نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره ۲۹۹ متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن ابی الحدید)

حکمت ۲۹۳ صبحی صالح

۲۹۳-وَ قَالَ ( علیه‏ السلام  )لَا تَصْحَبِ الْمَائِقَ فَإِنَّهُ یُزَیِّنُ لَکَ فِعْلَهُ وَ یَوَدُّ أَنْ تَکُونَ مِثْلَهُ

حکمت ۲۹۹ شرح ابن ‏أبی ‏الحدید ج ۱۹

۲۹۹: لَا تَصْحَبِ الْمَائِقَ-  فَإِنَّهُ یُزَیِّنُ لَکَ فِعْلَهُ وَ یَوَدُّ أَنْ تَکُونَ مِثْلَهُ المائق الشدید الحمق و الموق شده الحمق-  و إنما یزین لک فعله-  لأنه یعتقد فعله صوابا بحمقه فیزینه لک-  کما یزین العاقل لصاحبه فعله لاعتقاد کونه صوابا-  و لکن هذا صواب فی نفس الأمر-  و ذلک صواب فی اعتقاد المائق لا فی نفس الأمر-  و أما کونه یود أن تکون مثله-  فلیس معناه أنه یود أن تکون أحمق مثله-  و کیف و هو لا یعلم من نفسه أنه أحمق-  و لو علم أنه أحمق لما کان أحمق-  و إنما معناه أنه لحبه لک و صحبته إیاک-  یود أن تکون مثله-  لأن کل أحد یود أن یکون صدیقه مثل نفسه-  فی أخلاقه و أفعاله-  إذ کل أحد یعتقد صواب أفعاله و طهاره أخلاقه-  و لا یشعر بعیب نفسه لأنه یهوى نفسه-  فعیب نفسه مطوى مستور عن نفسه-  کما تخفى عن العاشق عیوب المعشوق‏

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ابی الحدید

حکمت (۲۹۹)

لا تصحب المائق فانّه یزین لک فعله، و یودّ ان تکون مثله.

«با سفله نابخرد همنشینى مکن که کار خود را براى تو مى ‏آراید و دوست مى‏ دارد که مانند او باشى.»

یعنى نابخرد کار خود را در نظر تو مى‏آراید زیرا کار خود را درست مى‏پندارد و همان‏گونه که عاقل کار خود را مى‏آراید، او هم چنان مى‏کند، ولى کار عاقل به حقیقت درست است و کار نادان به حقیقت درست نیست، بلکه فقط به عقیده خودش درست است. این مسأله هم که دوست مى‏ دارد تو نظیر او گردى به این معنى نیست که تو را هم چون خود احمق نابخرد بداند، زیرا او خود را هم احمق نمى ‏شمرد که اگر خود را احمق بداند، دیگر احمق نیست، و هر کس افعال خود را منطبق بر درستى و طهارت اخلاق مى‏ داند و به عیب خویشتن آگاه نیست که خودخواه است و عیب او از نظرش پوشیده است، همان گونه که عیوب معشوق از دیده عاشق پوشیده مى‏ ماند.

جلوه تاریخ در شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدیدجلد ۸ //دکتر محمود مهدوى دامغانى

 

بازدیدها: ۴۰

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره ۲۹۸ متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن ابی الحدید)

حکمت ۲۹۲ صبحی صالح

۲۹۲- وَ قَالَ ( علیه‏السلام  ) عَلَى قَبْرِ رَسُولِ اللَّهِ ( صلى‏ الله ‏علیه‏ وآله ‏وسلم  ) سَاعَهَ دَفْنِه إِنَّ الصَّبْرَ لَجَمِیلٌ إِلَّا عَنْکَ وَ إِنَّ الْجَزَعَ لَقَبِیحٌ إِلَّا عَلَیْکَ وَ إِنَّ الْمُصَابَ بِکَ لَجَلِیلٌ وَ إِنَّهُ قَبْلَکَ وَ بَعْدَکَ لَجَلَلٌ

حکمت ۲۹۸ شرح ابن ‏أبی ‏الحدید ج ۱۹

۲۹۸: وَ قَالَ ع عِنْدَ وقُوُفِهِ عَلَى قَبْرِ رَسُولِ اللَّهِ ص-  سَاعَهَ دُفِنَ رَسُولُ اللَّهِ ص-  إِنَّ الصَّبْرَ لَجَمِیلٌ إِلَّا عَنْکَ-  وَ إِنَّ الْجَزَعَ لَقَبِیحٌ إِلَّا عَلَیْکَ-  وَ إِنَّ الْمُصَابَ بِکَ لَجَلِیلٌ وَ إِنَّهُ بَعْدَکَ لَقَلِیلٌ قد أخذت هذا المعنى الشعراء فقال بعضهم-       

أمست بجفنی للدموع کلوم
حزنا علیک و فی الخدود رسوم‏

و الصبر یحمد فی المواطن کلها
إلا علیک فإنه مذموم‏

و قال أبو تمام-

و قد کان یدعى لابس الصبر حازما
فقد صار یدعى حازما حین یجزع‏

و قال أبو الطیب-

أجد الجفاء على سواک مروءه
و الصبر إلا فی نواک جمیلا

و قال أبو تمام أیضا-

الصبر أجمل غیر أن تلذذا
فی الحب أولى أن یکون جمیلا

و قالت خنساء أخت عمرو بن الشرید-

أ لا یا صخر إن أبکیت عینی
لقد أضحکتنی دهرا طویلا

بکیتک فی نساء معولات‏
و کنت أحق من أبدى العویلا

دفعت بک الجلیل و أنت حی
فمن ذا یدفع الخطب الجلیلا

إذا قبح البکاء على قتیل‏
رأیت بکاءک الحسن الجمیلا

و مثل قوله ع و إنه بعدک لقلیل یعنی المصاب- أی لا مبالاه بالمصائب بعد المصیبه بک- قول بعضهم

قد قلت للموت حین نازله
و الموت مقدامه على البهم‏

اذهب بمن شئت إذ ظفرت به‏
ما بعد یحیى للموت من ألم‏

و قال الشمردل الیروعی یرثی أخاه-

إذا ما أتى یوم من الدهر بیننا
فحیاک عنا شرقه و أصائله‏

أبى الصبر أن العین بعدک لم تزل‏
یحالف جفنیها قذى ما تزایله‏

و کنت أعیر الدمع قبلک من بکى
فأنت على من مات بعدک شاغله‏

أ عینی إذ أبکاکما الدهر فابکیا
لمن نصره قد بان عنا و نائله‏

و کنت به أغشى القتال فعزنی
علیه من المقدار من لا أقاتله‏

لعمرک إن الموت منا لمولع‏
بمن کان یرجى نفعه و فواضله‏

قوله فأنت على من مات بعدک شاغله- هو المعنى الذی نحن فیه- و ذکرنا سائر الأبیات لأنها فائقه بعیده النظیر- .

و قال آخر یرثی رجلا اسمه جاریه-

أ جاری ما أزداد إلا صبابه
علیک و ما تزداد إلا تنائیا

أ جاری لو نفس فدت نفس میت‏
فدیتک مسرورا بنفسی و مالیا

و قد کنت أرجو أن أراک حقیقه
فحال قضاء الله دون قضائیا

ألا فلیمت من شاء بعدک إنما
علیک من الأقدار کان حذاریا

ومن الشعر المنسوب إلى علی ع- و یقال إنه قاله یوم مات رسول الله ص‏

کنت السواد لناظری
فبکى علیک الناظر

من شاء بعدک فلیمت‏
فعلیک کنت أحاذر

و من شعر الحماسه-

سأبکیک ما فاضت دموعی فإن تغض
فحسبک منی ما تجن الجوانح‏

کأن لم یمت حی سواک و لم تقم‏
على أحد إلا علیک النوائح‏

لئن حسنت فیک المراثی بوصفها
لقد حسنت من قبل فیک المدائح‏

فما أنا من رزء و إن جل جازع‏
و لا بسرور بعد موتک فارح‏

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ابی الحدید

حکمت (۲۹۸)

و قال علیه السّلام عند وقوفه على قبر رسول اللّه صلّى اللّه علیه و آله ساعه دفن رسول اللّه صلّى اللّه علیه و آله و سلّم: ان الصبر لجمیل الا عنک، و ان الجزع لقبیح الّا علیک، و ان المصاب بک لجلیل، و انّه بعدک لقلیل.

«و آن حضرت پس از دفن پیامبر صلّى اللّه علیه و آله و سلّم کنار گور آن حضرت ایستاد و چنین گفت:

شکیبایى نیکوست جز از تو و بى ‏تابى ناپسند است جز بر تو، همانا مصیبت تو سخت بزرگ است و پس از تو هر مصیبتى اندک است.»

ابن ابى الحدید ضمن شرح این سخن به آوردن نمونه‏ هایى از اشعار شاعران پرداخته است و از جمله این دو بیت را که منسوب به امیر المؤمنین علیه السّلام دانسته است، نقل کرده است: همچون مردمک چشم من بودى، مردمک چشم من بر تو گریست، پس از تو هر کس مى‏ خواهد بمیرد که من فقط از مرگ تو حذر مى ‏کردم.

جلوه تاریخ در شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدیدجلد ۸ //دکتر محمود مهدوى دامغانى

 

بازدیدها: ۷۵

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره ۲۹۷ متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن ابی الحدید)

حکمت ۲۹۱ صبحی صالح

۲۹۱- وَ قَالَ ( علیه‏السلام  ) وَ قَدْ عَزَّى الْأَشْعَثَ بْنَ قَیْسٍ عَنِ ابْنٍ لَهُ

یَا أَشْعَثُ إِنْ تَحْزَنْ عَلَى ابْنِکَ فَقَدِ اسْتَحَقَّتْ مِنْکَ ذَلِکَ الرَّحِمُ وَ إِنْ تَصْبِرْ فَفِی اللَّهِ مِنْ کُلِّ مُصِیبَهٍ خَلَفٌ

یَا أَشْعَثُ إِنْ صَبَرْتَ جَرَى عَلَیْکَ الْقَدَرُ وَ أَنْتَ مَأْجُورٌ وَ إِنْ جَزِعْتَ جَرَى عَلَیْکَ الْقَدَرُ وَ أَنْتَ مَأْزُورٌ

یَا أَشْعَثُ ابْنُکَ سَرَّکَ وَ هُوَ بَلَاءٌ وَ فِتْنَهٌ وَ حَزَنَکَ وَ هُوَ ثَوَابٌ وَ رَحْمَهٌ

حکمت ۲۹۷ شرح ابن ‏أبی ‏الحدید ج ۱۹

۲۹۷: وَ قَالَ ع لِلْأَشْعَثِ بْنِ قَیْسٍ وَ قَدْ عَزَّاهُ عَنِ ابْنٍ لَهُ-  یَا أَشْعَثُ إِنْ تَحْزَنْ عَلَى ابْنِکَ-  فَقَدِ اسْتَحَقَّتْ ذَلِکَ مِنْکَ الرَّحِمُ-  وَ إِنْ تَصْبِرْ فَفِی اللَّهِ مِنْ کُلِّ مُصِیبَهٍ خَلَفٌ-  یَا أَشْعَثُ إِنْ صَبَرْتَ-  جَرَى عَلَیْکَ الْقَدَرُ وَ أَنْتَ مَأْجُورٌ-  وَ إِنْ جَزِعْتَ جَرَى عَلَیْکَ الْقَدَرُ وَ أَنْتَ مَأْزُورٌ-  یَا أَشْعَثُ ابْنُکَ سَرَّکَ وَ هُوَ بَلَاءٌ وَ فِتْنَهٌ-  وَ حَزَنَکَ وَ هُوَ ثَوَابٌ وَ رَحْمَهٌ قد روی هذا الکلام عنه ع-  على وجوه مختلفه و روایات متنوعه-  هذا الوجه أحدها-  و أخذ أبو العتاهیه ألفاظه ع-  فقال لمن یعزیه عن ولد- 

