حکمت ۳۹۸ صبحی صالح
۳۹۸-وَ قَالَ ( علیهالسلام )ضَعْ فَخْرَکَ وَ احْطُطْ کِبْرَکَ وَ اذْکُرْ قَبْرَکَ
حکمت ۴۰۰ شرح ابن أبی الحدید ج ۱۹
۴۰۰: ضَعْ فَخْرَکَ وَ احْطُطْ کِبَرَکَ وَ اذْکُرْ قَبْرَکَ قد تقدم القول فی العجب و الکبر و الفخر
نبذ مما قیل فی التیه و الفخر
فی الحدیث المرفوع أن الله قد أذهب عنکم- عبیه الجاهلیه و فخرها بالآباء- الناس لآدم و آدم من تراب- مؤمن تقی و فاجر شقی- لینتهین أقوام یتفاخرون برجال- إنما هم فحم من فحم جهنم- أو لیکونن أهون على الله- من جعلات تدفع النتن بأنفهاومن وصیته ص إلى علی ع لا فقر أشد من الجهل- و لا وحشه أفحش من العجب- .
أتى وائل بن حجر النبی ص فأقطعه أرضا- و أمر معاویه أن یمضی معه فیریه الأرض- و یعرضها علیه و یکتبها له- فخرج مع وائل فی هاجره شاویه- و مشى خلف ناقته فأحرقته الرمضاء- فقال أردفنی قال لست من أرداف الملوک- قال فادفع إلی نعلیک- قال ما بخل یمنعنی یا ابن أبی سفیان- و لکن أکره أن یبلغ أقیال الیمن أنک لبست نعلی- و لکن امش فی ظل ناقتی فحسبک بذاک شرفا- و یقال إنه عاش حتى أدرک زمن معاویه- فأجلسه معه على سریره- .
قیل لحکیم- ما الشیء الذی لا یحسن أن یقال و إن کان حقا- فقال الفخر- . حبس هشام بن عبد الملک الفرزدق- فی سجن خالد بن عبد الله القسری- فوفد جریر إلى خالد لیشفع فیه- فقال له خالد أ لا یسرک أن الله قد أخزى الفرزدق- فقال أیها الأمیر- و الله ما أحب أن یخزیه الله إلا بشعری- و إنما قدمت لأشفع فیه- قال فاشفع فیه فی ملإ لیکون أخزى له- فشفع فیه فدعا به فقال- إنی مطلقک بشفاعه جریر- فقال أسیر قسری و طلیق کلبی- فبأی وجه أفاخر العرب بعدها- ردنی إلى السجن- .
ذکر أعرابی قوما فقال- ما نالوا بأناملهم شیئا- إلا و قد وطئناه بأخامص أقدامنا- و إن أقصى مناهم لأدنى فعالنا- . نظر رجل إلى بعض ولد أبی موسى یختال فی مشیته- فقال أ لا ترون مشیته- کأن أباه خدع عمرو بن العاص- . و سمع الفرزدق أبا برده یقول- کیف لا أتبختر و أنا ابن أحد الحکمین- فقال أحدهما مائق و الآخر فاسق- فکن ابن أیهما شئت- .
