دسته:20-40 حکمت شرح ابن ابي الحدید

حکمت ۳۹ صبحی صالح

۳۹-وَ قَالَ ( علیه‏السلام  )لَا قُرْبَهَ بِالنَّوَافِلِ إِذَا أَضَرَّتْ بِالْفَرَائِضِ

حکمت ۳۹ شرح ابن ‏أبی ‏الحدید ج ۱۸   

۳۹: لَا قُرْبَهَ بِالنَّوَافِلِ إِذَا أَضَرَّتْ بِالْفَرَائِضِ هذا الکلام یمکن أن یحمل على حقیقته-  و یمکن أن یحمل على مجازه-  فإن حمل على حقیقته-  فقد ذهب إلى هذا المذهب کثیر من الفقهاء-  و هو مذهب الإمامیه-  و هو أنه لا یصح التنفل ممن علیه قضاء فریضه فاتته-  لا فی الصلاه و لا فی غیرها-  فأما الحج فمتفق علیه بین المسلمین-  أنه لا یصح الابتداء بنفله-  و إذا نوى نیه النفل-  و لم یکن قد حج حجه الإسلام وقع حجه فرضا-  فأما نوافل الزکاه فما عرفت أحدا قال-  إنه لا یثاب المتصدق بها-  و إن کان لم یؤد الزکاه الواجبه-  و أما إذا حمل على مجازه-  فإن معناه یجب الابتداء بالأهم-  و تقدیمه على ما لیس بأهم-  فتدخل هذه الکلمه فی الآداب السلطانیه و الإخوانیه-  نحو أن تقول لمن توصیه-  لا تبدأ بخدمه حاجب الملک قبل أن تبدأ بخدمه ولد الملک-  فإنک إنما تروم القربه للملک بالخدمه-  و لا قربه إلیه-  فی تأخیر خدمه ولده و تقدیم خدمه غلامه-  و حمل الکلمه على حقیقتها أولى-  لأن اهتمام أمیر المؤمنین ع بالأمور الدینیه و الشرعیه-  فی وصایاه و منثور کلامه أعظم

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ابی الحدید

حکمت (۳۸)

لا قربه بالنّوافل اذا اضرّت بالفرائض. «اگر مستحبات، واجبات را زیان رساند موجب نزدیک شدن-  به خدا-  نخواهد بود.» این سخن را ممکن است به حقیقت معنى کرد و ممکن است بر مجاز حمل کرد.

اگر آن را به حقیقت معنى کنیم بسیارى از فقیهان در مذاهب مختلف همین گونه معنى کرده ‏اند و در مذهب امامیه هم همین گونه است، یعنى انجام دادن کار مستحبى بر کسى که قضاى واجب بر عهده اوست صحیح نیست نه در مورد نماز و نه در دیگر عبادات. در مورد حج میان همه مسلمانان اتفاق است که براى کسى که مستطیع بوده و حج واجب انجام نداده است، جایز نیست حج مستحبى انجام دهد و بر فرض که نیت مستحب کند حج او به حساب حج واجب نهاده مى‏ شود. اما در مورد زکات هیچ کس را نمى‏ شناسم که بگوید پرداخت زکات مستحبى-  صدقه-  براى کسى که زکات واجب را پرداخت نکرده است ثواب ندارد.

و اگر این سخن را به مجاز معنى کنیم، معنى آن چنین است که باید آنچه را که مهم است بر آنچه که مهم نیست مقدم بدارند و در آداب دربارى و برادرانه هم همین گونه است، نظیر آنکه به کسى سفارش مى‏ کنى و مى‏ گویى نباید پیش از تعظیم و خدمت به فرزند پادشاه به حاجب تعظیم و خدمت کنى که مقصود تو از تعظیم و خدمت تقرب به پادشاه است و در صورتى که خدمت به غلام پادشاه را مقدم بر خدمت به پسر او قرار دهى، بدیهى است که مایه تقرب نیست.

ولى باید سخن على علیه السّلام را حمل بر معنى حقیقى کرد که اهتمام‏امیر المؤمنین علیه السّلام در سفارشهاى خود و خطبه ‏هاى خویش بیشتر در مورد کارهاى دینى و شرعى است و امور شرع در نظرش بزرگتر است.

جلوه تاریخ در شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدیدجلد ۷ //دکتر محمود مهدوى دامغانى

 

بازدیدها: ۷۷

حکمت ۳۸ صبحی صالح

۳۸-وَ قَالَ ( علیه‏السلام  )لِابْنِهِ الْحَسَنِ یَا بُنَیَّ احْفَظْ عَنِّی أَرْبَعاً وَ أَرْبَعاً لَا یَضُرُّکَ مَا عَمِلْتَ مَعَهُنَّ إِنَّ أَغْنَى الْغِنَى الْعَقْلُ وَ أَکْبَرَ الْفَقْرِ الْحُمْقُ وَ أَوْحَشَ الْوَحْشَهِ الْعُجْبُ وَ أَکْرَمَ الْحَسَبِ حُسْنُ الْخُلُقِ

یَا بُنَیَّ إِیَّاکَ وَ مُصَادَقَهَ الْأَحْمَقِ فَإِنَّهُ یُرِیدُ أَنْ یَنْفَعَکَ فَیَضُرَّکَ وَ إِیَّاکَ وَ مُصَادَقَهَ الْبَخِیلِ فَإِنَّهُ یَقْعُدُ عَنْکَ أَحْوَجَ مَا تَکُونُ إِلَیْهِ

وَ إِیَّاکَ وَ مُصَادَقَهَ الْفَاجِرِ فَإِنَّهُ یَبِیعُکَ بِالتَّافِهِ

وَ إِیَّاکَ وَ مُصَادَقَهَ الْکَذَّابِ فَإِنَّهُ کَالسَّرَابِ یُقَرِّبُ عَلَیْکَ الْبَعِیدَ وَ یُبَعِّدُ عَلَیْکَ الْقَرِیبَ

حکمت ۳۸ شرح ابن ‏أبی ‏الحدید ج ۱۸   

۳۸: قَالَ ع لِابْنِهِ الْحَسَنِ ع-  یَا بُنَیَّ احْفَظْ عَنِّی أَرْبَعاً وَ أَرْبَعاً-  لَا یَضُرُّکَ مَا عَمِلْتَ مَعَهُنَّ-  إِنَّ أَغْنَى الْغِنَى الْعَقْلُ وَ أَکْبَرَ الْفَقْرِ الْحُمْقُ-  وَ أَوْحَشَ الْوَحْشَهِ الْعُجْبُ وَ أَکْرَمَ الْحَسَبِ حُسْنُ الْخُلُقِ-  یَا بُنَیَّ إِیَّاکَ وَ مُصَادَقَهَ الْأَحْمَقِ-  فَإِنَّهُ یُرِیدُ أَنْ یَنْفَعَکَ فَیَضُرُّکَ-  وَ إِیَّاکَ وَ مُصَادَقَهَ الْبَخِیلِ-  فَإِنَّهُ یَقْعُدُ عَنْکَ أَحْوَجَ مَا تَکُونُ إِلَیْهِ-  وَ إِیَّاکَ وَ مُصَادَقَهَ الْفَاجِرِ فَإِنَّهُ یَبِیعُکَ بِالتَّافِهِ-  وَ إِیَّاکَ وَ مُصَادَقَهَ الْکَذَّابِ-  فَإِنَّهُ کَالسَّرَابِ یُقَرِّبُ عَلَیْکَ الْبَعِیدَ وَ یُبَعِّدُ عَلَیْکَ الْقَرِیبَ هذا الفصل یتضمن ذکر العقل و الحمق-  و العجب و حسن الخلق و البخل و الفجور و الکذب-  و قد تقدم کلامنا فی هذه الخصال أجمع-  و قد أخذت قوله ع-  إیاک و مصادقه الأحمق فإنه یرید أن ینفعک فیضرک-  فقلت فی أبیات لی- 

حیاتک لا تصحبن الجهول
فلا خیر فی صحبه الأخرق‏

یظن أخو الجهل أن الضلال‏
عین الرشاد فلا یتقی‏

و یکسب صاحبه حمقه
فیسرق منه و لا یسرق‏

و أقسم أن العدو اللبیب‏
خیر من المشفق الأحمق‏

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ابی الحدید

حکمت (۳۷)

یا بنىّ احفظ عنّى اربعا و اربعا لا یضرّک ما عملت معهنّ: انّ اغنى الغنى العقل، و اکبر الفقر الحمق و اوحش الوحشه العجب و اکرم الحسب حسن الخلق.

یا بنىّ ایاک و مصادقه الاحمق فانّه یرید ان ینفعک فیضرّک و ایّاک و مصادقه البخیل فانه یقعد عنک احوج ما تکون الیه و ایّاک و مصادقه الفاجر فانّه یبیعک بالتّافه و ایّاک و مصادقه الکذّاب فانّه کالسراب یقرب علیک البعید و یبعد علیک القریب. «امام علیه السّلام به پسرش حسن علیه السّلام فرموده است: پسرم چهار چیز و چهار چیز دیگر را از من به یاد دار که هر گاه به آنها عمل کنى زیان نبینى. توانگرترین توانگرى، خرد است و نابخردى، بزرگترین درویشى است، وحشت آورترین تنهایى، خود پسندى است و گرامى‏ ترین نسب، خوش خویى است.

پسرم از دوستى با نابخرد بپرهیز که مى‏ خواهد به تو سود رساند ولى زیان مى ‏زند، و از دوستى با بخیل پرهیز کن که او چیزى را که سخت نیازمند آن باشى از تودریغ مى‏ دارد، و از دوستى تبهکار بپرهیز که تو را به بهاى اندک مى ‏فروشد، و از دوستى دروغگو بپرهیز که چون سراب است دور را به تو نزدیک و نزدیک را به تو دور مى‏نماید.»

جلوه تاریخ در شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدیدجلد ۷ //دکتر محمود مهدوى دامغانى

 

بازدیدها: ۲۲۸

حکمت ۳۷ صبحی صالح

۳۷- وَ قَالَ ( علیه‏السلام  ) وَ قَدْ لَقِیَهُ عِنْدَ مَسِیرِهِ إِلَى الشَّامِ دَهَاقِینُ الْأَنْبَارِ فَتَرَجَّلُوا لَهُ وَ اشْتَدُّوا بَیْنَ یَدَیْهِ فَقَالَ‏مَا هَذَا الَّذِی صَنَعْتُمُوهُ فَقَالُوا خُلُقٌ مِنَّا نُعَظِّمُ بِهِ أُمَرَاءَنَا فَقَالَوَ اللَّهِ مَا یَنْتَفِعُ بِهَذَا أُمَرَاؤُکُمْ وَ إِنَّکُمْ لَتَشُقُّونَ عَلَى أَنْفُسِکُمْ فِی دُنْیَاکُمْ وَ تَشْقَوْنَ بِهِ فِی آخِرَتِکُمْ وَ مَا أَخْسَرَ الْمَشَقَّهَ وَرَاءَهَا الْعِقَابُ وَ أَرْبَحَ الدَّعَهَ مَعَهَا الْأَمَانُ مِنَ النَّارِ