 و لا بد من جریان القضاء
إما مثابا و إما أثیما

 و من کلامهم فی التعازی-  إذا استأثر الله بشی‏ء فاله عنه-  و تنسب هذه الکلمه إلى عمر بن عبد العزیز- . و ذکر أبو العباس فی الکامل-  أن عقبه بن عیاض بن تمیم أحد بنی عامر بن لؤی-  استشهد فعزى أباه معز-  فقال احتسبه و لا تجزع علیه فقد مات شهیدا-  فقال عیاض أ ترانی کنت أسر به-  و هو من زینه الحیاه الدنیا-  و أساء به و هو من الباقیات الصالحات- .و هذا الکلام مأخوذ من کلام أمیر المؤمنین ع- . و من التعازی الجیده قول القائل-  

و من لم یزل غرضا للمنون
یترکه کل یوم عمیدا

فإن هن أخطأنه مره
فیوشک مخطئها أن یعودا

فبینا یحید و أخطأنه
قصدن فأعجلنه أن یحیدا

و قال آخر

هو الدهر قد جربته و عرفته
فصبرا على مکروهه و تجلدا

و ما الناس إلا سابق ثم لاحق‏
و فائت موت سوف یلحقه غدا

و قال آخر

أینا قدمت صروف اللیالی
فالذی أخرت سریع اللحاق‏

غدرات الأیام منتزعات‏
عنقینا من أنس هذا العناق‏

ابن نباته السعدی-

نعلل بالدواء إذا مرضنا
و هل یشفی من الموت الدواء

و نختار الطبیب و هل طبیب‏
یؤخر ما یقدمه القضاء

و ما أنفاسنا إلا حساب
و ما حرکاتنا إلا فناء

البحتری

إن الرزیه فی الفقید فإن هفا
جزع بلبک فالرزیه فیکا

و متى وجدت الناس إلا تارکا
لحمیمه فی الترب أو متروکا

لو ینجلی لک ذخرها من نکبه
جلل لأضحکک الذی یبکیکا

و کتب بعضهم إلى صدیق له مات ابنه-  کیف شکرک لله تعالى-  على ما أخذ من ودیعته و عوض من مثوبته- . و عزى عمر بن الخطاب أبا بکر عن طفل-  فقال عوضک الله منه ما عوضه منک-  فإن الطفل یعوض من أبویه الجنه- . و فی الحدیث المرفوع من عزى مصابا کان له مثل أجره و  قال ع من کنوز السر کتمان المصائب-  و کتمان الأمراض و کتمان الصدقه- 

و قال شاعر فی رثاء ولده- 

و سمیته یحیى لیحیا و لم یکن
إلى رد أمر الله فیه سبیل‏

تخیرت فیه الفأل حین رزقته‏
و لم أدر أن الفأل فیه یفیل‏

و قال آخر

و هون وجدی بعد فقدک أننی
إذا شئت لاقیت امرأ مات صاحبه‏

آخر

و قد کنت أرجو لو تملیت عیشه
علیک اللیالی مرها و انتقالها

فأما و قد أصبحت فی قبضه الردى‏
فقل للیالی فلتصب من بدا لها

أخذه المتنبئ فقال-

قد کنت أشفق من دمعی على بصری
فالیوم کل عزیز بعدکم هانا

و مثله لغیره

فراقک کنت أخشى فافترقنا
فمن فارقت بعدک لا أبالی‏

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ابی الحدید

حکمت (۲۹۷)

و قال علیه السّلام للاشعث بن قیس و قد عزاه عن ابن له: یا اشعث، ان تحزن على ابنک فقد استحقت ذالک منک الرحم، و ان تصبر ففى الله من کل مصیبه خلف.

یا اشعث، ان صبرت جرى علیک القدر و انت مأجور، و ان جزعت جرى علیک القدر و انت مأزور.

یا اشعث، ابنک سرّک و هو بلاء و فتنه، و حزنک و هو ثواب و رحمه. و آن حضرت به اشعث بن قیس که پسرى از او مرده بود چنین تسلیت فرمود: «اى اشعث، اگر بر پسرت اندوهگینى سزاوار است و این به خاطر پیوندى است که با او دارى و اگر شکیبایى کنى هر مصیبت را، در پیشگاه خداوند عوض و پاداشى است.

اى اشعث اگر شکیبایى کنى، سرنوشت بر تو رفته است در حالى که مزد دارى و اگر بى‏ تابى کنى، سرنوشت بر تو رفته است در حالى که گناهکارى.

اى اشعث، پسرت تو را شاد ساخت-  به هنگام تولد-  در عین حال بلا و آزمایش بود، و تو را-  با مرگ خود-  اندوهگین ساخت، در حالى که ثواب و رحمت بود.» ابن ابى الحدید مى‏گوید: این سخن و تسلیت را از على علیه السّلام به صورتهاى مختلف و روایات متنوع نقل کرده‏اند که روایت فوق یکى از آنهاست.

ابو العتاهیه هم الفاظ و کلمات آن حضرت را گرفته است و ضمن شعرى به کسى‏ که فرزندش درگذشته بوده است چنین سروده است: از جریان یافتن سرنوشت چاره‏اى نیست یا در حالى که مزد و پاداش همراهش باشد یا آنکه سوگوار مرتکب گناه گردد.

ابن ابى الحدید سپس سخنان بزرگان و اشعارى را نقل کرده است که به ترجمه یکى دو مورد آن بسنده مى ‏شود، ابن نباته سعدى چنین سروده است: چون بیمار مى‏ شویم با دارو بهبودى مى جوییم، آیا دارو از مرگ شفا مى ‏بخشد و براى خود پزشک برمى‏ گزینیم، آیا پزشکى هست که بتواند آنچه را سرنوشت پیش آورده است به تأخیر اندازد، نفسهاى ما حساب شده است و حرکات ما چیزى جز فنا نیست.

در حدیث مرفوع آمده است: که هر کس مصیبت زده‏اى را تسلیت دهد براى او هم پاداشى چون پاداش او منظور مى‏ شود.

و پیامبر صلّى اللّه علیه و آله و سلّم فرموده است: از گنجینه‏ هاى اسرار پوشیده داشتن مصیبتها و بیماریها و صدقات است.

شاعرى دیگر چنین سروده است: از فراق تو مى‏ ترسیدم که متأسفانه از یکدیگر جدا شدیم و پس از تو از هر کس دیگر جدا شوم، اهمیتى به آن نمى‏ دهم.

جلوه تاریخ در شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدیدجلد ۸ //دکتر محمود مهدوى دامغانى

بازدیدها: ۳۱

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره ۲۹۶ متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن ابی الحدید)

حکمت ۲۹۰ صبحی صالح

۲۹۰-وَ قَالَ ( علیه‏السلام  )لَوْ لَمْ یَتَوَعَّدِ اللَّهُ عَلَى مَعْصِیَتِهِ لَکَانَ یَجِبُ أَلَّا یُعْصَى شُکْراً لِنِعَمِهِ

حکمت ۲۹۶ شرح ابن ‏أبی ‏الحدید ج ۱۹

۲۹۶: لَوْ لَمْ یَتَوَعَّدِ اللَّهُ سُبْحَانَهُ عَلَى مَعْصِیَتِهِ-  لَکَانَ یَجِبُ أَلَّا یُعْصَى شُکْراً لِنِعَمِهِ قالت المعتزله-  إنا لو قدرنا أن الوعید السمعی لم یرد-  لما أخل ذلک بکون الواجب واجبا فی العقل-  نحو العدل و الصدق و العلم و رد الودیعه-  هذا فی جانب الإثبات-  و أما فی جانب السلب-  فیجب فی العقل ألا یظلم و ألا یکذب-  و ألا یجهل و ألا یخون الأمانه-  ثم اختلفوا فیما بینهم-  فقالت معتزله بغداد-  لیس الثواب واجبا على الله تعالى بالعقل-  لأن الواجبات إنما تجب على المکلف-  لأن أداءها کالشکر لله تعالى-  و شکر المنعم واجب لأنه شکر منعم-  فلم یبق وجه یقتضی وجوب الثواب على الله سبحانه-  و هذا قریب من قول أمیر المؤمنین ع- . و قال البصریون-  بل الثواب واجب على الله تعالى عقلا-  کما یجب علیه العوض عن إیلام الحی-  لأن التکلیف إلزام بما فیه مضره-  کما أن الإیلام إنزال مضره و الإلزام کالإنزال

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ابی الحدید

حکمت (۲۹۶)

لو لم یتوعّد الله سبحانه على معصیته، لکان یجب الّا یعصى شکرا لنعمه.

«اگر خداوند بر نافرمانى خود بیم نداده بود، باز هم واجب بود که به سپاس نعمتهایش معصیت نشود.»

معتزله مى‏ گویند: بر فرض که بیم و تهدیدى هم شنیده نمى‏ شد، اخلالى در این مسأله که واجب از لحاظ عقلى واجب شده است، وارد نمى‏ شد. عدل و صدق و علم و امانتدارى به هر حال پسندیده و واجب است و ظلم نکردن، دروغ نگفتن، خیانت در امانت نکردن پسندیده است. البته در مورد اینکه ثواب دادن و پاداش ارزانى داشتن بر خداوند متعالى واجب است یا نه، میان متکلمان معتزله اختلاف است. معتزله بغداد مى‏ گویند: ثواب دادن بر خدا واجب نیست زیرا انجام دادن واجبات بر مکلف از این جهت لازم و واجب است که شکر نعمت منعم است و دلیلى براى وجوب پاداش نیست ولى معتزله بصره بر خلاف این مى‏گویند.

جلوه تاریخ در شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدیدجلد ۸ //دکتر محمود مهدوى دامغانى

 

بازدیدها: ۳۴

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره ۲۹۵ متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن ابی الحدید)

حکمت ۲۸۹ صبحی صالح

۲۸۹-وَ قَالَ ( علیه‏السلام  )کَانَ لِی فِیمَا مَضَى أَخٌ فِی اللَّهِ وَ کَانَ یُعْظِمُهُ فِی عَیْنِی صِغَرُ الدُّنْیَا فِی عَیْنِهِ