نظر رسول الله ص إلى أبی دجانه- و هو یتبختر بین الصفین- فقال إن هذه مشیه یبغضها الله إلا فی هذا الموطن- .لما بلغ الحسن بن علی ع قول معاویه- إذا لم یکن الهاشمی جوادا و الأموی حلیما- و العوامی شجاعا و المخزومی تیاها لم یشبهوا آباءهم- فقال إنه و الله ما أراد بها النصیحه- و لکن أراد أن یفنى بنو هاشم ما فی أیدیهم- فیحتاجوا إلیه و أن یشجع بنو العوام فیقتلوا- و أن یتیه بنو مخزوم فیمقتوا- و أن یحلم بنو أمیه فیحبهم الناس- . کان قاضی القضاه محمد بن أبی الشوارب الأموی تائها- فهجاه عبد الأعلى البصری فقال-
إنی رأیت محمدا متشاوسا
مستصغرا لجمیع هذی الناس
و یقول لما أن تنفس خالیا
نفسا له یعلو على الأنفاس
ویح الخلافه فی جوانب لحیتی
تستن دون لحى بنی العباس
بعض الأمویه-
إذا تائه من عبد شمس رأیته
یتیه فرشحه لکل عظیم
و إن تاه تیاه سواه فإنه
یتیه لحمق أو یتیه للوم
لبعض الأمویه أیضا-
أ لسنا بنی مروان کیف تبدلت
بنا الحال أو دارت علینا الدوائر
إذا ولد المولود منا تهللت
له الأرض و اهتزت إلیه المنابر
بعض التیاهین-
أتیه على إنس البلاد و جنها
و لو لم أجد خلقا أتیه على نفسی
أتیه فلا أدری من التیه من أنا
سوى ما یقول الناس فی و فی جنسی
فإن زعموا أنی من الإنس مثلهم
فما لی عیب غیر أنی من الإنس
بعض العلویه-
لقد نازعتنا من قریش عصابه
بمط خدود و امتداد أصابع
فلما تنازعنا الفخار قضى لنا
علیهم بما نهوى نداء الصوامع
ترانا سکوتا و الشهید بفضلنا
علیهم أذان الناس فی کل جامع
بأن رسول الله لا شک جدنا
و أن بنیه کالنجوم الطوالع
کان عماره بن حمزه بن میمون مولى بنی العباس- مثلا فی التیه حتى قیل أتیه من عماره- و کان یتولى دواوین السفاح و المنصور- و کان إذا أخطأ مضى على خطئه تکبرا عن الرجوع- و یقول نقض و إبرام فی حاله واحده- الإصرار على الخطإ أهون من ذلک و افتخرت أم سلمه المخزومیه امرأه السفاح- ذات لیله بقومها على السفاح- و بنو مخزوم یضرب بهم المثل فی الکبر و التیه- فقال أنا أحضرک الساعه على غیر أهبه- مولى من موالی لیس فی أهلک مثله- فأرسل إلى عماره- و أمر الرسول أن یعجله عن تغییر زیه- فجاء على الحال التی وجده علیها الرسول- فی ثیاب ممسکه مزرره بالذهب- و قد غلف لحیته بالغالیه حتى قامت- فرمى إلیه السفاح بمدهن ذهب مملوء غالیه- فلم یلتفت إلیه و قال هل ترى لها فی لحیته موضعا- فأخرجت أم سلمه عقدا لها ثمینا- و أمرت خادما أن یضعه بین یدیه فقام و ترکه- فأمرت الخادم أن یتبعه به- و یقول إنها تسألک قبوله فقال للخادم هو لک- فانصرف بالعقد إلیها- فأعطت الخادم فکاکه عشره آلاف دینار- و استرجعته و عجبت من نفس عماره- و کان عماره لا یذل للخلفاء و هم موالیه و یتیه علیهم- .
نظر رجل إلى المهدی و یده فی ید عماره و هما یمشیان- فقال یا أمیر المؤمنین من هذا- قال هذا أخی و ابن عمی عماره بن حمزه- فلما ولى الرجل ذکر المهدی الکلمه کالممازح لعماره- فقال عماره و الله لقد انتظرت أن تقول- مولای فأنفض یدی من یدک فتبسم المهدی- .
