حکمت 161 صبحی صالح
161-وَ قَالَ ( عليهالسلام )مَنِ اسْتَبَدَّ بِرَأْيِهِ هَلَكَ
حکمت 163 شرح ابن أبي الحديد ج 18
163: مَنِ اسْتَبَدَّ بِرَأْيِهِ هَلَكَ- وَ مَنْ شَاوَرَ الرِّجَالَ شَارَكَهَا فِي عُقُولِهَا قد تقدم لنا قول كاف في المشورة مدحا و ذما- و كان عبد الملك بن صالح الهاشمي يذمها و يقول- ما استشرت واحدا قط إلا تكبر علي و تصاغرت له- و دخلته العزة و دخلتني الذلة- فإياك و المشورة و إن ضاقت عليك المذاهب- و اشتبهت عليك المسائل- و أداك الاستبداد إلى الخطإ الفادح- . و كان عبد الله بن طاهر يذهب إلى هذا المذهب- و يقول ما حك جلدك مثل ظفرك- و لأن أخطئ مع الاستبداد ألف خطإ- أحب إلي من أن أستشير و أرى بعين النقص و الحاجة- . و كان يقال الاستشارة إذاعة السر- و مخاطرة بالأمر الذي ترومه بالمشاورة- فرب مستشار أذاع عنك ما كان فيه فساد تدبيرك- . و أما المادحون للمشورة فكثير جدا- و قالوا خاطر من استبد برأيه- . و قالوا المشورة راحة لك و تعب على غيرك- . و قالوا من أكثر من المشورة لم يعدم عند الصواب مادحا- و عند الخطإ عاذرا- .
و قالوا المستشير على طرف النجاح- و الاستشارة من عزم الأمور- . و قالوا المشورة لقاح العقول و رائد الصواب- . و من ألفاظهم البديعة- ثمرة رأي المشير أحلى من الأري المشور- .
و قال بشار-
إذا بلغ الرأي النصيحة فاستعن
بعزم نصيح أو مشورة حازم
و لا تجعل الشورى عليك غضاضة
فإن الخوافي عدة للقوادم
ترجمه فارسی شرح ابن ابی الحدید
حكمت (163)
من استبدّ برأيه هلك، و من شاور الرجال شاركها فى عقولها. «هر كس خود رأى شود، نابود گردد و هر كه با مردان رايزنى كند در خرد ايشان شريك شده است.» پيش از اين گفتارى بسنده در مورد مشورت و ستايش و نكوهش آن گفته آمد.
عبد الملك بن صالح هاشمى رايزنى و مشورت را نكوهش مىكرده و مىگفته است: هرگز با كسى رايزنى نكردم، مگر اينكه بر من تكبّر كرد و من براى او خود را كوچك ساختم و او عزت يافت و من زبونى و از مشورت بر حذر باش، هر چند راه هاى تشخيص بر تو دشوار و مسائل مشتبه شود و استبداد تو را گرفتار خطاى بزرگ كند عبد الله بن طاهر هم همين عقيده را داشته است و مى گفته است: چيزى همچون ناخن خودت پشت تو را نمى خاراند، و من اگر با استبداد هزار خطا بكنم، براى من خوشتر است كه مشورت كنم و به چشم حقارت و كاستى بر من نگرند.
و گفته شده است: رايزنى و مشورت موجب فاش شدن راز و به خطر افتادن كارى كه آهنگ آن دارى مىشود و چه بسا كه مستشار چيزهايى را كه موجب تباهى تدبير توست فاش سازد. اما كسانى كه مشورت و رايزنى را ستوده اند به راستى بسيارند و گفته اند هر كس استبداد به رأى خود كند، خويش را به خطر انداخته است.
و گفته اند مشورت مايه آسايش تو و رنج ديگران است، و كسى كه بسيار رايزنى كند به هنگام خطا معذور و در صواب ستوده است، و آن كس كه مشورت مىكند بر كرانه رستگارى است و مشورت و رايزنى از كارهاى استوار است.
و گفته اند مشورت مايه بارور شدن خردها و پيشاهنگ درستى و صواب است، و از سخنان زيباى آنان اين است كه ثمره انديشه مشورت كننده شيرين تر از عسل صاف شده است.
بشار گفته است: «چون رأى به نصيحت رسيد با عزمى استوار و مشورت با دور انديش يارى بگير، مشورت را ننگ و عار مدان كه پرهاى آخر بال پرندگان ساز و برگ پرهاى جلو است.»
جلوه تاریخ در شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدیدجلد ۷ //دکتر محمود مهدوى دامغانى