حکمت ۲۹۵ شرح ابن ‏أبی ‏الحدید ج ۱۹

۲۹۵ وَ قَالَ ع: کَانَ لِی فِیمَا مَضَى أَخٌ فِی اللَّهِ-  وَ کَانَ یُعَظِّمُهُ فِی عَیْنِی صِغَرُ الدُّنْیَا فِی عَیْنِهِ-  وَ کَانَ خَارِجاً مِنْ سُلْطَانِ بَطْنِهِ-  فَلَا یَتَشَهَّى مَا لَا یَجِدُ وَ لَا یُکْثِرُ إِذَا وَجَدَ-  وَ کَانَ أَکْثَرَ دَهْرِهِ صَامِتاً-  فَإِنْ قَالَ بَذَّ الْقَائِلِینَ وَ نَقَعَ غَلِیلَ السَّائِلِینَ-  وَ کَانَ ضَعِیفاً مُسْتَضْعَفاً-  فَإِنْ جَاءَ الْجِدُّ فَهُوَ لَیْثٌ عَادٍ وَ صِلُّ وَادٍ-  لَا یُدْلِی بِحُجَّهٍ حَتَّى یَأْتِیَ قَاضِیاً-  کَانَ لَا یَلُومُ أَحَداً-  عَلَى مَا لَا یَجِدُ الْعُذْرَ فِی مِثْلِهِ حَتَّى یَسْمَعَ اعْتِذَارَهُ-  وَ کَانَ لَا یَشْکُو وَجَعاً إِلَّا عِنْدَ بُرْئِهِ-  وَ کَانَ یَفْعَلُ مَا یَقُولُ وَ لَا یَقُولُ مَا لَا یَفْعَلُ-  وَ کَانَ إِنْ غُلِبَ عَلَى الْکَلَامِ لَمْ یُغْلَبْ عَلَى السُّکُوتِ-  وَ کَانَ عَلَى أَنْ یَسْمَعَ أَحْرَصَ مِنْهُ عَلَى أَنْ یَتَکَلَّمَ-  وَ کَانَ إِذَا بَدَهَهُ أَمْرَانِ-  نَظَرَ أَیُّهُمَا أَقْرَبُ إِلَى الْهَوَى فَخَالَفَهُ-  فَعَلَیْکُمْ بِهَذِهِ الْخَلَائِقِ فَالْزَمُوهَا وَ تَنَافَسُوا فِیهَا-  فَإِنْ لَمْ تَسْتَطِیعُوهَا-  فَاعْلَمُوا أَنَّ أَخْذَ الْقَلِیلِ خَیْرٌ مِنْ تَرْکِ الْکَثِیرِ قد اختلف الناس فی المعنی بهذا الکلام-  و من هو هذا الأخ المشار إلیه-  فقال قوم هو رسول الله ص-  و استبعده قوم لقوله و کان ضعیفا مستضعفا-  فإن النبی ص لا یقال فی صفاته مثل هذه الکلمه- و إن أمکن تأویلها على لین کلامه و سماحه أخلاقه-  إلا أنها غیر لائقه به ع- . و قال قوم هو أبو ذر الغفاری و استبعده قوم-  لقوله فإن جاء الجد فهو لیث عاد و صل واد-  فإن أبا ذر لم یکن من الموصوفین بالشجاعه-  و المعروفین بالبساله- . و قال قوم هو المقداد بن عمرو-  المعروف بالمقداد بن الأسود-  و کان من شیعه علی ع المخلصین-  و کان شجاعا مجاهدا حسن الطریقه-  و قد ورد فی فضله حدیث صحیح مرفوع- . و قال قوم أنه لیس بإشاره إلى أخ معین-  و لکنه کلام خارج مخرج المثل-  و عاده العرب جاریه بمثل ذلک-  مثل قولهم فی الشعر فقلت لصاحبی و یا صاحبی-  و هذا عندی أقوى الوجوه

نبذ من الأقوال الحکمیه فی حمد القناعه و قله الأکل

و قد مضى القول فی صغر الدنیا فی عین أهل التحقیق-  فأما سلطان البطن-  و مدح الإنسان بأنه لا یکثر من الأکل إذا وجد أکلا-  و لا یشتهی من الأکل ما لا یجده-  فقد قال الناس فیه فأکثروا- . قال أعشى باهله یرثی المنتشر بن وهب- 

طاوی المصیر على العزاء منصلت
بالقوم لیله لا ماء و لا شجر

تکفیه فلذه لحم إن ألم بها
من الشواء و یروی شربه الغمر

و لا یباری لما فی القدر یرقبه
و لا تراه أمام القوم یفتقر

لا یغمز الساق من أین و لا وصب
و لا یعض على شرسوفه الصفر

و قال الشنفری

و أطوی على الخمص الحوایا کما انطوت
خیوطه ماری تغار و تفتل‏

و إن مدت الأیدی إلى الزاد لم أکن‏
بأعجلهم إذ أجشع القوم أعجل‏

و ما ذاک إلا بسطه عن تفضل
علیهم و کان الأفضل المتفضل‏

 و قال بعضهم لابنه یا بنی عود نفسک الأثره-  و مجاهده الهوى و الشهوه-  و لا تنهش نهش السباع-  و لا تقضم قضم البراذین-  و لا تدمن الأکل إدمان النعاج-  و لا تلقم لقم الجمال-  إن الله جعلک إنسانا-  فلا تجعل نفسک بهیمه و لا سبعا-  و احذر سرعه الکظه و داء البطنه-  فقد قال الحکیم-  إذا کنت بطنا فعد نفسک من الزمنى- .

و قال الأعشى

و البطنه یوما تسفه الأحلاما

و اعلم أن الشبع داعیه البشم-  و البشم داعیه السقم و السقم داعیه الموت-  و من مات هذه المیته فقد مات موته لئیمه-  و هو مع هذا قاتل نفسه-  و قاتل نفسه ألوم من قاتل غیره-  یا بنی و الله ما أدى حق السجود و الرکوع ذو کظه-  و لا خشع لله ذو بطنه و الصوم مصحه-  و لربما طالت أعمار الهند و صحت أبدان العرب-  و لله در الحارث بن کلده-  حیث زعم أن الدواء هو الأزم-  و أن الداء إدخال الطعام فی أثر الطعام-  یا بنی لم صفت أذهان الأعراب-  و صحت أذهان الرهبان مع طول الإقامه فی الصوامع-  حتى لم تعرف وجع المفاصل و لا الأورام-  إلا لقله الرزء و وقاحه الأکل-  و کیف لا ترغب فی تدبیر-  یجمع لک بین صحه البدن و ذکاء الذهن-  و صلاح المعادو القرب و عیش الملائکه-  یا بنی لم صار الضب أطول شی‏ء ذماء-  إلا لأنه یتبلغ بالنسیم-  و لم زعم رسول الله ص أن الصوم وجاء-  إلا لیجعله حجابا دون الشهوات-  فافهم تأدیب الله و رسوله-  فإنهما لا یقصدان إلا مثلک-  یا بنی إنی قد بلغت تسعین عاما ما نقص لی سن-  و لا انتشر لی عصب و لا عرفت دنین أنف-  و لا سیلان عین و لا تقطیر بول-  ما لذلک عله إلا التخفیف من الزاد-  فإن کنت تحب الحیاه فهذه سبیل الحیاه-  و إن کنت ترید الموت فلا یبعد الله إلا من ظلم- . و کان یقال البطنه تذهب الفطنه- . و قال عمرو بن العاص لأصحابه یوم حکم الحکمان-  أکثروا لأبی موسى من الطعام الطیب-  فو الله ما بطن قوم قط إلا فقدوا عقولهم أو بعضها-  و ما مضى عزم رجل بات بطینا- .

و کان یقال أقلل طعاما تحمد مناما و دعا عبد الملک بن مروان رجلا إلى الغداء-  فقال ما فی فضل-  فقال إنی أحب الرجل یأکل حتى لا یکون فیه فضل-  فقال یا أمیر المؤمنین عندی مستزاد-  و لکنی أکره أن أصیر-  إلى الحال التی استقبحها أمیر المؤمنین- . و کان یقال-  مسکین ابن آدم أسیر الجوع صریع الشبع- . و سأل عبد الملک أبا الزعیرعه فقال-  هل أتخمت قط قال لا قال و کیف-  قال لأنا إذا طبخنا أنضجنا و إذا مضغنا دققنا-  و لا نکظ المعده و لا نخلیها- . و کان یقال من المروءه أن یترک الإنسان الطعام-  و هو بعد یشتهیه- .

و قال الشاعر

فإن قراب البطن یکفیک ملؤه
و یکفیک سوآت الأمور اجتنابها

و قال عبد الرحمن ابن أخی الأصمعی-  کان عمی یقول لی لا تخرج یا بنی من منزلک-حتى تأخذ حلمک یعنی تتغذى-  فإذا أخذت حلمک فلا تزدد إلیه حلما-  فإن الکثره تئول إلى قله-  و فی الحدیث المرفوع ما ملأ ابن آدم وعاء شرا من بطن-  بحسب الرجل من طعامه ما أقام صلبه-  و أما إذا أبیت فثلث طعام-  و ثلث شراب و ثلث نفسو روى حذیفه عن النبی ص من قل طعمه صح بطنه و صفا قلبه-  و من کثر طعمه سقم بطنه و قسا قلبهو عنه ص لا تمیتوا القلوب بکثره الطعام و الشراب-  فإن القلب یموت بهما-  کالزرع یموت إذا أکثر علیه الماء و روى عون بن أبی جحیفه عن أبیه قال أکلت یوما ثریدا و لحما سمینا-  ثم أتیت رسول الله و أنا أتجشأ-  فقال احبس جشأک أبا جحیفه-  إن أکثرکم شبعا فی الدنیا أکثرکم جوعا فی الآخره-  قال فما أکل أبو جحیفه بعدها مل‏ء بطنه-  إلى أن قبضه اللهو أکل علی ع قلیلا من تمر دقل-  و شرب علیه ماء و أمر یده على بطنه و قال-  من أدخله بطنه النار فأبعده الله ثم تمثل- 

  فإنک مهما تعط بطنک سؤله
و فرجک نالا منتهى الذم أجمعا

و کان ع یفطر فی رمضان الذی قتل فیه-  عند الحسن لیله و عند الحسین لیله-  و عند عبد الله بن جعفر لیله-  لا یزید على اللقمتین أو الثلاث-  فیقال له فیقول إنما هی لیال قلائل-  حتى یأتی أمر الله و أنا خمیص البطن-  فضربه ابن ملجم لعنه الله تلک اللیله- . و قال الحسن لقد أدرکت أقواما-  ما یأکل أحدهم إلا فی ناحیه بطنه-  ما شبع رجل منهم من طعام حتى فارق الدنیا-  کان یأکل فإذا قارب الشبع أمسک- .

و أنشد المبرد

 فإن امتلاء البطن فی حسب الفتى
قلیل الغناء و هو فی الجسم صالح‏

 و قال عیسى ع یا بنی إسرائیل لا تکثروا الأکل-  فإنه من أکثر من الأکل أکثر من النوم-  و من أکثر النوم أقل الصلاه-  و من أقل الصلاه کتب من الغافلین وقیل لیوسف ع-  ما لک لا تشبع و فی یدیک خزائن مصر-  قال إنی إذا شبعت نسیت الجائعین

و قال الشاعر

و أکله أوقعت فی الهلک صاحبها
کحبه القمح دقت عنق عصفور

لکسره بجریش الملح آکلها
ألذ من تمره تحشى بزنبور

و وصف لسابور ذی الأکتاف-  رجل من إصطخر للقضاء فاستقدمه-  فدعاه إلى الطعام-  فأخذ الملک دجاجه من بین یدیه فنصفها-  و جعل نصفها بین یدی ذلک الرجل-  فأتى علیه قبل أن یفرغ الملک من أکل النصف الآخر-  فصرفه إلى بلده و قال-  إن سلفنا کانوا یقولون-  من شره إلى طعام الملک-  کان إلى أموال الرعیه أشره- . قیل لسمیره بن حبیب-  إن ابنک أکل طعاما فأتخم و کاد یموت-  فقال و الله لو مات منه ما صلیت علیه-  أنس یرفعه إن من السرف أن تأکل کل ما اشتهیت

 دخل عمر على عاصم ابنه و هو یأکل لحما-  فقال ما هذا قال قرمنا إلیه-  قال أ و کلما قرمت إلى اللحم أکلته-  کفى بالمرء شرها أن یأکل کل ما یشتهی- .

