته أوجه-  أجله مکتوم لا یدری متى یخترم-  و علله باطنه لا یدری بها حتى تهیج علیه-  و عمله محفوظ-  ما لِهذَا الْکِتابِ لا یُغادِرُ صَغِیرَهً وَ لا کَبِیرَهً-  إِلَّا أَحْصاها-  و قرص البقه یؤلمه و الشرقه بالماء تقتله-  و إذا عرق أنتنته العرقه الواحده و غیرت ریحه-  فمن هو على هذه الصفات فهو مسکین لا محاله-  لا ینبغی أن یأمن و لا أن یفخر

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ابی الحدید

حکمت (۴۲۷)

و قال علیه السّلام: مسکین ابن آدم، مکتوم الاجل، مکنون العلل، محفوظ العمل، تؤلمه البقّه، و تقتله الشرقه، و تنتنه العرقه.

«فرمود: بیچاره پسر آدم مرگش پوشیده است و بیماریهایش نهان، کردارش نگهداشته شده است، پشه ‏اى آزارش مى‏ دهد و جرعه گلوگیرى مى‏ کشدش، و عرق او را گندناک مى‏ کند.»

در این عبارت خبر بر مبتدا مقدم شده است و در واقع چنین بوده است: «آدمى زاده بیچاره است.» و سپس فرموده است: بیچارگى او از کجاست و توضیح داده است که به شش جهت است، مرگش پوشیده است و نمى‏ داند چه هنگام فرو گرفته مى‏ شود، بیماریش نهان است و نمى‏ داند چه هنگام طغیان مى‏کند، کردارش هم نگاشته شده و محفوظ است همچنان که خداوند فرموده است: «اى واى بر ما، این چه نامه ‏اى است که هیچ گناه خرد و بزرگى را وانگذاشته مگر آنکه در شمار آورده است.»، و گزش پشه او را آزار مى‏ دهد، و به گلو گرفتن آب او را مى‏ کشد و هرگاه عرق مى‏ کند گندناک مى ‏شود و بوى بدنش دگرگون مى‏ شود، کسى که صفاتش چنین است به ناچار درمانده است و سزاوار نیست که فخر فروشى و احساس ایمنى کند.

جلوه تاریخ در شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدیدجلد ۸ //دکتر محمود مهدوى دامغانى

بازدیدها: ۴۲

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره ۴۲۵ متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن ابی الحدید)مراتب استغفار

حکمت ۴۱۷ صبحی صالح

۴۱۷-وَ قَالَ ( علیه‏ السلام  )لِقَائِلٍ قَالَ بِحَضْرَتِهِ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ ثَکِلَتْکَ أُمُّکَ أَ تَدْرِی مَا الِاسْتِغْفَارُ

الِاسْتِغْفَارُ دَرَجَهُ الْعِلِّیِّینَ وَ هُوَ اسْمٌ وَاقِعٌ عَلَى سِتَّهِ مَعَانٍ

أَوَّلُهَا النَّدَمُ عَلَى مَا مَضَى

وَ الثَّانِی الْعَزْمُ عَلَى تَرْکِ الْعَوْدِ إِلَیْهِ أَبَداً

وَ الثَّالِثُ أَنْ تُؤَدِّیَ إِلَى الْمَخْلُوقِینَ حُقُوقَهُمْ حَتَّى تَلْقَى اللَّهَ أَمْلَسَ لَیْسَ عَلَیْکَ تَبِعَهٌ وَ

الرَّابِعُ أَنْ تَعْمِدَ إِلَى کُلِّ فَرِیضَهٍ عَلَیْکَ ضَیَّعْتَهَا فَتُؤَدِّیَ حَقَّهَا

وَ الْخَامِسُ أَنْ تَعْمِدَ إِلَى اللَّحْمِ‏الَّذِی نَبَتَ عَلَى السُّحْتِ فَتُذِیبَهُ بِالْأَحْزَانِ حَتَّى تُلْصِقَ الْجِلْدَ بِالْعَظْمِ وَ یَنْشَأَ بَیْنَهُمَا لَحْمٌ جَدِیدٌ

وَ السَّادِسُ أَنْ تُذِیقَ الْجِسْمَ أَلَمَ الطَّاعَهِ کَمَا أَذَقْتَهُ حَلَاوَهَ الْمَعْصِیَهِ فَعِنْدَ ذَلِکَ تَقُولُ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ

حکمت ۴۲۵ شرح ابن ‏أبی ‏الحدید ج ۲۰

۴۲۵: وَ قَالَ ع لِقَائِلٍ قَالَ بِحَضْرَتِهِ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ-  ثَکِلَتْکَ أُمُّکَ أَ تَدْرِی مَا الِاسْتِغْفَارُ-  إِنَّ لِلِاسْتِغْفَارِ دَرَجَهَ الْعِلِّیِّینَ-  وَ هُوَ اسْمٌ وَاقِعٌ عَلَى سِتَّهِ مَعَانٍ-  أَوَّلُهَا النَّدَمُ عَلَى مَا مَضَى-  وَ الثَّانِی الْعَزْمُ عَلَى تَرْکِ الْعَوْدِ إِلَیْهِ أَبَداً-  وَ الثَّالِثُ أَنْ تُؤَدِّیَ إِلَى الْمَخْلُوقِینَ حُقُوقَهُمْ-  حَتَّى تَلْقَى اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَمْلَسَ لَیْسَ عَلَیْکَ تَبِعَهٌ-  وَ الرَّابِعُ أَنْ تَعْمِدَ إِلَى کُلِّ فَرِیضَهٍ عَلَیْکَ-  ضَیَّعْتَهَا فَتُؤَدِّیَ حَقَّهَا-  وَ الْخَامِسُ أَنْ تَعْمِدَ إِلَى اللَّحْمِ الَّذِی نَبَتَ عَلَى السُّحْتِ-  فَتُذِیبَهُ بِالْأَحْزَانِ حَتَّى تُلْصِقَ الْجِلْدَ بِالْعَظْمِ-  وَ یَنْشَأَ بَیْنَهُمَا لَحْمٌ جَدِیدٌ-  السَّادِسُ أَنْ تُذِیقَ الْجِسْمَ أَلَمَ الطَّاعَهِ-  کَمَا أَذَقْتَهُ حَلَاوَهَ الْمَعْصِیَهِ-  فَعِنْدَ ذَلِکَ تَقُولُ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ

قد روی أن الاستغفار درجه العلیین- . فیکون على تقدیر حذف مضاف-  أی أن درجه الاستغفار درجه العلیین-  و على الروایه الأولى یکون على تقدیر حذف مضاف-  أی أن لصاحب الاستغفار درجه العلیین-  و هو هاهنا جمع على فعیل کضلیل و خمیر-  تقول هذا رجل علی أی کثیر العلو-  و منه العلیه للغرفه على إحدى اللغتین-  و لا یجوز أن یفسر بما فسر به الراوندی من قوله-  إنه اسم السماء السابعه-  و نحو قوله هو سدره المنتهى-  و نحو قوله هو موضع تحت قائمه العرش الیمنى-  لأنه لو کان کذلک لکان‏ علما فلم تدخله اللام-  کما لا یقال الجهنم-  و کذلک أیضا لا یجوز تفسیره بما فسره الراوندی أیضا-  قال العلیین جمع علی الأمکنه فی السماء-  لأنه لو کان کذلک لم یجمع بالنون لأنها تختص بمن یعقل-  و تصلح أن تکون الوجوه الأولى تفسیرا لقوله تعالى-  کَلَّا إِنَّ کِتابَ الْأَبْرارِ لَفِی عِلِّیِّینَ- . قوله نبت على السحت أی على الحرام-  یقال سحت بالتسکین و سحت بالضم-  و أسحت الرجل فی تجارته-  أی اکتسب السحت

فصل فی الاستغفار و التوبه

و ینبغی أن نذکر فی هذا الموضوع-  کلاما مختصرا مما یقوله أصحابنا فی التوبه-  فإن کلام أمیر المؤمنین هو الأصل-  الذی أخذ منه أصحابنا مقالتهم-  و الذی یقولونه فی التوبه-  فقد أتى على جوامعه ع فی هذا الفصل على اختصاره- . قال أصحابنا-  الکلام فی التوبه یقع من وجوه-  منها الکلام فی ماهیه التوبه-  و الکلام فی إسقاطها الذم و العقاب-  و الکلام فی أنه یجب علینا فعلها-  و الکلام فی شرطها-  أما ماهیه التوبه فهی الندم و العزم-  لأن التوبه هی الإنابه و الرجوع-  و لیس یمکن أن یرجع الإنسان-  عما فعله إلا بالندم علیه-  و العزم على ترک معاودته-  و ما یتوب الإنسان منه إما أن یکون فعلا قبیحا-  و إما أن یکون إخلالا بواجب-  فالتوبه من الفعل القبیح هی أن یندم علیه-  و یعزم ألا یعود إلى مثله-  و عزمه على ذلک هو کراهیته لفعله-  و التوبه من الإخلال بالواجب-  هی أن یندم على إخلاله بالواجب-و یعزم على أداء الواجب فیما بعد-  فأما القول فی أن التوبه تسقط العذاب-  فعندنا أن العقل یقتضی قبح العقاب بعد التوبه-  و خالف أکثر المرجئه فی ذلک من الإمامیه و غیرهم-  و احتج أصحابنا بقبح عقوبه المسی‏ء إلینا-  بعد ندمه و اعتذاره و تنصله-  و العلم بصدقه و العلم بأنه عازم على ألا یعود- .

فأما القول فی وجوب التوبه على العصاه-  فلا ریب أن الشرع یوجب ذلک-  فأما العقل فالقول فیه أنه لا یخلو المکلف-  إما أن یعلم أن معصیته کبیره-  أو یعلم أنها صغیره-  أو یجوز فیها کلا الأمرین-  فإن علم کونها کبیره-  وجب علیه فی العقول التوبه منها-  لأن التوبه مزیله لضرر الکبیره-  و إزاله المضار واجبه فی العقول-  و إن جوز کونها کبیره و جوز کونها صغیره-  لزمه أیضا فی العقل التوبه منها-  لأنه یأمن بالتوبه من مضره مخوفه-  و فعل ما یؤمن من المضار المخوفه واجب-  و إن علم أن معصیته صغیره-  و ذلک کمعاصی الأنبیاء-  و کمن عصى ثم علم بإخبار نبی-  أن معصیته صغیره محبطه-  فقد قال الشیخ أبو علی-  إن التوبه منها واجبه فی العقول-  لأنه إن لم یتب کان مصرا و الإصرار قبیح- .

و قال الشیخ أبو هاشم-  لا تجب التوبه منها فی العقل بالشرع-  لأن فیها مصلحه یعلمها الله تعالى-  قال إنه یجوز أن یخلو الإنسان-  من التوبه عن الذنب و من الإصرار علیه-  لأن الإصرار علیه هو العزم على معاوده مثله-  و التوبه منه أن یکره معاوده مثله-  مع الندم على ما مضى-  و یجوز أن یخلو الإنسان من العزم على الشی‏ء-  و من کراهته- . و مال شیخنا أبو الحسین رحمه الله-  إلى وجوب التوبه هاهنا عقلا-  لدلیل غیر دلیل أبی علی رحمه الله- .

فأما القول فی صفات التوبه و شروطها فإنها على ضربین-  أحدهما یعم کل توبه-  و الآخر یختلف بحسب اختلاف ما یتاب منه-  فالأول هو الندم و العزم على ترک المعاوده- . و أما الضرب الثانی-  فهو أن ما یتوب منه المکلف-  إما أن یکون فعلا أو إخلالا بواجب-  فإن کان فعلا قبیحا-  وجب عند الشیخ أبی هاشم رحمه الله أن یندم علیه-  لأنه فعل قبیح-  و أن یکره معاوده مثله لأنه قبیح-  و إن کان إخلالا بواجب وجب علیه عنده أن یندم علیه-  لأنه إخلال بواجب-  و أن یعزم على فعل مثل ما أخل به لأنه واجب-  فإن ندم خوف النار فقط-  أو شوقا إلى الجنه فقط-  أو لأن القبیح الذی فعله یضر ببدنه-  کانت توبته صحیحه-  و إن ندم على القبیح لقبحه و لخوف النار-  و کان لو انفرد قبحه ندم علیه-  فإن توبته تکون صحیحه-  و إن کان لو انفرد القبح لم یندم علیه-  فإنه لا تکون توبته صحیحه عنده-  و الخلاف فیه مع الشیخ أبی علی و غیره-  من الشیوخ رحمهم الله-  و إنما اختار أبو هاشم هذا القول-  لأن التوبه تجری مجرى الاعتذار بیننا-  و معلوم أن الواحد منا لو أساء إلى غیره-  ثم ندم على إساءته إلیه و اعتذر منها-  خوفا من معاقبته له علیها-  أو من معاقبه السلطان حتى لو أمن العقوبه-  لما اعتذر و لا ندم-  بل کان یواصل الإساءه-  فإنه لا یسقط ذمه-  فکذلک التوبه خوف النار لا لقبح الفعل- .

 

و قد نقل قاضی القضاه هذا المذهب-  عن أمیر المؤمنین ع و الحسن البصری-  و علی بن موسى الرضا و القاسم بن إبراهیم الزینبی- . قال أصحابنا و للتوبه شروط أخر-  تختلف بحسب اختلاف المعاصی-  و ذلک أن‏ما یتوب منه المکلف-  إما أن یکون فیه لآدمی حق-  أو لا حق فیه لآدمی-  فما لیس للآدمی فیه حق فنحو ترک الصلاه-  فإنه لا یجب فیه إلا الندم و العزم على ما قدمنا-  و ما لآدمی فیه حق على ضربین-  أحدهما أن یکون جنایه علیه-  فی نفسه أو أعضائه أو ماله أو دینه-  و الآخر ألا یکون جنایه علیه فی شی‏ء من ذلک-  فما کان جنایه علیه-  فی نفسه أو أعضائه أو ماله-  فالواجب فیه الندم و العزم-  و أن یشرع فی تسلیم بدل ما أتلف-  فإن لم یتمکن من ذلک لفقر أو غیره-  عزم على ذلک إذا تمکن منه-  فإن مات قبل التمکن لم یکن من أهل العقاب-  و إن جنى علیه فی دینه-  بأن یکون قد أضله بشبهه استزله بها-  فالواجب علیه مع الندم العزم و الاجتهاد-  فی حل شبهته من نفسه-  فإن لم یتمکن من الاجتماع به-  عزم على ذلک إذا تمکن-  فإن مات قبل التمکن-  أو تمکن منه و اجتهد فی حل الشبهه-  فلم تنحل من نفس ذلک الضال-  فلا عقاب علیه لأنه قد استفرغ جهده-  فإن کانت المعصیه غیر جنایه-  نحو أن یغتابه أو یسمع غیبته-  فإنه یلزمه الندم و العزم-  و لا یلزمه أن یستحله أو یعتذر إلیه-  لأنه لیس یلزمه أرش لمن اغتابه فیستحله-  لیسقط عنه الأرش-  و لا غمه فیزیل غمه بالاعتذار-  و فی ذکر الغیبه له لیستحله فیزیل غمه منها إدخال غم علیه-  فلم یجز ذلک-  فإن کان قد أسمع المغتاب غیبته فذلک جنایه علیه-  لأنه قد أوصل إلیه مضره الغم-  فیلزمه إزاله ذلک بالاعتذار

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ابی الحدید

حکمت (۴۲۵)

و قال علیه السّلام لقائل قال بحضرته استغفر الله: ثکلتک امک اتدرى ما الاستغفار ان للإستغفار درجه العلیین، و هو اسم واقع على سته معان: اوّلها الندم على ما مضى، و الثانى العزم على ترک العود الیه ابدا. و الثالث ان تؤدّى الى المخلوقین حقوقهم حتى تلقى الله عز و جل املس لیس علیک تبعه. و الرابع ان تعمد الى کل فریضه علیک ضیعتها فتؤدى حقّها، والخامس ان تعمد الى اللحم الذى نبت على السحت فتذیبه بالاحزان حتى تلصق الجلد بالعظم، و ینشأ بینهما لحم جدید، السادس ان تذیق الجسم الم الطاعه کما اذقته حلاوه المعصیه، فعند ذلک تقول استغفر الله.

«و آن حضرت به کسى که در حضورش استغفر الله گفت، فرمود: مادر بر تو بگرید آیا مى‏ دانى استغفار چیست استغفار درجه بلندپایگان است و بر نامى اطلاق مى‏ شود که شش معنى لازمه آن است، نخست پشیمانى بر آنچه گذشت، دوّم تصمیم استوار که هرگز به سوى آن برنگردد، سوم آنکه حقوق خلق را به آنان چنان بپردازى که خداوند عز و جل را نرم و در حالى که بر تو گناهى نیست دیدار کنى، چهارم آنکه آهنگ اداى هر فریضه که بر تو بوده است و آن را تباه ساخته ‏اى کنى، پنجم آنکه قصد آن کنى که گوشتى را که از حرام روییده است با اندوه‏ ها چنان آب کنى که پوست تو به استخوان چسبد و میان پوست و استخوان گوشت نو بروید، ششم آنکه به جسم خویش درد طاعت را بچشانى همان‏گونه که شیرینى معصیت را به آن چشانده‏اى، در این هنگام مى‏توانى بگویى: استغفر الله.»

ابن ابى الحدید پس از توضیح درباره کلمه «علیین» که در این جا جمع علّى است یعنى مرد بلند مرتبه و رد سخن قطب راوندى که آن را نام جایى زیر پایه عرش دانسته است و کلمه «سحت» که به معنى حرام است، بحثى درباره استغفار و توبه بر طبق عقیده معتزلیان آورده است که سرچشمه آن را همین گفتار امیر المؤمنین علیه السّلام دانسته است و گفته است در این سخن على علیه السّلام با همه اختصار تمام اصول توبه و استغفار گنجانیده شده است.