 حکمت ۳۷ شرح ابن ‏أبی ‏الحدید ج ۱۸   

۳۷: وَ قَالَ ع وَ قَدْ لَقِیَهُ عِنْدَ مَسِیرِهِ إِلَى الشَّامِ دَهَاقِینُ الْأَنْبَارِ-  فَتَرَجَّلُوا لَهُ وَ اشْتَدُّوا بَیْنَ یَدَیْهِ-  مَا هَذَا الَّذِی صَنَعْتُمُوهُ فَقَالُوا خُلُقٌ مِنَّا نُعَظِّمُ بِهِ أُمَرَاءَنَا-  فَقَالَ وَ اللَّهِ مَا یَنْتَفِعُ بِهَذَا أُمَرَاؤُکُمْ-  وَ إِنَّکُمْ لَتَشُقُّونَ عَلَى أَنْفُسِکُمْ فِی دُنْیَاکُمْ-  وَ تَشْقَوْنَ بِهِ فِی أُخْرَاکُمْ-  وَ مَا أَخْسَرَ الْمَشَقَّهَ وَرَاءَهَا الْعِقَابُ-  وَ أَرْبَحَ الدَّعَهَ مَعَهَا الْأَمَانُ مِنَ النَّارِ اشتدوا بین یدیه أسرعوا شیئا-  فنهاهم عن ذلک و قال إنکم تشقون به على أنفسکم-  لما فیه من تعب الأبدان-  و تشقون به فی آخرتکم تخضعون للولاه-  کما زعمتم أنه خلق و عاده لکم-  خضوعا تطلبون به الدنیا و المنافع العاجله فیها-  و کل خضوع و تذلل لغیر الله فهو معصیه- . ثم ذکر أن الخسران المبین مشقه عاجله-  یتبعها عقاب الآخره-  و الربح البین دعه عاجله یتبعها الأمان من النار

 ترجمه فارسی شرح ابن‏ ابی الحدید

حکمت (۳۶)

و قال علیه السّلام و قد لقیه عند مسیره الى الشام دهاقین الانبار فترجّلوا له و اشتدّوا بین یدیه: ما هذ الّذى صنعتموه فقالوا خلق منّا نعظّم به امراءنا، فقال و الله ما ینتفع بهذا امراوکم و انّکم لتشقّون على انفسکم فى دنیاکم و تشقون به فى اخراکم و ما اخسر المشقّه وراءها العقاب و اربح الدعه معها الامان من النار. «به هنگام رفتن امام علیه السّلام به شام دهقانان انبار او را دیدند، براى او پیاده شدند و پیشاپیش او دویدند. پرسید این چه کارى بود که کردید گفتند: خوى ماست که با آن امیران خود را بزرگ مى‏ داریم. فرمود: به خدا سوگند که امیران شما از این کار سودى نمى‏ برند و شما در دنیاى خود خویشتن را به رنج مى‏ افکنید و در آخرت بدبخت مى‏ شوید، چه زیان بار است رنجى که پس از آن کیفر است و چه سودمند است آسایشى که با آن زینهارى از آتش است.

 جلوه تاریخ در شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدیدجلد ۷ //دکتر محمود مهدوى دامغانى

 

بازدیدها: ۸۹

حکمت ۳۶ صبحی صالح

۳۶-وَ قَالَ ( علیه‏السلام  )مَنْ أَطَالَ الْأَمَلَ أَسَاءَ الْعَمَل‏

حکمت ۳۶ شرح ابن ‏أبی ‏الحدید ج ۱۸   

۳۶: مَنْ أَطَالَ الْأَمَلَ أَسَاءَ الْعَمَلَ قد تقدم منا کلام فی الأمل- . و قیل لبعض الصالحین أ لک حاجه إلى بغداد-  قال ما أحب أن أبسط أملی حتى تذهب إلى بغداد و تعود- . و قال أبو عثمان النهدی قد أتت علی ثلاثون و مائه سنه-  ما من شی‏ء إلا و أجد فیه النقص إلا أملی-  فإنی وجدته کما هو أو یزید

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ابی الحدید

حکمت (۳۵)

من اطال الأمل اساء العمل. «هر کس آرزو را دراز کرد، کار را بد کرد.»

جلوه تاریخ در شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدیدجلد ۷ //دکتر محمود مهدوى دامغانى

بازدیدها: ۶۱

حکمت ۳۵ صبحی صالح

۳۵-وَ قَالَ ( علیه‏السلام  )مَنْ أَسْرَعَ إِلَى النَّاسِ بِمَا یَکْرَهُونَ قَالُوا فِیهِ بِمَا لَا یَعْلَمُون‏

حکمت ۳۵ شرح ابن ‏أبی ‏الحدید ج ۱۸   

۳۵: مَنْ أَسْرَعَ إِلَى النَّاسِ بِمَا یَکْرَهُونَ-  قَالُوا فِیهِ مَا لَا یَعْلَمُونَ هذا المعنى کثیر واسع-  و لنقتصر هاهنا فیه على حکایه ذکرها المبرد فی الکامل- 

قال لما فتح قتیبه بن مسلم سمرقند-  أفضى إلى أثاث لم یر مثله و إلى آلات لم یر مثلها-  فأراد أن یری الناس عظیم ما أنعم الله به علیه-  و یعرفهم أقدار القوم الذین ظهر علیهم-  فأمر بدار ففرشت-  و فی صحنها قدور یرتقى إلیها بالسلالم-  فإذا الحضین بن المنذر بن الحارث بن وعله الرقاشی-  قد أقبل و الناس جلوس على مراتبهم-  و الحضین شیخ کبیر-  فلما رآه عبد الله بن مسلم قال لأخیه قتیبه-  ائذن لی فی معاتبته قال لا ترده لأنه خبیث الجواب-  فأبى عبد الله إلا أن یأذن له و کان عبد الله یضعف-  و قد کان تسور حائطا إلى امرأه قبل ذلک-  فأقبل على الحضین فقال أ من الباب دخلت یا أبا ساسان- قال أجل أسن عمک عن تسور الحیطان-  قال أ رأیت هذه القدور قال هی أعظم من ألا ترى-  قال ما أحسب بکر بن وائل رأى مثلها-  قال أجل و لا غیلان-  و لو کان رآها سمی شبعان و لم یسم غیلان-  قال له عبد الله یا أبا ساسان أ تعرف الذی یقول- 

عزلنا و أمرنا و بکر بن وائل
تجر خصاها تبتغی من تحالفه‏

قال أجل أعرفه و أعرف الذی یقول-

بأدنى العزم قاد بنی قشیر
و من کانت له أسرى کلاب‏

و خیبه من یخیب على غنی‏
و باهله بن یعصر و الرکاب‏

یرید یا خیبه من یخیب- قال أ فتعرف الذی یقول-

کأن فقاح الأزد حول ابن مسمع
إذا عرقت أفواه بکر بن وائل‏

قال نعم أعرفه و أعرف الذی یقول-

قوم قتیبه أمهم و أبوهم
لو لا قتیبه أصبحوا فی مجهل‏

قال أما الشعر فأراک ترویه-  فهل تقرأ من القرآن شیئا-  قال أقرأ منه الأکثر الأطیب-  هَلْ أَتى‏ عَلَى الْإِنْسانِ حِینٌ مِنَ الدَّهْرِ-  لَمْ یَکُنْ شَیْئاً مَذْکُوراً-  فأغضبه فقال و الله لقد بلغنی-  أن امرأه الحضین حملت إلیه و هی حبلى من غیره-قال فما تحرک الشیخ عن هیئته الأولى-  ثم قال على رسله و ما یکون تلد غلاما على فراشی-  فیقال فلان بن الحضین کما یقال عبد الله بن مسلم-  فأقبل قتیبه على عبد الله و قال لا یبعد الله غیرک- . قلت هو الحضین بالضاد المعجمه-  و لیس فی العرب من اسمه الحضین بالضاد المعجمه غیره

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ابی الحدید

حکمت (۳۴)

من اسرع الى الناس بما یکرهون، قالوا فیه ما لا یعلمون. «هر کس شتابان نسبت به مردم آن کند و بگوید که خوش ندارند درباره ‏اش چیزهایى را که نمى‏ دانند مى‏ گویند.» این معنى گسترده و بسیار است و ما فقط به داستانى که آن را مبرد در کتاب الکامل آورده است قناعت مى‏کنیم.

در مجلس قتیبه بن مسلم باهلى

مبرّد مى‏گوید: هنگامى که قتیبه بن مسلم سمرقند را گشود به ابزار و اثاثى دست یافت که نظیر آنها دیده نشده بود. قتیبه تصمیم گرفت نعمتهاى بزرگى را که خداوند به او ارزانى فرموده بود به مردم نشان دهد تا قدر و منزلت کسانى را که بر ایشان چیره شده بود بدانند. بدین منظور دستور داد خانه‏اى را فرش کنند که در صحن آن چنان دیگهاى بزرگى قرار داشت که براى دیدن درون آن بر نردبان بالا مى‏رفتند، همچنان که مردم بر طبق منزلت خود بر جایگاه خویش نشسته بودند، حضین بن منذر بن حارث بن وعله رقاشى که پیرى فرتوت بود آمد. عبد الله بن مسلم برادر قتیبه از قتیبه اجازه خواست تا با حضین گفتگوى عتاب آمیزى کند. قتیبه گفت: چنین مکن که او پاسخ نکوهیده مى‏دهد و حاضر جواب است. عبد الله نپذیرفت و اصرار کرد که به او اجازه داده شود، عبد الله متهم به سستى و سبکى بود و پیش از این گفتگو از دیوار خانه زنى بالا رفته بود.

عبد الله روى به حضین کرد و پرسید: اى ابو ساسان آیا از در خانه وارد شدى گفت: آرى، مگر عموى تو سنت از دیوار بالا رفتن را نهاده است. عبد الله گفت: آیا این دیگها را دیدى گفت: آرى بزرگتر از این است که دیده نشود. گفت: خیال نمى‏کنم قبیله بکر بن وائل نظیر این دیگها را دیده باشد. حضین گفت: آرى، قبیله غیلان هم آن را ندیده است که اگر دیده بود شبعان-  سیر و شکم پر-  نام مى‏داشت نه غیلان-  مردم خوار-  عبد الله گفت: اى ابو ساسان سراینده این بیت را مى ‏شناسى که گفته است: «ما حکومت کردیم و عزل شدیم در حالى که قبیله بکر بن وائل در حالى که خایه کشیده ‏هاى خود را از پى مى‏کشید در جستجوى کسى بود که با او هم سوگند شود.» گفت: آرى، هم او را مى‏ شناسم و هم کسى را که این ابیات را سروده است: «با کمترین تصمیم، بنى قشیر و کسى را که اسیران بنى کلاب را در اختیار داشت زیر فرمان خود کشید.» عبد الله گفت: آیا سراینده این بیت را مى شناسى که گفته است:

«گویى در آن هنگام که دهان قبیله بکر بن وائل عرق مى‏ کند، خوشه ‏هاى خرماهاى بنى ازد برگرد ابن مسمع است.» حضین گفت: آرى، او را مى‏ شناسم، آن را هم که شعر زیر را سروده است مى ‏شناسم: «مردمى که قتیبه هم مادر ایشان است و هم پدرشان و اگر قتیبه نمى ‏بود آنان ناشناخته باقى مى‏ماندند.» عبد الله گفت: در مورد شعر مى ‏بینم که خوب مى‏دانى، آیا چیزى از قرآن هم مى‏ خوانى گفت: آرى بیشترین و بهترین آن را مى‏ خوانم و آیه نخست سوره دهر را خواند که «آیا آمد بر آدمى زمانى از روزگار که نبود چیزى یاد کرده شده»، بدین گونه عبد الله را به خشم آورد.

عبد الله گفت: به خدا سوگند به من خبر رسیده است که همسر حضین را در حالى پیش او برده ‏اند که از دیگرى آبستن بوده است. گوید: پیرمرد بدون اینکه حرکت کند و تکانى بخورد و با همان وضع که نشسته بود گفت: چیز مهمى نیست، در آن صورت در خانه من پسرى مى‏آورد که به او فلان بن حضین مى ‏گفتند، همان گونه که عبد الله بن مسلم مى‏ گویند. قتیبه روى به عبد الله کرد و گفت: خداوند کسى جز تو را دور نگرداند. مى‏ گویم، حضین با ضاد نقطه ‏دار صحیح است و در عرب کس دیگرى نیست که نامش «حضین» با ضاد باشد.