 أبو سعید یرفعه استعینوا بالله من الرعب

قالوا هو الشره و یقال الرعب شؤم-  أنس یرفعه أصل کل داء البرده-  قالوا هی التخمه-  و قال أبو درید العرب تعیر بکثره الأکل- 

و أنشد

لست بأکال کأکل العبد
و لا بنوام کنوم الفهد

و قال الشاعر

إذا لم أزر إلا لآکل أکله
فلا رفعت کفی إلی طعامی‏

فما أکله إن نلتها بغنیمه
و لا جوعه إن جعتها بغرام‏

ابن عباس کان رسول الله ص یبیت طاویا لیالی-  ما له و لأهله عشاء-  و کان عامه طعامه الشعیرو قالت عائشه و الذی بعث محمدا بالحق ما کان لنا منخل-  و لا أکل رسول الله ص خبزا منخولا-  منذ بعثه الله إلى أن قبض-  قالوا فکیف کنتم تأکلون دقیق الشعیر-  قالت کنا نقول أف أف 

 أنس ما أکل رسول الله ص رغیفا محورا-  إلى أن لقی ربه عز و جل أبو هریره ما شبع رسول الله ص و أهله-  ثلاثه أیام متوالیه من خبز حنطه-  حتى فارق الدنیا

و روى مسروق قال دخلت على عائشه و هی تبکی-  فقلت ما یبکیک-  قالت ما أشاء أن أبکی إلا بکیت-  مات رسول الله ص-  و لم یشبع من خبز البر-  فی یوم مرتین-  ثم انهارت علینا الدنیا- .

حاتم الطائی

و إنی لأستحیی صحابی أن یروا
مکان یدی من جانب الزاد أقرعا

أقصر کفی أن تنال أکفهم‏
إذا نحن أهوینا و حاجاتنا معا

أبیت خمیص البطن مضطمر الحشا
حیاء أخاف الضیم أن أتضلعا

فإنک إن أعطیت نفسک سؤلها-
و فرجک نالا منتهى الذم أجمعا

 فأما قوله ع کان لا یتشهى ما لا یجد-  فإنه قد نهى أن یتشهى الإنسان ما لا یجد-  و قالوا إنه دلیل على سقوط المروءه- . و قال الأحنف جنبوا مجالسنا-  ذکر تشهی الأطعمه و حدیث النکاح- . و قال الجاحظ جلسنا فی دار فجعلنا نتشهى الأطعمه-  فقال واحد و أنا أشتهی سکباجا کثیره الزعفران-  و قال آخر أنا أشتهی طباهجه ناشفه-  و قال آخر أنا أشتهی هریسه کثیره الدارصینی-  و إلى جانبنا امرأه بیننا و بینها بئر الدار-  فضربت الحائط و قالت أنا حامل-  فأعطونی مل‏ء هذه الغضاره من طبیخکم-  فقال ثمامه جارتنا تشم رائحه الأمانی

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ابی الحدید

حکمت (۲۹۵)

و قال علیه السّلام: کان لى فیما مضى اخ فى الله، و کان یعظّمه فى عینى صغر الدنیا فى عینه، و کان خارجا من سلطان بطنه، فلا یتشهّى ما لا یجد، و لا یکثر اذا وجد، و کان اکثر دهره صامتا، فان قال بذّ القائلین، و نقع غلیل السائلین، و کان ضعیفا مستضعفا، فان جاء الجد فهو لیث عاد، و صلّ واد، لا یدلى بحجّه حتى یأتى قاضیا، کان لا یلوم احدا على ما یجد العذر فى مثله‏ حتى یسمع اعتذاره، و کان لا یشکو وجعا الا عند برئه، و کان یفعل ما یقول، و لا یقول ما لا یفعل، و کان ان غلب على الکلام لم یغلب على السکوت، و کان على ان یسمع احرص منه على ان یتکلّم، و کان اذا بدهه امران نظر ایهما اقرب الى الهوى فخالفه، فعلیکم بهذه الخلائق فالزموها، و تنافسوا فیها، فان لم تستطیعوها فاعلموا انّ اخذ القلیل خیر من ترک الکثیر.

«و آن حضرت فرمود: در گذشته مرا برادرى در راه خدا بود که خردى دنیا در دیده‏ اش او را در چشم من بزرگ مى ‏نمود، از حیطه سلطه شکم بر خود بیرون بود و آنچه را نمى‏یافت آرزو نمى‏ کرد و چون مى ‏یافت فراوان به کار نمى‏ برد-  اسراف نمى‏ کرد-  بیشترین روزگار خویش را خاموش بود و چون سخن مى‏ گفت بر همه گویندگان چیره مى‏ آمد و تشنگى پرسندگان را فرو مى ‏نشاند. هر چند فروتن و در دیده‏ها افتاده بود به گاه کارزار چون شیر بیشه و افعى گرزه بیابان بود. تا پیش قاضى نمى‏ رفت حجتى نمى ‏آورد و کسى را که عذرى داشت تا عذرش را نمى‏ شنود سرزنش نمى‏ کرد.

از دردى شکوه نمى ‏کرد مگر پس از آنکه بهبود مى ‏یافت، بدانچه مى‏ گفت عمل مى‏ کرد و آنچه را عمل نمى ‏کرد نمى‏ گفت. و اگر در سخن گفتن بر او چیره مى ‏شدند، در خاموشى کسى بر او چیره نمى‏ شد، بر شنیدن آزمندتر بود تا به سخن گفتن و گاهى که او را دو کار پیش مى ‏آمد، مى‏ نگریست تا ببیند کدام یک به هوس نزدیکتر است و همان را رها مى‏ کرد. بر شما باد بر این خصلتها که ملازم آنها باشید و با یکدیگر همچشمى کنید و اگر نتوانستید همه را به دست آورید. بدانید که گرفتن اندک بهتر است تا رها کردن بسیار.»

مردم در مورد اینکه این برادر که در این سخن به او اشاره شده است، کیست اختلاف نظر دارند، برخى گفته‏ اند: منظور از آن برادر، رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله و سلّم است و گروهى دیگر آن را بعید دانسته و گفته ‏اند: در مورد پیامبر صلّى اللّه علیه و آله و سلّم اصطلاح ضعیف مستضعف به کار برده نمى‏شود و درباره صفات آن حضرت نظیر این کلمه مستعمل نیست، هر چند ممکن است این کلمه را به گفتار نرم و اخلاق پسندیده رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله و سلّم تأویل کرد، ولى به کار بردن این لغت لایق وجود مقدس آن حضرت نیست.

گروهى دیگر گفته ‏اند: مقصود ابوذر غفارى است و گروهى آن را بعید دانسته‏ اند که در وصف او آمده است که به هنگام کارزار شیر بیشه و مار گرزه بیابان بوده است، زیرا ابو ذر هیچ گاه به شجاعت و دلیرى نامور نبوده است.

برخى دیگر گفته ‏اند: مقصود مقداد بن عمرو معروف به مقداد بن اسود است که از شیعیان مخلص على علیه السّلام و دلیر و مجاهد و پسندیده سیرت بوده است و در فضیلت او احادیث صحیح مرفوع رسیده است. برخى هم گفته‏اند: این کلمه اشاره به برادر معینى نیست بلکه از باب مثل است و عرب در کلام خود این چنین عادتى دارد و در شعر فراوان آمده است که به دوست خود چنین گفتم، و اى دوست، و به نظر من-  ابن ابى الحدید-  این بهترین و درست‏ترین وجه آن است.

ابن ابى الحدید، سپس نمونه‏هایى از گفتارهاى حکمت آمیز را درباره ستایش از کم خوراکى و قناعت آورده است و اشعارى از شاعران دوره جاهلى از جمله ابیاتى از اعشى و شنفرى صاحب لامیه العرب و دیگران آورده است و مطالبى هم از قول بزرگان نقل کرده است که به ترجمه یکى دو مورد بسنده مى‏ شود.

گفته مى‏ شده است کم بخور، آسوده بخواب.

عبد الملک از ابو الزعیرعه پرسید: آیا هرگز تخمه کرده‏اى گفت: نه، گفت: چگونه ممکن است گفت: ما غذاى خود را خوب مى‏پزیم و خوب مى‏ جویم و معده خود را انباشته نمى‏کنیم و آن را خالى هم نمى ‏گذاریم.

و گفته مى‏شده است، از نشانه ‏هاى جوانمردى این است که آدمى تا هنوز اشتها دارد خوراک را بس کند.

از پیامبر صلّى اللّه علیه و آله و سلّم روایت است که فرموده ‏اند: دلها را با بسیار خوردن و آشامیدن ممیرانید که دل با آن دو مى ‏میرد، همچون کشته‏اى که اگر بر آن بسیار آب دهند خشک مى‏ شود.

امیر المؤمنین على علیه السّلام در ماه رمضانى که در آن به شهادت رسید، شبى در خانه امام حسن و شبى در خانه امام حسین و شبى در خانه عبد الله بن جعفر-  یعنى خانه دختر بزرگوارش زینب-  افطار مى‏ کرد و بیش از دو یا سه لقمه نمى‏ خورد و چون مى‏ گفتند چرا آن قدر اندک مى‏ خورد، مى ‏فرمود: چند شبى بیش باقى نمانده است، دوست دارم در حالى که شکمم خالى و گرسنه باشم فرمان حق در رسد. ابن ملجم که نفرین خدا بر او باد، در همان شب او را ضربت زد.

عیسى علیه السّلام فرموده است: اى بنى اسرائیل فراوان خوراک مخورید که هر کس خوراک بسیار خورد، خوابش بسیار شود و هر کس بسیار بخوابد، کمتر نماز مى‏ گزارد و آن کس که کمتر نماز مى‏ گزارد، در زمره غافلان نوشته مى‏ شود. به یوسف علیه السّلام گفته شد: با آنکه گنجینه‏ هاى مصر همه در دست توست چرا به سیرى نمى‏ خورى فرمود: هرگاه سیر شوم، گرسنگان را فراموش مى‏ کنم.

براى شاپور ذو الاکتاف مردى از مردم استخر را براى قضاوت توصیف کردند، شاپور او را احضار کرد و بر سفره خود فرا خواند، شاپور جوجه‏اى را برداشت و دو نیم کرد و نیمى را مقابل آن مرد نهاد. او پیش از اینکه پادشاه از خوردن آن آسوده شود، نیمه جوجه خود را خورد. پادشاه او را به شهر خود برگرداند و گفت: پیشینیان ما مى‏ گفته ‏اند هر کس به خوردن خوراک سلطان آزمند باشد نسبت به اموال رعیت آزمندتر است.

مسروق روایت مى‏ کند و مى‏ گوید: پیش عایشه رفتم مى ‏گریست، گفتم: چه چیز تو را به گریه واداشته است گفتم: نمى ‏خواستم بگریم، ولى گریستم زیرا پیامبر صلّى اللّه علیه و آله و سلّم رحلت فرمود در حالى که هرگز در روز دو بار از نان گندم سیر نشد و پس از او دنیا به ما روى آورد و فراخى کرد.

 

 

جلوه تاریخ در شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدیدجلد ۸ //دکتر محمود مهدوى دامغانى

بازدیدها: ۳۰۳

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره ۲۹۴ متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن ابی الحدید)

حکمت ۲۸۸ صبحی صالح

۲۸۸-وَ قَالَ ( علیه‏السلام  )إِذَا أَرْذَلَ اللَّهُ عَبْداً حَظَرَ عَلَیْهِ الْعِلْمَ

حکمت ۲۹۴ شرح ابن ‏أبی ‏الحدید ج ۱۹

۲۹۴: إِذَا أَرْذَلَ اللَّهُ عَبْداً حَظَرَ عَلَیْهِ الْعِلْمَ أرذله جعله رذلا و کان یقال-  من علامه بغض الله تعالى للعبد أن یبغض إلیه العلم- . و قال الشاعر

شکوت إلى وکیع سوء حفظی
فأرشدنی إلى ترک المعاصی‏

و قال لأن حفظ العلم فضل‏
و فضل الله لا یؤتیه عاصی‏

 و قال رجل لحکیم ما خیر الأشیاء لی- قال أن تکون عالما- قال فإن لم أکن- قال أن تکون مثریا- قال فإن لم أکن- قال أن تکون شاریا- قال فإن لم أکن- قال فأن تکون میتا- . أخذ هذا المعنى بعض المحدثین فقال-

إذا فاتک العلم جد بالقرى
و إن فاتک المال سد بالقراع‏

فإن فات هذا و هذا و ذاک‏
فمت فحیاتک شر المتاع‏

و قال أیضا فی المعنى بعینه-

و لو لا الحجا و القرى و القراع
لما فضل الآخر الأولا

ثلاث متى یخل منها الفتى‏
یکن کالبهیمه أو أرذلا

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ابی الحدید

حکمت (۲۹۴)

اذا ارذل الله عبدا حظر علیه العلم. «چون خداوند بنده‏ اى را خوار دارد، علم را بر او حرام-  دشوار-  مى ‏دارد.» گفته مى ‏شده است از نشانه‏ هاى کینه خداوند نسبت به بنده این است که او را نسبت به آموختن علم دشمن مى ‏دارد.