جلوه تاریخ در شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدیدجلد ۸ //دکتر محمود مهدوى دامغانى

 

بازدیدها: ۳۸

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره ۴۲۴ متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن ابی الحدید)

 

حکمت ۴۱۶ صبحی صالح

۴۱۶-وَ قَالَ لِابْنِهِ الْحَسَنِ ( علیهماالسلام  )لَا تُخَلِّفَنَّ وَرَاءَکَ شَیْئاً مِنَ الدُّنْیَا فَإِنَّکَ تَخَلِّفُهُ لِأَحَدِ رَجُلَیْنِ

إِمَّا رَجُلٌ عَمِلَ فِیهِ بِطَاعَهِ اللَّهِ فَسَعِدَ بِمَا شَقِیتَ بِهِ وَ إِمَّا رَجُلٌ عَمِلَ فِیهِ بِمَعْصِیَهِ اللَّهِ فَشَقِیَ بِمَا جَمَعْتَ لَهُ فَکُنْتَ عَوْناً لَهُ عَلَى مَعْصِیَتِهِ وَ لَیْسَ أَحَدُ هَذَیْنِ حَقِیقاً أَنْ تُؤْثِرَهُ عَلَى نَفْسِکَ

قَالَ الرَّضِیُّ وَ یُرْوَى هَذَا الْکَلَامُ عَلَى وَجْهٍ آخَرَ وَ هُوَ

أَمَّا بَعْدُ فَإِنَّ الَّذِی فِی یَدِکَ مِنَ الدُّنْیَا قَدْ کَانَ لَهُ أَهْلٌ قَبْلَکَ وَ هُوَ صَائِرٌ إِلَى أَهْلٍ بَعْدَکَ

وَ إِنَّمَا أَنْتَ جَامِعٌ لِأَحَدِ رَجُلَیْنِ رَجُلٍ عَمِلَ فِیمَا جَمَعْتَهُ بِطَاعَهِ اللَّهِ فَسَعِدَ بِمَا شَقِیتَ بِهِ أَوْ رَجُلٍ عَمِلَ فِیهِ بِمَعْصِیَهِ اللَّهِ فَشَقِیتَ بِمَا جَمَعْتَ لَهُ وَ لَیْسَ أَحَدُ هَذَیْنِ أَهْلًا أَنْ تُؤْثِرَهُ عَلَى نَفْسِکَ وَ لَا أَنْ تَحْمِلَ لَهُ عَلَى ظَهْرِکَ

فَارْجُ لِمَنْ مَضَى رَحْمَهَ اللَّهِ وَ لِمَنْ بَقِیَ رِزْقَ اللَّهِ

حکمت ۴۲۴ شرح ابن ‏أبی ‏الحدید ج ۲۰

۴۲۴: وَ قَالَ ع لِابْنِهِ الْحَسَنِ ع یَا بُنَیَّ لَا تُخَلِّفَنَّ وَرَاءَکَ شَیْئاً مِنَ الدُّنْیَا-  فَإِنَّکَ تَخَلِّفُهُ لِأَحَدِ رَجُلَیْنِ-  إِمَّا رَجُلٌ عَمِلَ فِیهِ بِطَاعَهِ اللَّهِ-  فَسَعِدَ بِمَا شَقِیتَ بِهِ-  وَ إِمَّا رَجُلٌ عَمِلَ فِیهِ بِمَعْصِیَهِ اللَّهِ-  فَشَقِیَ بِمَا جَمَعْتَ لَهُ-  فَکُنْتَ عَوْناً لَهُ عَلَى مَعْصِیَتِهِ-  وَ لَیْسَ أَحَدُ هَذَیْنِ حَقِیقاً أَنْ تُؤْثِرَهُ عَلَى نَفْسِکَ-  وَ یُرْوَى هَذَا الْکَلَامُ عَلَى وَجْهٍ آخَرَ وَ هُوَ-  أَمَّا بَعْدُ-  فَإِنَّ الَّذِی فِی یَدَیْکَ مِنَ الدُّنْیَا-  قَدْ کَانَ لَهُ أَهْلٌ قَبْلَکَ-  وَ هُوَ صَائِرٌ إِلَى أَهْلٍ بَعْدَکَ-  وَ إِنَّمَا أَنْتَ جَامِعٌ لِأَحَدِ رَجُلَیْنِ-  رَجُلٍ عَمِلَ فِیمَا جَمَعْتَهُ بِطَاعَهِ اللَّهِ-  فَسَعِدَ بِمَا شَقِیتَ بِهِ-  أَوْ رَجُلٍ عَمِلَ فِیمَا جَمَعْتَهُ بِمَعْصِیَهِ اللَّهِ-  فَشَقِیَ بِمَا جَمَعْتَ لَهُ-  وَ لَیْسَ أَحَدُ هَذَیْنِ أَهْلًا أَنْ تُؤْثِرَهُ عَلَى نَفْسِکَ-  أَوْ تَحْمِلَ لَهُ عَلَى ظَهْرِکَ-  فَارْجُ لِمَنْ مَضَى رَحْمَهَ اللَّهِ-  وَ لِمَنْ بَقِیَ رِزْقَ اللَّهِ تَعَالَى روی فإنک لا تخلفه إلا لأحد رجلین-  و هذا الفصل نهی عن الادخار-  و قد سبق لنا فیه کلام مقنع- . و خلاصه هذا الفصل أنک إن خلفت مالا-  فإما أن تخلفه لمن یعمل فیه بطاعه الله-  أو لمن یعمل فیه بمعصیته-  فالأول یسعد بما شقیت به أنت-  و الثانی یکون معانا منک على المعصیه-  بما ترکته له من المال-  و کلا الأمرین مذموم-  و إنما قال له فارج لمن مضى رحمه الله-  و لمن بقی رزق الله-  لأنه قال فی أول الکلام-  قد کان لهذا المال أهل قبلک-  و هو صائر إلى أهل بعدک- . و الکلام فی ذم الادخار و الجمع کثیر-  و للشعراء فیه مذاهب واسعه و معان حسنه- 

و قال بعضهم

یا جامعا مانعا و الدهر یرمقه
مدبرا أی باب عنه یغلقه‏

و ناسیا کیف تأتیه منیته‏
أ غادیا أم بها یسری فتطرقه‏

جمعت مالا فقل لی هل جمعت له
یا جامع المال أیاما تفرقه‏

المال عندک مخزون لوارثه‏
ما المال مالک إلا یوم تنفقه‏

أرفه ببال فتى یغدو على ثقه
أن الذی قسم الأرزاق یرزقه‏

فالعرض منه مصون لا یدنسه‏
و الوجه منه جدید لیس یخلقه‏

إن القناعه من یحلل بساحتها
لم یلق فی ظلها هما یؤرقه‏

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ابی الحدید

حکمت (۴۲۴)

و قال علیه السّلام لابنه الحسن علیه السّلام: یا بنىّ، لا تخلفنّ ورائک شیئا من الدنیا فانک تخلفه لاحد رجلین: اما رجل عمل فیه بطاعه الله فسعد بما شقیت به، و اما رجل عمل فیه بمعصیه الله فشقى بما جمعت له، فکنت عونا له على معصیته، و لیس احد هذین حقیقا ان توثره على نفسک. و یروى هذا لکلام على وجه آخر، و هو: اما بعد، فان الذى فى یدیک من الدنیا قد کان له اهل قبلک، و هو صائر الى اهل بعدک، و انما انت جامع لاحد رجلین: رجل عمل فیما جمعته بطاعه الله. فسعد بما شقیت به، او رجل عمل فیما جمعته بمعصیه الله فشقى بما جمعت له، و لیس احد هذین اهلا ان تؤثره على نفسک، او تحمل له على ظهرک، فارج لمن مضى رحمه الله، و لمن بقى رزق‏ الله تعالى.

و آن حضرت به پسرش حسن علیه السّلام فرموده است: «پسرکم چیزى از دنیا پس از خود به جا مگذار، که آن را براى یکى از دو کس وامى‏ گذارى یا کسى که آن را در فرمانبرى از خداوند به کار مى ‏برد او سعادتمند مى‏ شود به آنچه که تو با آن بدبخت شده ‏اى، یا مردى که آن را در نافرمانى از خدا به کار مى ‏برد و با آنچه که تو براى او گرد آورده ‏اى بدبخت مى ‏شود و تو بدین گونه یاور او در نافرمانى او بوده ‏اى و هیچ کدام از این دو سزاوار نیستند که بر خود مقدمش دارى.»

این سخن به صورت دیگرى هم نقل شده که چنین است: «اما بعد، آنچه در دنیا به دست توست پیش از تو آن را صاحبى بوده است، و پس از تو به کس دیگرى مى ‏رسد، و جز این نیست که تو براى یکى از دو کس گرد مى‏آورى: کسى که با آنچه تو گرد آورده‏اى به فرمان خدا عمل مى‏کند و با آنچه تو بدبخت شده‏اى نیکبخت مى ‏شود و کسى که با آنچه تو گرد آورده‏ اى به نافرمانى خدا مى‏ پردازد و با آنچه تو براى او گرد آورده ‏اى، بدبخت مى‏ شود. هیچ یک از این دو سزاوار آن نیستند که بر نفس خود ایشان را برگزینى، و بر پشت خود بار گناه کشى. براى آنان که درگذشته ‏اند رحمت خدا را امید داشته باش و براى آنان که باقى مى‏ مانند روزى خداى متعال را.» سخن در نکوهش اندوخته کردن و گردآورى مال بسیار است و شاعران هم در این باره فراوان سخن گفته‏ اند و معانى پسندیده بسیارى گنجانیده‏ اند.

جلوه تاریخ در شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدیدجلد ۸ //دکتر محمود مهدوى دامغانى

 

بازدیدها: ۲۳

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره ۴۲۳ متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن ابی الحدید)

حکمت ۴۱۵ صبحی صالح

۴۱۵-وَ قَالَ ( علیه‏السلام  )فِی صِفَهِ الدُّنْیَا:

تَغُرُّ وَ تَضُرُّ وَ تَمُرُّ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى لَمْ یَرْضَهَا ثَوَاباً لِأَوْلِیَائِهِ وَ لَا عِقَاباً لِأَعْدَائِهِ

وَ إِنَّ أَهْلَ الدُّنْیَا کَرَکْبٍ بَیْنَا هُمْ حَلُّوا إِذْ صَاحَ بِهِمْ سَائِقُهُمْ فَارْتَحَلُوا

حکمت ۴۲۳ شرح ابن ‏أبی ‏الحدید ج ۲۰

۴۲۳: وَ إِنَّ أَهْلَ الدُّنْیَا کَرَکْبٍ-  بَیْنَا هُمْ حَلُّوا إِذْ صَاحَ بِهِمْ سَائِقُهُمْ فَارْتَحَلُوا روی بیناهم حلول-  و بینا هی بین نفسها-  و وزنها فعلى-  أشبعت فتحه النون فصارت ألفا-  ثم قالوا بینما فزادوا ما-  و المعنى واحد-  تقول بینا نحن نفعل کذا جاء زید-  أی بین أوقات فعلنا کذا جاء زید-  و الجمل قد یضاف إلیها أسماء الزمان نحو قولهم-  أتیتک زمن الحجاج أمیر-  ثم حذفوا المضاف الذی هو أوقات-  و ولی الظرف الذی هو بین الجمله-  التی أقیمت مقام المحذوف- . و کان الأصمعی یخفض بعد بینا-  إذا صلح فی موضعه بین-  و ینشد قول أبی ذؤیب بالکسر-

بینا تعنقه الکماه و روغه
یوما أتیح له جری سلفع‏

و غیره یرفع ما بعد بینا- و بینما على الابتداء و الخبر- فأما إذ و إذا فإن أکثر أهل العربیه- یمنعون من مجیئهما بعد بینا و بینما- و منهم من یجیزه- و علیه جاء کلام أمیر المؤمنین و أنشدوا

بینما الناس على علیائها
إذ هووا فی هوه منها فغاروا

و قالت الحرقه بنت النعمان بن المنذر-

و بینا نسوس الناس و الأمر أمرنا
إذا نحن فیهم سوقه نتنصف‏

و قال الشاعر

أستقدر الله خیرا و أرضین به
فبینما العسر إذ دارت میاسیر

و بینما المرء فی الأحیاء مغتبط
إذ صار فی اللحد تعفوه الأعاصیر

و مما جاء فی وصف الدنیا- مما یناسب کلام أمیر المؤمنین قول أبی العتاهیه-

إن دارا نحن فیها لدار
لیس فیها لمقیم قرار

کم و کم قد حلها من أناس‏
ذهب اللیل بهم و النهار

فهم الرکب قد أصابوا مناخا
فاسترحوا ساعه ثم ساروا

و کذا الدنیا على ما رأینا
یذهب الناس و تخلو الدیار

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ابی الحدید

حکمت (۴۲۳)

و انّ اهل الدنیا کرکب، بیناهم حلّوا اذ صاح بهم سائقهم فارتحلوا.

«و به درستى که مردم دنیا چون کاروانیان‏اند، تا بار فکنند کاروان سالارشان بانگ بر آنان زند و کوچ کنند.»

جلوه تاریخ در شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدیدجلد ۸ //دکتر محمود مهدوى دامغانى

بازدیدها: ۱۷۷

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره ۴۱۹ متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن ابی الحدید)

حکمت ۴۱۱ صبحی صالح

۴۱۱-وَ قَالَ ( علیه‏ السلام  )لَا تَجْعَلَنَّ ذَرَبَ لِسَانِکَ عَلَى مَنْ أَنْطَقَکَ وَ بَلَاغَهَ قَوْلِکَ عَلَى مَنْ سَدَّدَک‏

حکمت ۴۱۹ شرح ابن ‏أبی ‏الحدید ج ۲۰

۴۱۹ وَ قَالَ ع: لَا تَجْعَلَنَّ ذَرَبَ لِسَانِکَ عَلَى مَنْ أَنْطَقَکَ-  وَ بَلَاغَهَ قَوْلِکَ عَلَى مَنْ سَدَّدَکَ یقول لا شبهه أن الله تعالى هو الذی أنطقک-  و سدد لفظک و علمک البیان کما قال سبحانه-  خَلَقَ الْإِنْسانَ عَلَّمَهُ الْبَیانَ-  فقبیح أن یجعل الإنسان ذرب لسانه-  و فصاحه منطقه-  على من أنطقه و أقدره على العباده-  و قبیح أن یجعل الإنسان بلاغه قوله-  على من سدد قوله-  و جعله بلیغا حسن التعبیر على المعانی التی فی نفسه-  و هذا کمن ینعم على إنسان بسیف-  فإنه یقبح منه أن یقتله بذلک السیف ظلما-  قبحا زائدا على ما لو قتله بغیر ذلک السیف-  و ما أحسن قول المتنبی فی سیف الدوله-

و لما کسا کعبا ثیابا طغوا بها
رمى کل ثوب من سنان بخارق‏

و ما یوجع الحرمان من کف حازم‏
کما یوجع الحرمان من کف رازق‏

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ابی الحدید

حکمت (۴۱۹)

لا تجعلن ذرب لسانک على من انطقک، و بلاغه قولک على من سدّدک.

«تیزى زبان خودت را براى آن کس که تو را به سخن آورده قرار مده و رسایى گفتارت را براى آن کس که تو را استوار کرد قرار مده.» مى ‏فرماید: شبهه ‏اى در این نیست که خداوند تو را به سخن آورده است و سخن تو را استوار فرموده است و بیان را به تو آموخته است، همچنان که خداوند سبحان فرموده‏ است: «آدمى را آفرید و بیان را به او آموخت.» بنابراین بسیار زشت است که آدمى تیززبانى و فصاحت خود را براى ستیز با کسى قرار دهد که او را به سخن آورده و به عبادت توانا ساخته است و همچنین زشت است که بلاغت خود را براى کسى قرار دهد که او را بلیغ فرموده تا بتواند معنیهاى درونى خود را بیان کند، و این مثل آن است که کسى به دیگرى شمشیرى دهد و او با آن شمشیر با ظلم و ستم آن شخص را بکشد و زشتى این کار فزون بر آن است که او را با شمشیر دیگرى بکشد.

جلوه تاریخ در شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدیدجلد ۸ //دکتر محمود مهدوى دامغانى

بازدیدها: ۷۳

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره ۳۵۲ متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن ابی الحدید)

۳۴۶-وَ قَالَ ( علیه‏السلام  )مَاءُ وَجْهِکَ جَامِدٌ یُقْطِرُهُ السُّؤَالُ فَانْظُرْ عِنْدَ مَنْ تُقْطِرُهُ

حکمت ۳۵۰ شرح ابن ‏أبی ‏الحدید ج ۱۹

۳۵۲: مَاءُ وَجْهِکَ جَامِدٌ یُقْطِرُهُ السُّؤَالُ-  فَانْظُرْ عِنْدَ مَنْ تُقْطِرُهُ هذا حسن و قد أخذه شاعر فقال- 

إذا أظمأتک أکف اللئام
کفتک القناعه شبعا و ریا

فکن رجلا رجله فی الثرى‏
و هامه همته فی الثریا

فإن إراقه ماء الحیاه
دون إراقه ماء المحیا

و قال آخر

رددت لی ماء وجهی فی صفیحته
رد الصقال بهاء الصارم الجذم‏

و ما أبالی و خیر القول أصدقه‏
حقنت لی ماء وجهی أو حقنت دمی‏

 و قال مصعب بن الزبیر- إنی لأستحیی من رجل وجه إلی رغبته- فبات لیلته یتململ و یتقلقل على فراشه- ینتظر الصبح قد جعلنی أهلا- لأن یقطر ماء وجهه لدی إن أرده خائبا- .

و قال آخر

ما ماء کفیک إن أرسلت مزنته
من ماء وجهی إذا استقطرته عوض‏

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ابی الحدید

حکمت (۳۵۲)

ماء وجهک جامد یقطره السؤال، فانظر عند من تقطره. 

«آبروى تو فسرده و نریخته است، خواهش کردن آن را فرو مى‏ چکاند، بنگر پیش چه کسى آن را فرو مى‏چکانى.»

این سخن چه نیکوست شاعرى آن را گرفته و چنین سروده است: آبروى مرا به صفحه چهره ‏ام برگرداندى، همان گونه که صیقل آب و جلوه شمشیر بران را به آن برمى‏ گرداند، اهمیت نمى ‏دهم و بهترین سخن راست‏ تر آن است و مى‏گویم، براى من آبرویم را حفظ کردى چنان است که خونم را حفظ کرده ‏اى.

مصعب بن زبیر گفته است: من از مردى که امید و رغبت خود را به سوى من روانه داشته است و شب را به امید رسیدن صبح و ریختن آبرویش پیش من، در بستر با ناآرامى و از این پهلو به آن پهلو شدن گذرانده است آزرم مى‏کنم که نا امیدش برگردانم.

جلوه تاریخ در شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدیدجلد ۸ //دکتر محمود مهدوى دامغانى

بازدیدها: ۲۷

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره ۳۱۸ متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن ابی الحدید)حالات قلب

حکمت ۳۱۲ صبحی صالح

۳۱۲-وَ قَالَ ( علیه‏السلام  )إِنَّ لِلْقُلُوبِ إِقْبَالًا وَ إِدْبَاراً فَإِذَا أَقْبَلَتْ فَاحْمِلُوهَا عَلَى النَّوَافِلِ وَ إِذَا أَدْبَرَتْ فَاقْتَصِرُوا بِهَا عَلَى الْفَرَائِضِ

حکمت ۳۱۸ شرح ابن ‏أبی ‏الحدید ج ۱۹

۳۱۸: إِنَّ لِلْقُلُوبِ إِقْبَالًا وَ إِدْبَاراً-  فَإِذَا أَقْبَلَتْ فَاحْمِلُوهَا عَلَى النَّوَافِلِ-  وَ إِذَا أَدْبَرَتْ فَاقْتَصِرُوا بِهَا عَلَى الْفَرَائِضِ لا ریب أن القلوب تمل کما تمل الأبدان-  و تقبل تاره على العلم و على العمل و تدبر تاره عنهما- . قال علی ع فإذا رأیتموها مقبله-  أی قد نشطت و ارتاحت للعمل-  فاحملوها على النوافل-  لیس یعنی اقتصروا بها على النافله-  بل أدوا الفریضه و تنفلوا بعد ذلک-  و إذا رأیتموها قد ملت العمل و سئمت-  فاقتصروا بها على الفرائض-  فإنه لا انتفاع بعمل لا یحضر القلب فیه

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ابی الحدید

حکمت (۳۱۸)

انّ للقلوب اقبالا و ادبارا، فاذا اقبلت فاحملوها على النوافل، و اذا ادبرت فاقتصروا بها على الفرائض.

«همانا دلها را روى آوردن و روى برگرداندن است، آن گاه که روى مى ‏آورد، آن را به انجام دادن مستحبات وادارید و آن گاه که روى گردان مى‏ شود به واجبات بسنده کنید.»

تردید نیست که دلها هم همان گونه که بدنها خسته مى‏ شود، فرسوده مى‏ گردد، گاه به علم و عمل روى مى‏ آورد و گاه از هر دو رویگردان مى‏ شود. على علیه السّلام فرموده است: هرگاه دیدید دلها نشاط و آمادگى براى عمل دارد، انجام دادن مستحبات را هم در کنار فرایض بر آن بار کنید یعنى نخست فرایض را انجام دهید و سپس مستحبات را و هرگاه دیدید دلها خسته و از عمل ملول است، فقط به انجام دادن فرایض بسنده کنید، زیرا در کار و عملى که حضور و آمادگى قلبى نباشد، سودى نیست.