جلوه تاریخ در شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدیدجلد ۷ //دکتر محمود مهدوى دامغانى

 

 

بازدیدها: ۲۲۰

حکمت ۳۴ صبحی صالح

۳۴-وَ قَالَ ( علیه‏السلام  )أَشْرَفُ الْغِنَى تَرْکُ الْمُنَى

حکمت ۳۴ شرح ابن ‏أبی ‏الحدید ج ۱۸   

۳۴: أَشْرَفُ الْغِنَى تَرْکُ الْمُنَى قد سبق منا قول کثیر فی المنى-  و نذکر هاهنا ما لم نذکره هناک- . سئل عبید الله بن أبی بکر-  أی شی‏ء أدوم متاعا فقال المنى- . و قال بلال بن أبی برده-  ما یسرنی بنصیبی من المنى حمر النعم- . و کان یقال الأمانی للنفس کالرونق للبصر- . و من کلام بعض الحکماء-  الأمانی تعمی أعین البصائر-  و الحظ یأتی من لا یأتیه-  و ربما کان الطمع وعاء حشوه المتالف-  و سائقا یدعو إلى الندامه-  و أشقى الناس بالسلطان صاحبه-  کما أن أقرب الأشیاء إلى النار أسرعها إحراقا-  و لا یدرک الغنی بالسلطان إلا نفس خائفه-  و جسم تعب و دین منکتم-  و إن کان البحر کدر الماء فهو بعید الهواء

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ابی الحدید

حکمت (۳۳)

اشرف الغنى ترک المنى. «شریف‏ترین توانگرى رها کردن آرزوهاست.»

جلوه تاریخ در شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدیدجلد ۷ //دکتر محمود مهدوى دامغانى

 

بازدیدها: ۴۲

حکمت ۳۳ صبحی صالح

۳۳-وَ قَالَ ( علیه‏السلام  )کُنْ سَمْحاً وَ لَا تَکُنْ مُبَذِّراً وَ کُنْ مُقَدِّراً وَ لَا تَکُنْ مُقَتِّراً

حکمت ۳۳ شرح ابن ‏أبی ‏الحدید ج ۱۸   

۳۳: کُنْ سَمَحاً وَ لَا تَکُنْ مُبَذِّراً-  وَ کُنْ مُقَدِّراً وَ لَا تَکُنْ مُقَتِّراً کل کلام جاء فی هذا فهو مأخوذ من قوله سبحانه-  وَ لا تَجْعَلْ یَدَکَ مَغْلُولَهً إِلى‏ عُنُقِکَ-  وَ لا تَبْسُطْها کُلَّ الْبَسْطِ فَتَقْعُدَ مَلُوماً مَحْسُوراً- . و نحو قوله إِنَّ الْمُبَذِّرِینَ کانُوا إِخْوانَ الشَّیاطِینِ-  وَ کانَ الشَّیْطانُ لِرَبِّهِ کَفُوراً

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ابی الحدید

حکمت (۳۲)

کن سمحا و لا تکن مبذرا و کن مقدّرا و لا تکن مقترّا. «بخشنده باش و اسراف کار مباش و اندازه نگهدار و سختگیر مباش.» ابن ابى الحدید در شرح این کلمه مى‏ گوید: این سخنان همه مقتبس از آیات ۲۷ و ۲۹ سوره بنى اسرائیل است.

جلوه تاریخ در شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدیدجلد ۷ //دکتر محمود مهدوى دامغانى

 

بازدیدها: ۷۵

حکمت ۳۲ صبحی صالح

۳۲-وَ قَالَ ( علیه‏السلام  )فَاعِلُ الْخَیْرِ خَیْرٌ مِنْهُ وَ فَاعِلُ الشَّرِّ شَرٌّ مِنْهُ

 حکمت ۳۲ شرح ابن ‏أبی ‏الحدید ج ۱۸   

۳۲: فَاعِلُ الْخَیْرِ خَیْرٌ مِنْهُ وَ فَاعِلُ الشَّرِّ شَرٌّ مِنْهُ قد نظمت أنا هذا اللفظ و المعنى-  فقلت فی جمله أبیات لی-    

خیر البضائع للإنسان مکرمه
تنمی و تزکو إذا بارت بضائعه‏

فالخیر خیر و خیر منه فاعله‏
و الشر شر و شر منه صانعه‏

 فإن قلت کیف یکون فاعل الخیر خیرا من الخیر-  و فاعل الشر شرا من الشر-  مع أن فاعل الخیر إنما کان ممدوحا لأجل الخیر-  و فاعل الشر إنما کان مذموما لأجل الشر-  فإذا کان الخیر و الشر هما سببا المدح و الذم-  و هما الأصل فی ذلک-  فکیف یکون فاعلاهما خیرا و شرا منهما- . قلت لأن الخیر و الشر لیسا عباره عن ذات حیه قادره-  و إنما هما فعلان أو فعل و عدم فعل أو عدمان-  فلو قطع النظر عن الذات الحیه القادره-  التی یصدران عنها لما انتفع أحد بهما و لا استضر-  فالنفع و الضرر إنما حصلا من الحی الموصوف بهما-  لا منهما على انفرادهما-  فلذلک کان فاعل الخیر خیرا من الخیر-  و فاعل الشر شرا من الشر

 ترجمه فارسی شرح ابن‏ ابی الحدید

 حکمت (۳۱)

فاعل الخیر خیر منه، و فاعل الشر شر منه. «انجام دهنده کار خیر از خود خیر بهتر است و انجام دهنده کار شر از خود شر بدتر است.» ابن ابى الحدید در شرح این سخن چنین مى‏ گوید: من این سخن و معنى آن را به نظم سروده ‏ام و ضمن اشعارى چنین گفته ‏ام: «بهترین کالاها براى انسان مکرمت است که هر گاه دیگر کالاهایش از میان برود، آن رشد و نمو مى‏ کند، خیر پسندیده است و بهتر از آن انجام دهنده آن است و شر ناپسند است و بدتر از آن انجام دهنده آن است.» اگر بگویى چگونه ممکن است انجام دهنده خیر از خیر بهتر و انجام دهنده شر از شر بدتر باشد و حال آنکه انجام دهنده خیر به سبب خیر پسندیده و انجام دهنده شر به سبب شر نکوهیده است و با این ترتیب خود خیر و شر سبب ستایش و نکوهش است پس چگونه ممکن است انجام دهنده خیر از خیر بهتر و انجام دهنده شر از شر بدتر باشد مى‏ گویم خیر و شر به خودى خود دو چیز زنده نیستند بلکه عبارت از انجام دادن و انجام ندادن است و اگر منطبق بر ذات زنده و توانایى نباشد، سود و زیانى از آن دو به کسى نمى ‏رسد و سود و زیان آنها وابسته به موجود زنده ‏اى است که آن دو کار از او سر مى ‏زند نه از خیر و شر به تنهایى و بدین سبب انجام دهنده خیر از خیر بهتر است و انجام دهنده شر از شر بدتر.

 جلوه تاریخ در شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدیدجلد ۷ //دکتر محمود مهدوى دامغانى

 

بازدیدها: ۲۰۶

حکمت ۳۱ صبحی صالح

۳۱-وَ سُئِلَ ( علیه‏السلام  )عَنِ الْإِیمَانِ فَقَالَ الْإِیمَانُ عَلَى أَرْبَعِ دَعَائِمَ عَلَى الصَّبْرِ وَ الْیَقِینِ وَ الْعَدْلِ وَ الْجِهَادِ

وَ الصَّبْرُ مِنْهَا عَلَى أَرْبَعِ شُعَبٍ عَلَى الشَّوْقِ وَ الشَّفَقِ وَ الزُّهْدِ وَ التَّرَقُّبِ

فَمَنِ اشْتَاقَ إِلَى الْجَنَّهِ سَلَا عَنِ الشَّهَوَاتِ وَ مَنْ أَشْفَقَ مِنَ النَّارِ اجْتَنَبَ الْمُحَرَّمَاتِ وَ مَنْ زَهِدَ فِی الدُّنْیَا اسْتَهَانَ بِالْمُصِیبَاتِ وَ مَنِ ارْتَقَبَ الْمَوْتَ سَارَعَ إِلَى الْخَیْرَاتِ

وَ الْیَقِینُ مِنْهَا عَلَى أَرْبَعِ شُعَبٍ عَلَى تَبْصِرَهِ الْفِطْنَهِ وَ تَأَوُّلِ الْحِکْمَهِ وَ مَوْعِظَهِ الْعِبْرَهِ وَ سُنَّهِ الْأَوَّلِینَ

فَمَنْ تَبَصَّرَ فِی الْفِطْنَهِ تَبَیَّنَتْ لَهُ الْحِکْمَهُ وَ مَنْ تَبَیَّنَتْ لَهُ الْحِکْمَهُ عَرَفَ الْعِبْرَهَ وَ مَنْ عَرَفَ الْعِبْرَهَ فَکَأَنَّمَا کَانَ فِی الْأَوَّلِینَ

وَ الْعَدْلُ مِنْهَا عَلَى أَرْبَعِ شُعَبٍ عَلَى غَائِصِ الْفَهْمِ وَ غَوْرِ الْعِلْمِ وَ زُهْرَهِ الْحُکْمِ وَ رَسَاخَهِ الْحِلْمِ فَمَنْ فَهِمَ عَلِمَ غَوْرَ الْعِلْمِ وَ مَنْ عَلِمَ غَوْرَ الْعِلْمِ صَدَرَ عَنْ شَرَائِعِ الْحُکْمِ وَ مَنْ حَلُمَ لَمْ یُفَرِّطْ فِی أَمْرِهِ وَ عَاشَ فِی النَّاسِ حَمِیداً

وَ الْجِهَادُ مِنْهَا عَلَى أَرْبَعِ شُعَبٍ عَلَى الْأَمْرِ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْیِ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ الصِّدْقِ فِی الْمَوَاطِنِ وَ شَنَآنِ الْفَاسِقِینَ

فَمَنْ أَمَرَ بِالْمَعْرُوفِ شَدَّ ظُهُورَ الْمُؤْمِنِینَ وَ مَنْ نَهَى عَنِ الْمُنْکَرِ أَرْغَمَ أُنُوفَ الْکَافِرِینَ وَ مَنْ صَدَقَ فِی الْمَوَاطِنِ قَضَى مَا عَلَیْهِ وَ مَنْ شَنِئَ الْفَاسِقِینَ وَ غَضِبَ لِلَّهِ غَضِبَ اللَّهُ لَهُ وَ أَرْضَاهُ یَوْمَ الْقِیَامَهِ

وَ الْکُفْرُ عَلَى أَرْبَعِ دَعَائِمَ عَلَى التَّعَمُّقِ وَ التَّنَازُعِ وَ الزَّیْغِ وَ الشِّقَاقِ

فَمَنْ تَعَمَّقَ لَمْ یُنِبْ إِلَى الْحَقِّ وَ مَنْ کَثُرَ نِزَاعُهُ بِالْجَهْلِ دَامَ عَمَاهُ عَنِ الْحَقِّ وَ مَنْ زَاغَ سَاءَتْ عِنْدَهُ الْحَسَنَهُ وَ حَسُنَتْ عِنْدَهُ السَّیِّئَهُ وَ سَکِرَ سُکْرَ الضَّلَالَهِ وَ مَنْ شَاقَّ وَعُرَتْ عَلَیْهِ طُرُقُهُ وَ أَعْضَلَ عَلَیْهِ أَمْرُهُ وَ ضَاقَ عَلَیْهِ مَخْرَجُهُ

وَ الشَّکُّ عَلَى أَرْبَعِ شُعَبٍ عَلَى التَّمَارِی وَ الْهَوْلِ وَ التَّرَدُّدِ وَ الِاسْتِسْلَامِ

فَمَنْ جَعَلَ الْمِرَاءَ دَیْدَناً لَمْ یُصْبِحْ لَیْلُهُ وَ مَنْ هَالَهُ مَا بَیْنَ یَدَیْهِ نَکَصَ عَلَى عَقِبَیْهِ وَ مَنْ تَرَدَّدَ فِی الرَّیْبِ وَطِئَتْهُ سَنَابِکُ الشَّیَاطِینِ وَ مَنِ اسْتَسْلَمَ لِهَلَکَهِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَهِ هَلَکَ فِیهِمَا

