۲۵ و من وصیه له ع کان یکتبها لمن یستعمله على الصدقات
و إنما ذکرنا هنا جملا منها- لیعلم بها أنه ع کان یقیم عماد الحق- و یشرع أمثله العدل فی صغیر الأمور و کبیرها- و دقیقها و جلیلها- : انْطَلِقْ عَلَى تَقْوَى اللَّهِ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ- وَ لَا تُرَوِّعَنَّ مُسْلِماً وَ لَا تَجْتَازَنَّ عَلَیْهِ کَارِهاً- وَ لَا تَأْخُذَنَّ مِنْهُ أَکْثَرَ مِنْ حَقِّ اللَّهِ فِی مَالِهِ- فَإِذَا قَدِمْتَ عَلَى الْحَیِّ فَانْزِلْ بِمَائِهِمْ- مِنْ غَیْرِ أَنْ تُخَالِطَ أَبْیَاتَهُمْ- ثُمَّ امْضِ إِلَیْهِمْ بِالسَّکِینَهِ وَ الْوَقَارِ- حَتَّى تَقُومَ بَیْنَهُمْ فَتُسَلِّمَ عَلَیْهِمْ- وَ لَا تُخْدِجْ بِالتَّحِیَّهِ لَهُمْ ثُمَّ تَقُولَ عِبَادَ اللَّهِ- أَرْسَلَنِی إِلَیْکُمْ وَلِیُّ اللَّهِ وَ خَلِیفَتُهُ- لآِخُذَ مِنْکُمْ حَقَّ اللَّهِ فِی أَمْوَالِکُمْ- فَهَلْ لِلَّهِ فِی أَمْوَالِکُمْ مِنْ حَقٍّ فَتُؤَدُّوهُ إِلَى وَلِیِّهِ- فَإِنْ قَالَ قَائِلٌ لَا فَلَا تُرَاجِعْهُ- وَ إِنْ أَنْعَمَ لَکَ مُنْعِمٌ فَانْطَلِقْ مَعَهُ- مِنْ غَیْرِ أَنْ تُخِیفَهُ أَوْ تُوعِدَهُ- أَوْ تَعْسِفَهُ أَوْ تُرْهِقَهُ فَخُذْ مَا أَعْطَاکَ مِنْ ذَهَبٍ أَوْ فِضَّهٍ- فَإِنْ کَانَ لَهُ مَاشِیَهٌ أَوْ إِبِلٌ فَلَا تَدْخُلْهَا إِلَّا بِإِذْنِهِ- فَإِنَّ أَکْثَرَهَا لَهُ- فَإِذَا أَتَیْتَهَا فَلَا تَدْخُلْ عَلَیْهَا دُخُولَ مُتَسَلِّطٍ عَلَیْهِ- وَ لَا عَنِیفٍ بِهِ- وَ لَا تُنَفِّرَنَّ بَهِیمَهً وَ لَا تُفْزِعَنَّهَا- وَ لَا تَسُوءَنَّ صَاحِبَهَا فِیهَا- وَ اصْدَعِ الْمَالَ صَدْعَیْنِ ثُمَّ خَیِّرْهُ- فَإِذَا اخْتَارَ فَلَا تَعْرِضَنَّ لِمَا اخْتَارَهُ- ثُمَّ اصْدَعِ الْبَاقِیَ صَدْعَیْنِ ثُمَّ خَیِّرْهُ- فَإِذَا اخْتَارَ فَلَا تَعْرِضَنَّ لِمَا اخْتَارَهُ- فَلَا تَزَالُ کَذَلِکَ حَتَّى یَبْقَى مَا فِیهِ- وَفَاءٌ لِحَقِّ اللَّهِ فِی مَالِهِ- فَاقْبِضْ حَقَّ اللَّهِ مِنْهُ-فَإِنِ اسْتَقَالَکَ فَأَقِلْهُ- ثُمَّ اصْنَعْ مِثْلَ الَّذِی صَنَعْتَ أَوَّلًا- حَتَّى تَأْخُذَ حَقَّ اللَّهِ فِی مَالِهِ- وَ لَا تَأْخُذَنَّ عَوْداً وَ لَا هَرِمَهً وَ لَا مَکْسُورَهً وَ لَا مَهْلُوسَهً وَ لَا ذَاتَ عَوَارٍ- وَ لَا تَأْمَنَنَّ عَلَیْهَا إِلَّا مَنْ تَثِقُ بِدِینِهِ- رَافِقاً بِمَالِ الْمُسْلِمِینَ- حَتَّى یُوَصِّلَهُ إِلَى وَلِیِّهِمْ فَیَقْسِمَهُ بَیْنَهُمْ- وَ لَا تُوَکِّلْ بِهَا إِلَّا نَاصِحاً شَفِیقاً وَ أَمِیناً حَفِیظاً- غَیْرَ مُعْنِفٍ وَ لَا مُجْحِفٍ وَ لَا مُلْغِبٍ وَ لَا مُتْعِبٍ- ثُمَّ احْدُرْ إِلَیْنَا مَا اجْتَمَعَ عِنْدَکَ- نُصَیِّرْهُ حَیْثُ أَمَرَ اللَّهُ- فَإِذَا أَخَذَهَا أَمِینُکَ- فَأَوْعِزْ إِلَیْهِ أَلَّا یَحُولَ بَیْنَ نَاقَهٍ وَ بَیْنَ فَصِیلِهَا- وَ لَا یَمْصُرَ لَبَنَهَا فَیَضُرَّ [فَیُضِرَّ] ذَلِکَ بِوَلَدِهَا- وَ لَا یَجْهَدَنَّهَا رُکُوباً- وَ لْیَعْدِلْ بَیْنَ صَوَاحِبَاتِهَا فِی ذَلِکَ وَ بَیْنَهَا- وَ لْیُرَفِّهْ عَلَى اللَّاغِبِ- وَ لْیَسْتَأْنِ بِالنَّقِبِ وَ الظَّالِعِ- وَ لْیُورِدْهَا مَا تَمُرُّ بِهِ مِنَ الْغُدُرِ- وَ لَا یَعْدِلْ بِهَا عَنْ نَبْتِ الْأَرْضِ إِلَى جَوَادِّ الطُّرُقِ- وَ لْیُرَوِّحْهَا فِی السَّاعَاتِ- وَ لْیُمْهِلْهَا عِنْدَ النِّطَافِ وَ الْأَعْشَابِ- حَتَّى تَأْتِیَنَا بِإِذْنِ اللَّهِ بُدَّناً مُنْقِیَاتٍ- غَیْرَ مُتْعَبَاتٍ وَ لَا مَجْهُودَاتٍ- لِنَقْسِمَهَا عَلَى کِتَابِ اللَّهِ وَ سُنَّهِ نَبِیِّهِ ص- فَإِنَّ ذَلِکَ أَعْظَمُ لِأَجْرِکَ- وَ أَقْرَبُ لِرُشْدِکَ إِنْ شَاءَ اللَّه
مطابق نامه ۲۵ نسخه صبحی صالح
شرح وترجمه فارسی
(۲۵) از عهدنامه اى از آن حضرت که براى کسانى که به کار گزارى جمع آورى صدقات مى گماردمى نوشت .
ما – سید رضى (ره ) اینجا عباراتى از آن مى آوریم تا معلوم شود که آن حضرت ستون حق را همواره بر پاى مى داشته است .
در این عهدنامه که با عبارت انطلق على تقوى الله وحده لا شریک له (با ترس و پرهیز از خداوند یکتایى که انبازى ندارد حرکت کن ) شروع مى شود، هر چند که هیچ گونه بحث تاریخى مطرح نشده است ، ولى نشان دهنده اعتقاد پاک زمامدار معصوم در مساله مهم اقتصادى است که چگونه در کمال نرمى و مهربانى باید با پرداخت کننده زکات بر خورد کرد و هیچ گونه درشتى و تند خویى و تنگ نظرى انجام نداد.
ضمنا توضیح این نکته هم سود بخش است که پیش از سید رضى و پس از او این عهدنامه در منابع مهم فقهى و تاریخى نقل شده است . به نقل استاد محترم سید عبدالزهراء حسینى خطیب ، ثقه الاسلام کلینى آن را در فروع کافى ، جلد سوم ، صفحه ۵۳۶ در کتاب الزکاه با عنوان ادب کار گزار زکات از بریدن بن معاویه از قول امام صادق علیه السلام نقل مى کند که فرموده است : امیر المومنین علیه السلام کارگزار زکاتى را از کوفه براى جمع آورى زکات به دشتها و صحراهاى اطراف گسیل فرمود و این عهدنامه را براى او مرقوم فرمود.
برید بن معاویه مى گوید: امام صادق علیه السلام گریست و فرمود: اى برید! به خدا سوگند هیچ حرمتى براى خداوند باقى نماند مگر آنکه پس از شهادت على علیه السلام دریده شد و به کتاب خدا و سنت پیامبر در این جهان پس از او عمل نشد و هیچ حدى اجرا نشد و تا امروز به چیزى از حق عمل نشده است .
دیگر از کسانى که پیش سید رضى آن را نقل کرده اند، ابراهیم بن هلال ثقفى در کتاب الغارات است که مجلسى آن را در کتاب الزکاه بحار الانوار و محدث نورى در مستدرک الوسائل ، صفحه ۵۱۶ آورده اند.
همچنین شیخ مفید آن را دو المقنعه صفحه ۵۴۲ و محمد بن ادریس در السرائر صفحه ۱۰۷ نقل کرده اند.
دیگر از راویان این عهد نامه شیخ طوسى (ره ) در تهذیب الاحکام ، جلد ۱، صفحه ۳۸۶ است . این عهدنامه را زمخشرى هم در ربیع الا برار در باب پنجاه و دوم به صورتى که اندکى با نقل سید رضى تفاوت دارد – و لابد دلیل بر آن است که از منبع دیگر غیر از نهج البلاغه نقل مى کند – آورده است .
جلوه تاریخ درشرح نهج البلاغه ابن ابى الحدید، ج ۶ //ترجمه دکتر محمود مهدوى دامغانى
بازدیدها: ۲۹
دیدگاه‌ها