جلوه تاریخ در شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدیدجلد ۸ //دکتر محمود مهدوى دامغانى

بازدیدها: ۵۶

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره ۴۵۱ متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن میثم)بدترین دوستان

شرح ابن‏ میثم

۴۵۱- و قال علیه السّلام: شَرُّ الْإِخْوَانِ مَنْ تُکُلِّفَ لَهُ

المعنى

أى من احوج إلى الکلفه له. و ذلک أنّ الاخوّه الصادقه تستلزم الانبساط بین الإخوان و ترک التکلّف من بعضهم لبعض. فکان عدم هذا اللازم و وجود التکلّف مستلزما لعدم ملزومه و هو صدق الإخاء و من لا یکون أخ صدق فهو شرّ الإخوان.

و الکلمه فی قوّه صغرى نبّه به على اجتناب أخ کذلک، و تقدیرها: من احوج إلى‏ التکلّف له فهو شرّ الإخوان، و تقدیر الکبری: و من کان شرّا لزم مجانبته.

مطابق با حکمت ۴۷۹ نسخه صبحی صالح

ترجمه فارسی شرح ابن‏ میثم

۴۵۱- امام (ع) فرمود: شَرُّ الْإِخْوَانِ مَنْ تُکُلِّفَ لَهُ

ترجمه

«بدترین دوستان کسى است که به خاطر او انسان به زحمت افتد.»

شرح

یعنى کسى که نیاز باشد براى او زحمتى تحمّل شود. توضیح آن که دوستى صمیمانه مستلزم خوشى و شادمانى میان دوستان و باعث ترک زحمت از یکدیگر است. بنا بر این نبودن این جهت و وجود زحمت، مستلزم عدم ملزوم یعنى صمیمیت در دوستى خواهد بود، و کسى که دوست صمیمى نباشد پس بدترین دوستان است.

این جمله به منزله مقدمه صغرایى است که بدان وسیله امام (ع) بر اجتناب از چنین برادرى توجه داده است، و تقدیر جمله چنین است: هر کس که باعث نیاز به رنج و زحمت زیاد باشد او بدترین دوستان است و کبراى مقدّر نیز چنین است: و هر کس بدترین دوست باشد، اجتناب از او لازم است.

ترجمه‏ شرح‏ نهج‏ البلاغه(ابن‏ میثم)، ج۵ // قربانعلی  محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده

بازدیدها: ۱۱۱

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره ۴۴۷ متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن میثم)قناعت

شرح ابن‏ میثم

۴۴۷- و قال علیه السّلام: الْقَنَاعَهُ مَالٌ لَا یَنْفَدُ قال الرضى: و قد روى بعضهم هذا الکلام لرسول اللّه صلّى اللّه علیه و آله

المعنى

و استعار لفظ المال للقناعه بوصف عدم النفاد باعتبار أنّ بها الغنى الدائم کالمال الباقى أبدا.

مطابق با حکمت ۴۷۵ نسخه صبحی صالح

ترجمه فارسی شرح ابن‏ میثم

۴۴۷- الْقَنَاعَهُ مَالٌ لَا یَنْفَدُ

ترجمه

«قناعت، ثروت بى‏ پایان است».

شرح

سید رضى مى‏ گوید: بعضى این سخن را از رسول خدا (ص) نقل کرده ‏اند. کلمه مال را براى قناعت با صفت بى ‏پایان از آن رو استعاره آورده است که بدان وسیله بى‏ نیازى ابدى حاصل مى‏ شود، همچون ثروتى که جاودانه باشد

ترجمه‏ شرح‏ نهج‏ البلاغه(ابن‏ میثم)، ج۵ // قربانعلی  محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده

 

بازدیدها: ۴۹

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره ۴۴۶ متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن میثم)دوگرسنه

شرح ابن‏ میثم

۴۴۶- و قال علیه السّلام: مَنْهُومَانِ لَا یَشْبَعَانِ طَالِبُ عِلْمٍ وَ طَالِبُ دُنْیَا

اللغه

النهم بالفتح: إفراط الشهوه فی الطعام

المعنى

و لفظه مستعار لشدّه طلب المتعلّم و حرصه على العلم و طلب صاحب الدنیا، و کذلک وصف عدم الشبع بهما. و الکلمه مرویّه عن رسول اللّه صلّى اللّه علیه و آله: منهومان لا یشبعان منهوم بالمال و منهوم بالعلم.

مطابق با حکمت ۴۵۷ نسخه صبحی صالح

ترجمه فارسی شرح ابن‏ میثم

۴۴۶- امام (ع) فرمود: مَنْهُومَانِ لَا یَشْبَعَانِ طَالِبُ عِلْمٍ وَ طَالِبُ دُنْیَا

لغت

نهم: علاقه زیاد به خوردن

ترجمه

«دو گرسنه‏ اند که هرگز سیر نمى ‏شوند، خواهان دانش و خواستار دنیا».

شرح

این کلمه [نهم‏] استعاره براى شدت علاقه و حرص دانشجو بر دانش و خواستن صاحب دنیا، آورده شده است، و همچنین صفت سیر نشدن براى ایشان استعاره است، و این سخن از رسول خدا نیز روایت شده است: «منهومان لا یشبعان: منهوم بالمال و منهوم بالعلم.»

ترجمه‏ شرح‏ نهج‏ البلاغه(ابن‏ میثم)، ج۵ // قربانعلی  محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده

 

بازدیدها: ۴۷

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره ۴۴۵ متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن میثم)خضاب کردن

شرح ابن‏ میثم

۴۴۵- و قیل له علیه السّلام لو غیرت شیبک یا أمیر المؤمنین، فقال علیه السّلام: الْخِضَابُ زِینَهٌ وَ نَحْنُ قَوْمٌ فِی مُصِیبَهٍ (یرید وفاه رسول اللّه صلّى اللّه علیه و آله و سلم).

المعنى

و هو ظاهر.

مطابق با حکمت ۴۷۳ نسخه صبحی صالح

ترجمه فارسی شرح ابن‏ میثم

۴۴۵- امام (ع) فرمود: لَوْ غَیَّرْتَ شَیْبَکَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ فَقَالَ ع- الْخِضَابُ زِینَهٌ وَ نَحْنُ قَوْمٌ فِی مُصِیبَهٍ یُرِیدُ وَفَاهَ رَسُولِ اللَّهِ ص

ترجمه

«یا امیر المؤمنین خوب بود که موى سفید خود را تغییر مى‏ دادى [خضاب مى‏ کردى‏] فرمود: «خضاب زینت و آرایش است، و ما گروهى عزاداریم.»

شرح

سید رضى مى‏ گوید: مقصود امام (ع) وفات رسول خداست.
نیازى به توضیح ندارد و مطلب روشن است.

ترجمه‏ شرح‏ نهج‏ البلاغه(ابن‏ میثم)، ج۵ // قربانعلی  محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده

 

بازدیدها: ۵۵

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره ۴۴۱ متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن میثم)

شرح ابن‏ میثم

۴۴۱- و قال علیه السّلام: یَهْلِکُ فِیَّ رَجُلَانِ مُحِبٌّ مُفْرِطٌ وَ بَاهِتٌ مُفْتَرٍ قال الرضى: و هذا مثل قوله علیه السّلام: یَهْلِکُ فِیَّ رَجُلَانِ مُحِبٌّ غَالٍ وَ مُبْغِضٌ قَالٍ

المعنى

فالمحبّ المطرى بکثره المدح کالغلاه هم فی طرف الإفراط، و الّذى یبهته و یفترى علیه بأنّه کافر و مخطئ کالخوارج هم فی طرف التفریط. و کلاهما رذیلتان خارجتان عن فضیله العدل فیه. و قد علمت أنّ الرذائل مهاوى الهلاک الاخروىّ.
و قد سبق مثله.

مطابق با حکمت ۴۶۹ نسخه صبحی صالح

ترجمه فارسی شرح ابن‏ میثم

۴۴۱- امام (ع) فرمود: یَهْلِکُ فِیَّ رَجُلَانِ مُحِبٌّ مُفْرِطٌ وَ بَاهِتٌ مُفْتَرٍ

ترجمه

«دو دسته در باره من هلاک مى ‏شوند: دوستى که تند روى مى‏ کند، و بهتان زننده‏ اى که دروغ مى‏ بندد.»

شرح

سید رضى مى‏ گوید: این سخن مانند عبارت سابق آن بزرگوار: «هلک فى رجلان محبّ غال و مبغض قال» مى ‏باشد.
دوست تندرو، مانند غلاه که زیاده از حّد امام را ستوده و در طرف افراط بودند، و کسى که بهتان مى ‏زند و دروغ مى‏ بندد و او را کافر و خطاکار مى‏ شمارد، همچون خوارج که در طرف تفریطند. و این هر دو عمل دو صفت ناپسند و بیرون از فضیلت عدالتند. و قبلا معلوم شد که رذایل، پرتگاه هاى هلاکت اخروى هستند. و نظیر این سخن در پیش گذشت.

ترجمه‏ شرح‏ نهج‏ البلاغه(ابن‏ میثم)، ج۵ // قربانعلی  محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده

 

بازدیدها: ۲۴

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره ۴۴۰ متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن میثم)پیشگویی

شرح ابن‏ میثم

۴۴۰- و قال علیه السّلام: یَأْتِی عَلَى النَّاسِ زَمَانٌ عَضُوضٌ- یَعَضُّ الْمُوسِرُ فِیهِ عَلَى مَا فِی یَدَیْهِ- وَ لَمْ یُؤْمَرْ بِذَلِکَ قَالَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ- وَ لا تَنْسَوُا الْفَضْلَ بَیْنَکُمْ- یَنْهَدُتَنْهَدُ فِیهِ الْأَشْرَارُ وَ تُسْتَذَلُّ الْأَخْیَارُ- وَ یُبَایِعُ الْمُضْطَرُّونَ- وَ قَدْ نَهَى رَسُولُ اللَّهِ ص عَنْ بَیْعِ الْمُضْطَرِّینَ

اللغه

تنهد: أى ترتفع و تعلو.
و ذکر للزمان مذامّا:

أحدها: استعار له لفظ العضوض
باعتبار شدّته و أذاه کالعضوض من الحیوان. و فعول للمبالغه.

الثانیه: بعضّ الموسر فیه على ما فی یدیه و هو کنایه عن بخله بما یملک. و نبّه على صدق قوله: و لم یؤمر بذلک. بقوله تعالى وَ لا تَنْسَوُا الْفَضْلَ بَیْنَکُمْ فإنّه یفید الندب إلى بذل الفضل من المال و ذلک ینافی الأمر بالبخل.

الثالثه: أنّه تعلو فیه درجه الأشرار و تستذلّ الأخیار.

الرابعه: و یبایع فیه المضطرّون
أى کرها لأئمّه الجور. و نبّه على قبح ذلک بنهى الرسول صلّى اللّه علیه و آله.

مطابق با حکمت ۴۶۸ نسخه صبحی صالح

ترجمه فارسی شرح ابن‏ میثم

۴۴۰- امام (ع) فرمود: یَأْتِی عَلَى النَّاسِ زَمَانٌ عَضُوضٌ- یَعَضُّ الْمُوسِرُ فِیهِ عَلَى مَا فِی یَدَیْهِ- وَ لَمْ یُؤْمَرْ بِذَلِکَ قَالَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ- وَ لا تَنْسَوُا الْفَضْلَ بَیْنَکُمْ- تَنْهَدُ فِیهِ الْأَشْرَارُ وَ تُسْتَذَلُّ الْأَخْیَارُ- وَ یُبَایِعُ الْمُضْطَرُّونَ- وَ قَدْ نَهَى رَسُولُ اللَّهِ ص عَنْ بَیْعِ الْمُضْطَرِّینَ

لغت

تنهد: گردنفرازى و کبر ورزیدند.

ترجمه

«روزگارى بر مردم بیاید بسیار دشوار، که در آن زمان مالدار بر آنچه در دست دارد، سختگیر و بخیل باشد، در حالى که بر این مأمور نشده. خداوند سبحان مى‏ فرماید: «و لا تنسوا الفضل بینکم. یعنى احسان و فضل خدا را ما بین خودتان فراموش نکنید.» در آن روزگار، بدکاران گردنفرازى کنند، و نیکوکاران خوار شوند و با درماندگان معامله کنند، در حالى که پیامبر خدا (ص) از معامله با درماندگان نهى فرموده است.»

شرح

امام (ع) براى روزگار، نکوهشهایى نموده است:

۱- کلمه «عضوض» را براى دنیا استعاره آورده است به اعتبار این که دنیا چون حیوان ناهموار، ناراحت کننده و گزنده است. وزن فعول در اینجا براى مبالغه است.

۲- مالدار آنچه در دست دارد سخت مى‏گیرد. کنایه از بخل وى از مال خود است، و براى درستى سخن خود: «و لم یؤمر بذلک، یعنى: در حالى که بدان مأمور نشده است و به آیه مبارکه وَ لا تَنْسَوُا الْفَضْلَ بَیْنَکُمْ«» استدلال فرموده است، زیرا این آیه به استحباب صرف ما زاد مال دلالت دارد، و این خود، با بخل در مال منافات دارد.

۳- در آن روزگار، مقام بدان بالا مى‏رود و نیکان خوار مى‏ گردند.

۴- درماندگان، از روى جبر، با رهبران جور و ستمگران معامله کنند، و بر زشتى مطلب منع پیامبر را دلیل آورده است.

ترجمه‏ شرح‏ نهج‏ البلاغه(ابن‏ میثم)، ج۵ // قربانعلی  محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده

 

بازدیدها: ۳۲

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره ۴۳۸ متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن میثم)جشم

شرح ابن‏ میثم

۴۳۸- و قال علیه السّلام: الْعَیْنُ وِکَاءُ السَّهِ قال الرضى: و هذه من الاستعارات العجیبه، کأنه یشبه السه بالوعاء، و العین بالوکاء، فإذا أطلق الوکاء لم ینضبط الوعاء، و هذا القول فى الأشهر الأظهر من کلام النبی صلّى اللّه علیه و آله و سلم، و قد رواه قوم لأمیر المؤمنین علیه السّلام، و ذکر ذلک المبرد فى کتاب «المقتضب» فى باب «اللفظ بالحروف» و قد تکلمنا على هذه الاستعاره فى کتابنا الموسوم ب «مجازات الآثار النبویه»

المعنى

و أقول: إنّه استعار لفظ الوکاء و هو رباط القربه للعین باعتبار حفظ الإنسان فی یقظته لنفسه من أن یخرج منه ریح و نحوها کما یحفظ الوکاء ما یوکى به، و فی ذلک ملاحظه تشبیه السه بالوعاء کالقربه. و من تمام الخبر عن رسول اللّه صلّى اللّه علیه و آله: فإذا نامت العینان استطلق الوکاء.

مطابق با حکمت ۴۶۶ نسخه صبحی صالح

ترجمه فارسی شرح ابن‏ میثم

۴۳۸- امام (ع) فرمود: الْعَیْنُ وِکَاءُ السَّهِ

ترجمه

«چشم، بند نشستنگاه است».

شرح

سید رضى مى‏گوید: این سخن از استعاره ‏هاى عجیب است گویا مقعد را به مشکى تشبیه کرده است و چشم را به بند مشک، چون بند باز شود، مشک به حال خود نمى‏ ماند و مشهور آن است که این سخن از پیامبر (ص) است، ولى گروهى از امیر المؤمنین روایت کرده ‏اند. مبرّد این سخن را در کتاب المقتضب در باب: «اللفظ بالحروف» بیان کرده است، و ما در کتاب خود به نام: «مجازات الآثار النّبویه» در باره این استعاره گفتگو کرده ‏ایم.

امام (ع) کلمه وکاء را که به معنى بند مشک است استعاره براى چشم آورده است به خاطر آن که انسان در وقت بیدارى خویشتندارى مى‏ کند که مبادا بادى و چیزى از او بیرون آید کما این که بند مشک، آنچه را که بسته‏ اند نگاه مى ‏دارد، و از این رو تشبیه نشیمنگاه به ظرفى همچون مشک است. و دنباله حدیث از پیامبر خدا (ص) است: هر گاه چشمها به خواب روند بند رها شود

ترجمه‏ شرح‏ نهج‏ البلاغه(ابن‏ میثم)، ج۵ // قربانعلی  محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده

بازدیدها: ۳۳

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره ۴۳۷ متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن میثم)ستایش انصار

شرح ابن‏ میثم

۴۳۷- و قال علیه السّلام فى مدح الأنصار: هُمْ وَ اللَّهِ رَبَّوُا الْإِسْلَامَ کَمَا یُرَبَّى الْفِلْوُ- مَعَ غَنَائِهِمْ بِأَیْدِیهِمُ السِّبَاطِ وَ أَلْسِنَتِهِمُ السِّلَاطِ

اللغه

و الفلو: المهر. و السباط: السماح، و یقال للحاذق فی الطعن: إنّه لسبط الیدین یرید أنّه ثقیف فیه. و السلاط: الحدید الفصیح،

المعنى

و شبّه تربیتهم للإسلام و حمایتهم له بتربیه الفلو، و وجه الشبه شدّه عنایتهم به و حسن مراعاته إلى حین کماله.

مطابق با حکمت ۴۶۵ نسخه صبحی صالح

ترجمه فارسی شرح ابن‏ میثم

۴۳۷- امام (ع) در ستایش انصار فرمود: هُمْ وَ اللَّهِ رَبَّوُا الْإِسْلَامَ کَمَا یُرَبَّى الْفِلْوُ- مَعَ غَنَائِهِمْ بِأَیْدِیهِمُ السِّبَاطِ وَ أَلْسِنَتِهِمُ السِّلَاطِ

لغات

فلو: کرّه اسب (یک ساله) سباط: بخشندگى و به کسى که در نیزه زدن ماهر است مى‏گویند: (دستهایش باز و روان است و مقصود آن که در کار ماهر است.) سلاط: آهن تیز

ترجمه

«به خدا قسم که ایشان با ثروتشان اسلام را- چون کره اسب از شیر گرفته که تربیت مى‏کنند- با دست پر سخاوت و زبانهاى تیزشان تربیت کردند».

شرح

امام (ع) عمل انصار را در پروردن اسلام و حمایت از آن، به تربیت کرّه اسب تشبیه کرده است، وجه شبه زیادى توجه ایشان به اسلام و رعایت کامل اسلام بوده تا وقتى که به اوج خود رسید.

ترجمه‏ شرح‏ نهج‏ البلاغه(ابن‏ میثم)، ج۵ // قربانعلی  محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده

 

 

 

بازدیدها: ۵۴

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره ۴۳۶ متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن میثم)پیشگویی

شرح ابن‏ میثم

۴۳۶- و قال علیه السّلام: إِنَّ لِبَنِی أُمَیَّهَ مِرْوَداً یَجْرُونَ فِیهِ- وَ لَوْ قَدِ اخْتَلَفُوا فِیمَا بَیْنَهُمْ- ثُمَّ لَوْ کَادَتْهُمُ الضِّبَاعُ لَغَلَبَتْهُمْ قال الرضى: و المرود هنا مفعل من الإرواد، و هو الإمهال و الإنظار، و هذا من أفصح الکلام و أغربه، فکأنه علیه السّلام شبهه المهله التی هم فیها بالمضمار الذى یجرون فیه إلى الغایه، فاذا بلغوا منقطعها انتقض نظامهم بعدها

المعنى

أقول: استعار لفظ المرود لمدّه دولتهم، و وجه المشابهه هو ما ذکره السیّد. و الکلام ظاهر الصدق فإنّ دولتهم لم تزل على الاستقامه إلى حین اختلافهم و ذلک حین ولى الولید بن یزید فخرج علیه یزید بن الولید فخرج علیه إبراهیم بن الولید و قامت حینئذ دعاه بنى العباس بخراسان و أقبل مروان بن محمّد من الجزیره یطلب الخلافه فخلع إبراهیم ابن الولید و قتل قوما من بنى أمیّه و اضطرب أمر دولتهم و کان زوالها على ید أبى مسلم و کان فی بدو أمره أضعف خلق اللّه و أشدّهم فقرا. و فی ذلک تصدیق قوله علیه السّلام: ثمّ کادتهم الضباع لغلبتهم. و لفظ الضباع قد یستعار للأراذل و الضعفاء. و هذا من کراماته.