قال الرضی و بعد هذا کلام ترکنا ذکره خوف الإطاله و الخروج عن الغرض المقصود فی هذا الکتاب

حکمت ۳۱ شرح ابن ‏أبی ‏الحدید ج ۱۸   

۳۱: وَ سُئِلَ ع عَنِ الْإِیمَانِ-  فَقَالَ الْإِیمَانُ عَلَى أَرْبَعِ دَعَائِمَ-  عَلَى الصَّبْرِ وَ الْیَقِینِ وَ الْعَدْلِ وَ الْجِهَادِ-  وَ الصَّبْرُ مِنْهَا عَلَى أَرْبَعِ شُعَبٍ-  عَلَى الشَّوْقِ وَ الشَّفَقِ وَ الزُّهْدِ وَ التَّرَقُّبِ-  فَمَنِ اشْتَاقَ إِلَى الْجَنَّهِ سَلَا عَنِ الشَّهَوَاتِ-  وَ مَنْ أَشْفَقَ مِنَ النَّارِ اجْتَنَبَ الْمُحَرَّمَاتِ-  وَ مَنْ زَهِدَ فِی الدُّنْیَا اسْتَهَانَ بِالْمُصِیبَاتِ-  وَ مَنِ ارْتَقَبَ الْمَوْتَ سَارَعَ فِی الْخَیْرَاتِ-  وَ الْیَقِینُ مِنْهَا عَلَى أَرْبَعِ شُعَبٍ-  عَلَى تَبْصِرَهِ الْفِطْنَهِ وَ تَأَوُّلِ الْحِکْمَهِ-  وَ مَوْعِظَهِ الْعِبْرَهِ وَ سُنَّهِ الْأَوَّلِینَ-  فَمَنْ تَبَصَّرَ فِی الْفِطْنَهِ تَبَیَّنَتْ لَهُ الْحِکْمَهُ-  وَ مَنْ تَبَیَّنَتْ لَهُ الْحِکْمَهُ عَرَفَ الْعِبْرَهَ-  وَ مَنْ عَرَفَ الْعِبْرَهَ فَکَأَنَّمَا کَانَ فِی الْأَوَّلِینَ-  وَ الْعَدْلُ مِنْهَا عَلَى أَرْبَعِ شُعَبٍ-  عَلَى غَائِصِ الْفَهْمِ وَ غَوْرِ الْعِلْمِ-  وَ زُهْرَهِ الْحُکْمِ وَ رَسَاخَهِ الْحِلْمِ-  فَمَنْ فَهِمَ عَلِمَ غَوْرَ الْعِلْمِ-  وَ مَنْ عَلِمَ غَوْرَ الْعِلْمِ صَدَرَ عَنْ شَرَائِعِ الْحِلْمِ-  وَ مَنْ حَلُمَ لَمْ یُفَرِّطْ فِی أَمْرِهِ وَ عَاشَ فِی النَّاسِ حَمِیداً-  وَ الْجِهَادُ مِنْهَا عَلَى أَرْبَعِ شُعَبٍ-  عَلَى الْأَمْرِ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْیِ عَنِ الْمُنْکَرِ-  وَ الصِّدْقِ فِی الْمَوَاطِنِ وَ شَنَآنِ الْفَاسِقِینَ-  فَمَنْ أَمَرَ بِالْمَعْرُوفِ شَدَّ ظُهُورَ الْمُؤْمِنِینَ-  وَ مَنْ نَهَى عَنِ الْمُنْکَرِ أَرْغَمَ أُنُوفَ الْمُنَافِقِینَ-  وَ مَنْ صَدَقَ فِی الْمَوَاطِنِ قَضَى مَا عَلَیْهِ-  وَ مَنْ شَنِئَ الْفَاسِقِینَ وَ غَضِبَ لِلَّهِ غَضِبَ اللَّهُ لَهُ-  وَ أَرْضَاهُ یَوْمَ الْقِیَامَهِ-  وَ الْکُفْرُ عَلَى أَرْبَعِ دَعَائِمَ-  عَلَى التَّعَمُّقِ وَ التَّنَازُعِ وَ الزَّیْغِ وَ الشِّقَاقِ-  فَمَنْ تَعَمَّقَ لَمْ یُنِبْ إِلَى الْحَقِّ-  وَ مَنْ کَثُرَ نِزَاعُهُ بِالْجَهْلِ دَامَ عَمَاهُ عَنِ الْحَقِّ-وَ مَنْ زَاغَ سَاءَتْ عِنْدَهُ الْحَسَنَهُ وَ حَسُنَتْ عِنْدَهُ السَّیِّئَهُ-  وَ سَکِرَ سُکْرَ الضَّلَالَهِ-  وَ مَنْ شَاقَّ وَعُرَتْ عَلَیْهِ طُرُقُهُ وَ أَعْضَلَ عَلَیْهِ أَمْرُهُ-  وَ ضَاقَ عَلَیْهِ مَخْرَجُهُ-  وَ الشَّکُّ عَلَى أَرْبَعِ شُعَبٍ-  عَلَى التَّمَارِی وَ الْهَوْلِ وَ التَّرَدُّدِ وَ الِاسْتِسْلَامِ-  فَمَنْ جَعَلَ الْمِرَاءَ دَیْدَناً لَمْ یُصْبِحْ لَیْلُهُ-  وَ مَنْ هَالَهُ مَا بَیْنَ یَدَیْهِ نَکَصَ عَلَى عَقِبَیْهِ-  وَ مَنْ تَرَدَّدَ فِی الرَّیْبِ وَطِئَتْهُ سَنَابِکُ الشَّیَاطِینِ-  وَ مَنِ اسْتَسْلَمَ لِهَلَکَهِ الدُّنْیَا وَ الآْخِرَهِ هَلَکَ فِیهِمَا قال الرضی رحمه الله تعالى-  و بعد هذا کلام ترکنا ذکره خوف الإطاله-  و الخروج عن الغرض المقصود فی هذا الکتاب من هذا الفصل-  أخذت الصوفیه و أصحاب الطریقه و الحقیقه-  کثیرا من فنونهم فی علومهم-  و من تأمل کلام سهل بن عبد الله التستری-  و کلام الجنید و السری و غیرهم-  رأى هذه الکلمات فی فرش کلامهم-  تلوح کالکواکب الزاهره-  و کل المقامات و الأحوال المذکوره فی هذا الفصل-  قد تقدم قولنا فیها

نبذ و حکایات مما وقع بین یدی الملوک

و نذکر هاهنا الصدق فی المواطن و بین یدی الملوک-  و من یغضب لله و ینهى عن المنکر-  و یقوم بالحق و لا یبالی بالسلطان و لا یراقبه- .

 

دخل عمر بن عبد العزیز على سلیمان بن عبد الملک-  و عنده أیوب ابنه و هو یومئذ ولی عهده قد عقد له من بعده-  فجاء إنسان یطلب میراثا من بعض نساء الخلفاء-  فقال سلیمان ما إخال النساء یرثن فی العقار شیئا-  فقال عمر بن عبد العزیز سبحان الله و أین کتاب الله-  فقال سلیمان یا غلام-  اذهب فأتنی بسجل عبد الملک الذی کتب فی ذلک-  فقال له عمر لکأنک أرسلت إلى المصحف-  فقال أیوب بن سلیمان-  و الله لیوشکن الرجل یتکلم بمثل هذا عند أمیر المؤمنین-  فلا یشعر حتى یفارقه رأسه-  فقال عمر إذا أفضى الأمر إلیک و إلى أمثالک-  کان ما یدخل على الإسلام-  أشد مما یخشى علیکم من هذا القول ثم قام فخرج- . و روى إبراهیم بن هشام بن یحیى-  قال حدثنی أبی عن جدی-  قال کان عمر بن عبد العزیز-  ینهى سلیمان بن عبد الملک عن قتل الحروریه-  و یقول ضمنهم الحبوس حتى یحدثوا توبه-  فأتی سلیمان بحروری مستقتل-  و عنده عمر بن عبد العزیز-  فقال سلیمان للحروری ما ذا تقول-  قال ما أقول یا فاسق یا ابن الفاسق-  فقال سلیمان لعمر ما ترى یا أبا حفص فسکت-  فقال أقسمت علیک لتخبرنی ما ذا ترى علیه-  فقال أرى أن تشتمه کما شتمک و تشتم أباه کما شتم أباک-  فقال سلیمان لیس إلا قال لیس إلا-  فلم یرجع سلیمان إلى قوله و أمر بضرب عنق الحروری- .

و روى ابن قتیبه فی کتاب عیون الأخبار قال-  بینما المنصور یطوف لیلا بالبیت سمع قائلا یقول-  اللهم إلیک أشکو ظهور البغی و الفساد-  و ما یحول بین الحق و أهله من الطمع-  فخرج المنصور فجلس ناحیه من المسجد-  و أرسل إلى الرجل یدعوه-  فصلى رکعتین و استلم الرکن-  و أقبل على المنصور فسلم علیه بالخلافه-  فقال المنصور ما الذی سمعتک تقوله-  من ظهور البغی و الفساد فی الأرض-  و ما یحول بین الحقو أهله من الطمع-  فو الله لقد حشوت مسامعی ما أرمضنی-  فقال یا أمیر المؤمنین-  إن أمنتنی على نفسی أنبأتک بالأمور من أصولها-  و إلا احتجزت منک و اقتصرت على نفسی فلی فیها شاغل-  قال أنت آمن على نفسک فقل-  فقال إن الذی دخله الطمع-  حتى حال بینه و بین إصلاح ما ظهر من البغی و الفساد لأنت-  قال ویحک-  و کیف یدخلنی الطمع و الصفراء و البیضاء فی قبضتی-  و الحلو و الحامض عندی-  قال و هل دخل أحد من الطمع ما دخلک-  إن الله عز و جل استرعاک المسلمین و أموالهم-  فأغفلت أمورهم و اهتممت بجمع أموالهم-  و جعلت بینک و بینهم حجبا من الجص و الآجر-  و أبوابا من الحدید و حجبه معهم السلاح-  ثم سجنت نفسک فیها منهم-  و بعثت عمالک فی جبایه الأموال و جمعها-  فقویتهم بالسلاح و الرجال و الکراع-  و أمرت بألا یدخل علیک إلا فلان و فلان نفر سمیتهم-  و لم تأمر بإیصال المظلوم و الملهوف-  و لا الجائع و الفقیر و لا الضعیف و العاری-  و لا أحد ممن له فی هذا المال حق-  فما زال هؤلاء النفر الذین استخلصتهم لنفسک-  و آثرتهم على رعیتک و أمرت ألا یحجبوا عنک-  یجبون الأموال و یجمعونها و یحجبونها-  و قالوا هذا رجل قد خان الله-  فما لنا لا نخونه و قد سخرنا-  فائتمروا على ألا یصل إلیک من أخبار الناس شی‏ء-  إلا ما أرادوا-  و لا یخرج لک عامل فیخالف أمرهم إلا بغضوه عندک-  و بغوه الغوائل حتى تسقط منزلته و یصغر قدره-  فلما انتشر ذلک عنک و عنهم أعظمهم الناس و هابوهم-  و کان أول من صانعهم عمالک بالهدایا و الأموال-  لیقووا بها على ظلم رعیتک-  ثم فعل ذلک ذوو القدره و الثروه من رعیتک-  لینالوا به ظلم من دونهم-  فامتلأت بلاد الله بالطمع بغیا و فسادا-  و صار هؤلاء القوم شرکاءک فی سلطنتک و أنت غافل-  فإن جاء متظلم حیل بینه و بین دخول دارک-  و إن أراد رفع قصته إلیک عند ظهورک-  وجدک و قد نهیت عن ذلک-  و وقفت للناس رجلا ینظر فی مظالمهم-  فإن جاء المتظلم إلیه-  أرسلوا إلى صاحب المظالم ألا یرفع إلیک قصته-  و لا یکشف لک حاله فیجیبهم خوفا منک-  فلا یزال المظلوم یختلف نحوه و یلوذ به-  و یستغیث إلیه و هو یدفعه و یعتل علیه-  و إذا أجهد و أحرج و ظهرت أنت لبعض شأنک صرخ بین یدیک-  فیضرب ضربا مبرحا لیکون نکالا لغیره-  و أنت تنظر و لا تنکر فما بقاء الإسلام على هذا- .