شاعرى در این باره چنین سروده است: از بدى حافظه و فراگیرى خود به وکی شکوه کردم، مرا به ترک کردن معصیت راهنمایى کرد و گفت: حفظ و فراگیرى علم فضل خداوند است و فضل خداوند بهره شخص گنهکار نمى‏ شود.

مردى به حکیمى گفت: بهترین چیزها براى من چیست گفت: این است که عالم باشى. گفت: اگر عالم نباشم گفت: اینکه توانگر و دولتمند باشى. گفت: اگر نباشم گفت: اینکه سالار قوم باشى. گفت: اگر نباشم گفت: اینکه مرده باشى.

جلوه تاریخ در شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدیدجلد ۸ //دکتر محمود مهدوى دامغانى

 

بازدیدها: ۲۱

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره ۲۹۳ متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن ابی الحدید)قدر

حکمت ۲۸۷ صبحی صالح

۲۸۷-وَ سُئِلَ عَنِ الْقَدَرِ فَقَالَ طَرِیقٌ مُظْلِمٌ فَلَا تَسْلُکُوهُ وَ بَحْرٌ عَمِیقٌ فَلَا تَلِجُوهُ وَ سِرُّ اللَّهِ فَلَا تَتَکَلَّفُوه‏

حکمت ۲۹۳ شرح ابن ‏أبی ‏الحدید ج ۱۹

۲۹۳: وَ قَالَ ع وَ قَدْ سُئِلَ عَنِ الْقَدَرِ-  طَرِیقٌ مُظْلِمٌ فَلَا تَسْلُکُوهُ-  ثُمَّ سُئِلَ ثَانِیاً فَقَالَ بَحْرٌ عَمِیقٌ فَلَا تَلِجُوهُ-  ثُمَّ سُئِلَ ثَالِثاً فَقَالَ سِرُّ اللَّهِ فَلَا تَتَکَلَّفُوهُ قد جاء فی الخبر المرفوع القدر سر الله فی الأرض و روی سر الله فی عباده-  و المراد نهی المستضعفین-  عن الخوض فی إراده الکائنات-  و فی خلق أعمال العباد-  فإنه ربما أفضى بهم القول بالجبر-  لما فی ذلک من الغموض-  و ذلک أن العامی إذا سمع قول القائل-  کیف یجوز أن یقع فی عالمه ما یکرهه-  و کیف یجوز أن تغلب إراده المخلوق إراده الخالق- . و یقول أیضا إذا علم فی القدم أن زیدا یکفر-  فکیف لزید أن لا یکفر-  و هل یمکن أن یقع خلاف ما علمه الله تعالى فی القدم-  اشتبه علیه الأمر و صار شبهه فی نفسه-  و قوی فی ظنه مذهب المجبره-  فنهى ع هؤلاء عن الخوض فی هذا النحو من البحث-  و لم ینه غیرهم من ذوی العقول الکامله-  و الریاضه القویه و الملکه التامه-  و من له قدره على حل الشبه-  و التفصی عن المشکلات- . فإن قلت فإنکم تقولون-  إن العامی و المستضعف یجب علیهما النظر-  قلت نعم إلا أنه لا بد لهما من موقف بعد أعمالها-  ما ینتهی إلیه جهدهما من النظر-  بحیث یرشدهما إلى الصواب-  و النهی إنما هو لمن یستبد من ضعفاء العامه بنفسه-  فی النظر و لا یبحث مع غیره لیرشده

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ابی الحدید

حکمت (۲۹۳)

و قال علیه السّلام و قد سئل عن القدر: طریق مظلم فلا تسلکوه، ثمّ سئل ثانیا فقال: بحر عمیق فلا تلجوه، ثمّ سئل ثالثا فقال: سرّ الله فلا تتکلّفوه.

«از آن حضرت درباره قدر پرسیدند، فرمود: راهى تاریک است، در آن گام منهید. دوباره پرسیدند، فرمود: دریایى ژرف است، خود را در آن میفکنید. براى بار سوم پرسیدند، فرمود: راز خداوند است، خود را براى درک آن به زحمت میندازید.»

جلوه تاریخ در شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدیدجلد ۸ //دکتر محمود مهدوى دامغانى

 

بازدیدها: ۱۳۲

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره ۲۹۲ متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن ابی الحدید)

حکمت ۲۸۶ صبحی صالح

۲۸۶-وَ قَالَ ( علیه‏السلام  )مَا قَالَ النَّاسُ لِشَیْ‏ءٍ طُوبَى لَهُ إِلَّا وَ قَدْ خَبَأَ لَهُ الدَّهْرُ یَوْمَ سَوْءٍ

حکمت ۲۹۲ شرح ابن ‏أبی ‏الحدید ج ۱۹

۲۹۲: مَا قَالَ النَّاسُ لِشَیْ‏ءٍ طُوبَى لَهُ-  إِلَّا وَ قَدْ خَبَّأَ لَهُ الدَّهْرُ یَوْمَ سَوْءٍ قد تقدم هذا المعنى-  و ذکرنا فیه نکتا جیده حمیده نبذ من الأقوال الحکمیه فی تقلبات الدهر و تصرفاته کان محمد بن عبد الله بن طاهر أمیر بغداد-  فی قصره على دجله یوما-  و إذا بحشیش على وجه الماء-  فی وسطه قصبه علیها رقعه-  فأمر بأخذها فإذا فیها- 

تاه الأعیرج و استولى به البطر
فقل له خیر ما استعملته الحذر

أحسنت ظنک بالأیام إذ حسنت‏
و لم تخف سوء ما یأتی به القدر

و سالمتک اللیالی فاغتررت بها
و عند صفو اللیالی یحدث الکدر

– فما انتفع بنفسه مده- . و فی المثل الدهر إذا أتى بسحواء سحسح- یعقبها بنکباء زعزع- و کذاک شرب العیش فیه تلون- بیناه عذبا إذ تحول آجنا- .یحیى بن خالد أعطانا الدهر فأسرف- ثم مال علینا فأجحف- . و قال الشاعر

فیا لنعیم ساعدتنا رقابه
و خاست بنا أکفاله و الروادف‏

إسحاق بن إبراهیم الموصلی-

هی المقادیر تجری فی أعنتها
فاصبر فلیس لها صبر على حال‏

یوما تریش خسیس الحال ترفعه‏
إلى السماء و یوما تخفض العالی‏

– إذا أدبر الأمر أتى الشر من حیث کان یأتی الخیر- . هانئ بن مسعود-

إن کسرى أبى على الملک النعمان
حتى سقاه أم الرقوب‏

کل ملک و إن تصعد یوما
بأناس یعود للتصویب‏

 أحیحه بن الجلاح-

و ما یدری الفقیر متى غناه
و ما یدری الغنی متى یعیل‏

و ما تدری إذا أضربت شولا
أ تلقح بعد ذلک أم تحیل‏

و ما تدری إذا أزمعت سیرا
بأی الأرض یدرکک المقیل‏

آخر

فما درن الدنیا بباق لأهله
و لا شره الدنیا بضربه لازم‏

آخر

رب قوم غبروا من عیشهم
فی سرور و نعیم و غدق‏

سکت الدهر زمانا عنهم
ثم أبکاهم دما حین نطق‏

و من الشعر المنسوب إلى محمد الأمین بن زبیده-

یا نفس قد حق الحذر
أین الفرار من القدر

کل امرئ مما یخاف‏
و یرتجیه على خطر

من یرتشف صفو الزمان
یغص یوما بالکدر

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ابی الحدید

حکمت (۲۹۲)

ما قال الناس لشى‏ء: طوبى له الا و قد خبّأ له الدهر یوم سوء.

«مردم در مورد چیزى خوش باد نگفتند مگر اینکه روزگار براى آن روز بدى را اندوخته کرد.»

در این باره پیش از این سخن گفته شد و نکته‏ هاى پسندیده و پرارزش عرضه گردید.

ابن ابى الحدید سپس اشعارى درباره دگرگون شدن روزگار آورده است که به ترجمه یکى دو مورد از آن بسنده مى ‏شود.

محمد بن عبد الله بن طاهر، امیر بغداد، روزى در کاخ خود کنار دجله نشسته بود، سبدى را روى آب دید که میان آن رقعه‏اى را بر نى نصب کرده بودند. فرمان داد آن سبد را از آب گرفتند، بر آن چنین نوشته شده بود: شخص لنگ به خود بالنده شده است و سرمستى بر او چیره گردیده است، به او بگو بهترین چیزى که باید به کار بندى، حذر کردن است، اینک که روزگار نسبت به تو خوش رفتار شده است تو هم به آن خوش گمان شده‏اى و از گرفتارى که سرنوشت خواهد آورد بیمى ندارى، گردش شبهاى روزگار تو را به سلامت داشته و فریفته شده‏اى و حال آنکه به هنگام خوشى روزگار ناگاه کدورت و ناخوشى پدید مى‏آید.

و از جمله اشعار منسوب به محمد امین پسر زبیده این ابیات است: اى نفس به راستى هنگام حذر است و از سرنوشت کجا مى‏ توان گریخت، هر کس از هر چه بیم دارد و به هر چیز که امید دارد بر خطر است، هر کس صفاى روزگار را مى‏آشامد روزى هم باید کدورت گلوگیرش شود.

جلوه تاریخ در شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدیدجلد ۸ //دکتر محمود مهدوى دامغانى

بازدیدها: ۴۲

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره ۲۹۱ متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن ابی الحدید)

حکمت ۲۸۵ صبحی صالح

۲۸۵-وَ قَالَ ( علیه‏السلام  )کُلُّ مُعَاجَلٍ یَسْأَلُ الْإِنْظَارَ وَ کُلُّ مُؤَجَّلٍ یَتَعَلَّلُ بِالتَّسْوِیفِ

حکمت ۲۹۱ شرح ابن ‏أبی ‏الحدید ج ۱۹

۲۹۱: کُلُّ مُعَاجَلٍ یَسْأَلُ الْإِنْظَارَ-  وَ کُلُّ مُؤَجَّلٍ یَتَعَلَّلُ بِالتَّسْوِیفِ قال الله سبحانه حَتَّى إِذا جاءَ أَحَدَهُمُ الْمَوْتُ-  قالَ رَبِّ ارْجِعُونِ لَعَلِّی أَعْمَلُ صالِحاً فِیما تَرَکْتُ-  کَلَّا إِنَّها کَلِمَهٌ هُوَ قائِلُها-  وَ مِنْ وَرائِهِمْ بَرْزَخٌ إِلى‏ یَوْمِ یُبْعَثُونَ-  فهذا هو سؤال الإنظار لمن عوجل-  فأما من أجل فإنه یعلل نفسه بالتسویف و یقول-  سوف أتوب سوف أقلع عما أنا علیه-  فأکثرهم یخترم من غیر أن یبلغ هذا الأمل-  و تأتیه المنیه و هو على أقبح حال و أسوئها-  و منهم من تشمله السعاده فیتوب قبل الموت-  و أولئک الذین ختمت أعمالهم بخاتمه الخیر-  و هم فی العالم کالشعره البیضاء فی الثور الأسود

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ابی الحدید

حکمت (۲۹۱)

کل معاجل یسال الانظار، و کل موجل یتعلل بالتسویف.