مطابق با حکمت ۴۶۴ نسخه صبحی صالح

ترجمه فارسی شرح ابن‏ میثم

۴۳۶- امام (ع) فرمود: إِنَّ لِبَنِی أُمَیَّهَ مِرْوَداً یَجْرُونَ فِیهِ- وَ لَوْ قَدِ اخْتَلَفُوا فِیمَا بَیْنَهُمْ- ثُمَّ کَادَتْهُمُ الضِّبَاعُ لَغَلَبَتْهُمْ

ترجمه

«بنى امیّه میدان فرصتى دارند تا در آن بتازند، و چون در امر خلافت میان آنها اختلاف افتد، کفتارها، آنان را بفریبند و برایشان چیره شوند.»

شرح

سید رضى گوید: مرود، در اینجا بر وزن مفعل از مصدر إرواد، به معنى مهلت دادن و فرصت دادن است. و این سخن از رساترین و زیباترین سخنان است گویا امام (ع) فرصتى را که بنى امیه داشته‏ اند به میدان تاخت و تازى تشبیه کرده است که چون به پایان آن برسند رشته نظام آنها از هم گسسته شود.

لفظ مرود را براى مدّت حکمرانى بنى أمیه استعاره آورده است، و وجه شبهه همان است که سیّد فرموده است، و سخن کاملا راست است، زیرا که دولت بنى أمیه پیوسته برقرار بود تا وقتى که اختلاف میان آنها افتاد، و این در زمان حکومت ولید بن یزید بود که یزید بن ولید بر او خروج کرد، و باز ابراهیم بن ولید به برادرش حمله برد، و در همین زمان بود که داعیان بنى العباس در خراسان قیام‏ کردند، و از طرفى مروان بن محمد از جزیره به قصد خلافت آمد، و ابراهیم بن ولید را از کار برکنار کرد و گروهى از بنى أمیه را کشت و در نتیجه حکومت آنها متزلزل شد، تا این که به دست ابو مسلم خراسانى از بین رفت. در صورتى که وى در آغاز کار از ناتوان‏ترین و مستمندترین خلق خدا بود، و این خود دلیل درستى سخن امام (ع) است که فرمود: «کفتارها آنان را بفریبند و برایشان چیره شوند».
کلمه: «ضباع- کفتارها» گاهى براى مردمان فرومایه و ناتوان استعاره آورده مى ‏شود. و این خود از کرامات امام (ع) است.

ترجمه‏ شرح‏ نهج‏ البلاغه(ابن‏ میثم)، ج۵ // قربانعلی  محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده

 

بازدیدها: ۵۲

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره ۴۳۵ متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن میثم)دنیا

شرح ابن‏ میثم

۴۳۵- و قال علیه السّلام: الدُّنْیَا خُلِقَتْ لِغَیْرِهَا وَ لَمْ تُخْلَقْ لِنَفْسِهَا

المعنى

و أراد أنّها خلقت للاستعداد فیها و بها لدرک ثواب اللّه فی الآخره لا لیلتذّ بها الجاهلون.

مطابق با حکمت ۴۶۳ نسخه صبحی صالح

ترجمه فارسی شرح ابن‏ میثم

۴۳۵- امام (ع) فرمود: الدُّنْیَا خُلِقَتْ لِغَیْرِهَا وَ لَمْ تُخْلَقْ لِنَفْسِهَا

ترجمه

«دنیا براى دیگرى آفریده شده است نه براى خود».

شرح

مقصود امام (ع) آن است که دنیا براى آمادگى و درک اجر و پاداش اخروى آفریده شده است نه براى آن که نادانان از لذّات آن بهره گیرند.

ترجمه‏ شرح‏ نهج‏ البلاغه(ابن‏ میثم)، ج۵ // قربانعلی  محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده

 

بازدیدها: ۲۹

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره ۴۳۳ متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن میثم)غیبت

شرح ابن‏ میثم

۴۳۳- و قال علیه السّلام: الْغِیبَهُ جُهْدُ الْعَاجِزِ

المعنى

أکثر ما یصدر الغیبه عن الأعداء و الحسّاد الّذین یعجزون عن بلوغ أغراضهم و شفاء صدورهم فیعدلون إلى إظهار معایب أعدائهم لما یجدون فیه من اللّذه. و نفّر عنها بنسبه فاعلها إلى العجز، و أنّها غایه جهده لیأنف من ذلک النقصان و لا یرضى به.

مطابق با حکمت ۴۶۱ نسخه صبحی صالح

ترجمه فارسی شرح ابن‏ میثم

۴۳۳- امام (ع) فرمود:الْغِیبَهُ جُهْدُ الْعَاجِزِ

ترجمه

«غیبت کردن از کسى، تلاش شخص ناتوان است».

شرح

بیشتر اوقات غیبت، از دشمنان و حسودانى سر مى ‏زند که از رسیدن به هدف خویش و فرونشاندن آتش درونى خود عاجزند پس به این دلیل به عیبگویى از دشمنان خود مى ‏پردازند چون از این راه لذت مى‏ برند.

امام (ع) با نسبت دادن ناتوانى بر غیبت کننده، از غیبت بر حذر داشته است و این که این عمل نهایت کوشش اوست تا طرف را با این کاستى برنجاند و باعث نارضایتى او شود.

ترجمه‏ شرح‏ نهج‏ البلاغه(ابن‏ میثم)، ج۵ // قربانعلی  محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده

 

بازدیدها: ۱۲

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره ۴۳۲ متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن میثم)

شرح ابن‏ میثم

۴۳۲- و قال علیه السّلام: الْحِلْمُ وَ الْأَنَاهُ تَوْأَمَانِ یُنْتِجُهُمَا عُلُوُّ الْهِمَّهِ

المعنى

استعار لهاتین الفضیلتین لفظ التوأمین باعتبار استلزام علوّ الهمّه و صدورهما بواسطتها و ذلک أنّ عالى الهمّه یستحقر کلّ ذنب و مذنب فی حقّه فیحلم عنه و یتأنّی عن المبادره إلى مقابلته.

مطابق با حکمت ۴۶۰ نسخه صبحی صالح

ترجمه فارسی شرح ابن‏ میثم

۴۳۲- امام (ع) فرمود: الْحِلْمُ وَ الْأَنَاهُ تَوْأَمَانِ یُنْتِجُهُمَا عُلُوُّ الْهِمَّهِ

ترجمه

«بردبارى و دور اندیشى دو فرزند توأمان هستند که زاییده همّت والایند.»

شرح

امام (ع) براى این دو فضیلت کلمه «توأمان» را به لحاظ ارتباط آنها با علو همّت و پیدایش آنها به واسطه بلند همّتى استعاره آورده است، توضیح آن که شخص والا همّت هر گناه و گنهکارى را در حقّ خود، ناچیز مى‏ شمارد، پس بردبارى کرده و از شتافتن به مقابله با آن خوددارى مى‏ کند.

ترجمه‏ شرح‏ نهج‏ البلاغه(ابن‏ میثم)، ج۵ // قربانعلی  محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده

 

بازدیدها: ۳۳

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره ۴۳۱ متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن میثم)قضاوقدر

شرح ابن‏ میثم

۴۳۱- و قال علیه السّلام: یَغْلِبُ الْمِقْدَارُ عَلَى التَّقْدِیرِ حَتَّى تَکُونَ الْآفَهُ فِی التَّدْبِیرِ

المعنى

المقدار: القدر. و لمّا کان الإنسان جاهلا بأسرار القدر کان بناء تقدیره و تدبیره لنفسه على أوهام لاثقه بها فجاز فیما دبّره هو لنفسه و اعتقده سببا للمصلحه أن یکون من أسباب مفسدته و هلاکه. و قد مرّ بیان ذلک.

مطابق با حکمت ۴۵۹ نسخه صبحی صالح

ترجمه فارسی شرح ابن‏ میثم

۴۳۱- امام (ع) فرمود: یَغْلِبُ الْمِقْدَارُ عَلَى التَّقْدِیرِ حَتَّى تَکُونَ الْآفَهُ فِی التَّدْبِیرِ

ترجمه

«قضاى الهى بر حسابگرى پیشى مى‏ گیرد بطورى که آفت در تدبیر و حسابگرى مى‏ باشد».

شرح

مقدار، یعنى قضا و قدر. چون انسان از اسرار قدر ناآگاه است، پس ساختن تدبیر و اندازه‏گیرى در امور مربوط به خود بر اساس توهمات است و به‏ هیچ وجه قابل اطمینان نیستند. بنا بر این ممکن است آنچه را که انسان موجب مصلحت خود اندیشیده و معتقد است، باعث هلاکت و از عوامل مفسده باشد.
توضیح این مطلب در قبل گذشت.

ترجمه‏ شرح‏ نهج‏ البلاغه(ابن‏ میثم)، ج۵ // قربانعلی  محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده

بازدیدها: ۳۳

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره ۴۳۰ متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن میثم)نشانه ایمان

شرح ابن‏ میثم

۴۳۰- و قال علیه السّلام: عَلَامَهُ الْإِیمَانِ‏اَلْإِیمَانُ أَنْ تُؤْثِرَ الصِّدْقَ حَیْثُ یَضُرُّکَ- عَلَى الْکَذِبِ حَیْثُ یَنْفَعُکَ- وَ أَلَّا یَکُونَ فِی حَدِیثِکَ فَضْلٌ عَنْ عَمَلِکَ- وَ أَنْ تَتَّقِیَ اللَّهَ فِی حَدِیثِ غَیْرِکَ

أشار من علامات الایمان إلى ثلاث:

أحدها: أن یؤثر الصدق الضارّ على الکذب النافع
محبّه للفضیله و کراهه للرذیله.

الثانیه: أن لا یکون فی حدیثه فضل و زیاده عن علمه
و هو العدل فی القول و الاحتراز من رذیله الکذب.

الثالثه: أن یتّقى اللّه فی حدیث غیره
فلا تخوض فی عرضه بغیبه أو سماعها. و قیل: أراد أن یحتاط فی الروایه فیروى عنه حدیثه کما هو.

مطابق با حکمت ۴۵۸ نسخه صبحی صالح

ترجمه فارسی شرح ابن‏ میثم

۴۳۰- امام (ع) فرمود: عَلَامَهُ الْإِیمَانِ أَنْ تُؤْثِرَ الصِّدْقَ حَیْثُ یَضُرُّکَ‏ عَلَى الْکَذِبِ حَیْثُ یَنْفَعُکَ- وَ أَلَّا یَکُونَ فِی حَدِیثِکَ فَضْلٌ عَنْ عَمَلِکَ- وَ أَنْ تَتَّقِیَ اللَّهَ فِی حَدِیثِ غَیْرِکَ

ترجمه

«نشانه ایمان آن است که راستگویى را حتّى در جایى که براى تو زیان دارد بر دروغگویى سود بخش برگزینى، و دیگر این که گفتارت از حدّ دانسته ‏ات بیشتر نباشد، و در باره (غیبت دیگران یا) نقل حدیث دیگران از خدا بترسى.»

شرح

امام (ع) از نشانه ‏هاى ایمان به سه مورد اشاره کرده است:

۱- راست زیانبخش را بر دروغ سودمند- به خاطر علاقه به فضیلت و نپسندیدن دونمایگى- ترجیح دهد.

۲- در سخنش چیزى علاوه بر دانسته‏ هایش نگوید که همین است عدالت در گفتار و دورى گزیدن از دروغ.

۳- در سخن گفتن راجع به دیگران خدا را در نظر بگیرد، و با غیبت کردن یا گوش دادن به غیبت دیگران آبروى کسى را به خطر نیندازد، و بعضى گفته ‏اند: مقصود امام آن است که در نقل حدیث دیگران، چنان که هست رعایت امانت کند، و کم و زیاد نکند.

ترجمه‏ شرح‏ نهج‏ البلاغه(ابن‏ میثم)، ج۵ // قربانعلی  محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده

 

بازدیدها: ۳۲

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره ۴۲۹ متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن میثم)

شرح ابن‏ میثم

۴۲۹- و قال علیه السّلام: أَلَا حُرٌّ یَدَعُ هَذِهِ اللُّمَاظَهَ لِأَهْلِهَا- إِنَّهُ لَیْسَ لِأَنْفُسِکُمْ ثَمَنٌ إِلَّا الْجَنَّهَ فَلَا تَبِیعُوهَا إِلَّا بِهَا

المعنى

اللماظه:- بضمّ اللام- ما یبقى فی الفم من الطعام. و لفظها مستعار للدنیا باعتبار قلّتها و حقارتها. و دعا إلى ترکها ثمّ جذب عنها بضمیر صغراه قوله: فإنّه. إلى قوله: الجنّه. و هو کقوله تعالى إِنَّ اللَّهَ اشْتَرى‏ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ أَنْفُسَهُمْ وَ أَمْوالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّهَ«» و تقدیر الکبرى: و کلّما کان لیس لأنفسکم ثمن إلّا هو فینبغى أن لا تبیعوها إلّا به.

مطابق با حکمت ۴۵۶ نسخه صبحی صالح

ترجمه فارسی شرح ابن‏ میثم

۴۲۹- امام (ع) فرمود: أَلَا حُرٌّ یَدَعُ هَذِهِ اللُّمَاظَهَ لِأَهْلِهَا- إِنَّهُ لَیْسَ لِأَنْفُسِکُمْ ثَمَنٌ إِلَّا الْجَنَّهَ فَلَا تَبِیعُوهَا إِلَّا بِهَا

لغت

لماظه، به ضم لام: باقى مانده غذا در دهان

ترجمه

«آیا از آزادگى نیست که این ته مانده غذاى دهان را به اهلش واگذارید براى جانهاى شما بهایى جز بهشت نمى‏ باشد پس آنها را جز به این بها نفروشید».

شرح

این کلمه [لماظه‏] به اعتبار کم ارزشى و ناچیزى دنیا، استعاره از دنیاست.
امام (ع) به ترک دنیا دعوت کرده و سپس به وسیله قیاس مضمرى از آن جدا ساخته است که صغراى قیاس، عبارت: فانّه… است، و این سخن نظیر قول خداى تعالى است: إِنَّ اللَّهَ اشْتَرى‏ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ أَنْفُسَهُمْ وَ أَمْوالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّهَ«». و کبراى مقدر آن نیز چنین است: و هر چه این طور باشد بهاى جان شما جز آن چیزى نیست بنا بر این جان خود را به چیزى جز آن نفروشید.

ترجمه‏ شرح‏ نهج‏ البلاغه(ابن‏ میثم)، ج۵ // قربانعلی  محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده

 

بازدیدها: ۴۶

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره ۴۲۴ متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن میثم)شوخی

شرح ابن‏ میثم

۴۲۴- و قال علیه السّلام: مَا مَزَحَ امْرُؤٌ مَزْحَهً إِلَّا مَجَّ مِنْ عَقْلِهِ مَجَّهً

المعنى

و ذلک لأنّ العقل یقتضى صیانه العرض و البقاء على حدّ توقر معه صاحبه و لا یستخفّ به. و المزاح الّذى لا ینبغی یقتضى أضداد ذلک فهو مستلزم لمخالفه العقل و ترکه. فاستعار لفظ المجّ لما یطرحه الإنسان من عقله فی مزحه أو مزحاته. فکأنّه قد مجّه کما مجّ الماء من فیه و یلقیه.

مطابق با حکمت ۴۵۰ نسخه صبحی صالح

ترجمه فارسی شرح ابن‏ میثم

۴۲۴- امام (ع) فرمود: مَا مَزَحَ امْرُؤٌ مَزْحَهً إِلَّا مَجَّ مِنْ عَقْلِهِ مَجَّهً

ترجمه

«کسى شوخى بسیار نکرد، مگر این که بخشى از عقل خود را از دست داد».

شرح

توضیح این که عقل باعث حفظ آبرو، و ماندن در حدّى است که صاحبش محترم بماند و سبک شمرده نشود، و شوخى بیجا خلاف آن را مى ‏طلبد، و مستلزم خلاف عقل و از دست دادن آن است.

کلمه: «مجّ» را براى آن مقدار، از عقل که انسان در اثر شوخى و یا شوخیها آن را از دست مى‏دهد استعاره آورده است، به طورى که گویى انسان، آن را همچون آبى که از دهان خود، به دور مى‏اندازد، به دور انداخته است.

ترجمه‏ شرح‏ نهج‏ البلاغه(ابن‏ میثم)، ج۵ // قربانعلی  محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده

بازدیدها: ۲۱

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره ۴۲۲ متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن میثم)مصائب وگرفتاری

شرح ابن‏ میثم

۴۲۲- و قال علیه السّلام: مَنْ عَظَّمَ صِغَارَ الْمَصَائِبِ ابْتَلَاهُ اللَّهُ بِکِبَارِهَا

المعنى

و إنّما لزمه ذلک لاستعداده بتضجّره و تسخطّه من قضاء اللّه لزیاده البلاء و لو قد حمد اللّه على بلائه لاستعدّ بذلک لدفعه‏

مطابق با حکمت ۴۴۸ نسخه صبحی صالح

ترجمه فارسی شرح ابن‏ میثم

۴۲۲- امام (ع) فرمود: مَنْ عَظَّمَ صِغَارَ الْمَصَائِبِ ابْتَلَاهُ اللَّهُ بِکِبَارِهَا

ترجمه

«هر کس گرفتاریهاى کوچک را بزرگ شمارد، خداوند او را دچار گرفتاریهاى بزرگ گرداند».

شرح

از آن رو چنین است که آن شخص با بى‏تابى و خشمناک شدن از قضاى الهى آماده گرفتارى بیشتر مى‏گردد، در صورتى که اگر در برابر گرفتارى خدا را سپاس گوید، براى برطرف کردن بلا آماده خواهد شد.

ترجمه‏ شرح‏ نهج‏ البلاغه(ابن‏ میثم)، ج۵ // قربانعلی  محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده

 

بازدیدها: ۱۹

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره ۴۲۱ متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن میثم)ربا

شرح ابن‏ میثم

۴۲۱- و قال علیه السّلام: مَنِ اتَّجَرَ بِغَیْرِ فِقْهٍ فَقَدِ ارْتَطَمَ فِی الرِّبَا

المعنى

ارتطم فی الوحل و نحوه: وقع فیه فلم یمکنه الخلاص. و هو وصف مستعار لغیر الفقیه باعتبار أنّه لا یتمکّن من الخلاص من الربا و ذلک لکثره اشتباه مسائل الربا بمسائل البیع حتّى لا یفرق بینهما إلّا أکابر الفقهاء مع وقوع الخلاف الشدید بینهم فیها کبیع لحم البقر بالغنم متفاضلا فجوّزه أبو حنیفه قائلا أنّهما جنسان مختلفان و منع منه الشافعی. إلى غیرها من المسائل.

مطابق با حکمت ۴۴۷ نسخه صبحی صالح

ترجمه فارسی شرح ابن‏ میثم

۴۲۱- امام (ع) فرمود: مَنِ اتَّجَرَ بِغَیْرِ فِقْهٍ فَقَدِ ارْتَطَمَ فِی الرِّبَا

ترجمه

«هر کس بدون دانستن احکام دین تجارت کند، در ربا در افتد».