و لقد کنت أیام شبیبتی أسافر إلى الصین-  فقدمتها مره و قد أصیب ملکها بسمعه-  فبکى بکاء شدیدا فحداه جلساؤه على الصبر-  فقال أما إنی لست أبکی للبلیه النازله-  و لکن أبکی للمظلوم بالباب یصرخ فلا أسمع صوته-  ثم قال أما إذ ذهب سمعی فإن بصری لم یذهب-  نادوا فی الناس ألا یلبس ثوبا أحمر إلا مظلوم-  ثم کان یرکب الفیل طرفی نهاره ینظر هل یرى مظلوما-  فهذا مشرک بالله غلبت رأفته بالمشرکین على شح نفسه-  و أنت مؤمن بالله من أهل بیت نبیه-  لا تغلبک رأفتک بالمسلمین على شح نفسک-  فإن کنت إنما تجمع المال لولدک-  فقد أراک الله تعالى عبرا فی الطفل یسقط من بطن أمه-  ما له على الأرض مال-  و ما من مال یومئذ إلا و دونه ید شحیحه تحویه-  فلا یزال الله یلطف بذلک الطفل حتى تعظم رغبه الناس إلیه-  و لست بالذی تعطی و لکن الله یعطی من یشاء ما یشاء-  و إن قلت إنما أجمع المال لتشیید السلطان-  فقد أراک الله عبرا فی بنی أمیه ما أغنى عنهم ما جمعوا من الذهب و الفضه-  و أعدوا من الرجال و السلاح و الکراع حین أراد الله بهم ما أراد-  و إن قلت أجمع المال لطلب غایه-  هی أجسم من الغایه التی أنا فیها-  فو الله ما فوق ما أنت فیه إلا منزله لا تدرک-  إلا بخلاف ما أنت علیه-  انظر هل تعاقب من عصاک بأشد من القتل قال لا-  قال فإن الملک الذی خولک ما خولک- لا یعاقب من عصاه بالقتل بالخلود فی العذاب الألیم-  و قد رأى ما قد عقدت علیه قلبک و عملته جوارحک-  و نظر إلیه بصرک و اجترحته یداک و مشت إلیه رجلاک-  و انظر هل یغنی عنک ما شححت علیه من أمر الدنیا-  إذا انتزعه من یدک و دعاک إلى الحساب على ما منحک- .

فبکى المنصور و قال لیتنی لم أخلق-  ویحک فکیف أحتال لنفسی-  قال إن للناس أعلاما یفزعون إلیهم فی دینهم-  و یرضون بقولهم فاجعلهم بطانتک یرشدوک-  و شاورهم فی أمرک یسددوک-  قال قد بعثت إلیهم فهربوا منی-  قال نعم خافوا أن تحملهم على طریقک-  و لکن افتح بابک و سهل حجابک-  و انظر المظلوم و اقمع الظالم-  و خذ الفی‏ء و الصدقات مما حل و طاب-  و اقسمه بالحق و العدل على أهله-  و أنا الضامن عنهم أن یأتوک و یسعدوک على صلاح الأمه- . و جاء المؤذنون فسلموا علیه و نادوا بالصلاه-  فقام و صلى و عاد إلى مجلسه فطلب الرجل فلم یوجد- . و روى ابن قتیبه أیضا فی الکتاب المذکور-  أن عمرو بن عبید قال للمنصور إن الله أعطاک الدنیا بأسرها-  فاشتر نفسک منه ببعضها-  و اذکر لیله تتمخض لک صبیحتها عن یوم القیامه-  قال یعنی لیله موته فوجم المنصور-  فقال الربیع حسبک فقد عممت أمیر المؤمنین-  فقال عمرو بن عبید إن هذا صحبک عشرین سنه-  لم یر علیه أن ینصحک یوما واحدا-  و لم یعمل وراء بابک بشی‏ء مما فی کتاب الله-  و لا فی سنه نبیه-  قال أبو جعفر فما أصنع-  قد قلت لک خاتمی فی یدک فهلم أنت و أصحابک فاکفنی-  فقال عمرو دعنا بعدلک نسخ بأنفسنا بعونک-  و ببابک مظالم کثیره فارددها نعلم أنک صادق- .

 

و قال ابن قتیبه فی الکتاب المذکور-  و قد قام أعرابی بین یدی سلیمان بن عبد الملک بنحو هذا-  قال له إنی مکلمک یا أمیر المؤمنین بکلام فیه بعض الغلظه-  فاحتمله إن کرهته فإن وراءه ما تحب-  قال قل قال إنی سأطلق لسانی بما خرست عنه الألسن-  من عظتک تأدیه لحق الله-  إنک قد تکنفک رجال أساءوا الاختیار لأنفسهم-  فابتاعوا دنیاهم بدینهم فهم حرب الآخره سلم الدنیا-  فلا تأمنهم على ما ائتمنک الله علیه-  فإنهم لم یألوا الأمانه تضییعا و الأمه خسفا-  و أنت مسئول عما اجترحوا و لیسوا مسئولین عما اجترحت-  فلا تصلح دنیاهم بفساد آخرتک-  فإن أعظم الناس غبنا من باع آخرته بدنیا غیره-  قال فقال سلیمان أما أنت یا أعرابی-  فإنک قد سللت علینا عاجلا لسانک و هو أقطع سیفیک-  فقال أجل لقد سللته و لکن لک لا علیک

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ابی الحدید

حکمت (۳۱)

و سئل علیه السّلام عن الایمان، فقال: الایمان على اربع دعائم: على الصّبر و الیقین و العدل و الجهاد.

«از آن حضرت در باره ایمان پرسیدند، فرمود: ایمان بر چهار پایه استوار است. بر شکیبایى و یقین و دادگرى و جهاد.» در باره این گفتار على علیه السّلام که در واقع خطبه ‏اى است، ابن ابى الحدید چنین آورده است: سید رضى که خدایش رحمت کناد گفته است، این کلام را تتمه ‏اى است که ما از ترس به درازا کشیدن مطلب و بیرون شدن از غرض و مقصود از آوردن آن خود دارى مى ‏کنیم.

سپس مى‏گوید: صوفیان و یاران طریق حقیقت بسیارى از فنون و سخنان خود را از این فصل گرفته ‏اند و هر کس به سخنان سهل بن عبد الله تسترى و جنید و سرى و دیگران با دقت بنگرد، این سخنان را در گستره سخنان ایشان مى ‏بیند که همچون ستارگان درخشان مى‏ درخشد، و البته در باره همه احوال و مقامات مذکور در این فصل در مباحث گذشته سخن و عقیده ما بیان شده است.

ابن ابى الحدید سپس مبحث آموزنده و لطیف زیر را آورده است.

پاره ‏اى از حکایات لطیف که در حضور پادشاهان صورت گرفته است

ما اینک مواردى را در باره صدق گفتار در مواطن دشوار و حضور پادشاهان بیان مى‏ کنیم و اینکه چه کسانى به پاس خداوند خشم گرفته و نهى از منکر کرده ‏اند و به حق قیام کرده‏ اند و از پادشاه بیم نکرده و اعتنایى به او نداشته ‏اند.

عمر بن عبد العزیز پیش سلیمان بن عبد الملک رفت، ایوب پسر سلیمان هم که در آن هنگام ولیعهد بود و براى خلافت او پس از پدرش بیعت گرفته شده بود، حضور داشت. در این هنگام کسى آمد و میراث یکى از زنان خلفا را مطالبه کرد. سلیمان گفت: تصور نمى‏ کنم زنان از زمین و ملک چیزى به ارث برند. عمر بن عبد العزیز گفت: سبحان الله حکم کتاب خدا چه مى‏ شود سلیمان به غلام خود گفت: برو و فرمانى را که عبد الملک در این مورد نوشته است بیاور.

عمر بن عبد العزیز گفت: گویا خیال مى ‏کنى مى‏ خواهى قرآن را براى من بیاورى. ایوب پسر سلیمان گفت: به خدا سوگند هر کس چنین سخنى به امیر المؤمنین بگوید شایسته است بدون توجه او، سرش را ببرند. عمر بن عبد العزیز گفت: آرى هنگامى که حکومت به تو و امثال تو برسد آنچه که بر سر اسلام آید سخت تر از این گفتار تو خواهد بود و برخاست و بیرون رفت.

ابراهیم بن هشام بن یحیى مى‏ گوید: پدرم، از قول پدر بزرگم براى من روایت کرد که عمر بن عبد العزیز همواره سلیمان بن عبد الملک را از کشتن خوارج نهى مى‏ کرد و مى ‏گفت: آنان را به زندان افکن تا توبه کنند. روزى یکى از خوارج را که اعلان جنگ داده و پیکار کرده بود، پیش سلیمان آوردند، عمر بن عبد العزیز هم حاضر بود. سلیمان به آن مرد خارجى گفت: چه مى‏ گویى و حرف حساب تو چیست گفت: اى تبهکار پسر تبهکار چه بگویم. سلیمان به عمر بن عبد العزیز گفت: اى ابا حفص عقیده تو چیست، عمر سکوت کرد. سلیمان گفت: تو را سوگند مى ‏دهم که عقیده و حکم خود را در مورد او به من بگویى، عمر بن عبد العزیز گفت: چنین عقیده دارم که او و پدرش را دشنام دهى همان گونه که او تو و پدرت را دشنام داد. سلیمان به سخن او اعتنایى نکرد و فرمان به زدن گردن مرد خارجى داد.

ابن قتیبه در کتاب عیون الاخبار نقل کرده است که شبى منصور در حال طواف شنید مردى مى‏ گوید: بار خدایا من از ظهور تباهى و ستم و طمعى که میان حق جویان و حق مانع مى ‏شود به پیشگاه تو شکوه مى‏ کنم. منصور از طواف بیرون شد و در گوشه‏ اى از مسجد نشست و کسى را پیش آن مرد فرستاد و او را فرا خواند. آن مرد دو رکعت نماز طواف گزارد و حجر را استلام کرد و پیش منصور آمد و بر او به خلافت سلام داد.

منصور گفت: این چه سخنى بود که از تو شنیدم که در باره ظهور تباهى و ستم در زمین و اینکه طمع میان حق جویان و حق مانع شده است مى‏گفتى به خدا سوگند با این سخن سراپاى گوش مرا آکنده از سوز و گداز کردى. آن مرد گفت: اى امیر المؤمنین اگر مرا بر جانم امان دهى، خرابى کارها را از بن و ریشه براى تو باز گو مى‏کنم و گرنه از تو کناره مى‏گیرم و به اندوه خویش مى‏ پردازم که گرفتار تن خویشتنم. منصور گفت: تو در امانى هر چه مى‏ خواهى بگو. گفت: آن کس که پایبند طمع شده است و طمع مانع میان او و اصلاح آنچه از تباهى و ستم ظاهر شده، گردیده است، بدون تردید تو هستى.

منصور گفت: اى واى بر تو، چگونه ممکن است طمع در من نفوذ کند و حال آنکه سیمینه و زرینه در دست من و خوراک ترش و شیرین براى من حاضر است گفت: مگر طمع در کسى به اندازه تو نفوذ کرده است خداى عز و جل تو را به رعایت احوال مسلمانان و اموال ایشان گماشته است و تو از کارهاى ایشان غفلت مى‏ورزى و به جمع آورى اموال ایشان همت مى‏ گمارى و میان خودت و ایشان پرده ‏هایى از گچ و آجر کشیده‏اى و درهاى آهنى نهاده‏اى و پرده‏داران مسلح گماشته‏اى و خود را از مسلمانان میان این موانع زندانى کرده‏اى، و کارگزاران خود را براى گرد آورى و انباشتن اموال گسیل‏داشته ‏اى و آنان را با مردان و ستوران و سلاح نیرو بخشیده‏اى و فرمان داده‏اى که جز فلان و بهمان و تنى چند که نام برده‏اى حق ورود پیش تو را نداشته باشند، و فرمان نداده‏اى که ستمدیده و اندوه رسیده و گرسنه و فقیر و ناتوان و برهنه بتوانند به حضورت آیند و نه هیچ کس که او را حقى در این اموال است.

همان کسانى که ایشان را براى خود برگزیده‏اى و آنان را بر رعیت خود ترجیح نهاده‏اى و فرمان داده‏اى مانع از آمدن آنان به حضورت نشوند، اموال را مى‏چینند و براى خود گرد مى‏آورند و اندوخته مى‏ سازند، آنان مى‏ گویند: این منصور مردى است که نسبت به خدا خیانت مى‏کند به چه سبب اینک که ما را تسخیر کرده است ما بر او خیانت نکنیم. آنان با یکدیگر رایزنى کردند که چیزى از اخبار مردم جز آنچه را که خود مى‏ خواهند به اطلاع تو نرسانند، هر کارگزارى از تو که با فرمان ایشان مخالفت کند چندان او را در نظرت دشمن جلوه‏گر مى‏کنند و چندان براى او غائله بر مى ‏انگیزند تا منزلتش فرو افتد و ارج او کاسته شود، و چون این موضوع از جانب تو و ایشان میان مردم شایع شده است کارگزاران و مردم از آنان مى‏ ترسند و کار ایشان را بزرگ مى‏ شمرند. در نتیجه کارگزاران تو نخست با همان گروه زد و بند مى‏کنند و هدیه‏ هاى گران و اموال فراوان به آنان مى‏ دهند تا بدان وسیله براى ستم به رعیت نیرو یابند. دیگر توانگران و نیرومندان رعیت تو همچنین رفتار مى‏کنند تا بتوانند به زیر دستان خود ستم کنند، بنابر این همه سرزمینهاى خدا را به سبب طمع، تباهى و ستم انباشته است و آن قوم در سلطنت تو با تو شریک شده‏اند و تو غافلى. ا

گر متظلمى به درگاه تو آید، بین او و آمدن پیش تو مانع مى‏شوند و هر گاه که آشکار مى‏شوى اگر بخواهد داستان خود را به اطلاع تو برساند، مى‏بیند که تو خود از این کار منع کرده‏اى هر چند به خیال خویش مردى را براى رسیدگى به دادخواهى ایشان گماشته‏اى، ولى اگر شخص دادخواه پیش او رود، همانها به او پیام مى‏دهند که قصه او را به تو گزارش ندهد و حال او را براى تو آشکار نسازد و او هم از ترس تو سخن ایشان را مى‏پذیرد، بدین گونه آن شخص مظلوم پیوسته پیش او مى‏رود و به او پناه مى‏برد و از او فریاد رسى مى‏خواهد ولى او همچنان بهانه مى‏آورد و او را سرگردان مى‏دارد: و وقتى شخص مظلوم چنان درمانده شود که اگر تو براى کارى بیرون آمده باشى فریاد برآورد-  که صدایش به گوش تو برسد-  او را چنان مى‏زنند که مایه عبرت دیگران گردد و تو مى‏نگرى و اعتراضى نمى‏کنى، چگونه بر این حال ممکن است اسلام باقى بماند.

من به روزگار جوانى خویش به چین سفر مى‏کردم، یک بار که وارد چین شدم، پادشاه آن سرزمین کر شده بود. او سخت گریست، همنشینانش او را به شکیبایى فرا خواندند، گفت: من بر این بلا که بر من نازل شده است نمى‏گریم، بلکه از آن مى‏گریم که ممکن است ستمدیده‏اى بر درگاه من فریاد بر آرد و من فریادش را نشنوم. سپس گفت: اینک اگر شنوایى من از میان رفته است، بینایى من بر جاى است، میان مردم ندا دهید که هیچ کس جز ستمدیده فریاد خواه، جامه سرخ نپوشد. آن گاه همه روز صبح و عصر سوار بر فیل مى‏ شد و مى ‏نگریست که آیا مظلومى را مى ‏بیند یا نه.

او مشرک به خدا بود ولى مهربانى او نسبت به مشرکان بر بخل او چیره شد، و تو مؤمن به خدا و از خاندان رسول خدایى در عین حال مهربانى تو نسبت به مؤمنان بر بخل تو چیره نمى‏شود. اگر تو براى فرزندانت مال اندوزى مى‏کنى، خداوند متعال براى تو عبرتى در کودک نوزاد قرار داده است که چون از شکم مادر زاییده مى‏ شود هیچ مال و ثروتى بر روى زمین ندارد و هر مالى هم که داشته باشد دستى بخیل آن را تصرف مى‏ کند، در عین حال لطف خداوند همواره آن کودک را فرو مى‏پوشد تا آنکه رغبت مردم به او فزون مى‏شود و این تو نیستى که عطا مى‏کنى بلکه خداوند هر چه بخواهد به هر کس که اراده فرماید، لطف و عطا مى ‏کند.

و اگر مى‏ گویى براى استوار ساختن پایه‏ هاى حکومت مال جمع مى ‏کنى، همانا خداوند متعال براى تو در بنى امیه عبرتى را نشان داد و دیدى آنچه سیم و زر و مردان و سلاح و مرکوب فراهم آوردند کارى براى ایشان فراهم نساخت و اراده خداوند در باره آنان صورت گرفت. و اگر مى‏گویى مال را براى رسیدن به هدف و نهایتى بزرگتر از آنچه در آن هستى گرد مى‏آورى، به خدا سوگند منزلت بزرگتر از آنچه در آن هستى منزلتى است که آن را درک نمى‏کنى مگر آنکه به خلاف آنچه اکنون هستى رفتار کنى-  یعنى وصول به منزلت آخرت. وانگهى دقت کن مگر تو کسانى را که نسبت به تو عصیان کنند، عقوبتى دشوارتر از کشتن ایشان مى‏کنى منصور گفت: نه.

آن مرد گفت: ولى آن پادشاهى که چنین مال و حکومتى به تو ارزانى داشته است کسى را که از فرمانش سر پیچى کند با کشتن عقوبت نمى‏کند بلکه او را جاودانه در شکنجه دردناک قرار مى‏دهد، و آن پادشاه-  خداوند-  عقیده قلبى و اعمال تو و آنچه را چشم بر آن اندازى و دست بر آن یازى و به سویش گام بردارى، مى‏بیند و مى‏داند. اینک بنگر هر گاه که خداوند این پادشاهى را از دست تو بیرون کشد و تو را براى حساب پس دادن نعمتهایى که به تو ارزانى داشته است، فرا خواند آیا این اموال که با بخل و امساک فراهم آورده‏اى، گرهى از کار تو مى‏ گشاید منصور گریست و گفت: ایکاش آفریده نمى‏شدم، اى واى بر تو، من چگونه باید براى خویش چاره‏سازى کنم گفت: براى مردم بزرگانى هستند که در کارهاى دینى خود به ایشان مراجعه مى‏کنند و به سخن ایشان راضى مى‏شوند، آنان را نزدیکان خود گردان تا تو را هدایت کنند و در کار خود با آنان رایزنى کن تا تو را در کار خیر استوار بدارند.

منصور گفت: به آنان پیام دادم که بیایند ولى از من گریختند. گفت: آرى، بیم آن دارند که مبادا تو ایشان را به راه و روش خود کشانى. اینک در دربار خویش را بگشاى و دسترسى به خودت را آسان گردان و بر ستمدیده با مهر بنگر و ستمگر را سرکوب کن، و غنایم و زکات و صدقات را از آنچه روا و پاکیزه است، بگیر و با حق و عدالت میان مستحقان تقسیم کن. من ضمانت مى‏کنم که آن فرزانگان و بزرگان خود به حضورت آیند و براى صلاح کار امت تو را یارى دهند و سعادتمند کنند.

در این هنگام مؤذنان آمدند و سلام دادند و بانگ نماز برداشتند. منصور برخاست و نماز گزارد و بر جاى خود بازگشت و به جستجوى آن مرد بر آمدند، او را نیافتند.

ابن قتیبه همچنان در همان کتاب مى‏افزاید که عمرو بن عبید به منصور گفت: خداوند تمام نعمت این جهانى را به تو ارزانى فرموده است و با پرداخت اندکى از آن خویشتن را خریدارى کن و شبى را فرایاد آور که فرداى آن روز رستاخیز را براى تو آشکار مى‏سازد-  یعنى شب مرگ. منصور خاموش ماند. ربیع به عمرو بن عبید گفت: کافى است که امیر مؤمنان را اندوهگین ساختى. عمرو بن عبید به منصور گفت: این شخص-  ربیع وزیر-  بیست سال با تو مصاحبت کرده است و وظیفه خود ندانسته است که یک روز براى تو خیر خواهى کند و اندرزت دهد، و در بیرون درگاه تو، به چیزى از احکام کتاب خدا و سنت پیامبرش رفتار نکرده است. منصور گفت: چه کنم همانا به تو گفته‏ام که این انگشترى من در دست تو باشد، تو و یارانت بیایید و مرا کفایت کنید. عمرو گفت: تو براى ما دادگرى خود را ارزانى دار تا ما هم به یارى تو جانبازى کنیم، بر درگاه تو ستمهاى بسیارى است، داد ستمدیدگان را بده تا بدانیم که راست گویى.

ابن قتیبه در همان کتاب مى‏افزاید: عربى صحرا نشین برخاست و به سلیمان بن عبد الملک سخنى مانند سخن عمرو بن عبید گفت. گوید آن اعرابى گفت: اى امیر مؤمنان من با تو سخنى مى‏ گویم که اندکى درشت است اگر آن را ناخوش مى‏ دارى تحمل کن که در پى آن چیزى است که آن را دوست مى‏دارى. سلیمان گفت: بگو. گفت: من براى‏ اداى حق خداوند زبان خود را در مورد پند دادن به تو مى‏گشایم و چیزى مى‏گویم که زبانها از گفتن آن فرو مانده است. همانا گروهى تو را زیر چتر حمایت خود گرفته‏اند که براى خویشتن هم بدى را برگزیده‏اند، بدین معنى که دین خود را به دنیاى خود فروخته ‏اند، آنان با آخرت در ستیزند و با دنیا در آشتى. تو در مورد آنچه خدایت در آن امین دانسته است از ایشان در امان مباش، آنان امانت را نابود مى‏ کنند و کار دین و امت را به تباهى مى‏ کشند. تو نسبت به آنچه ایشان انجام مى‏دهند مسئولى و ایشان از آنچه تو مى‏کنى باز پرسیده نمى‏شوند. دنیاى ایشان را با تباهى آخرت خویش آباد مکن که مغبون‏تر مردم کسى است که آخرت خود را به دنیاى دیگران بفروشد. سلیمان گفت: اى اعرابى تو شتابان زبان خود را که برنده‏تر از شمشیر توست بر ما کشیدى. گفت: آرى چنان کردم ولى به سود تو نه به زیان تو.