و کان أبو الربیع الغنوی- أعرابیا جافیا تیاها شدید الکبر- قال أبو العباس المبرد فی الکامل- فذکر الجاحظ أنه أتاه و معه رجل هاشمی- قال فنادیت أبو الربیع هنا- فخرج إلی و هو یقول- خرج إلیک رجل أکرم الناس- فلما رأى الهاشمی استحیا و قال- أکرم الناس ردیفا و أشرفهم حلیفا- أراد بذلک أبا مرثد الغنوی- لأنه کان ردیف رسول الله ص و حلیف أبی بکر- قال حدثنا ساعه ثم نهض الهاشمی- فقلت له من خیر الخلق- قال الناس و الله قلت من خیر الناس- قال العرب و الله- قلت فمن خیر العرب قال مضر و الله- قلت فمن خیر مضر قال قیس و الله- قلت فمن خیر قیس قال یعصر و الله- قلت فمن خیر یعصر قال غنی و الله- قلت فمن خیر غنی قال المخاطب لک و الله- قلت أ فأنت خیر الناس قال إی و الله- قلت أ یسرک أن تکون تحتک ابنه یزید بن المهلب- قال لا و الله- قلت و لک ألف دینار قال لا و الله- قلت فألفا دینار قال لا و الله- قلت و لک الجنه قال فأطرق ثم قال- على ألا تلد منی ثم أنشد-
تأبى لیعصر أعراق مهذبه
من أن تناسب قوما غیر أکفاء
فإن یکن ذاک حتما لا مرد له
فاذکر حذیف فإنی غیر أباء
أراد حذیفه بن بدر الفزاری- و کان سید قیس فی زمانه- . رأى عمر رجلا یمشی مرخیا یدیه- طارحا رجلیه یتبختر- فقال له دع هذه المشیه فقال ما أطیق- فجلده ثم خلاه فترک التبختر- فقال عمر إذا لم أجلد فی هذا ففیم أجلد- فجاءه الرجل بعد ذلک فقال- جزاک الله یا أمیر المؤمنین خیرا- إن کان إلا شیطانا سلط علی فأذهبه الله بک
ترجمه فارسی شرح ابن ابی الحدید
حکمت (۴۰۰)
ضع فخرک، و احطط کبرک، و اذکر قبرک.
«فخرفروشى خود را کنار بگذار، کبر خود را از سر به درآر و گور خود را فرا یاد آر.»
درباره کبر و فخر و خودپسندى پیش از این سخن گفته شد. ابن ابى الحدید نمونه هاى دیگرى از آنچه در نکوهش فخر و به خود بالیدن گفته شده است آورده است که به ترجمه پاره اى از آن بسنده مى شود.
از جمله سفارشهاى پیامبر صلّى اللّه علیه و آله و سلّم به على علیه السّلام این است که «هیچ درویشى دشوارتر از نادانى نیست و هیچ غربت و تنهایى بدتر از به خود شیفتگى نیست.» به حکیمى گفته شد: آن چیزى که اگر حق هم باشد، گفتن آن نکوهیده است چیست گفت: فخر کردن.
مردى به یکى از پسران ابو موسى اشعرى که در راه رفتن خود مى خرامید، نگریست و گفت: راه رفتن این را مى بینید گویى پدر او عمرو عاص را گول زده است فرزدق هم شنید که ابو برده اشعرى مى گوید: چرا بر خود نبالم که من پسر یکى از دو داورم. فرزدق گفت: یکى از آن دو احمق و دیگرى فاسق بود، پسر هر کدام که مى خواهى باش پیامبر صلّى اللّه علیه و آله و سلّم به ابودجانه نگریست که میان دو صف لشکرها مى خرامید و با ناز حرکت مى کرد، فرمود: «این گونه راه رفتن را خداوند جز در چنین جایى خوش نمى دارد.»
چون این سخن معاویه که گفته بود اگر هاشمى بخشنده و اموى بردبار و عوّامى شجاع و مخزومى به خود بالنده نباشند، به نیاکان خود شبیه نیستند، به اطلاع حسن بن على علیهما السّلام رسید، فرمود: به خدا سوگند در این سخن خود نیت خیر نداشته است، بلکه خواسته است بنى هاشم با این وصفى که از ایشان کرده است، آنچه در دست دارند ببخشند و نیازمند او شوند، و بنى عوّام دلیر گردند و خود را به کشتن دهند و بنى مخزوم با ناز و غرور مورد نفرت قرار گیرند و بنى امیه بردبارى کنند تا مردم ایشان را دوست بدارند.
جلوه تاریخ در شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدیدجلد ۸ //دکتر محمود مهدوى دامغانى
بازدیدها: ۱۸۴
دیدگاه‌ها