شرح

عبارت ارتطم فى الوحل و نحوه، یعنى گل و لاى فرو رفت و راه نجات نداشت. این صفت مستعار براى کسى است که ناآگاه باشد، از آن رو که نجات از ربا برایش غیر ممکن است. زیرا مسائل ربا با مسائل بیع اشتباه مى‏شود به طورى که جز بزرگان فقها با اختلاف شدیدى که در بین آنها هست، کسى تفاوت این دو را در نمى ‏یابد. مانند فروختن گوشت گاو در مقابل گوشت گوسفند با مقدار زیادى که ابو حنیفه جایز دانسته و مى‏ گوید اینها دو جنس مختلفند ولى شافعى منع کرده است و مسائل دیگر از این قبیل…

ترجمه‏ شرح‏ نهج‏ البلاغه(ابن‏ میثم)، ج۵ // قربانعلی  محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده

 

بازدیدها: ۲۶

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره ۴۱۷ متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن میثم)وصف مالک اشتر

شرح ابن‏ میثم

۴۱۷- و قال علیه السّلام، و قد جاءه نعى الأشتر رحمه الله: مَالِکٌ وَ مَا مَالِکٌ وَ اللَّهِ لَوْ کَانَ جَبَلًا لَکَانَ فِنْداً- أَوْوَ لَوْ کَانَ حَجَراً لَکَانَ صَلْداً- لَا یَرْتَقِیهِ الْحَافِرُ وَ لَا یُوفِی عَلَیْهِ الطَّائِرُ قال الرضى: و الفند: المنفرد من الجبال.

المعنى

و مالک مبتدأ أو فاعل: أى مات مالک. و ما استفهامیّه فی معرض التعجّب من مالک- رحمه اللّه- و قوّته فی الدین.

مطابق با حکمت ۴۴۳ نسخه صبحی صالح

ترجمه فارسی شرح ابن‏ میثم

۴۱۷- وقتى که خبر مرگ مالک اشتر (خدایش بیامرزد) به امام (ع) رسید فرمود: مَالِکٌ وَ مَا مَالِکٌ لَوْ کَانَ جَبَلًا لَکَانَ فِنْداً- لَا یَرْتَقِیهِ الْحَافِرُ وَ لَا یُوفِی عَلَیْهِ الطَّائِرُ

ترجمه

«مالک، امّا چه مالکى به خدا قسم اگر کوه بود، کوهى بى‏ن ظیر بود، و اگر سنگ بود سنگى سخت بود، که هیچ رونده چالاک بر قلّه آن بالا نرود و هیچ پرنده‏اى به اوج آن نرسد».

شرح

سید رضى مى‏ گوید: فند، کوهى است که از کوهها جداست.
مالک مبتدا و یا فاعل است، یعنى: مالک بدرود زندگى گفت، ما، استفهامیه و در معرض تعجّب از مالک- خدایش بیامزرد- و از نیرومندى اوست.

ترجمه‏ شرح‏ نهج‏ البلاغه(ابن‏ میثم)، ج۵ // قربانعلی  محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده

 

بازدیدها: ۵۰

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره ۴۱۳ متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن میثم)زهد

شرح ابن‏ میثم

۴۱۳- و قال علیه السّلام: الزُّهْدُ کُلُّهُ بَیْنَ کَلِمَتَیْنِ مِنَ الْقُرْآنِ قَالَ اللَّهُ‏ سُبْحَانَهُ- لِکَیْلا تَأْسَوْا عَلى‏ ما فاتَکُمْ وَ لا تَفْرَحُوا بِما آتاکُمْ- وَ مَنْ لَمْ یَأْسَ عَلَى الْمَاضِی وَ لَمْ یَفْرَحْ بِالْآتِی- فَقَدْ أَخَذَ الزُّهْدَ بِطَرَفَیْهِ

المعنى

الأمران المذکوران فی الآیه غایتان من الزهد و الإعراض عن الدنیا فی قوه خاصّه مرکّبه تلزم الزهد، و نبّه علیها لتعریفه بها، و کنّى بقوله: فقد أخذ الزهد بطرفیه. عن استکمال حقیقه الزهد و کمالاتها حینئذ و ظاهر أنّ وجود الخاصّه المذکوره مستلزم للإعراض عن الدنیا و طیّباتها بالقلب و هو الزهد الحقیقىّ.

مطابق با حکمت ۴۳۹ نسخه صبحی صالح

ترجمه فارسی شرح ابن‏ میثم

۴۱۳- امام (ع) فرمود: الزُّهْدُ کُلُّهُ بَیْنَ کَلِمَتَیْنِ مِنَ الْقُرْآنِ قَالَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ لِکَیْلا تَأْسَوْا عَلى‏ ما فاتَکُمْ وَ لا تَفْرَحُوا بِما آتاکُمْ وَ مَنْ لَمْ یَأْسَ عَلَى الْمَاضِی وَ لَمْ یَفْرَحْ بِالْآتِی- فَقَدْ أَخَذَ الزُّهْدَ بِطَرَفَیْهِ

ترجمه

«تمام پارسایى بین دو کلمه از قرآن است که خداوند پاک مى ‏فرماید: لِکَیْلا تَأْسَوْا عَلى‏ ما فاتَکُمْ وَ لا تَفْرَحُوا بِما آتاکُمْ«»، و کسى که بر گذشته افسوس نخورد، و به آینده شاد نشد، پارسایى را از دو طرف دریافت کرده است.»

شرح

دو موردى که در آیه ذکر شده است نتیجه پارسایى و اعراض از دنیاست و به منزله خاصّه مرکبّه‏اى است که لازمه پارسایى است، و براى تعریف پارسایى بدانها اشاره کرده است. و عبارت فقد اخذ الزّهد بطرفیه (پارسایى را از دو طرف گرفته است) کنایه از کامل داشتن پارسایى و کمالات آن است در چنان حالتى، و بدیهى است که وجود چنان ویژگى باعث اعراض از دنیا و خوشیهاى آن از صمیم قلب است و زهد واقعى هم همان است.

ترجمه‏ شرح‏ نهج‏ البلاغه(ابن‏ میثم)، ج۵ // قربانعلی  محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده

 

بازدیدها: ۲۹

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره ۴۱۱ متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن میثم)مقایسه عدل وبخشش

شرح ابن‏ میثم

۴۱۱- و سئل علیه السّلام: أیما أفضل: العدل، أو الجود
فقال الْعَدْلُ یَضَعُ الْأُمُورَ مَوَاضِعَهَا وَ الْجُودُ یُخْرِجُهَا مِنْ جِهَتِهَا- وَ الْعَدْلُ سَائِسٌ عَامٌّ وَ الْجُودُ عَارِضٌ خَاصٌّ- فَالْعَدْلُ أَشْرَفُهُمَا وَ أَفْضَلُهُمَا

المعنى

أشار إلى أفضلیّه العدل بضمیرین صغرى الأوّل: قوله: العدل إلى قوله: جهتها. یرید أنّ طلیعه الجود یقتضى من صاحبها إخراج کلّ ما یملکه عن مواضعه و مواضع حاجته الّتی هى أولى به بمقتضى العدل. الثانی: قوله: و العدل. إلى قوله: خاصّ. و استعار له لفظ السایس باعتبار أنّ به نظام العالم و الجود عارض خاصّ بمن یصل إلیه من بعض الناس. و تقدیر الکبرى فیهما: و کلّ أمرین کانا کذلک فالعدل أشرفهما و أفضلهما. و قوله فالعدل. إلى آخره هو النتیجه.

مطابق با حکمت ۴۳۷ نسخه صبحی صالح

ترجمه فارسی شرح ابن‏ میثم

۴۱۱- از امام (ع) پرسیدند: از عدالت و بخشندگى کدام یک بهتر است فرمود:
الْعَدْلُ یَضَعُ الْأُمُورَ مَوَاضِعَهَا وَ الْجُودُ یُخْرِجُهَا مِنْ جِهَتِهَا- وَ الْعَدْلُ سَائِسٌ عَامٌّ وَ الْجُودُ عَارِضٌ خَاصٌّ- فَالْعَدْلُ أَشْرَفُهُمَا وَ أَفْضَلُهُمَا

ترجمه

«عدالت چیزها را در جاى خود مى نهد، و بخشندگى آنها را از جاى خود بیرون مى‏ سازد، و عدالت نگهبان همه است لیکن بخشندگى تنها به کسى که به او بخشش شده بهره مى‏ رساند پس عدالت برتر و بالاتر است.»

شرح

امام (ع) به فضیلت عدالت وسیله دو قیاس مضمرى اشاره فرموده است که مقدمه صغراى اوّل: العدل… جهتها است، مقصود آن است که در آغاز بخشندگى از صاحبش مى‏خواهد تا آنچه را که مالک است از جاى خود و از محل نیازش که بنا به خواست عدالت آنجا سزاوارتر است، خارج سازد. و صغراى قیاس دوّم نیز عبارت «و العدل… خاصّ» است. کلمه: «سایس» را به اعتبار این که نظام عالم به عدالت بستگى دارد، استعاره براى عدالت آورده است، در صورتى که بخشندگى تنها به کسى از مردم که مورد بخشش قرار مى‏ گیرد، عارض مى ‏شود، و کبراى مقدّر هر دو قیاس چنین است: میان دو امرى که چنین باشند، عدالت برتر و بهترین آنها است.

ترجمه‏ شرح‏ نهج‏ البلاغه(ابن‏ میثم)، ج۵ // قربانعلی  محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده

بازدیدها: ۴۵

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره ۴۰۷ متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن میثم)وصف أولیاء اللّه

شرح ابن‏ میثم

۴۰۷- و قال علیه السّلام: إِنَّ أَوْلِیَاءَ اللَّهِ هُمُ الَّذِینَ نَظَرُوا إِلَى بَاطِنِ الدُّنْیَا- إِذَا نَظَرَ النَّاسُ إِلَى ظَاهِرِهَا- وَ اشْتَغَلُوا بِآجِلِهَا إِذَا اشْتَغَلَ النَّاسُ بِعَاجِلِهَا-فَأَمَاتُوا مِنْهَا مَا خَشُوا أَنْ یُمِیتَهُمْ- وَ تَرَکُوا مِنْهَا مَا عَلِمُوا أَنَّهُ سَیَتْرُکُهُمْ- وَ رَأَوُا اسْتِکْثَارَ غَیْرِهِمْ مِنْهَا اسْتِقْلَالًا- وَ دَرَکَهُمْ لَهَا فَوْتاً- أَعْدَاءُ مَا سَالَمَ النَّاسُ وَ سَلْمٌ لِمَنْ‏سَلْمُ مَا عَادَى النَّاسُ- بِهِمْ عُلِمَ الْکِتَابُ وَ بِهِ عَلِمُوا- وَ بِهِمْ قَامَ الْکِتَابُ وَ هُمْ بِهِ قَامُوا- لَا یَرَوْنَ مَرْجُوّاً فَوْقَ مَا یَرْجُونَ- وَ لَا مَخُوفاً فَوْقَ مَا یَخَافُونَ

أقول: میّز أولیاء اللّه بصفات عشر:

إحداها: أنّهم نظروا إلى باطن الدنیا
أى حقیقتها، و غرض الحکمه الإلهیّه من وجودها فعملوا فیها على حسب علمهم إذا نظر الناس إلى ظاهرها من زینتها و قیناتها.

الثانیه: و اشتغلوا بآجلها
و هو ما جعله اللّه نصب أعینهم غرضا مقصودا منها ثمره للاستعداد بها و هو ثواب اللّه و رضوانه إذا اشتغل الناس بعاجلها و حاضر لذّاتها.

الثالثه: فأماتوا منها ما خشوا أن یمیتهم
و هو نفوسهم الأمّاره بالسوء الّتى یخشى من غلبتها و استیلائها على العقل موته و هلاکه فی الآخره، و یحتمل أن یرید بما أماتوه منها قیناتها استعاره. فکأنّهم لمّا رفضوها و لم یلتفتوا إلیها قد أماتوا و لم یبق لها حیاه عندهم.

الرابعه: و ترکوا منها ما علموا أنّه سیترکهم.
و هو زینتها و قیناتها التارکه لهم بالموت عنها. و- من- فی الموضعین لبیان الجنس.

الخامسه: و رأوا استکثار غیرهم منها استقلالا- و درکها لها فوتا
أى استقلالا من الخیر الباقى و فوتا له إذ کان درکها و الاستکثار بها سببا لذلک.

السادسه: أعداء ما سالم الناس
و هى الدنیا، و سلم ما عادى الناس و هى الآخره.

الثامنه: بهم علم الکتاب.
لحفظهم إیّاه و تفقّههم له و إفادتهم به، و به علموالاشتهارهم به عند الناس.

التاسعه: و بهم قام الکتاب
أى صارت أحکامه قائمه فی الخلق معمولا بها، و به قاموا: أى بأوامره و نواهیه و بما ینبغی له. و یحتمل أن یرید أنّ قیامهم فی معاشهم و معادهم ببرکته.

العاشره لا یرون مرجوّا فوق ما یرجون
من ثواب اللّه، و لا یخافون مخوفا فوق ما یخافون من عذاب اللّه و الحجب عنه. و ذلک لعلمهم بالمرجوّ و المخوف هناک.

مطابق با حکمت ۴۳۲ نسخه صبحی صالح

ترجمه فارسی شرح ابن‏ میثم

۴۰۷- امام (ع) فرمود: إِنَّ أَوْلِیَاءَ اللَّهِ هُمُ الَّذِینَ نَظَرُوا إِلَى بَاطِنِ الدُّنْیَا- إِذَا نَظَرَ النَّاسُ إِلَى ظَاهِرِهَا- وَ اشْتَغَلُوا بِآجِلِهَا إِذَا اشْتَغَلَ النَّاسُ بِعَاجِلِهَا- فَأَمَاتُوا مِنْهَا مَا خَشُوا أَنْ یُمِیتَهُمْ- وَ تَرَکُوا مِنْهَا مَا عَلِمُوا أَنَّهُ سَیَتْرُکُهُمْ- وَ رَأَوُا اسْتِکْثَارَ غَیْرِهِمْ مِنْهَا اسْتِقْلَالًا- وَ دَرَکَهُمْ لَهَا فَوْتاً- أَعْدَاءُ مَا سَالَمَ النَّاسُ وَ سَلْمُ مَا عَادَى النَّاسُ- بِهِمْ عُلِمَ الْکِتَابُ وَ بِهِ عَلِمُوا- وَ بِهِمْ قَامَ الْکِتَابُ وَ هُمْ بِهِ قَامُوا- لَا یَرَوْنَ مَرْجُوّاً فَوْقَ مَا یَرْجُونَ- وَ لَا مَخُوفاً فَوْقَ مَا یَخَافُونَ

ترجمه

«دوستان خدا کسانى هستند که به باطن دنیا نگاه کنند، آن گاه که مردم به ظاهر آن مى‏ نگرند و به پایان آن بپردازند، وقتى که مردم به وضع حاضر آن مشغولند، پس نابود مى‏ سازند آنچه را که مى‏ ترسند آنها را نابود سازد، و ترک مى‏ کنند آنچه را که مى‏ دانند آنها را ترک خواهد کرد، و مى‏ بینند که بهره ‏بردارى فراوان دیگران از دنیا، کم بهره بردن است و دریافتن دنیا توسط ایشان، از دست دادن آخرت است، آنان با آنچه مردم در صلحند دشمن، و با آنچه مردم با آن دشمنند در صلح مى‏ باشند. به وسیله ایشان کتاب آسمانى شناخته شده و به وسیله کتاب آنها شناخته شدند، و به وسیله آنها کتاب پایدار، و به وسیله کتاب آنها جاودانه شدند، امیدى بالاتر از امیدشان و ترسى بیشتر از ترس ایشان قابل تصوّر نیست».

شرح

امام (ع) دوستان خدا را به وسیله ده صفت مشخّص کرده است:

۱- آنان به باطن و حقیقت دنیا و هدف حکمت الهى از پیدایش دنیا مى‏نگرند و در نتیجه مطابق آگاهى خود عمل مى‏کنند، در موقعى که مردم به ظاهر آن یعنى به آرایش و اندوخته‏هاى دنیا توجّه دارند.

۲- و به پایان دنیا مشغولند یعنى آنچه را که خداوند مقابل چشمشان، به عنوان هدف اصلى و نتیجه آمادگى از دنیا قرار داده است که همان اجر و مزد و خوشنودى خدا مى ‏باشد، آن گاه که مردم به وضع حاضر و لذّات موجود دنیا سرگرمند.

۳- آنچه را که از دنیا ممکن بود باعث نابودى آنها شود، آنها نابود ساخته ‏اند، یعنى نفس امّاره‏اى را که مى‏ترسیدند بر آنها غلبه کرده و بر عقلشان چیره شود و در نتیجه باعث مرگ و نابودى آنها در آخرت گردد. و احتمال دارد که مقصود- به صورت استعاره- همان اندوخته‏ هاى دنیا باشد که باعث نابودى انسان مى‏ گردند، و گویى از آن جهت که آنان دنیا را ترک کرده و به آن توجّهى ندارند، دنیا در نزد آنها مرده و فراموش شده است.

۴- و ترک مى‏کنند از دنیا آنچه را که مى‏دانند سرانجام آنها را ترک خواهد کرد، یعنى همان زیب و زیور دنیا که با مردن ایشان آنها را ترک خواهد گفت. من در هر دو مورد براى بیان جنس است.

۵- بهره فراوان دیگران را از دنیا کم بهرگى، و دریافت آنها را از دنیا، از دست دادن مى‏ دانند، یعنى کم بهرگى از خیر آخرت و از دست دادن آن، از آن رو که دریافت دنیا و بهره زیاد از آن چنین نتیجه ‏اى را دارد.

۶- با آنچه مردم سازش دارند، یعنى با دنیا، دشمن، و با آنچه مردم آن را دشمن مى‏ دارند یعنى آخرت، در صلح و سازشند.

۷ و ۸- به وسیله ایشان کتاب دانسته شد، چون ایشان کتاب را پاسدارى و تفقّه مى ‏کنند و به دیگران مى‏آموزند، و به وسیله کتاب ایشان شناخته شدند به‏ دلیل شهرتشان به وسیله آن در نزد مردم.

۹- وسیله آنها کتاب پایدار ماند، یعنى احکام کتاب در بین مردم برقرار ماند و مردم به آن احکام عمل کردند، و همچنین به وسیله کتاب آنها جاودانه شدند یعنى با اجراى اوامر، و نواهى و آنچه سزاوار ایشان بود. و احتمال دارد که مقصود استوارى ایشان در امر معاش و معاد به برکت قرآن باشد.

۱۰- امیدى بالاتر از امیدى که به پاداش الهى دارند، و خوفى بالاتر از خوفى که از عذاب خدا و دورى از او دارند، وجود ندارد از آن رو که اینان یقین به آن امید و ترس در آن عالم دارند.

ترجمه‏ شرح‏ نهج‏ البلاغه(ابن‏ میثم)، ج۵ // قربانعلی  محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده

 

بازدیدها: ۳۱

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره ۴۰۶ متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن میثم)اقسام روزی

شرح ابن‏ میثم

۴۰۶- و قال علیه السّلام: الرِّزْقُ رِزْقَانِ طَالِبٌ وَ مَطْلُوبٌ- فَمَنْ طَلَبَ الدُّنْیَا طَلَبَهُ الْمَوْتُ حَتَّى یُخْرِجَهُ عَنْهَا- وَ مَنْ طَلَبَ الْآخِرَهَ طَلَبَتْهُ الدُّنْیَا حَتَّى یَسْتَوْفِیَ مِنْهَا رِزْقَهُ مِنْهَا

المعنى

استعار للرزق وصف الطالب باعتبار أنّه لا بدّ من وصوله فهو کالطالب لصاحبه.و نفّر عن طلب الدنیا بما یلزمها من الغایه المقدّره و هى الموت فکأنّه طالب للمرء لغایه إخراجه من الدنیا بسبب طلبه لها، و رغّب فی طلب الآخره بما یلزمه من طلب الدنیا و أهلها لمن انقطع عنها حتّى یصل إلیه رزقه منها و هو محمود. و قد بیّنا فیما سلف وجه إقبال الناس على من ینقطع عنهم.