جلوه تاریخ در شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدیدجلد ۷ //دکتر محمود مهدوى دامغانى

 

بازدیدها: ۲۰۴

حکمت ۳۰ صبحی صالح

۳۰-وَ قَالَ ( علیه‏السلام  )الْحَذَرَ الْحَذَرَ فَوَاللَّهِ لَقَدْ سَتَرَ حَتَّى کَأَنَّهُ قَدْ غَفَرَ

حکمت ۳۰ شرح ابن ‏أبی ‏الحدید ج ۱۸   

۳۰: الْحَذَرَ الْحَذَرَ فَوَاللَّهِ لَقَدْ سَتَرَ حَتَّى کَأَنَّهُ قَدْ غَفَرَ قد تقدم هذا المعنى و هو الاستدراج الذی ذکرناه آنفا

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ابی الحدید

حکمت (۳۰)

الحذر الحذر فو الله لقد ستر حتى کانّه قد غفر. «پرهیز کنید پرهیز کنید به خدا سوگند که چنان پرده پوشى کرده که گویى آمرزیده است.»

جلوه تاریخ در شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدیدجلد ۷ //دکتر محمود مهدوى دامغانى

بازدیدها: ۲۱۲

حکمت ۲۹ صبحی صالح

۲۹-وَ قَالَ ( علیه‏السلام  )إِذَا کُنْتَ فِی إِدْبَارٍ وَ الْمَوْتُ فِی إِقْبَالٍ فَمَا أَسْرَعَ الْمُلْتَقَى

حکمت ۲۹ شرح ابن ‏أبی ‏الحدید ج ۱۸   

۲۹: إِذَا کُنْتَ فِی إِدْبَارٍ وَ الْمَوْتُ فِی إِقْبَالٍ فَمَا أَسْرَعَ الْمُلْتَقَى هذا ظاهر لأنه إذا کان کلما جاء ففی إدبار-  و الموت کلما جاء ففی إقبال فیا سرعان ما یلتقیان-  و ذلک لأن إدباره هو توجهه إلى الموت-  و إقبال الموت هو توجه الموت إلى نحوه-  فقد حق إذن الالتقاء سریعا-  و مثال ذلک سفینتان بدجله أو غیرها-  تصعد إحداهما و الأخرى تنحدر نحوها-  فلا ریب إن الالتقاء یکون وشیکا

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ابی الحدید

حکمت (۲۹)

اذا کنت فى ادبار و الموت فى اقبال فما اسرع الملتقى. «هر گاه تو در حال پشت کردن و مرگ در حال روى آوردن است، دیدار چه شتابان خواهد بود.»

جلوه تاریخ در شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدیدجلد ۷ //دکتر محمود مهدوى دامغانى

 

بازدیدها: ۴۲

حکمت ۲۸ صبحی صالح

۲۸-وَ قَالَ ( علیه‏السلام  )أَفْضَلُ الزُّهْدِ إِخْفَاءُ الزُّهْدِ

حکمت ۲۸ شرح ابن ‏أبی ‏الحدید ج ۱۸   

۲۸: أَفْضَلُ الزُّهْدِ إِخْفَاءُ الزُّهْدِ إنما کان کذلک-  لأن الجهر بالعباده و الزهاده و الإعلان بذلک-  قل أن یسلم من مخالطه الریاء-  و قد تقدم لنا فی الریاء أقوال مقنعه- . رأى المنصور رجلا واقفا ببابه-  فقال مثل هذا الدرهم بین عینیک-  و أنت واقف ببابنا-  فقال الربیع نعم لأنه ضرب على غیر السکه- .

شاعر    

معشر أثبت الصلاه علیهم
لجباه یشقها المحراب‏

عمروا موضع التصنع منهم‏
و مکان الإخلاص منهم خراب‏

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ابی الحدید

حکمت (۲۸)

افضل الزهد اخفاء الزّهد. «برترین پارسایى پوشیده داشتن پارسایى است.»

جلوه تاریخ در شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدیدجلد ۷ //دکتر محمود مهدوى دامغانى

بازدیدها: ۳۰

حکمت ۲۷ صبحی صالح

۲۷-وَ قَالَ ( علیه‏السلام  )امْشِ بِدَائِکَ مَا مَشَى بِکَ

حکمت ۲۷ شرح ابن ‏أبی ‏الحدید ج ۱۸   

۲۷: امْشِ بِدَائِکَ مَا مَشَى بِکَ یقول مهما وجدت سبیلا إلى الصبر على أمر من الأمور-  التی قد دفعت إلیها و فیها مشقه علیک و ضرر لاحق بک-  فاصبر و لا تلتمس طریقا إلى تغییر ما دفعت إلیه-  أن تسلکها بالعنف و مراغمه الوقت-  و معاناه الأقضیه و الأقدار-  و مثال ذلک-  من یعرض له مرض ما یمکنه أن یحتمله و یدافع الوقت-  فإنه یجب علیه ألا یطرح جانبه إلى الأرض-  و یخلد إلى النوم على الفراش-  لیعالج ذلک المرض قوه و قهرا-  فربما أفضى به مقاهره ذلک المرض الصغیر بالأدویه-  إلى أن یصیر کبیرا معضلا

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ابی الحدید

حکمت (۲۷)

امش بدائک ما مشى بک. «با درد و بیمارى خود تا آنجا که با تو راه مى ‏آید، بساز.»

جلوه تاریخ در شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدیدجلد ۷ //دکتر محمود مهدوى دامغانى

 

بازدیدها: ۴۷

حکمت ۲۶ صبحی صالح

۲۶-وَ قَالَ ( علیه‏السلام  )مَا أَضْمَرَ أَحَدٌ شَیْئاً إِلَّا ظَهَرَ فِی فَلَتَاتِ لِسَانِهِ وَ صَفَحَاتِ وَجْهِهِ

 حکمت ۲۶ شرح ابن ‏أبی ‏الحدید ج ۱۸   

۲۶: مَا أَضْمَرَ أَحَدٌ شَیْئاً إِلَّا ظَهَرَ فِی فَلَتَاتِ لِسَانِهِ-  وَ صَفَحَاتِ وَجْهِهِ قال زهیر بن أبی سلمى- 

 و مهما تکن عند امرئ من خلیقه
و إن خالها تخفى على الناس تعلم‏

و قال آخر-

تخبرنی العینان ما القلب کاتم
و ما جن بالبغضاء و النظر الشزر

و قال آخر-

و فی عینیک ترجمه أراها
تدل على الضغائن و الحقود

و أخلاق عهدت اللین فیها
غدت و کأنها زبر الحدید

و قد عاهدتنی بخلاف هذا
و قال الله أَوْفُوا بِالْعُقُودِ

و کان یقال-  العین و الوجه و اللسان أصحاب أخبار على القلب-  و قالوا القلوب کالمرایا المتقابله-  إذا ارتسمت فی إحداهن صوره ظهرت فی الأخرى

 ترجمه فارسی شرح ابن‏ ابی الحدید

حکمت (۲۶)

ما اضمر احد شیأ الّا ظهر فى فلتات لسانه و صفحات وجهه. «کسى چیزى را در اندیشه نهان نمى‏ دارد مگر اینکه در سخنان بى اندیشه و صفحه رخسارش آشکار مى‏ شود.»

 جلوه تاریخ در شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدیدجلد ۷ //دکتر محمود مهدوى دامغانى

 

بازدیدها: ۱۴۶

حکمت ۲۵ صبحی صالح

۲۵-وَ قَالَ ( علیه‏السلام  )یَا ابْنَ آدَمَ إِذَا رَأَیْتَ رَبَّکَ سُبْحَانَهُ یُتَابِعُ عَلَیْکَ نِعَمَهُ وَ أَنْتَ تَعْصِیهِ فَاحْذَرْهُ

حکمت ۲۵ شرح ابن ‏أبی ‏الحدید ج ۱۸   

۲۵: یَا ابْنَ آدَمَ إِذَا رَأَیْتَ رَبَّکَ سُبْحَانَهُ یُتَابِعُ عَلَیْکَ نِعَمَهُ-  وَ أَنْتَ تَعْصِیهِ فَاحْذَرْهُ هذا الکلام تخویف و تحذیر من الاستدراج-  قال سبحانه سَنَسْتَدْرِجُهُمْ مِنْ حَیْثُ لا یَعْلَمُونَ-  و ذلک لأن العبد بغروره یعتقد-  أن موالاه النعم علیه و هو عاص من باب الرضا عنه-  و لا یعلم أنه استدراج له و نقمه علیه- . فإن قلت-  کیف یصح القول بالاستدراج على أصولکم فی العدل-  أ لیس معنى الاستدراج إیهام العبد-  أنه سبحانه غیر ساخط فعله و معصیته-  فهل هذا الاستدراج إلا مفسده-  و سبب إلى الإصرار على القبیح- . قلت إذا کان المکلف عالما بقبح القبیح-  أو متمکنا من العلم بقبحه-  ثم رأى النعم تتوالى علیه و هو مصر على المعصیه-  کان ترادف تلک النعم کالمنبه له على وجوب الحذر-  مثال ذلک من هو فی خدمه ملک-  و هو عون ذلک الملک فی دولته-  و یعلم أن الملک قد عرف حاله-  ثم یرى نعم الملک مترادفه إلیه-  فإنه یجب بمقتضى الاحتیاط أن یشتد حذره لأنه یقول-  لیست حالی مع الملک حال من یستحق هذه النعم-  و ما هذه إلا مکیده و تحتها غائله-  فیجب إذن علیه أن یحذر

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ابی الحدید

حکمت (۲۵)

یا بن آدم، اذا رأیت ربّک سبحانه یتابع علیک نعمه و انت تعصیه فاحذره. «اى پسر آدم هر گاه دیدى پروردگار سبحان، نعمتهاى خود را پیاپى به تو ارزانى مى‏ دارد و تو او را نافرمانى مى‏ کنى از او بترس.»

جلوه تاریخ در شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدیدجلد ۷ //دکتر محمود مهدوى دامغانى

بازدیدها: ۹۹

حکمت ۲۴ صبحی صالح

۲۴-وَ قَالَ ( علیه‏السلام  )مِنْ کَفَّارَاتِ الذُّنُوبِ الْعِظَامِ إِغَاثَهُ الْمَلْهُوفِ وَ التَّنْفِیسُ عَنِ الْمَکْرُوبِ

حکمت ۲۴ شرح ابن ‏أبی ‏الحدید ج ۱۸   

۲۴: مِنْ کَفَّارَاتِ الذُّنُوبِ الْعِظَامِ إِغَاثَهُ الْمَلْهُوفِ-  وَ التَّنْفِیسُ عَنِ الْمَکْرُوبِ قد جاء فی هذا المعنى آثار کثیره و أخبار جمیله-  کان العتابی قد أملق-  فجاء فوقف بباب المأمون یسترزق الله على یدیه-  فوافى یحیى بن أکثم فعرض له العتابی-  فقال له إن رأیت أیها القاضی-  أن تعلم أمیر المؤمنین مکانی فافعل فقال لست بحاجب-  قال قد علمت-  و لکنک ذو فضل و ذو الفضل معوان-  فقال سلکت بی غیر طریقی-  قال إن الله أتحفک منه بجاه و نعمه-  و هو مقبل علیک بالزیاده إن شکرت-  و بالتغییر إن کفرت-  و أنا لک الیوم خیر منک لنفسک-  لأنی أدعوک إلى ما فیه ازدیاد نعمتک و أنت تأبى علی-  و لکل شی‏ء زکاه و زکاه الجاه رفد المستعین-  فدخل یحیى فأخبر المأمون به-  فأحضره و حادثه و لاطفه و وصله

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ابی الحدید

حکمت (۲۴)

من کفّارات الذنوب العظام اغاثه الملهوف، و التنفیس عن المکروب. «از کفاره ‏هاى گناهان بزرگ، یارى دادن اندوه رسیده و زدودن اندوه از اندوهگین است.»

در این مورد اخبار و روایات فراوان رسیده است و سخنان پسندیده بسیارى گفته شده است. عتّابى تنگدست شده بود. بر در بارگاه مأمون آمد و ایستاد تا خداوند به دست مأمون او را گشایشى ارزانى فرماید. در این هنگام یحیى بن اکثم رسید، عتابى به او گفت: اى قاضى اگر مصلحت مى ‏بینى که به امیر المؤمنین بگویى من این جا هستم، بگو.

