خطبه195ترجمه شرح ابن میثم بحرانی

(خطبه204صبحی صالح)

و من كلام له ( عليه ‏السلام ) كان كثيرا ما ينادي به أصحابه‏

تَجَهَّزُوا رَحِمَكُمُ اللَّهُ فَقَدْ نُودِيَ فِيكُمْ بِالرَّحِيلِ وَ أَقِلُّوا الْعُرْجَةَ عَلَى الدُّنْيَا ، وَ انْقَلِبُوا بِصَالِحِ مَا بِحَضْرَتِكُمْ مِنَ الزَّادِ فَإِنَّ أَمَامَكُمْ عَقَبَةً كَئُوداً وَ مَنَازِلَ مَخُوفَةً

مَهُولَةً لَا بُدَّ مِنَ الْوُرُودِ عَلَيْهَا وَ الْوُقُوفِ عِنْدَهَا.

وَ اعْلَمُوا أَنَّ مَلَاحِظَ الْمَنِيَّةِ نَحْوَكُمْ دَانِيَةٌ وَ كَأَنَّكُمْ بِمَخَالِبِهَا وَ قَدْ نَشِبَتْ فِيكُمْ وَ قَدْ دَهَمَتْكُمْ فِيهَا مُفْظِعَاتُ الْأُمُورِ وَ مُعْضِلَاتُ الْمَحْذُورِ.

فَقَطِّعُوا عَلَائِقَ الدُّنْيَا وَ اسْتَظْهِرُوا بِزَادِ التَّقْوَى

و قد مضى شي‏ء من هذا الكلام فيما تقدم بخلاف هذه الرواية

لغات

عرجه و تعريج: توقف و ماندن در جايى و در آن محبوس شدن.

عقبه كؤود: گردنه‏اى كه بالا رفتن از آن دشوار است.

ملاحظ: جمع ملحظ و آن، يا مصدر ميمى يا اسم مكان است به معناى محل نظر، و منظور از آن، نگريستن به گوشه چشم است.

دانيه: تازه به تازه.

مفظعات الامور: كارهايى كه بيش از حدّ معمول، بزرگ و دشوار باشد.

معضلات المحذور: مشكلات گناه، گناهان سنگينى كه از سختى كمر انسان را خم مى‏ كند.

ترجمه

از سخنان امام (ع) كه در موارد بسيارى اصحاب خود را با اين كلمات مورد خطاب قرار مى‏ داد:

«خدا شما را رحمت كند، آماده سفر شويد همانا كه شما را به رفتن ازدنيا مى‏ خوانند از ماندن در دنيا بكاهيد و از آنچه داريد با بهترين توشه به سوى آخرت باز گرديد زيرا جلوى شما گردنه ‏هاى ترسناك و هول ‏انگيز وجود دارد كه ناچار بايد بر آن وارد شويد و در آنها توقف كنيد. بدانيد كه مرگ در هر لحظه شما را زير نظر دارد و گويى چنگالهايش را در جانهاى شما فرو برده است مشكلات زندگى و كارهاى ناروا و اعمال ناپسند شما را در دنيا به خود مشغول ساخته، پس پيوندهاى خود را با دنيا بگسليد و با توشه تقوا پشتوانه‏اى محكم به دست آوريد».

در پايان سيد رضى يادآور مى ‏شود كه مقدارى از اين خطبه در گذشته نقل شده است.

شرح

امام (ع) در اين قسمت از سخنانشان به انسانها دستور مى‏ دهند كه براى سفر به سوى خدا توشه لازم را كه تقوا و پرهيز از گناه است آماده كنيد، در كلمه الرحيل كه به معناى كوچ كردن است دو احتمال مى ‏رود:

1- مقصود از آن سفر به وسيله مرگ است كه در اين صورت ندا دهنده حوادث و اتفاقهاى روزانه است كه ناگزير موجود را به نابودى و مرگ فرا مى‏ خواند

2- احتمال دوم، آن كه منظور از رحيل سفر به سوى خدا با رياضتهاى كامل باشد كه در اين صورت ندا دهنده آن، پيامبر خدا و قرآن و اولياى خدا خواهند بود. سپس امام (ع) دستور مى‏دهد كه انسان بايد نسبت به دنيا و ماندن در آن علاقه زياد نشان ندهد بلكه فقط به مقدار لازم به آن توجه كند، و اين معناى زهد است.

آن گاه مى‏ فرمايد كه با اعمال نيك و آمادگى كامل به تقوا و كارهاى شايسته از دنيا به آخرت وارد شويد.

فان امامكم عقبة كؤودا،

امام (ع) لفظ عقبه را با صفت كؤود براى مرگ استعاره آورده است و مناسبت اين تشبيه، برخورد سخت با مرگ داشتن و با درد و رنج روحى منزلگاههاى مرگ را تا پايان آن سپرى كردن، مى ‏باشد.

و منظور امام (ع) از منازل ترس‏ آور و هولناك، منزلگاههاى پس از مرگ از قبيل قبر و بقيّه حالاتى است كه با درجات مختلف براى گناهكاران در آخرت وجود دارد، و روشن است كه انسان ناگزير مى ‏باشد كه به اين منزلها وارد شود و در آنها تا زمان عبور توقف كند، بويژه نفوسى كه داراى صفات زشت و دلبستگيهاى پست مادّى بوده‏اند، چون توقف آنها در آن منزلگاهها طولانى‏ تر و سختيهاى آنان در آن منزلها هولناكتر است.

و اعلموا…. فيكم،

امام (ع) در اين عبارت بعضى از لوازم (منيّة) را كه براى مرگ استعاره شده است، يعنى نگاه دائمى و غضبناك با گوشه چشم را گرفته و آن را كنايه از اين قرار داده است كه مرگ در كمين آنان مى‏باشد و از آنها صرف نظر نمى‏كند و دانيه«» هم روايت شده يعنى نگاههاى مرگ به آنها نزديك است.
ذكر چنگالها و فرو بردن آن، كنايه از بلاها و دردهاى هلاكتزايى است كه هنگام مرگ به انسان گنهكار مى‏رسد و وجه شبه در اين جا امرى است كه وقوع آن نزديك فرض شده كه فرا رسيدن مرگ است و نسبت فرو بردن چنگالهاى مرگ در روح آنان به سرعت وقوع مرگ تشبيه شده است، و باء در بمخالبها به معناى الصاق و چسبيدن است و واو در جمله و قد نشبت و جمله و قد دهمتكم حاليّه است.

و قد دهمتكم… المحذور،

كنايه از سختيهاى مرگ و سنگينى بار گناه است، كه در هنگامه مرگ انسان را فرا مى‏گيرد.

فقطّعوا علايق الدنيا،

امام (ع) در اين عبارت به زهد حقيقى در دنيا و سبكبارى و نياندوختن مال دنيا و ترك آنچه از متاع دنيا زايد است فرمان مى‏دهد.

و استظهروا بزاد التقوى،

يعنى در تمام گرفتاريهاى سفر آخرت تقوا را بزرگترين پشتيبان خود قرار دهيد. و توفيق از خداست.

ترجمه ‏شرح‏ نهج ‏البلاغه(ابن‏ ميثم بحرانی)، ج 4 ، صفحه‏ى 14-10

دیدگاه‌ها

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

این سایت از اکیسمت برای کاهش هرزنامه استفاده می کند. بیاموزید که چگونه اطلاعات دیدگاه های شما پردازش می‌شوند.