«همگان را به شتاب به مرگ فرا مى‏ خوانند و مهلت مى‏ خواهند و هر که را زمان داده ‏اند براى درنگ کردن-  از توبه و بازگشت به خدا-  بهانه مى‏تراشد.»

خداوند متعال در آیه نود و نهم سوره المؤمنون مى‏فرماید: «تا آن گاه که یکى از ایشان را مرگ در مى ‏رسد، مى ‏گوید: بار خدایا مرا برگردان شاید که من نسبت به آنچه واگذارده ‏ام عمل صالحى انجام دهم، هرگز نه چنان است و آن سخنى است که او گوینده آن است و از پى ایشان برزخى است تا روزى که برانگیخته مى‏ شوند.» و این است آنچه کسى که مرگش شتابان رسیده است، مسألت مى‏ کند. آن کسى را هم که مهلت مى‏ دهند، امروز و فردا مى‏ کند و مى‏ گوید: به زودى چنین و چنان و توبه مى‏ کنم و خود را از اعمال زشتى که در آن هستم بیرون مى‏ کشم. بیشتر این اشخاص هم بدون اینکه به این آرزوى خود برسند، غافلگیر مى‏ شوند و در بدترین حالات مرگ آنان را در مى‏ رباید و برخى از ایشان هم سعادتمند مى‏ شوند و پیش از مرگ توبه مى‏ کنند و عاقبت به خیر مى‏ گردند و شمارشان در این عالم همچون تار مویى سپید بر پیکره گاوى سیاه است.

جلوه تاریخ در شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدیدجلد ۸ //دکتر محمود مهدوى دامغانى

 

بازدیدها: ۱۲۸

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره ۲۹۰ متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن ابی الحدید)

حکمت ۲۸۴ صبحی صالح

۲۸۴-وَ قَالَ ( علیه‏السلام  )قَطَعَ الْعِلْمُ عُذْرَ الْمُتَعَلِّلِینَ

حکمت ۲۹۰ شرح ابن ‏أبی ‏الحدید ج ۱۹

۲۹۰: قَطَعَ الْعِلْمُ عُذْرَ الْمُتَعَلِّلِینَ هذا أیضا قریب مما تقدم-  یقول قطع العلم عذر الذین یعللون أنفسهم بالباطل-  و یقولون إن الرب کریم رحیم-  فلا حاجه لنا إلى إتعاب أنفسنا بالعباده- 

کما قال الشاعر

قدمت على الکریم بغیر زاد
من الأعمال ذا ذنب عظیم‏

و سوء الظن أن تعتد زادا
إذا کان القدوم على الکریم‏

–  و هذا هو التعلیل بالباطل-  فإن الله تعالى و إن کان کریما رحیما عفوا غفورا-  إلا أنه صادق القول و قد توعد العصاه و قال-  وَ إِنَّ الْفُجَّارَ لَفِی جَحِیمٍ یَصْلَوْنَها یَوْمَ الدِّینِ-  وَ ما هُمْ عَنْها بِغائِبِینَ-  و قال لا تَخْتَصِمُوا لَدَیَّ وَ قَدْ قَدَّمْتُ إِلَیْکُمْ بِالْوَعِیدِ-  ما یُبَدَّلُ الْقَوْلُ لَدَیَّ وَ ما أَنَا بِظَلَّامٍ لِلْعَبِیدِ-  و یکفی فی رحمته و عفوه و کرمه أن یغفر للتائب-  أو لمن ثوابه أکثر مما یستحقه من العقاب-  فالقول بالوعید معلوم بأدله السمع المتظاهره المتناصره-  التی قد أطنب أصحابنا فی تعدادها و إیضاحها-  و إذا کان الشی‏ء معلوما-  فقد قطع العلم به عذر أصحاب التعلل و التمنی-  و وجب العمل بالمعلوم و رفض ما یخالفه

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ابی الحدید

حکمت (۲۹۰)

قطع العلم عذر المتعللین.

«علم راه عذر را بر بهانه‏ جویان بسته است.»

یعنى با علم به اینکه خداوند گنهکاران را بیم داده است، دیگر بهانه و عذرى براى کسانى که در معصیتها غوطه‏ ورند و خود را با گفتن اینکه خداوند کریم و رحیم است، قانع مى‏ سازند باقى نمى‏ ماند.

جلوه تاریخ در شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدیدجلد ۸ //دکتر محمود مهدوى دامغانى

بازدیدها: ۳۴

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره ۲۸۹ متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن ابی الحدید)

حکمت ۲۸۳ صبحی صالح

۲۸۳-وَ قَالَ ( علیه‏السلام  )جَاهِلُکُمْ مُزْدَادٌ وَ عَالِمُکُمْ مُسَوِّفٌ

حکمت ۲۸۹ شرح ابن ‏أبی ‏الحدید ج ۱۹

۲۸۹: جَاهِلُکُمْ مُزْدَادٌ وَ عَالِمُکُمْ مُسَوِّفٌ هذا قریب مما سلف-  یقول إن الجاهل من الناس مزداد من جهله-  مصر على خطیئته-  مسوف من توهماته و عقیدته الباطله بالعفو عن ذنبه-  و لیس الأمر کما توهمه- . لَیْسَ بِأَمانِیِّکُمْ وَ لا أَمانِیِّ أَهْلِ الْکِتابِ-  مَنْ یَعْمَلْ سُوءاً یُجْزَ بِهِ-  وَ لا یَجِدْ لَهُ مِنْ دُونِ اللَّهِ وَلِیًّا وَ لا نَصِیراً

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ابی الحدید

حکمت (۲۸۹)

جاهلکم مزداد، و عالمکم مسوّف.

«نادان شما بدون بصیرت افزاینده در کار است و داناى شما چیزى را که باید انجام دهد به تأخیر افکننده است.»

جلوه تاریخ در شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدیدجلد ۸ //دکتر محمود مهدوى دامغانى

 

بازدیدها: ۴۸

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره ۲۸۸ متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن ابی الحدید)

حکمت ۲۸۲ صبحی صالح

۲۸۲-وَ قَالَ ( علیه‏السلام  )بَیْنَکُمْ وَ بَیْنَ الْمَوْعِظَهِ حِجَابٌ مِنَ الْغِرَّهِ

حکمت ۲۸۸ شرح ابن ‏أبی ‏الحدید ج ۱۹

۲۸۸: بَیْنَکُمْ وَ بَیْنَ الْمَوْعِظَهِ حِجَابٌ مِنَ الْغِرَّهِ قد تقدم ذکر الدنیا و غرورها-  و أنها بشهواتها و لذاتها حجاب بین العبد و بین الموعظه-  لأن الإنسان یغتر بالعاجله-  و یتوهم دوام ما هو فیه-  و إذا خطر بباله الموت و الفناء-  وعد نفسه رحمه الله تعالى و عفوه-  هذا إن کان ممن یعترف بالمعاد-  فإن کثیرا ممن یظهر القول بالمعاد-  هو فی الحقیقه غیر مستیقن له-  و الإخلاد إلى عفو الله تعالى-  و الاتکال على المغفره مع الإقامه على المعصیه-  غرور لا محاله و الحازم من عمل لما بعد الموت-  و لم یمن نفسه الأمانی التی لا حقیقه لها

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ابی الحدید

حکمت (۲۸۸)

بینکم و بین الموعظه حجاب من الغره.

«میان شما و موعظه پرده‏اى از غفلت است.»

پیش از این، موضوع دنیا و فریب آن بیان شد و اینکه دنیا با شهوتها و لذتهاى آن پرده‏اى میان بنده و پند پذیرى ایجاد مى‏ کند که آدمى به دنیا و وضع موجود خود مغرور مى‏ شود و گمان مى ‏کند آنچه در آن است دوام مى ‏یابد، هرگاه مرگ و نابودى به ذهن او خطور کند، خود را به رحمت خداوند متعال وعده مى‏ دهد، و این هم درباره کسى است که به راستى معتقد به قیامت باشد و گرنه بسیارى از مردم که به زبان خود را معتقد به قیامت نشان مى‏ دهند در حقیقت یقین به آن ندارند.

و امیدوار بودن به رحمت و مغفرت خداوند با انجام دادن معصیت بدون تردید غرور است، دوراندیش واقعى کسى است که براى بعد از مرگ عمل کند و خود را به آرزوهاى بى حقیقت امیدوار نسازد.

جلوه تاریخ در شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدیدجلد ۸ //دکتر محمود مهدوى دامغانى

 

بازدیدها: ۸

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره ۲۸۷ متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن ابی الحدید)

حکمت ۲۸۱ صبحی صالح

۲۸۱-وَ قَالَ ( علیه‏السلام  )لَیْسَتِ الرَّوِیَّهُ کَالْمُعَایَنَهِ مَعَ الْإِبْصَارِ فَقَدْ تَکْذِبُ الْعُیُونُ أَهْلَهَا وَ لَا یَغُشُّ الْعَقْلُ مَنِ اسْتَنْصَحَهُ

حکمت ۲۸۷ شرح ابن ‏أبی ‏الحدید ج ۱۹

۲۸۷: لَیْسَتِ الرُّؤْیَهُ مَعَ الْإِبْصَارِ-  فَقَدْ تَکْذِبُ الْعُیُونُ أَهْلَهَا-  وَ لَا یَغُشُّ الْعَقْلُ مَنِ اسْتَنْصَحَهُ هذا مثل قوله تعالى فَإِنَّها لا تَعْمَى الْأَبْصارُ-  وَ لکِنْ تَعْمَى الْقُلُوبُ الَّتِی فِی الصُّدُورِ-  أی لیس العمى عمى العین بل عمى القلب- . کذلک

 قول أمیر المؤمنین ع لیست الرؤیه مع العیون-  و إنما الرؤیه الحقیقیه مع العقول –  و قد ذهب أکابر الحکماء-  إلى أن الیقینیات هی المعقولات لا المحسوسات-  قالوا لأن حکم الحس فی مظنه الغلط-  و طال ما کذب الحس-  و اعتقدنا بطریقه اعتقادات باطله-  کما نرى الکبیر صغیرا و الصغیر کبیرا-  و المتحرک ساکنا و الساکن متحرکا-  فأما العقل فإذا کان المعقول به بدیهیا-  أو مستندا إلى مقدمات بدیهیه-  فإنه لا یقع فیه غلط أصلا

 ترجمه فارسی شرح ابن‏ ابی الحدید

حکمت (۲۸۷)

لیست الرؤیه مع الابصار، فقد تکذب العیون اهلها، و لا یغش العقل من استنصحه.

«بینش با چشم نیست که گاه چشم به صاحب خود دروغ مى‏ گوید ولى هر کس از عقل خیرخواهى کند، نسبت به او غش نمى‏ ورزد.»

این سخن نظیر این گفتار خداوند متعال است که مى‏ فرماید: «همانا چشمها کور نیست ولى دلهایى که در سینه‏ هاست، کور است.»، یعنى کورى، کورى چشمها نیست بلکه دل کور است. همچنین منظور از گفتار امیر المؤمنین علیه السّلام این است که درک و بینش واقعى با چشم ها نیست و همانا بینش حقیقى با عقل هاست.