مطابق با حکمت ۴۳۱ نسخه صبحی صالح

ترجمه فارسی شرح ابن‏ میثم

۴۰۶- امام (ع) فرمود:الرِّزْقُ رِزْقَانِ طَالِبٌ وَ مَطْلُوبٌ- فَمَنْ طَلَبَ الدُّنْیَا طَلَبَهُ الْمَوْتُ حَتَّى یُخْرِجَهُ عَنْهَا- وَ مَنْ طَلَبَ الْآخِرَهَ طَلَبَتْهُ الدُّنْیَا حَتَّى یَسْتَوْفِیَ رِزْقَهُ مِنْهَا

ترجمه

«روزى دو قسم است: یکى آن که در پى تو است و دیگرى آن که تو در پى آنى، پس کسى که خواهان دنیاست مرگ او را مى‏ طلبد تا از دنیا ببردش، و کسى که طالب آخرت است دنیا او را مى‏ طلبد تا وى از آن روزى خود را کامل ببرد».

شرح

امام (ع) صفت طالب را براى روزى از آن رو استعاره آورده است که روزى همچون کسى که در پى صاحبش در آید ناگزیر به او مى‏ رسد. و از طلب دنیا به دلیل نتیجه مقدّرى که در پى دارد، یعنى مرگ، بر حذر داشته است به طورى که گویى مرگ شخص را دنبال مى‏ کند تا او را از دنیا بیرون سازد، آن هم به خاطر آن‏ که خود شخص، دنیا را مى‏ جوید، و وادار به رفتن در پى آخرت نموده است به دلیل این که لازمه طلب آخرت آن است که دنیا و اهل دنیا در پى کسى مى‏ روند که از دنیا بریده است تا آنجا که روزى وى از دنیا مى‏ رسد، و این کارى است پسندیده، و ما در گذشته دلیل اقبال مردم را بر کسى که از ایشان بریده است بروشنى بیان کردیم.

ترجمه‏ شرح‏ نهج‏ البلاغه(ابن‏ میثم)، ج۵ // قربانعلی  محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده

بازدیدها: ۱۵

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره ۴۰۴ متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن میثم)بزرگترین حسرت

شرح ابن‏ میثم

۴۰۴- و قال علیه السّلام: إِنَّ أَعْظَمَ الْحَسَرَاتِ یَوْمَ الْقِیَامَهِ- حَسْرَهُ رَجُلٍ کَسَبَ مَالًا فِی غَیْرِ طَاعَهِ اللَّهِ- فَوَرَّثَهُ رَجُلًافَوَرِثَهُ رَجُلٌ فَأَنْفَقَهُ فِی طَاعَهِ اللَّهِ سُبْحَانَهُ- فَدَخَلَ بِهِ الْجَنَّهَ وَ دَخَلَ الْأَوَّلُ بِهِ النَّارَ

المعنى

غرض الکلمه الجذب عن الکسب الحرام، و ادّخار المال و التنفیر عنه بما ذکر.
و قوله: أعظم الحسرات.لا یقتضى أن یکون کلّ ما هو أعظمها. و إنّما کان ذلک حسره عظیمه لعدم منفعته بالمال فی الدنیا، و عذابه فی الآخره، و مشاهدته لانتفاع الغیر به هناک.

مطابق با حکمت ۴۲۹ نسخه صبحی صالح

ترجمه فارسی شرح ابن‏ میثم

۴۰۴- امام (ع) فرمود: إِنَّ أَعْظَمَ الْحَسَرَاتِ یَوْمَ الْقِیَامَهِ- حَسْرَهُ رَجُلٍ کَسَبَ مَالًا فِی غَیْرِ طَاعَهِ اللَّهِ- فَوَرِثَهُ رَجُلٌ فَأَنْفَقَهُ فِی طَاعَهِ اللَّهِ سُبْحَانَهُ- فَدَخَلَ بِهِ الْجَنَّهَ وَ دَخَلَ الْأَوَّلُ بِهِ النَّارَ

ترجمه

«بزرگترین حسرتها در روز قیامت، حسرت آن کسى است که مالى را از راه حرام به دست آورده، و کسى آن را از وى به ارث برده و در راه بندگى خدا صرف کرده باشد و بدان سبب وارد بهشت گردد، امّا او که خود فراهم آورنده مال بوده است وارد جهنم شود.»

شرح

هدف از این سخن برحذر داشتن از کسب حرام و اندوختن مال و زنهار از آن است به دلیلى که ذکر کرده است.
و عبارت اعظم الحسرات نمى ‏رساند که این حسرت از تمامى حسرتها بزرگتر است، بلکه این حسرتى بزرگ است از آن جهت که در دنیا از مال سودى نبرده و در آخرت دچار عذاب آن بوده و از طرفى مى ‏بیند دیگرى در آخرت از آن مال سود مى‏ برد.

ترجمه‏ شرح‏ نهج‏ البلاغه(ابن‏ میثم)، ج۵ // قربانعلی  محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده

 

بازدیدها: ۲۷

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره ۴۰۳ متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن میثم)عید

شرح ابن‏ میثم

۴۰۳- و قال علیه السّلام فى بعض الأعیاد: إِنَّمَا هُوَ عِیدٌ لِمَنْ قَبِلَ اللَّهُ صِیَامَهُ وَ شَکَرَ قِیَامَهُ- وَ کُلُّ یَوْمٍ لَا یُعْصَى اللَّهُ فِیهِ فَهُوَ یَوْمُ عِیدٌ

المعنى

غرض الکلمه الجذب إلى عباده اللّه و طاعته، و کسر النفوس عن الفرح بما لیس للّه فیه نصیب سواء کان زمانا أو مکانا أو غیرهما. و لمّا کان العید عباره عن یوم تسرّ فیه الناس و تفرح فیه فکلّ یوم لا یعصى اللّه فیه فهو أولى بالفرح و السرور فیه و أن یسمّى عید از فی عرف أولیاء اللّه و الطالبین لما عنده.

مطابق با حکمت ۴۲۸ نسخه صبحی صالح

ترجمه فارسی شرح ابن‏ میثم

۴۰۳- امام (ع) در یکى از عیدها فرمود: إِنَّمَا هُوَ عِیدٌ لِمَنْ قَبِلَ اللَّهُ صِیَامَهُ وَ شَکَرَ قِیَامَهُ- وَ کُلُّ یَوْمٍ لَا یُعْصَى اللَّهُ فِیهِ فَهُوَ عِیدٌ

ترجمه

«امروز براى کسى عید است که خداوند روزه ‏اش را قبول کرده و به نمازش پاداش داده است، و هر روز که در آن روز معصیت خدا را نکنند، آن روز عید است».

شرح

هدف از این سخن، جلب مردم به عبادت و اطاعت خدا و در هم شکستن نفوس است از خرسند بودن بدانچه که خداى را در آن سهمى نباشد. چه از نظر زمان، یا مکان و یا جز اینها باشد. و چون عید عبارت از روزى است که مردم در آن روز شاد و مسرورند، پس هر روزى که در آن روز معصیت خدا نشود، آن روز شایسته ‏تر به شادمانى است و در عرف اولیاى خدا و طالبان نعمتهاى او، آن روز عید نامیده مى‏شود.

ترجمه‏ شرح‏ نهج‏ البلاغه(ابن‏ میثم)، ج۵ // قربانعلی  محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده

 

بازدیدها: ۳۸

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره ۴۰۲ متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن میثم)شکایت

شرح ابن‏ میثم

۴۰۲- و قال علیه السّلام: مَنْ شَکَا الْحَاجَهَ إِلَى مُؤْمِنٍ فَکَأَنَّهُ شَکَاهَا إِلَى اللَّهِ- وَ مَنْ شَکَاهَا إِلَى کَافِرٍ فَکَأَنَّمَا شَکَا اللَّهَ

المعنى

شکایه المؤمن إلى المؤمن شکایه فی موضعها. إذ کانت ثمره الشکایه المعاونه على دفع الأمر المشکوّ منه. و المؤمن شأنه ذلک، بخلاف الشکایه إلى الکافر. و رغّب فی الأوّل بتشبیهها بالشکایه إلى اللّه، و وجه الشبه أنّ المؤمن کالصدیق للّه فإذا شکى المؤمن إلیه أمرا من اللّه فکأنّه جعله وسیله إلى اللّه فی شکواه فأشبه الشکوى إلیه.
و نفّر عن الثانیه بتشبیه ها بشکوى اللّه، و وجه الشبه أنّ الکافر عدّو اللّه فمن شکى إلیه أمرا فکأنّما شکى من اللّه إلى عدوّه.

مطابق با حکمت ۴۲۷ نسخه صبحی صالح

ترجمه فارسی شرح ابن‏ میثم

۴۰۲- امام (ع) فرمود: مَنْ شَکَا الْحَاجَهَ إِلَى مُؤْمِنٍ فَکَأَنَّهُ شَکَاهَا إِلَى اللَّهِ- وَ مَنْ شَکَاهَا إِلَى کَافِرٍ فَکَأَنَّمَا شَکَا اللَّهَ

ترجمه

«هر کس از داشتن نیازى به نزد مؤمنى شکوه کند، چنان است که شکوه آن را به خدا نموده است و هر کس نزد کافرى گله کند، مثل آن است که از خدا گله کرده است».

شرح

گله مؤمن به مؤمن، کار بجایى است، زیرا نتیجه گله، کمک آن مؤمن است بر رفع گرفتارى مورد نظر. و از مؤمن همین انتظار است بر خلاف گله کردن نزد کافر. امام (ع) به مورد اوّل ترغیب فرموده است با تشبیه کردن شکوه نزد مؤمن به شکوه نزد خدا، و وجه شبه آن است که مؤمن به منزله دوست خداست پس اگر در کارى که مربوط به خداست به او شکایت شود، مثل آن است که او را واسطه برآوردن گرفتارى خود نزد خدا قرار داده است، پس شکوه به مؤمن نظیر شکوه به خدا مى‏ باشد.
و از مورد دوم برحذر داشته است با تشبیه نمودن آن به شکایت از خدا، وجه شبه آن است که کافر دشمن خداست، پس هر کس که نزد او شکوه مى‏کند مثل آن است که از خدا نزد دشمنش شکایت برده است.

ترجمه‏ شرح‏ نهج‏ البلاغه(ابن‏ میثم)، ج۵ // قربانعلی  محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده

 

بازدیدها: ۱۰

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره ۴۰۱ متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن میثم)سلامت وثروت

شرح ابن‏ میثم

۴۰۱- و قال علیه السّلام: لَا یَنْبَغِی لِلْعَبْدِ أَنْ یَثِقَ بِخَصْلَتَیْنِ الْعَافِیَهِ وَ الْغِنَى- بَیْنَا تَرَاهُ مُعَافًى إِذْ سَقِمَ وَ بَیْنَا تَرَاهُ غَنِیّاً إِذِ افْتَقَرَ

المعنى

نهى عن الوثوق بالخصلتین المذکورتین لکونهما مع ما یقابلهما من السقم و الفقر امورا غیر مقدوره للعبد و لا معلومه الأسباب و هى فی معرض التعاقب فالوثوق بما کان کذلک جهل فلا ینبغی أن یثق بالخصلتین المذکورتین.

مطابق با حکمت ۴۲۶ نسخه صبحی صالح

ترجمه فارسی شرح ابن‏ میثم

۴۰۱- امام (ع) فرمود: لَا یَنْبَغِی لِلْعَبْدِ أَنْ یَثِقَ بِخَصْلَتَیْنِ الْعَافِیَهِ وَ الْغِنَى- بَیْنَا تَرَاهُ مُعَافًى إِذْ سَقِمَ وَ بَیْنَا تَرَاهُ غَنِیّاً إِذِ افْتَقَرَ

ترجمه

«سزاوار بنده ‏اى نیست که به دو چیز پشت گرم باشد: تندرستى و مالدارى، زیرا در همان میان که او را تندرست مى ‏بینى ناگهان بیمار، و در آن بین که وى را مالدار مى ‏بینى ناگهان تنگدست مى‏ شود.»

شرح

امام (ع) از اعتماد به دو خصلت یاد شده نهى فرموده است، از آن جهت که آن دو با نقطه مقابلشان یعنى بیمارى و تنگدستى، در اختیار بنده نیستند و عوامل و اسباب آنها نیز نامعلوم است. بنا بر این همواره احتمال در پى آمدن یکى پس از دیگرى هست. پس اطمینان به چیزى که این طور است از نادانى است. و سزاوار نیست که به این دو فضیلت انسان پشت گرم باشد.

ترجمه‏ شرح‏ نهج‏ البلاغه(ابن‏ میثم)، ج۵ // قربانعلی  محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده

 

بازدیدها: ۱۶

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره ۳۹۸ متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن میثم)

شرح ابن‏ میثم

۳۹۸- و قال علیه السّلام: مَنْ أَصْلَحَ سَرِیرَتَهُ أَصْلَحَ اللَّهُ عَلَانِیَتَهُ- وَ مَنْ عَمِلَ لِدِینِهِ کَفَاهُ اللَّهُ أَمْرَ دُنْیَاهُ- وَ مَنْ أَحْسَنَ فِیمَا بَیْنَهُ وَ بَیْنَ اللَّهِ- أَحْسَنَ اللَّهُ مَا بَیْنَهُ وَ بَیْنَ النَّاسِ

المعنى

فصلاح باطن الإنسان و سرّه بالأخلاق الفاضله معدّ لإفاضه اللّه علیه صلاح أقواله و أفعاله الظاهره لأنّها کالثمرات للباطن، و کذلک عمل الإنسان لدینه و إقامته لحدود اللّه معدّ لصلاح حاله فی معاشه و مهیّى‏ء لعواطف الخلق علیه لاشتغاله باللّه عن‏ مجاذبتهم للدنیا. و فی معناه الکلمه الثالثه فإنّ إخلاص العبودیه للّه و إصلاح معاملته قاطع عن محبّه الدنیا و الحرص علیها الّذى هو سبب الفساد بین الناس فکان معدّا لرفع الفساد و دفعه.

مطابق با حکمت ۴۲۳ نسخه صبحی صالح

ترجمه فارسی شرح ابن‏ میثم

۳۹۸- امام (ع) فرمود: وَ قَالَ ع: مَنْ أَصْلَحَ سَرِیرَتَهُ أَصْلَحَ اللَّهُ عَلَانِیَتَهُ- وَ مَنْ عَمِلَ لِدِینِهِ کَفَاهُ اللَّهُ أَمْرَ دُنْیَاهُ- وَ مَنْ أَحْسَنَ فِیمَا بَیْنَهُ وَ بَیْنَ اللَّهِ- کَفَاهُ اللَّهُ مَا بَیْنَهُ وَ بَیْنَ النَّاسِ

ترجمه

«هر کس باطن خود را اصلاح کند، خداوند ظاهر او را بیاراید، و هر کس براى دینش کار کند، خداوند دنیاى او را کفایت کند، و هر کس ما بین خود و خدا را نیکو گرداند، خداوند بین او و مردم را نیکو سازد.»

شرح

آراستن باطن و درون انسان به وسیله اخلاق خوب زمینه است براى آن که خداوند گفتار و رفتار ظاهرى او را به لطف خود اصلاح کند، زیرا آراستگى ظاهر به منزله نتایج آرایش باطن است، و همچنین عمل انسان به خاطر دین و برپا داشتن حدود الهى زمینه است براى اصلاح حال او در زندگى دنیوى‏اش و انگیزه‏اى است براى توجّه مردم نسبت به او، چون او به جاى این که مثل آنها شیفته دنیا گردد به خدا توجّه دارد. و جمله سومى نیز همین معنى را دارد، زیرا که خالص ساختن بندگى براى خدا و نیکو ساختن رفتار خود باعث بریدن از محبّت و حرص بر دنیایى است که باعث برهم زدن و فساد ما بین مردم است و در نتیجه زمینه براى از بین بردن و برطرف ساختن این فساد فراهم خواهد بود.

ترجمه‏ شرح‏ نهج‏ البلاغه(ابن‏ میثم)، ج۵ // قربانعلی  محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده

 

بازدیدها: ۱۸

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره ۳۹۵ متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن میثم)چشم جرانی

شرح ابن‏ میثم

۳۹۵- و روى أنه علیه السّلام کان جالسا فى أصحابه، فمرت بهم امراه جمیله فرمقها القوم بأبصارهم فقال علیه السّلام: إِنَّ أَبْصَارَ هَذِهِ الْفُحُولِ طَوَامِحُ وَ إِنَّ ذَلِکَ سَبَبُ هِبَابِهَا- فَإِذَا نَظَرَ أَحَدُکُمْ إِلَى امْرَأَهٍ تُعْجِبُهُ فَلْیُلَامِسْ أَهْلَهُ- فَإِنَّمَا هِیَ امْرَأَهٌ کَامْرَأَتِهِ فقال رجل من الخوارج «قاتله اللّه کافرا ما أفقهه «فوثب القوم لیقتلوه، فقال علیه السّلام: رُوَیْداً إِنَّمَا هُوَ سَبٌّ بِسَبٍّ أَوْ عَفْوٌ عَنْ ذَنْبٍ

اللغه

الرمق: النظر. و طموح البصر: ارتفاعه و الهبیب و الهباب: صوت التیس عند هیاجه و طلبه للشاه.

المعنى

و استعار الفحول لهم، و لفظ الهباب لطلبهم للنکاح. و أرشدهم إلى الخلاص من فتنه النظر بملامسه الأهل. و رغّب فی ذلک بضمیر صغراه قوله: فإنّما هى امرأه کامرأه: أى فإنّما أهل الرجل امرأه تشبه المرأه المرئیّه، و تقدیر الکبرى: و کلّ من یشبهها ففیه عوض منها. و إنّما أطلق الخارجیّ لفظ الکافر علیه لأنّه علیه السّلام عند الخوارج مخطئ و کلّ خطیئه عندهم کفر.
و قوله: إنّما هو سبّ. مقتضى فضیله العدل.

مطابق با حکمت ۴۲۰ نسخه صبحی صالح

ترجمه فارسی شرح ابن‏ میثم

۳۹۵- آورده ‏اند که امام (ع) در میان جمعى از یاران خود نشسته بود، زنى زیبارو از آنجا گذشت، اصحاب بر او چشم دوختند، امام (ع) فرمود: إِنَّ أَبْصَارَ هَذِهِ الْفُحُولِ طَوَامِحُ وَ إِنَّ ذَلِکَ سَبَبُ هِبَابِهَا- فَإِذَا نَظَرَ أَحَدُکُمْ إِلَى امْرَأَهٍ تُعْجِبُهُ فَلْیُلَامِسْ أَهْلَهُ فَإِنَّمَا هِیَ امْرَأَهٌ کَامْرَأَتِهِ فَقَالَ رَجُلٌ مِنَ الْخَوَارِجِ- قَاتَلَهُ اللَّهُ کَافِراً مَا أَفْقَهَهُ- فَوَثَبَ الْقَوْمُ لِیَقْتُلُوهُ- فَقَالَ ع رُوَیْداً إِنَّمَا هُوَ سَبٌّ بِسَبٍّ أَوْ عَفْوٌ عَنْ ذَنْبٍ

لغات

رمق: نگاه کردن طموح البصر: بالا نگاه کردن هبیب، الهباب: صداى قوچ موقع هیجان شهوت و طلبیدن میش

ترجمه

«دیدگان این مردها به هوا دوخته شده و این گونه نگاه باعث هیجان و انگیزش شهوت و خوشى است پس هر گاه کسى از شما به زنى که خوش مى ‏آیدش نگاه کرد باید با همسر خود آمیزش کند که او زنى مانند وى است» پس مردى از خوارج گفت: خدا او را بکشد چه قدر داناست اصحاب از جا برخاستند تا او را بکشند. امام (ع) فرمود: «او را مهلت دهید به جاى دشنام باید دشنام داد یا از گناهش گذشت».

شرح

کلمه: فحول را براى آن افراد استعاره آورده است، و هم چنین، کلمه: هباب را براى میل آنها به آمیزش استعاره آورده است.
امام (ع) آنان را به رهایى از فتنه آن نگاه، وسیله آمیزش با همسران راهنمایى کرده است، و بر این عمل وسیله قیاس مضمرى ترغیب کرده است که صغراى آن عبارت: فانّما هى امرأه کامرأه، است، یعنى همسر آن مرد زنى است‏نظیر آن زنى که دیده است، و کبراى مقدّر آن نیز چنین است: و هر کسى که شبیه آن زن باشد، جاى آن را مى‏ گیرد.

امّا آن مرد خارجى که لفظ کافر را بر امام (ع) اطلاق کرده است براى این است که امام (ع) از نظر خوارج خطاکار است و هر خطاکارى کافر است.
عبارت: انّما هو سبّ… بنا بر اساس فضیلت عدالت است.

ترجمه‏ شرح‏ نهج‏ البلاغه(ابن‏ میثم)، ج۵ // قربانعلی  محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده

 

بازدیدها: ۳۸

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره ۳۹۴ متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن میثم)وصف فرزند آدم

شرح ابن‏ میثم

۳۹۴- و قال علیه السّلام: مِسْکِینٌ ابْنُ آدَمَ- مَکْتُومُ الْأَجَلِ مَکْنُونُ الْعِلَلِ- مَحْفُوظُ الْعَمَلِ تُؤْلِمُهُ الْبَقَّهُ- وَ تَقْتُلُهُ الشَّرْقَهُ وَ تُنْتِنُهُ الْعَرْقَهُ

المعنى

ذکر کونه مسکینا و بیّن ذلک بضمیر عدّد فیه وجوه المسکنه و الضعف صغراه قوله: مکتوم الأجل. إلى آخره و هى ظاهره، و تقدیر کبراه: و کلّ من کان کذلک فهو مسکین. و مسکین خبر المبتدأ قدّم علیه لأنّ ذکره أهمّ، و حذف تنوینه تخفیفا. و غرض الکلام کسر النفوس من سوره الکبر و العجب و الفخر و أمثالها عن الرذائل.

مطابق با حکمت ۴۱۹ نسخه صبحی صالح

ترجمه فارسی شرح ابن‏ میثم

۳۹۴- امام (ع) فرمود: مِسْکِینٌ ابْنُ آدَمَ- مَکْتُومُ الْأَجَلِ مَکْنُونُ الْعِلَلِ- مَحْفُوظُ الْعَمَلِ تُؤْلِمُهُ الْبَقَّهُ- وَ تَقْتُلُهُ الشَّرْقَهُ وَ تُنْتِنُهُ الْعَرْقَهُ

ترجمه

«بیچاره فرزند آدم، اجلش پنهان، و بیماریهایش پوشیده و عملش محفوظ است. پشه‏ اى او را مى‏ رنجاند، و آب در گلو گرفتن وى را مى‏ کشد، و عرقى بد بویش مى‏ کند.»

شرح

امام (ع) آدمیزاده را بیچاره نامیده و با قیاس مضمرى که دلایل بیچارگى و ناتوانى او را بر شمرده، مطلب را توضیح داده است، صغراى قیاس، عبارت مکتوم الاجل… است که معناى آن نیز روشن است، و کبراى مقدّر آن چنین است: و هر کس چنین باشد، پس او بیچاره است. کلمه مسکین خبر مقدم بر مبتدا است چون داراى اهمیّت است، و تنوین آن به خاطر تخفیف حذف شده است. 
و هدف از این سخن شکستن حالت خودخواهى و خودبینى و برترى جویى نفس از این دست رذایل اخلاقى است.

ترجمه‏ شرح‏ نهج‏ البلاغه(ابن‏ میثم)، ج۵ // قربانعلی  محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده

بازدیدها: ۸۳

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره ۳۹۲ متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن میثم)معنای استغفار

شرح ابن‏ میثم

۳۹۲- و قال علیه السّلام لقائل قال بحضرته «أستغفر اللّه»: ثَکِلَتْکَ أُمُّکَ أَ تَدْرِی مَا الِاسْتِغْفَارُ- الِاسْتِغْفَارُ دَرَجَهُ الْعِلِّیِّینَ- وَ هُوَ اسْمٌ وَاقِعٌ عَلَى سِتَّهِ مَعَانٍ- أَوَّلُهَا النَّدَمُ عَلَى مَا مَضَى- وَ الثَّانِی الْعَزْمُ عَلَى تَرْکِ الْعَوْدِ إِلَیْهِ أَبَداً- وَ الثَّالِثُ أَنْ تُؤَدِّیَ إِلَى الْمَخْلُوقِینَ حُقُوقَهُمْ- حَتَّى تَلْقَى اللَّهَ أَمْلَسَ لَیْسَ عَلَیْکَ‏ تَبِعَهٌ- وَ الرَّابِعُ أَنْ تَعْمِدَ إِلَى کُلِّ فَرِیضَهٍ عَلَیْکَ- ضَیَّعْتَهَا فَتُؤَدِّیَ حَقَّهَا- وَ الْخَامِسُ أَنْ تَعْمِدَ إِلَى اللَّحْمِ الَّذِی نَبَتَ عَلَى السُّحْتِ- فَتُذِیبَهُ بِالْأَحْزَانِ حَتَّى تُلْصِقَ الْجِلْدَ بِالْعَظْمِ- وَ یَنْشَأَ بَیْنَهُمَا لَحْمٌ جَدِیدٌ- وَاَلسَّادِسُ أَنْ تُذِیقَ الْجِسْمَ أَلَمَ الطَّاعَهِ- کَمَا أَذَقْتَهُ حَلَاوَهَ الْمَعْصِیَهِ- فَعِنْدَ ذَلِکَ تَقُولُ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ

المعنى

أقول: ظاهر کلامه علیه السّلام یقتضى أنّ اسم الاستغفار الحقّ الّذی له درجه العلیّین و یستحقّها صاحبها به واقع على مجموع المعانی الستّه الّتی أشار إلیها و ذکرها لیتعرّف حقیقته منها. و یکون إراده هذا المعنى من لفظ الاستغفار بعرف جدید شرعىّ إذ مفهومه اللغویّ أنّه طلب المغفره، إلّا أنّه لمّا کان طلبها مشروطا بحصول المعانی المذکوره أطلق لفظ المشروط على الشرط و استعمله فیه، و یحتمل أن لا یکون غرضه تفسیر مهیّه الاستغفار بل الإشاره إلى شرائطه الّتی لا ینبغی إیقاعه من دونها و هى المعانی الستّه و یکون معنى قوله: أ تدرى ما الاستغفار: أى الاستغفار التامّ بشرایطه و أعرض عن مهیّه للعلم بها، و أشار إلى تمامه من الشرائط و قصد بالإشاره إلى صدق لفظه على شرائطه تأکید أنّه لا یتمّ بدونها حتّى کان مجموعها نفس حقیقه الاستغفار، و استعار لفظ الأملس لنقاء الصحیفه من الآثام.

مطابق با حکمت ۴۱۷ نسخه صبحی صالح

ترجمه فارسی شرح ابن‏ میثم

۳۹۲- امام (ع) فرمود: لِقَائِلٍ قَالَ بِحَضْرَتِهِ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ- ثَکِلَتْکَ أُمُّکَ أَ تَدْرِی مَا الِاسْتِغْفَارُ- الِاسْتِغْفَارُ دَرَجَهُ الْعِلِّیِّینَ- وَ هُوَ اسْمٌ وَاقِعٌ عَلَى سِتَّهِ مَعَانٍ-

أَوَّلُهَا النَّدَمُ عَلَى مَامَضَى-

وَ الثَّانِی الْعَزْمُ عَلَى تَرْکِ الْعَوْدِ إِلَیْهِ أَبَداً-

وَ الثَّالِثُ أَنْ تُؤَدِّیَ إِلَى الْمَخْلُوقِینَ حُقُوقَهُمْ- حَتَّى تَلْقَى اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَمْلَسَ لَیْسَ عَلَیْکَ تَبِعَهٌ-

وَ الرَّابِعُ أَنْ تَعْمِدَ إِلَى کُلِّ فَرِیضَهٍ عَلَیْکَ- ضَیَّعْتَهَا فَتُؤَدِّیَ حَقَّهَا-

وَ الْخَامِسُ أَنْ تَعْمِدَ إِلَى اللَّحْمِ الَّذِی نَبَتَ عَلَى السُّحْتِ- فَتُذِیبَهُ بِالْأَحْزَانِ حَتَّى تُلْصِقَ الْجِلْدَ بِالْعَظْمِ- وَ یَنْشَأَ بَیْنَهُمَا لَحْمٌ جَدِیدٌ-

وَ السَّادِسُ أَنْ تُذِیقَ الْجِسْمَ أَلَمَ الطَّاعَهِ- کَمَا أَذَقْتَهُ حَلَاوَهَ الْمَعْصِیَهِ- فَعِنْدَ ذَلِکَ تَقُولُ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ

ترجمه

«مادرت به سوکت بنشیند، آیا مى‏ دانى استغفار چیست استغفار مقام گروهى بلند مرتبه است و آن نامى است که شش معنى دارد:

اوّل پشیمانى از گناه گذشته

دوم تصمیم بر ترک گناه براى همیشه،

سوم آن که حقوق مردم را بدهى تا خدا را با پاکى بدون هیچ زیان و گناه ملاقات کنى،

چهارم آن که قصد کنى هر چه بر تو واجب بوده و تو از دست داده ‏اى، حق آن را به جا آورى،

پنجم آن که تصمیم بگیرى گوشتى را که از حرام [در تنت‏] روییده با تحمّل غم و اندوه بگدازى تا پوستت به استخوان بچسبد و گوشت تازه‏اى [بر تنت‏] بروید،

ششم این که رنج عبادت را بر تنت بچشانى همان طورى که شیرینى معصیت را به آن چشانده‏اى، پس آن گاه مى‏ گویى: استغفر اللّه «از خداوند طلب آمرزش مى ‏کنم».

شرح

ظاهر سخن امام (ع) مقتضى آن است که کلمه استغفار به معنى واقعى، مقام بلند مرتبگانى است که شایستگى تصاحب آن را دارند، این کلمه داراى شش معنایى است که امام (ع) بدانها اشاره فرموده و آنها را نام برده تا حقیقت آن شناخته شود. و این معناى استغفار در عرف جدید شرعى است اگر نه معنى لغوى آن طلب آمرزش است. جز این که طلب مغفرت مشروط به شرایطى است که ذکر شد، و لفظ مشروط در اینجا بر شرط اطلاق شده است. و احتمال مى‏رود که هدف امام (ع) تفسیر واقعیت استغفار نبوده بلکه اشاره بر شرایط آن باشد که بدون آنها استغفار سزاوار نیست، و آن شرایط شش تاست.

و معناى عبارت «أ تدرى ما الاستغفار» یعنى: استغفار با شرایط کامل، وبه دلیل این که ماهیت استغفار روشن بوده است از آن خوددارى کرده است. و امام (ع) بر تمامیت آن وسیله شرایط اشاره نموده و قصدش از اشاره بر این که لفظ استغفار بر شرایطش صدق مى‏کند، تأکید بر این مطلب است که استغفار بدون آنها ناتمام است تا آنجا که مجموع آنها حقیقت استغفار مى‏ باشد. 
کلمه «أملس» را براى پاکى نامه اعمال از گناهان استعاره آورده است.

ترجمه‏ شرح‏ نهج‏ البلاغه(ابن‏ میثم)، ج۵ // قربانعلی  محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده

بازدیدها: ۶۶

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره ۳۹۰ متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن میثم)وصف دنیا

شرح ابن‏ میثم

۳۹۰- و قال علیه السّلام فى صفه الدنیا: تَغُرُّ وَ تَضُرُّ وَ تَمُرُّ- إِنَّ اللَّهَ نفّر عنها بثلاثه ضمایر:تَعَالَى لَمْ یَرْضَهَا ثَوَاباً لِأَوْلِیَائِهِ- وَ لَا عِقَاباً لِأَعْدَائِهِ وَ إِنَّ أَهْلَ الدُّنْیَا کَرَکْبٍ- بَیْنَا هُمْ حَلُّوا إِذْ صَاحَ بِهِمْ سَائِقُهُمْ فَارْتَحَلُوا

أحدها: الدنیا تضرّ
أى بمحنتها، و تغرّ: أى بزنیتها. و تمرّ: أى بفراقها.
إذ من طبیعتها ذلک. و استعار لها وصف الإمرار باعتبار ما یستلزمه فراقها من ألم الجزع و الحزن کالمراره، و روى: و تمرّ- بفتح التاء- أى تذهب.

الثانی قوله: إنّ اللّه. إلى قوله: لأعدائه
إذ لو رضیها کذلک لأعطاها أولیاءه و حرّمها أعداءه.

الثالث: قوله: و إنّ أهل الدنیا. إلى آخره
فقوله: بیناهم. إلى آخره. فی تقدیر صفه لرکب: أى کرکب من شأنه کذا، و وجه الشبه بالرکب الّذی شأنه ذلک سرعه ارتحالهم إلى الآخره کسرعه ارتحال الرکب، و تقدیر الکبرى فی الضمیرین الأوّلین: و کلّما کان کذلک فینبغی أن یجتنب و لا یحرص على طلبه، و تقدیرها فی الثالث: و کلّما کان کذلک فینبغى أن یستعدّ فیه للرحیل و السفر.

مطابق با حکمت ۴۱۵ نسخه صبحی صالح

ترجمه فارسی شرح ابن‏ میثم

۳۹۰- امام (ع) فرمود: فِی صِفَهِ الدُّنْیَا: تَغُرُّ وَ تَضُرُّ وَ تَمُرُّ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى لَمْ یَرْضَهَا ثَوَاباً لِأَوْلِیَائِهِ- وَ لَا عِقَاباً لِأَعْدَائِهِ وَ إِنَّ أَهْلَ الدُّنْیَا کَرَکْبٍ بَیْنَا هُمْ حَلُّوا إِذْ صَاحَ سَائِقُهُمْ فَارْتَحَلُوا

لغت

اغمار جمع غمر: نادانان

ترجمه

«فریب مى‏دهد، و زیان مى‏رساند و تلخ مى‏گرداند و خداوند پاک نپسندید که دنیا را پاداش دوستان و کیفر دشمنان خود قرار دهد، و اهل دنیا مانند مسافرانى هستند که تا در منزل فرود آیند ناگهان جلودارشان فریاد «بار کنید» برآورد و آنان بى‏درنگ کوچ کنند».

شرح

امام (ع) از دنیا به وسیله سه قیاس مضمر برحذر داشته است:

۱- دنیا زیان مى‏رساند یعنى با غم و اندوهش. و فریب مى‏دهد، یعنى با آرایش و زینتش. و تلخ مى‏گرداند، یعنى با فراق و جدایى‏اش. زیرا که طبع دنیا چنین است. صفت امرار یعنى تلخ کردن را براى دنیا از آن رو استعاره آورده است که جدایى دنیا همانند تلخى باعث بى‏تابى و اندوه است، و بعضى، تمرّ به فتح تا روایت کرده‏اند به معنى تذهب [یعنى: گذر است‏].

۲- عبارت: إنّ اللّه… لاعدائه، از آن رو آمده که اگر خداوند دنیا را پسندیده بود، باید آن را به دوستان خود مى‏داد، و دشمنانش را از آن محروم مى‏ ساخت.

۳- سوّمین قیاس مضمر در عبارت: و إنّ اهل الدّنیا… است و جمله بیناهم… به منزله صفتى است براى رکب. یعنى همچون کاروانى که چنین و چنان است، و جهت تشبیه به کاروان و مسافران آن است که مانند کوچ مسافران، آنان نیز باید از دنیا بزودى کوچ کنند. و کبراى مقدّر در هر دو قیاس مضمر نخستین چنین است: و هر چه این طور باشد، سزاوار است که از آن اجتناب کرد و نباید در جستن آن کوشید.
و کبراى مقدّر قیاس سوّم نیز چنین است: و هر چه آن طور باشد شایسته است که انسان در آن براى کوچ و سفر آماده گردد.

بازدیدها: ۲۰

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره ۳۸۷ متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن میثم)گفتار وبیان

شرح ابن‏ میثم

۳۸۷- و قال علیه السّلام: لَا تَجْعَلَنَّ ذَرَبَ لِسَانِکَ عَلَى مَنْ أَنْطَقَکَ- وَ بَلَاغَهَ قَوْلِکَ عَلَى مَنْ سَدَّدَکَ‏

المعنى

ذرب اللسان: حدّته. و هو أدب یجرى مجرى المثل یضرب لمن یحصّل من إنسان علما و فائده فیستعین بها علیه کأن یتفاصح على من علّمه الفصاحه.

مطابق با حکمت ۴۱۱ نسخه صبحی صالح

ترجمه فارسی شرح ابن‏ میثم

۳۸۷- امام (ع) فرمود: لَا تَجْعَلَنَّ ذَرَبَ لِسَانِکَ عَلَى مَنْ أَنْطَقَکَ- وَ بَلَاغَهَ قَوْلِکَ عَلَى مَنْ سَدَّدَکَ

ترجمه

«دم تیز زبانت را به سوى کسى که تو را گویا کرده، و بلاغت گفتارت را به زیان آن که تو را به راه راست هدایت کرده است به کار مگیر.»

شرح

ذرب اللّسان: تیزى زبان. این یک جمله ادبى است که به منزله ضرب المثلى براى آن کسى است که از انسان علمى و فایده‏اى به دست مى‏آورد، و بعد از همان حربه به زیان وى استفاده مى‏کند مثل کسى که فصاحت را از شخص آموخته، و بعد با وى در فصاحت به مقابله برخیزد.

ترجمه‏ شرح‏ نهج‏ البلاغه(ابن‏ میثم)، ج۵ // قربانعلی  محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده

 

بازدیدها: ۶

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره ۳۸۵ متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن میثم)قلب

شرح ابن‏ میثم

۳۸۵- و قال علیه السّلام: الْقَلْبُ مُصْحَفُ الْبَصَرِ

المعنى

أراد بالقلب النفس أو الذهن، و استعار له لفظ المصحف باعتبار أنّ کلّ تصوّر فی الذهن أرید التعبیر عنه فلا بدّ أن یتصوّر حروف العباره عنه فی لوح الخیال و الحسّ البصرىّ یشاهدها من هناک و یقرؤها. فالقلب إذن کالمصحف الّذی یشاهد فیه الحروف و الألفاظ و یقرأ منه بالبصر فلذلک أضافه إلى البصر.

مطابق با حکمت ۴۰۹ نسخه صبحی صالح

ترجمه فارسی شرح ابن‏ میثم

۳۸۵- امام (ع) فرمود: الْقَلْبُ مُصْحَفُ الْبَصَرِ

ترجمه

«قلب آدمى دفتر دیده است».