حکماى بزرگ بر این عقیده‏ اند که امور یقینى معقولات است نه محسوسات، و مى‏ گویند حکم حس در معرض اشتباه است و چه بسا که به سبب اشتباه حس گرفتار عقیده باطل مى‏ شویم، آن چنان که بزرگ را کوچک و کوچک را بزرگ و متحرک را ساکن و ساکن را متحرک مى ‏پنداریم، و حال آنکه عقل سالم چنین نیست.

جلوه تاریخ در شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدیدجلد ۸ //دکتر محمود مهدوى دامغانى

 

بازدیدها: ۱۹

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره ۲۸۶ متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن ابی الحدید)

حکمت ۲۸۰ صبحی صالح

۲۸۰-وَ قَالَ ( علیه‏السلام  )مَنْ تَذَکَّرَ بُعْدَ السَّفَرِ اسْتَعَد

حکمت ۲۸۶ شرح ابن ‏أبی ‏الحدید ج ۱۹

۲۸۶: مَنْ تَذَکَّرَ بُعْدَ السَّفَرِ اسْتَعَدَّ هذا مثل قولهم فی المثل-  اللیل طویل و أنت مقمر-  و قال أیضا عش و لا تغتر- . و قال أصحاب المعانی-  مثل الدنیا کرکب فی فلاه وردوا ماء طیبا-  فمنهم من شرب من ذلک الماء شربا یسیرا-  ثم أفکر فی بعد المسافه التی یقصدونها-  و أنه لیس بعد ذلک الماء ماء آخر-  فتزود منه ماء أوصله إلى مقصده-  و منهم من شرب من ذلک الماء شرب عظیما-  و لها عن التزود و الاستعداد-  و ظن أن ما شرب کاف له و مغن عن ادخار شی‏ء آخر-  فقطع به و أخلفه ظنه-  فعطش فی تلک الفلاه و مات- .

و قد روی عن النبی ص أنه قال لأصحابه إنما مثلی و مثلکم و مثل الدنیا-  کقوم سلکوا مفازه غبراء-  حتى إذا لم یدروا ما سلکوا منها أکثر أم ما بقی-  أنفدوا الزاد و حسروا الظهر-  و بقوا بین ظهرانی المفازه لا زاد و لا حموله-  فأیقنوا بالهلکه فبینما هم کذلک-  خرج علیهم رجل فی حله یقطر رأسه ماء-  فقالوا هذا قریب عهد بریف-  و ما جاءکم هذا إلا من قریب-  فلما انتهى إلیهم و شاهد حالهم قال-  أ رأیتم إن هدیتکم إلى ماء رواء-  و ریاض خضر ما تعملون-  قالوا لا نعصیک شیئا- قال عهودکم و مواثیقکم بالله فأعطوه ذلک-  فأوردهم ماء رواء و ریاضا خضرا-  و مکث بینهم ما شاء الله-  ثم قال إنی مفارقکم قالوا إلى أین-  قال إلى ماء لیس کمائکم و ریاض لیست کریاضکم-  فقال الأکثرون منهم-  و الله ما وجدنا ما نحن فیه حتى ظننا أنا لا نجده-  و ما نصنع بمنزل خیر من هذا-  و قال الأقلون منهم أ لم تعطوا هذا الرجل مواثیقکم-  و عهودکم بالله لا تعصونه شیئا-  و قد صدقکم فی أول حدیثه-  و الله لیصدقنکم فی آخره-  فراح فیمن تبعه منهم و تخلف الباقون-  فدهمهم عدو شدید البأس عظیم الجیش-  فأصبحوا ما بین أسیر و قتیل

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ابی الحدید

حکمت (۲۸۶)

من تذکر بعد السفر استعد.

«هر که دورى سفر-  آخرت-  را به یاد آورد، آماده مى‏ شود.»

اصحاب معانى گفته ‏اند: مثل مردم دنیا همچون کاروانى است که در بیابانى به آبشخورى گوارا مى ‏رسد، برخى از کاروانیان از آن آب اندکى مى‏ آشامند و سپس به دورى راه و مقصد مى ‏اندیشند که ممکن است آب دیگرى نباشد و از آن آبشخور چندان آب بر مى ‏دارد که آنان را تا مقصد برساند.

برخى دیگر از آن آب خود را سیراب مى‏ کنند ولى از آماده شدن و آب برداشتن غافل مى‏ مانند و چنین مى‏ پندارند که همان آبى که آشامیده‏ اند آنها را کفایت مى ‏کند و از اندوختن آب بى‏ نیاز مى‏ سازد ولى گمان آنان بر خلاف مى‏ شود و در آن بیابان اسیر تشنگى مى‏ شوند و جان مى ‏سپارند. ابن ابى الحدید سپس روایتى را از پیامبر صلّى اللّه علیه و آله و سلّم که متضمن همین معنى است، آورده است.

جلوه تاریخ در شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدیدجلد ۸ //دکتر محمود مهدوى دامغانى

 

بازدیدها: ۱۶

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره ۲۸۵ متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن ابی الحدید)

حکمت ۲۷۹ صبحی صالح

۲۷۹-وَ قَالَ ( علیه‏السلام  )إِذَا أَضَرَّتِ النَّوَافِلُ بِالْفَرَائِضِ فَارْفُضُوهَا

حکمت ۲۸۵ شرح ابن ‏أبی ‏الحدید ج ۱۹

۲۸۵: إِذَا أَضَرَّتِ النَّوَافِلُ بِالْفَرَائِضِ فَارْفُضُوهَا قد تقدم القول فی النافله-  هل تصح ممن علیه فریضه لم یؤدها-  و ذکرنا مذاهب الفقهاء فی ذلک- . و لا ریب أن من استغرق الوقت بالنوافل-  حتى آن أوقات الفرائض لم یفعل الفرائض فیها-  و شغلها بالعباده النفلیه فقد أخطأ-  و الواجب أن یرفض النافله-  حیث یتضیق وقت الفریضه-  لا خلاف بین المسلمین فی ذلک-  و یصلح أن یکون هذا مثلا-  ظاهره ما ذکرنا و باطنه أمر آخر

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ابی الحدید

حکمت (۲۸۵)

إذا اضرّت النوافل بالفرائض فارفضوها.

«هرگاه اعمال مستحب به امور واجب زیان رساند، مستحبها را واگذارید.»

در مورد این مسأله که آیا انجام دادن کار مستحب بر کسى که انجام دادن کار واجب بر او باقى مانده است، صحیح است یا نه، پیش از این سخن گفته شد، و تردید نیست که اگر کسى خود را مثلا به خواندن نماز مستحبى سرگرم کند تا وقت نماز واجب برسد و سپرى شود، خطا کرده است. و اگر وقت نماز واجب تنگ باشد، واجب است که خواندن نافله را رها کند و در این مسأله میان مسلمانان هیچ اختلافى نیست. و ممکن است این سخن مثلى باشد که ظاهرش این است و باطن آن چیز دیگرى.

جلوه تاریخ در شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدیدجلد ۸ //دکتر محمود مهدوى دامغانى

 

بازدیدها: ۲۲

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره ۲۸۴ متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن ابی الحدید)

حکمت ۲۷۸ صبحی صالح

۲۷۸-وَ قَالَ ( علیه‏السلام  )قَلِیلٌ تَدُومُ عَلَیْهِ أَرْجَى مِنْ کَثِیرٍ مَمْلُولٍ مِنْهُ

حکمت ۲۸۴ شرح ابن ‏أبی ‏الحدید ج ۱۹

۲۸۴: قَلِیلٌ تَدُومُ عَلَیْهِ أَرْجَى مِنْ کَثِیرٍ مَمْلُولٍ مِنْهُ لا ریب أن من أراد حفظ کتاب من الکتب العلمیه-  فحفظ منه قلیلا قلیلا و دام على ذلک-  فإن ذلک أنفع له و أرجى لفلاحه-  من أن یحفظ کثیرا و لا یدوم علیه-  لملاله إیاه و ضجره منه-  و التجربه تشهد بذلک- . و القول فی غیر الحفظ کالقول فی الحفظ-  نحو الزیاره القلیله للصدیق-  و نحو العطاء الیسیر الدائم-  الذی هو خیر من الکثیر المنقطع و نحو ذلک

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ابی الحدید

حکمت (۲۸۴)

قلیل تدوم علیه، ارجى من کثیر مملول منه. «اندکى که بر آن پایدارى کنى بهتر از بسیارى است که از آن دلگیر شوى.»

جلوه تاریخ در شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدیدجلد ۸ //دکتر محمود مهدوى دامغانى

 

بازدیدها: ۱۲

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره ۲۸۳ متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن ابی الحدید)

حکمت ۲۷۷ صبحی صالح

۲۷۷-وَ قَالَ ( علیه‏السلام  )لَا وَ الَّذِی أَمْسَیْنَا مِنْهُ فِی غُبْرِ لَیْلَهٍ دَهْمَاءَ تَکْشِرُ عَنْ یَوْمٍ أَغَرَّ مَا کَانَ کَذَا وَ کَذَا

حکمت ۲۸۳ شرح ابن ‏أبی ‏الحدید ج ۱۹

۲۸۳ وَ قَالَ ع: لَا وَ الَّذِی أَمْسَیْنَا مِنْهُ فِی غُبَّرِ لَیْلَهٍ دَهْمَاءَ-  تَکْشِرُ عَنْ یَوْمٍ أَغَرَّ مَا کَانَ کَذَا وَ کَذَا

قد روی تفتر عن یوم أغر

–  و الغبر البقایا و کذلک الأغبار-  و کشر أی بسم و أصله الکشف- . و هذا الکلام إما أن یکون قاله على جهه التفاؤل-  أو أن یکون إخبارا بغیب و الأول أوجه

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ابی الحدید

حکمت (۲۸۳)

و قال علیه السّلام: لا و الذى امسینا منه فى غبّر لیله دهاء. تکشر عن یوم اغرّ، ما کان کذا و کذا. و آن حضرت فرمود:

«نه سوگند به کسى که-  از قدرت او-  در بازمانده شبى سیاه بسر بردیم که چه بسا روز سپیدى در پى خواهد داشت که چنین و چنان نبوده است.» ابن ابى الحدید ضمن توضیح برخى از لغات این سخن مى‏گوید: این سخن را على علیه السّلام یا براى تفأل به خیر فرموده است یا آنکه از نوع اخبار به غیب است و همان حدس نخست صحیح ‏تر است.

جلوه تاریخ در شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدیدجلد ۸ //دکتر محمود مهدوى دامغانى

 

بازدیدها: ۲۰

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره ۲۸۲ متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن ابی الحدید)ریا

حکمت ۲۷۶ صبحی صالح

۲۷۶-وَ قَالَ ( علیه ‏السلام  )اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ مِنْ أَنْ تُحَسِّنَ فِی لَامِعَهِ الْعُیُونِ عَلَانِیَتِی وَ تُقَبِّحَ فِیمَا أُبْطِنُ لَکَ سَرِیرَتِی مُحَافِظاً عَلَى رِثَاءِ النَّاسِ مِنْ نَفْسِی بِجَمِیعِ مَا أَنْتَ مُطَّلِعٌ عَلَیْهِ مِنِّی فَأُبْدِیَ لِلنَّاسِ حُسْنَ ظَاهِرِی وَ أُفْضِیَ إِلَیْکَ بِسُوءِ عَمَلِی تَقَرُّباً إِلَى عِبَادِکَ وَ تَبَاعُداً مِنْ مَرْضَاتِک‏

حکمت ۲۸۲ شرح ابن ‏أبی ‏الحدید ج ۱۹

۲۸۲: اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ-  مِنْ أَنْ تَحْسُنَ فِی لَامِعَهِ الْعُیُونِ عَلَانِیَتِی-  وَ تَقْبُحَ فِیمَا أُبْطِنُ لَکَ سَرِیرَتِی-  مُحَافِظاً عَلَى رِیَاءِ النَّاسِ مِنْ نَفْسِی-  بِجَمِیعِ مَا أَنْتَ مُطَّلِعٌ عَلَیْهِ مِنِّی-  فَأُبْدِیَ لِلنَّاسِ حُسْنَ ظَاهِرِی-  وَ أُفْضِیَ إِلَیْکَ بِسُوءِ عَمَلِی-  تَقَرُّباً إِلَى عِبَادِکَ وَ تَبَاعُداً مِنْ مَرْضَاتِکَ قد تقدم القول فی الریاء-  و أن یظهر الإنسان-  من العباده و الفعل الجمیل ما یبطن غیره-  و یقصد بذلک السمعه و الصیت لا وجه الله تعالى- . و قد جاء فی الخبر المرفوع أخوف ما أخاف على أمتی الریاء و الشهوه الخفیه –  قال المفسرون و الریاء من الشهوه الخفیه-  لأنه شهوه الصیت و الجاه بین الناس-  بأنه متین الدین مواظب على نوافل العبادات-  و هذه هی الشهوه الخفیه-  أی لیست کشهوه الطعام و النکاح-  و غیرهما من الملاذ الحسیه- . وفی الخبر المرفوع أیضا أن الیسیر من الریاء شرک و أن الله یحب الأتقیاء الأخفیاء-  الذین هم فی بیوتهم إذا غابوا لم یفتقدوا-  و إذا حضروا لم یعرفوا-  قلوبهم مصابیح الهدى-  ینجون من کل غبراء مظلمه

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ابی الحدید

حکمت (۲۸۲)

اللهم انى اعوذبک من ان تحسّن فى لامعه العیون علانیتى. و تقبّح فیما ابطن لک سریرتى، محافظا على ریاء الناس من نفسى بجمیع ما انت مطّلع علیه منّى، فابدى للناس حسن ظاهرى، و افضى الیک بسوء عملى، تقرّبا الى عبادک و تباعدا من مرضاتک.

«بار خدایا به تو پناه مى‏ برم از اینکه ظاهر من در دیده‏ ها آراسته آید، و درونم از آنچه از تو پوشیده مى‏ دارم، نکوهیده آید، و براى خودنمایى خود را بیارایم که تو بهتر از من آن را مى ‏دانى، ظاهر آراسته ‏ام را براى مردم آشکار سازم و کار نکوهیده خویش را به پیشگاه تو آورم که خویشتن را به بندگان تو نزدیک سازم و از تو و خوشنودى تو دورى گزینم.»

جلوه تاریخ در شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدیدجلد ۸ //دکتر محمود مهدوى دامغانى

بازدیدها: ۲۸

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره ۲۸۱ متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن ابی الحدید)

حکمت ۲۷۵ صبحی صالح

۲۷۵-وَ قَالَ ( علیه‏السلام  )إِنَّ الطَّمَعَ مُورِدٌ غَیْرُ مُصْدِرٍ وَ ضَامِنٌ غَیْرُ وَفِیٍّ – وَ رُبَّمَا شَرِقَ شَارِبُ الْمَاءِ قَبْلَ رِیِّهِ – وَ کُلَّمَا عَظُمَ قَدْرُ الشَّیْ‏ءِ الْمُتَنَافَسِ فِیهِ عَظُمَتِ الرَّزِیَّهُ لِفَقْدِهِ – وَ الْأَمَانِیُّ تُعْمِی أَعْیُنَ الْبَصَائِرِ – وَ الْحَظُّ یَأْتِی مَنْ لَا یَأْتِیهِ

حکمت ۲۸۱ شرح ابن ‏أبی ‏الحدید ج ۱۹

۲۸۱: إِنَّ الطَّمَعَ مُورِدُ غَیْرُ مُصْدِرٍ وَ ضَامِنٌ غَیْرُ وَفِیٍّ-  وَ رُبَّمَا شَرِقَ شَارِبُ الْمَاءِ قَبْلَ رِیِّهِ-  وَ کُلَّمَا عَظُمَ قَدْرُ الشَّیْ‏ءِ الْمُتَنَافَسِ فِیهِ-  عَظُمَتِ الرَّزِیَّهُ لِفَقْدِهِ-  وَ الْأَمَانِیُّ تُعْمِی أَعْیُنَ الْبَصَائِرِ-  وَ الْحَظُّ یَأْتِی مَنْ لَا یَأْتِیهِ قد تقدم القول فی هذه المعانی کلها-  و قد ضرب الحکماء مثالا لفرط الطمع-  فقالوا إن رجلا صاد قبره-  فقالت ما ترید أن تصنع بی-  قال أذبحک و آکلک-  قالت و الله ما أشفی من قرم-  و لا أشبع من جوع-  و لکنی أعلمک ثلاث خصال هن خیر لک من أکلی-  أما واحده فأعلمک إیاها و أنا فی یدک-  و أما الثانیه فإذا صرت على الشجره-  أما الثالثه فإذا صرت على الجبل-  فقال هاتی الأولى-  قالت لا تلهفن على ما فات فخلاها-  فلما صارت على الشجره قال هاتی الثانیه-  قالت لا تصدقن بما لا یکون أنه یکون-  ثم طارت فصارت على الجبل-  فقالت یا شقی-  لو ذبحتنی لأخرجت من حوصلتی درتین-  وزن کل واحده ثلاثون مثقالا-  فعض على یدیه و تلهف تلهفا شدیدا-  و قال هاتی الثالثه-  فقالت أنت قد أنسیت الاثنتین فما تصنع بالثالثه-  أ لم أقل لک لا تلهفن على‏ ما فات و قد تلهفت-  و أ لم أقل لک لا تصدقن بما لا یکون أنه یکون-  و أنا و لحمی و دمی و ریشی لا یکون عشرین مثقالا-  فکیف صدقت أن فی حوصلتی درتین-  کل واحده منهما ثلاثون مثقالا ثم طارت و ذهبت- . و قوله و ربما شرق شارب الماء قبل ریه-  کلام فصیح و هو مثل لمن یخترم بغته-  أو تطرقه الحوادث و الخطوب-  و هو فی تلهیه من عیشه- . و مثل الکلمه الأخرى قولهم-  على قدر العطیه تکون الرزیه- . و القول فی الأمانی قد أوسعنا القول فیه من قبل-  و کذلک فی الحظوظ

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ابی الحدید

حکمت (۲۸۱)

الطمع مورد غیر مصدر، و ضامن غیر وفى. و ربما شرق شارب الماء قبل ریّه، و کلما عظم قدر الشى‏ء المتنافس فیه عظمت الرزیه لفقده، و الامانى تعمى اعین البصائر، و الحظ یأتى من لا یأتیه.

«طمع به هلاکت کشاننده ‏اى است نارهایى بخش و ضامنى بى‏ وفاست، و چه بسیار نوشنده آب که پیش از سیراب شدن آب گلوگیرش شود، و هر چه ارزش چیزى که در آن هم چشمى مى ‏کنند بیشتر باشد، اندوه از دست دادنش بزرگتر است، آرزوها دیده‏ هاى بینش را کور مى‏ سازد و بخت سوى آن کس که در پى آن نرود، مى‏ رود.»

درباره همه این موارد پیش از این سخن گفته شد. حکیمان مثلى درباره شدت طمع گفته‏ اند که چنین است: مردى چکاوکى را شکار کرد. چکاوک گفت: چه مى‏ خواهى نسبت به من انجام دهى گفت: مى‏ خواهم سرت را ببرم و تو را بخورم. گفت: به خدا سوگند که من ارزشى ندارم و سیر کننده نیستم، ولى سه خصلت به تو مى‏ آموزم که براى تو بهتر از خوردن من است. یکى را در حالى که در دست تو هستم به تو مى‏ آموزم، دومى را چون بر درخت نشستم و سومى را چون بر دامنه کوه رسیدم خواهم گفت.

صیاد گفت: سخن نخست را بگو، گفت: بر آنچه که از دست مى ‏رود اندوه مخور.

چکاوک را رها کرد و چون بر درخت نشست، صیاد گفت: دومى را بگو. گفت: چیزى را که ممکن نیست، تصدیق مکن و مپندار که ممکن مى‏ شود. آن گاه بر کوه پرید و به مرد گفت: اى نگون بخت، اگر مرا کشته بودى از سنگدان من دو گهر بیرون مى ‏آوردى که وزن هر یک سى مثقال بود. صیاد سخت اندوهگین شد و انگشت به دندان گزید و گفت: سخن سوم را بگو. چکاوک گفت: تو آن دو سخن مرا فراموش کردى، سخن سوم را مى‏ خواهى چه کنى مگر به تو نگفتم بر آنچه از دست شد اندوه مخور و حال آنکه اندوه خوردى. مگر به تو نگفتم چیزى را که ممکن نیست، تصدیق مکن، مى ‏بینى که من و خون و گوشت و بال و پرم بیست مثقال نیستم، چگونه باور کردى که در سنگدان من دو گهر هر یک به وزن سى مثقال باشد و پرید و رفت.

جلوه تاریخ در شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدیدجلد ۸ //دکتر محمود مهدوى دامغانى

بازدیدها: ۲۲

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره ۲۸۰ متن عربی با ترجمه فارسی (شرح ابن ابی الحدید)

حکمت ۲۷۴ صبحی صالح

۲۷۴-وَ قَالَ ( علیه‏السلام  )لَا تَجْعَلُوا عِلْمَکُمْ جَهْلًا وَ یَقِینَکُمْ شَکّاً إِذَا عَلِمْتُمْ فَاعْمَلُوا وَ إِذَا تَیَقَّنْتُمْ فَأَقْدِمُوا

حکمت ۲۸۰ شرح ابن ‏أبی ‏الحدید ج ۱۹

۲۸۰: لَا تَجْعَلُوا عِلْمَکُمْ جَهْلًا وَ یَقِینَکُمْ شَکّاً-  إِذَا عَلِمْتُمْ فَاعْمَلُوا وَ إِذَا تَیَقَّنْتُمْ فَأَقْدِمُوا هذا نهی للعلماء عن ترک العمل-  یقول لا تجعلوا علمکم کالجهل-  فإن الجاهل قد یقول جهلت فلم أعمل-  و أنتم فلا عذر لکم-  لأنکم قد علمتم و انکشف لکم سر الأمر-  فوجب علیکم أن تعملوا-  و لا تجعلوا علمکم جهلا-  فإن من علم المنفعه فی أمر-  و لا حائل بینه و بینه ثم لم یأته کان سفیها

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ابی الحدید

حکمت (۲۸۰)

لا تجعلوا علمکم جهلا، و یقینکم شکا، اذا علمتم فاعملوا، و اذا تیقنتم فاقدموا.

«دانش خود را نادانى و یقین خود را شک قرار مدهید، چون دانستید، عمل کنید و چون یقین پیدا کردید، پاى پیش گذارید.» این سخن نهى عالمان است از عمل نکردن، یعنى شما دانش خود را چون نادانى قرار مدهید که مى‏گوید ندانستم و عمل نکردم، شما را عذرى نیست که دانسته‏اید و راز و کنه کار براى شما روشن شده است، بنابراین بر شما واجب است که عمل کنید، و دانش خود را نادانى قرار مدهید که هر کس سود کارى را بداند و میان او و انجام دادن آن کار مانعى نباشد در عین حال آن را انجام ندهد، سفیه است.

جلوه تاریخ در شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدیدجلد ۸ //دکتر محمود مهدوى دامغانى

بازدیدها: ۶۲