شرح

مقصود از قلب، نفس و یا ذهن انسان است، کلمه مصحف، را- به اعتبار این که هر چه در ذهن نقش ببندد، بازگو مى‏شود، پس ناگزیر باید حروف عبارت آن را، در لوح خیال و حس بینایى مشاهده کند و آنها را بخواند- استعاره آورده است.

ترجمه‏ شرح‏ نهج‏ البلاغه(ابن‏ میثم)، ج۵ // قربانعلی  محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده

 

بازدیدها: ۶

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره ۳۸۴ متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن میثم)حق

شرح ابن‏ میثم

۳۸۴- و قال علیه السّلام: مَنْ صَارَعَ الْحَقَّ صَرَعَهُ

المعنى

استعار لفظ المصارعه للمقاومه، و ذلک أنّ اللّه سبحانه و ملائکته و کتبه و رسله و الصالحین من عباده أعوان الحقّ و لا مقاوم لهم‏

مطابق با حکمت ۴۰۸ نسخه صبحی صالح

ترجمه فارسی شرح ابن‏ میثم

۳۸۴- امام (ع) فرمود: مَنْ صَارَعَ الْحَقَّ صَرَعَهُ

ترجمه

«هر کس با حق در افتد، حق او را به خاک اندازد».

شرح

کلمه: مصارعه را استعاره براى مقاومت آورده است، توضیح این که خداوند پاک و فرشتگان و کتابها و پیامبرانش و بندگان صالح او همه یاوران حقند و در برابر آنها، مقاومت و ایستادگى غیر ممکن است.

ترجمه‏ شرح‏ نهج‏ البلاغه(ابن‏ میثم)، ج۵ // قربانعلی  محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده

 

بازدیدها: ۴

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره ۳۸۳ متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن میثم)عقل

شرح ابن‏ میثم

۳۸۳- و قال علیه السّلام: مَا اسْتَوْدَعَ اللَّهُ امْرَأً عَقْلًا إِلَّا اسْتَنْقَذَهُ بِهِ یَوْماً مَا

المعنى

إمّا من بلاء الدنیا بالحیله، أو من بلاء الآخره بالطاعه.

مطابق با حکمت ۴۰۷ نسخه صبحی صالح

ترجمه فارسی شرح ابن‏ میثم

۳۸۳- امام (ع) فرمود: مَا اسْتَوْدَعَ اللَّهُ امْرَأً عَقْلًا إِلَّا اسْتَنْقَذَهُ بِهِ یَوْماً مَا

ترجمه

«خداوند عقل را به کسى امانت نداده مگر این که روزى سبب نجات او گردد».

شرح

یا از گرفتاریهاى دنیا و یا به وسیله اطاعت خدا از گرفتاریهاى آخرت او را نجات بخشد.

ترجمه‏ شرح‏ نهج‏ البلاغه(ابن‏ میثم)، ج۵ // قربانعلی  محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده

 

بازدیدها: ۶

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره ۳۸۲ متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن میثم)تواضع وتوکل

شرح ابن‏ میثم

۳۸۲- و قال علیه السّلام: مَا أَحْسَنَ تَوَاضُعَ الْأَغْنِیَاءِ لِلْفُقَرَاءِ طَلَباً لِمَا عِنْدَ اللَّهِ- وَ أَحْسَنُ مِنْهُ تِیهُ الْفُقَرَاءِ عَلَى الْأَغْنِیَاءِ- اتِّکَالًا عَلَى اللَّهِ‏

المعنى

تیه الفقراء على الأغنیاء أصعب علیهم و أشقّ من تواضع الأغنیاء لهم. إذ کان تیههم یستدعى کمال التوکّل على اللّه و هو درجه عالیه فی الطریق إلیه فلذلک کان أفضل و أحسن لقوله صلّى اللّه علیه و آله و سلم: أفضل الأعمال أحمزها.

مطابق با حکمت ۴۰۶ نسخه صبحی صالح

ترجمه فارسی شرح ابن‏ میثم

۳۸۲- امام (ع) فرمود: مَا أَحْسَنَ تَوَاضُعَ الْأَغْنِیَاءِ لِلْفُقَرَاءِ طَلَباً لِمَا عِنْدَ اللَّهِ- وَ أَحْسَنُ مِنْهُ تِیهُ الْفُقَرَاءِ عَلَى الْأَغْنِیَاءِ- اتِّکَالًا عَلَى اللَّهِ

ترجمه

«چه خوب است فروتنى ثروتمندان براى نیازمندان به خاطر پاداشى که نزد خدا مى‏ جویند و بهتر از آن است بى ‏اعتنایى نیازمندان به ثروتمندان به جهت توکّل و اعتماد بر خدا.»

شرح

بى‏اعتنایى مستمندان بر توانگران، بر ایشان دشوارتر و سخت ‏تر است از فروتنى توانگران نسبت به آنها. از آن رو که بى‏اعتنایى ایشان نهایت توکّل به خدا را مى‏طلبد که بالاترین درجه، در راه وصول به قرب الهى است و از این جهت بالاتر و بهتر از فروتنى توانگران است، به دلیل فرموده پیامبر (ص): «بالاترین اعمال دشوارترین آنهاست.»

ترجمه‏ شرح‏ نهج‏ البلاغه(ابن‏ میثم)، ج۵ // قربانعلی  محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده

بازدیدها: ۱۳

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره ۳۷۲ متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن میثم)گفتار وبیان

شرح ابن‏ میثم

۳۷۲- و قال علیه السّلام: تَکَلَّمُوا تُعْرَفُوا فَإِنَّ الْمَرْءَ مَخْبُوءٌ تَحْتَ لِسَانِهِ

المعنى

و قد مرّ تفسیر هذه الکلمه، لکنّه جعلها هنا صغرى ضمیر رغّب به فی الکلام عند الحاجه لغایه أن یعرفها المتکلّم، و تقدیر الکبرى: و کلّ من کان مخبوءا تحت لسانه فینبغی أن یظهر نفسه فی کلامه لیعرف.

مطابق با حکمت ۳۹۲ نسخه صبحی صالح

ترجمه فارسی شرح ابن‏ میثم

۳۷۲- امام (ع) فرمود: تَکَلَّمُوا تُعْرَفُوا فَإِنَّ الْمَرْءَ مَخْبُوءٌ تَحْتَ لِسَانِهِ

ترجمه

«سخن بگویید تا شناخته شوید، زیرا که مرد زیر زبانش نهفته است».

شرح

تفسیر این عبارت گذشت، لکن در اینجا امام (ع) آن را مقدمه صغراى قیاس مضمرى قرار داده و بدان وسیله آدمى را به سخن گفتن به هنگام نیاز به منظورى که مورد نظر گوینده است واداشته و کبراى مقدّر آن نیز چنین است: و هر که در زیر زبانش پنهان باشد، شایسته است که خویشتن را در ضمن گفتارش ظاهر سازد تا دیگران او را بشناسند.

ترجمه‏ شرح‏ نهج‏ البلاغه(ابن‏ میثم)، ج۵ // قربانعلی  محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده

 

بازدیدها: ۱۵

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره ۳۷۰ متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن میثم)تقسیم اوقات

شرح ابن‏ میثم

۳۷۰- و قال علیه السّلام: لِلْمُؤْمِنِ ثَلَاثُ سَاعَاتٍ فَسَاعَهٌ یُنَاجِی فِیهَا رَبَّهُ- وَ سَاعَهٌ یَرُمُّ مَعَاشَهُ- وَ سَاعَهٌ یُخَلِّی بَیْنَ نَفْسِهِ- وَ بَیْنَ لَذَّتِهَا فِیمَا یَحِلُّ وَ یَجْمُلُ- وَ لَیْسَ لِلْعَاقِلِ أَنْ یَکُونَ شَاخِصاً إِلَّا فِی ثَلَاثٍ- مَرَمَّهٍ لِمَعَاشٍ أَوْ خُطْوَهٍ فِی مَعَادٍ- أَوْ لَذَّهٍ فِی غَیْرِ مُحَرَّمٍ

اللغه

أقول: رمّ المعاش: إصلاحه. و الشاخص: الذاهب من بلد إلى بلد.

المعنى

و قسّم زمان المؤمن العاقل إلى ثلاثه أقسام بحسب ما ینبعى بمقتضى الحکمه العملیّه والرأی الحقّ. فقسم یتوفّر فیه على عباده اللّه و مناجاته و هذا القسم هو المطلوب الأوّل، و قسم یصلح فیه ما لابدّ منه فی تحصیل القسم الأوّل من معاشه، و قسم یخلّى فیه بین نفسه و لذّاتها المباحه الّتی یجمل و یحسن دون المحرّمه و المباحه المستهجنه. و هذان القسمان مرادان للأوّل إذ لا یمکن بدونهما. و قوله: و لیس للعاقل. إلى آخره. أى لیس له بحسب مقتضى العقل العملیّ أن یستعمل نفسه إلّا فی الامور الثلاثه.

مطابق با حکمت ۳۹۰ نسخه صبحی صالح

ترجمه فارسی شرح ابن‏ میثم

۳۷۰- امام (ع) فرمود: لِلْمُؤْمِنِ ثَلَاثُ سَاعَاتٍ فَسَاعَهٌ یُنَاجِی فِیهَا رَبَّهُ- وَ سَاعَهٌ یَرُمُّ مَعَاشَهُ- وَ سَاعَهٌ یُخَلِّی بَیْنَ نَفْسِهِ- وَ بَیْنَ لَذَّتِهَا فِیمَا یَحِلُّ وَ یَجْمُلُ- وَ لَیْسَ لِلْعَاقِلِ أَنْ یَکُونَ شَاخِصاً إِلَّا فِی ثَلَاثٍ- مَرَمَّهٍ لِمَعَاشٍ أَوْ خُطْوَهٍ فِی مَعَادٍ- أَوْ لَذَّهٍ فِی غَیْرِ مُحَرَّمٍ‏

لغات

رمّ المعاش: اصلاح کردن امر زندگى شاخص: مسافرى که از شهرى به شهرى مى‏ رود.

ترجمه

«براى مؤمن سه ساعت است ساعتى که با پروردگارش راز و نیاز مى‏ کند، و ساعتى که در آن به معاش خود مى ‏رسد، و ساعتى که بین خود و لذت حلال و پسندیده خلوت مى‏ کند و عاقل سزاوار نیست که جز براى سه منظور مسافرت کند: اصلاح امور زندگى، و یا قدمى در راه آخرت برداشتن، یا لذت در راه غیر حرام».

شرح

امام (ع) اوقات مؤمن عاقل را به سه قسم تقسیم کرده است بر حسب آنچه که به اقتضاى حکمت عملى و نظر درست شایسته است: یک قسم آن که به عبادت و مناجات پروردگار خود بپردازد، و این قسم در درجه اوّل اهمیّت است. و قسمى که براى خاطر قسم اوّل معاش لازم را فراهم آورد، و قسمى را نیز بین خود و لذّتهاى جایزى که شایسته و نیکو است- نه آن که حرام و زشت است- خلوت کند. و این دو قسم به خاطر قسم اوّل لازم است چون بدون اینها قسم اوّل ناممکن است.

عبارت لیس للعاقل…
یعنى بر حسب اقتضاى عقل عملى حق ندارد- جز در این سه مورد- وقت خود را صرف کند.

ترجمه‏ شرح‏ نهج‏ البلاغه(ابن‏ میثم)، ج۵ // قربانعلی  محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده

 

 

بازدیدها: ۱۳۸

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره ۳۶۹ متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن میثم)مراتب گرفتاری ونعمت

شرح ابن‏ میثم

۳۶۹- و قال علیه السّلام: أَلَا وَ إِنَّ مِنَ الْبَلَاءِ الْفَاقَهَ- وَ أَشَدُّ مِنَ الْفَاقَهِ مَرَضُ الْبَدَنِ- وَ أَشَدُّ مِنْ مَرَضِ الْبَدَنِ مَرَضُ الْقَلْبِ- أَلَا وَ إِنَّ مِنَ النِّعَمِ سَعَهَ الْمَالِ- وَ أَفْضَلُ مِنْ سَعَهِ الْمَالِ صِحَّهُ الْبَدَنِ- وَ أَفْضَلُ مِنْ صِحَّهِ الْبَدَنِ تَقْوَى الْقَلْبِ

المعنى

أشار إلى درجات البلاء و تفاوتها بالشدّه و الضعف و إلى ما یقابلها من درجات النعمه و تفاوتها کذلک. و إنّما کان مرض القلب بالرذائل أشدّ من مرض البدن لاستلزامه فی الآخره فوات أکمل السعادات و هو الموت الّذی لا حیاه معه و بحسب ذلک کان تقوى القلب و استکماله بالفضایل أفضل من صحّه البدن لاستلزامه السعاده الباقیه و الحیاه الأبدیّه.

مطابق با حکمت ۳۸۸ نسخه صبحی صالح

ترجمه فارسی شرح ابن‏ میثم

۳۶۹- امام (ع) فرمود: أَلَا وَ إِنَّ مِنَ الْبَلَاءِ الْفَاقَهَ- وَ أَشَدُّ مِنَ الْفَاقَهِ مَرَضُ الْبَدَنِ- وَ أَشَدُّ مِنْ مَرَضِ الْبَدَنِ مَرَضُ الْقَلْبِ- أَلَا وَ إِنَّ مِنَ النِّعَمِ سَعَهَ الْمَالِ- وَ أَفْضَلُ مِنْ سَعَهِ الْمَالِ صِحَّهُ الْبَدَنِ- وَ أَفْضَلُ مِنْ صِحَّهِ الْبَدَنِ تَقْوَى الْقَلْبِ

ترجمه

«بدانید که از جمله گرفتاریها تنگدستى است، و سخت‏ تر از تنگدستى بیمارى جسم است و بدتر از بیمارى جسم بیمارى دل است، و بدانید که از جمله نعمتها، دارایى زیاد است و بهتر از دارایى زیاد تندرستى است و بهتر از تندرستى تقواى دل است.»

شرح

امام (ع) به مراتب گرفتارى و تفاوت آنها در شدّت و ضعف، و همچنین در مقابل آنها به مراتب نعمت و تفاوت آنها اشاره فرموده است. و براستى که مبتلا شدن دل به بیمارى رذایل بدتر از بیمارى جسم است، به خاطر این که لازمه آن از دست دادن کاملترین خوشبختیها در آخرت است و در حقیقت آن نوعى مرگ است که پس از آن زندگى وجود ندارد، و به همین جهت تقواى دل و کامل ساختن آن با فضایل، بالاتر از تندرستى است چون لازمه آن خوشبختى همیشگى و حیات جاوید است.

ترجمه‏ شرح‏ نهج‏ البلاغه(ابن‏ میثم)، ج۵ // قربانعلی  محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده

 

بازدیدها: ۴۷

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره ۳۶۶ متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن میثم)وصف دنیا

شرح ابن‏ میثم

۳۶۶- و قال علیه السّلام: مِنْ هَوَانِ الدُّنْیَا عَلَى اللَّهِ أَنَّهُ لَا یُعْصَى إِلَّا فِیهَا- وَ لَا یُنَالُ مَا عِنْدَهُ إِلَّا بِتَرْکِهَا

المعنى

نفّر عن الدنیا بذکر هوانها على اللّه من الوجهین المذکورین.

مطابق با حکمت ۳۸۵ نسخه صبحی صالح

ترجمه فارسی شرح ابن‏ میثم

۳۶۶- امام (ع) فرمود: مِنْ هَوَانِ الدُّنْیَا عَلَى اللَّهِ أَنَّهُ لَا یُعْصَى إِلَّا فِیهَا- وَ لَا یُنَالُ مَا عِنْدَهُ إِلَّا بِتَرْکِهَا

ترجمه

«از نشانه‏ هاى پستى دنیا در نزد خدا آن است که خدا را معصیت نکنند مگر در دنیا، و به دست نیاورند آنچه را که نزد خداست مگر با دورى کردن از دنیا.»

شرح

امام (ع) به دو دلیل یاد شده که پستى دنیا را خاطر نشان کرده است از دنیا بر حذر داشته است.

ترجمه‏ شرح‏ نهج‏ البلاغه(ابن‏ میثم)، ج۵ // قربانعلی  محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده

 

بازدیدها: ۲۹

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره ۳۶۲ متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن میثم)سخن وگفتار

شرح ابن‏ میثم

۳۶۲- و قال علیه السّلام: الْکَلَامُ فِی وَثَاقِکَ مَا لَمْ تَتَکَلَّمْ بِهِ- فَإِذَا تَکَلَّمْتَ بِهِ صِرْتَ فِی وَثَاقِهِ- فَاخْزُنْ لِسَانَکَ کَمَا تَخْزُنُ ذَهَبَکَ وَ وَرِقَکَ- فَرُبَّ کَلِمَهٍ سَلَبَتْ نِعْمَهًوَ جَلَبَتْ نِقْمَهً

اللغه

الوثاق: الحبل،

المعنى

و أمر بخزن اللسان عمّا لا ینبغی من القول و فی غیر موضعه و شبّه خزنه بخزن الذهب، و وجه الشبه شدّه الخزن. و نفّر عن قول ما لا ینبغی بضمیرین صغرى أحدهما: قوله: الکلام. إلى قوله: وثاقه، و تقدیر الکبری: و کلّ کلام کان کذلک فلا ینبغی أن یتکلّم منه إلّا بما ینبغی، و لفظ الوثاق مستعار، و صغرى الثانی: قوله: فربّ کلمه سلبت نعمه: و تقدیر الکبرى: و کلّ کلمه کذلک فیجب الاحتراز منها بقلّه القول و التثبّت فیه.

مطابق با حکمت ۳۸۱ نسخه صبحی صالح

ترجمه فارسی شرح ابن‏ میثم

۳۶۲- امام (ع) فرمود: الْکَلَامُ فِی وَثَاقِکَ مَا لَمْ تَتَکَلَّمْ بِهِ- فَإِذَا تَکَلَّمْتَ بِهِ صِرْتَ فِی وَثَاقِهِ- فَاخْزُنْ لِسَانَکَ کَمَا تَخْزُنُ ذَهَبَکَ وَ وَرِقَکَ- فَرُبَّ کَلِمَهٍ سَلَبَتْ نِعْمَهً وَ جَلَبَتْ نِقْمَهً

لغت

وثاق: ریسمان، بند

ترجمه

«سخن در بند تو است تا آن را نگفته‏ اى، امّا همین که گفتى تو در بند آنى، پس زبانت را نگاه‏دار چنان که طلا و نقره را در خزانه قرار مى‏دهى. بسا کلمه ‏اى که باعث از دست رفتن نعمتى مى‏ شود و عذاب و گرفتارى پیش مى‏ آورد.»

شرح

امام (ع) امر فرموده است که از سخنى که شایسته گفتن نیست و همچنین سخن نابجا، زبان را نگه دارند، و نگهدارى زبان را به اندوختن طلا تشبیه کرده است و وجه شبه اهمیّت در نگهدارى است، و از گفتن سخن ناروا به وسیله دو قیاس مضمر بر حذر داشته است که صغراى یکى از آنها عبارت: «الکلام… وثاقه» و کبراى مقدّرش چنین است: هر سخنى که چنین باشد، جز در موردى که سزاوار باشد، شایسته گفتن نیست، و کلمه «وثاق- بند» استعاره است. و صغراى قیاس دوم عبارت: «فربّ کلمه سلبت نعمه: بسا کلمه‏اى که باعث از بین رفتن نعمتى گشته است، و کبراى مقدّرش چنین است: و هر کلمه‏اى که آن طور باشد پس باید از گفتن آن دورى کرد و سخن اندک و استوار گفت.

ترجمه‏ شرح‏ نهج‏ البلاغه(ابن‏ میثم)، ج۵ // قربانعلی  محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده

 

بازدیدها: ۹۹