یحیى گفت: من پرده ‏دار نیستم. گفت: این را مى‏ دانم ولى شخصى با فضیلت هستى و انسان با فضیلت یارى دهنده است. یحیى گفت: مى‏ خواهى مرا به راهى غیر از راه خودم‏ ببرى. گفت: خداوند به تو جاه و نعمت ارزانى فرموده است اگر سپاسگزارى کنى، نعمت را بر تو افزون مى‏ فرماید و اگر کفران ورزى، آن را دگرگون مى‏ سازد، و امروز من براى تو از خودت بهتر و سودمندترم که تو را به انجام دادن کارى فرا مى‏ خوانم که در آن افزونى نعمت تو خواهد بود ولى تو پیشنهاد مرا نمى ‏پذیرى، وانگهى هر چیزى را زکاتى است و زکات جاه و مقام، یارى کردن یارى خواه است. یحیى پیش مأمون رفت و او را از بودن عتابى بر در خانه آگاه کرد. مأمون عتابى را احضار کرد و با او سخن گفت و مهربانى کرد و جایزه‏اش داد.

جلوه تاریخ در شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدیدجلد ۷ //دکتر محمود مهدوى دامغانى

 

بازدیدها: ۷۳

حکمت ۲۳ صبحی صالح

۲۳-وَ قَالَ ( علیه‏السلام  )مَنْ أَبْطَأَ بِهِ عَمَلُهُ لَمْ یُسْرِعْ بِهِ نَسَبُه‏

حکمت ۲۳ شرح ابن ‏أبی ‏الحدید ج ۱۸   

۲۳: مَنْ أَبْطَأَ بِهِ عَمَلُهُ لَمْ یُسْرِعْ بِهِ حَسَبُهُ هذا الکلام حث و حض و تحریض على العباده-  و قد تقدم أمثاله و سیأتی له نظائر کثیره-  و هو مثل  قول النبی ص یا فاطمه بنت محمد إنی لا أغنی عنک من الله شیئا-  یا عباس بن عبد المطلب إنی لا أغنی عنک من الله شیئا-  إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاکُم‏

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ابی الحدید

حکمت (۲۳)

من ابطا به عمله، لم یسرع به حسبه. «هر کس را کردارش از پیشرفت باز دارد، نسب و حسب او، او را جلو نخواهد برد.» این سخن تشویق بر عبادت و بندگى است و نظیر آن در مباحث گذشته بسیار آمده است. و نظیر این گفتار رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله و سلّم است که فرموده است: «اى فاطمه دختر محمد از من براى تو در قبال خداوند متعال کارى ساخته نیست، اى عباس بن عبد المطلب از من براى تو در قبال خداوند متعال کارى ساخته نیست.»، «همانا گرامى‏ ترین شما در پیشگاه خداوند پرهیزگارترین شماست.»

جلوه تاریخ در شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدیدجلد ۷ //دکتر محمود مهدوى دامغانى

 

بازدیدها: ۱۱۴

 

حکمت ۲۲ صبحی صالح

۲۲-وَ قَالَ ( علیه‏السلام  )لَنَا حَقٌّ فَإِنْ أُعْطِینَاهُ وَ إِلَّا رَکِبْنَا أَعْجَازَ الْإِبِلِ وَ إِنْ طَالَ السُّرَى‏

قال الرضی و هذا من لطیف الکلام و فصیحه و معناه أنا إن لم نعط حقنا کنا أذلاء و ذلک أن الردیف یرکب عجز البعیر کالعبد و الأسیر و من یجری مجراهما

حکمت ۲۲ شرح ابن ‏أبی ‏الحدید ج ۱۸   

۲۲: لَنَا حَقٌّ فَإِنْ أُعْطِیْنَاهُ وَ إِلَّا رَکِبْنَا أَعْجَازَ الْإِبِلِ-  وَ إِنْ طَالَ السُّرَى قال الرضی رحمه الله تعالى-  و هذا القول من لطیف الکلام و فصیحه-  و معناه أنا إن لم نعط حقنا کنا أذلاء-  و ذلک أن الردیف یرکب عجز البعیر-  کالعبد و الأسیر و من یجری مجراهما هذا الفصل قد ذکره أبو عبید الهروی-  فی الجمع بین الغریبین و صورته-  أن لنا حقا إن نعطه نأخذه-  و إن نمنعه نرکب أعجاز الإبل و إن طال السرى-  قال قد فسروه على وجهین-  أحدهما أن راکب عجز البعیر یلحقه مشقه و ضرر-  فأراد أنا إذا منعنا حقنا-  صبرنا على المشقه و المضره-  کما یصبر راکب عجز البعیر-  و هذا التفسیر قریب مما فسره الرضی- 

و الوجه الثانی أن راکب عجز البعیر-  إنما یکون إذا کان غیره قد رکب على ظهر البعیر-  و راکب ظهر البعیر متقدم على راکب عجز البعیر-  فأراد أنا إذا منعنا حقنا تأخرنا و تقدم غیرنا علینا-  فکنا کالراکب ردیفا لغیره-  و أکد المعنى على کلا التفسیرین-  بقوله و إن طال السرى-  لأنه إذا طال السرى-  کانت المشقه على راکب عجز البعیر أعظم-  و کان الصبر على تأخر راکب عجز البعیر-  عن الراکب على ظهره أشد و أصعب- . و هذا الکلام تزعم الإمامیه أنه قاله یوم السقیفه-  أو فی تلک الأیام-  و یذهب أصحابنا إلى أنه قاله یوم الشورى بعد وفاه عمر-  و اجتماع الجماعه لاختیار واحد من السته-  و أکثر أرباب السیر ینقلونه على هذا الوجه

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ابی الحدید

حکمت (۲۲)

لنا حق فان اعطیناه و الا رکبنا اعجاز الابل، و ان طال السرى. «ما را حقى است اگر بدهندمان مى‏ ستانیم و گر نه بر ترک شتران سوار مى‏ شویم، هر چند شبروى به درازا کشد.» سید رضى که خدایش رحمت کناد مى‏ گوید: این از سخنان لطیف و فصیح است و معناى آن چنین است که اگر حق ما داده نشود، زبون خواهیم بود و این بدان جهت است که کسى که پشت سر سوار بر شتر مى‏ نشیند همچون برده و اسیر و نظیر آنان خواهد بود.

ابن ابى الحدید مى‏ گوید: این سخن را ابو عبید هروى در کتاب الجمع بین الغریبین به این صورت آورده است «ما را حقى است اگر آن را به ما بدهند، مى‏ گیریم و اگر ندهند بر ترک شتران سوار مى‏ شویم، هر چند شبروى به درازا کشد. ابو عبید مى ‏گوید: این سخن را به دو گونه تفسیر کرده ‏اند، یکى این است که سوار بر ترک شتر را سختى و دشوارى بسیارى است و على علیه السّلام خواسته است بگوید هر گاه حق ما را ندهند، بر سختى و دشوارى شکیبا خواهیم بود، همان گونه که سوار بر ترک شتر آن سختى را تحمل مى‏ کند و این تفسیر نزدیک به همان تفسیرى است که سید رضى از این سخن کرده است.

معنى دوم این است که آن کس که سوار بر پشت شتر است به هر حال مقدم بر کسى است که بر ترک شتر سوار است و مقصود این است که هر گاه حق ما را ندهند، ما عقب مى ‏افتیم و دیگران بر ما پیشى مى‏ گیرند و به هر حال پشت سر دیگرى واقع مى‏ شویم، و به هر صورت سخن خود را تأکید مى‏ فرماید که اگر شبروى به درازا کشد، باز هم شکیبا خواهیم بود و بدیهى است در آن صورت مشقت شبروى بر آن کس که بر ترک شتر سوار است بیشتر و دشوارتر است و شکیبایى او هم از آن کس که بر پشت شتر و جلوتر نشسته است، بیشتر و دشوارتر است.

امامیه چنین مى‏ پندارند که على علیه السّلام این سخن را به روز سقیفه یا همان روزها فرموده است، ولى یاران معتزلى ما بر این عقیده ‏اند که این سخن را پس از مرگ عمر و به روز شورى و هنگامى که آن گروه شش نفره براى انتخاب یک تن از میان خود اجتماع کرده بودند، گفته است. و بیشتر مورخان و سیره نویسان هم آن را همین گونه نقل کرده‏ اند.

جلوه تاریخ در شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدیدجلد ۷ //دکتر محمود مهدوى دامغانى

 

بازدیدها: ۳۳۶

حکمت ۲۱ صبحی صالح

۲۱-وَ قَالَ ( علیه‏السلام  )قُرِنَتِ الْهَیْبَهُ بِالْخَیْبَهِ وَ الْحَیَاءُ بِالْحِرْمَانِوَ الْفُرْصَهُ تَمُرُّ مَرَّ السَّحَابِ فَانْتَهِزُوا فُرَصَ الْخَیْرِ

 حکمت ۲۱ شرح ابن ‏أبی ‏الحدید ج ۱۸   

۲۱: قُرِنَتِ الْهَیْبَهُ بِالْخَیْبَهِ وَ الْحَیَاءُ بِالْحِرْمَانِ-  وَ الْفُرْصَهُ تَمُرُّ مَرَّ السَّحَابِ فَانْتَهِزُوا فُرَصَ الْخَیْرِ فی المثل من أقدم لم یندم-  و قال الشاعر- 

لیس للحاجات إلا
من له وجه وقاح‏

و لسان طرمذی‏
و غدو و رواح‏

فعلیه السعی فیها
و على الله النجاح‏

و کان یقال-  الفرصه ما إذا حاولته فأخطأک نفعه-  لم یصل إلیک ضره- . و من کلام ابن المقفع انتهز الفرصه فی إحراز المآثر-  و اغتنم الإمکان باصطناع الخیر-  و لا تنتظر ما تعامل فتجازى عنه بمثله-  فإنک إن عوملت بمکروه و اشتغلت برصد المکافأه عنه-  قصر العمر بک عن اکتساب فائده و اقتناء منقبه-  و تصرمت أیامک بین تعد علیک-  و انتظار للظفر بإدراک الثأر من خصمک-  و لا عیشه فی الحیاه أکثر من ذلک- . کانت العرب إذا أوفدت وافدا قالت له-  إیاک و الهیبه فإنها خیبه-  و لا تبت عند ذنب الأمر و بت عند رأسه

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ابی الحدید

حکمت (۲۱)

قرنت الهیبه بالخیبه، و الحیاء بالحرمان، و الفرصه تمرّ مرّ السحاب، فانتهزوا فرص الخیر. «بیم با نا امیدى و آزرم با بى بهرگى همراه است، فرصت همچون گذر ابر مى ‏گذرد، فرصتهاى پسندیده را در یابید.»

جلوه تاریخ در شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدیدجلد ۷ //دکتر محمود مهدوى دامغانى

 

بازدیدها: ۱۶۰

حکمت ۲۰ صبحی صالح

۲۰-وَ قَالَ ( علیه‏السلام  )أَقِیلُوا ذَوِی الْمُرُوءَاتِ عَثَرَاتِهِمْ فَمَا یَعْثُرُ مِنْهُمْ عَاثِرٌ إِلَّا وَ یَدُ اللَّهِ بِیَدِهِ یَرْفَعُه‏

 حکمت ۲۰ شرح ابن ‏أبی ‏الحدید ج ۱۸   

۲۰: أَقِیلُوا ذَوِی الْمُرُوءَاتِ عَثَرَاتِهِمْ-  فَمَا یَعْثُرُ مِنْهُمْ عَاثِرٌ إِلَّا وَ یَدُهُ بِیَدِ اللَّهِ یَرْفَعُهُ نبذ مما قیل فی المروءه قد رویت هذه الکلمه مرفوعه-  ذکر ذلک ابن قتیبه فی عیون الأخبار-  و أحسن ما قیل فی المروءه قولهم-  اللذه ترک المروءه و المروءه ترک اللذه- . و فی الحدیث أن رجلا قام إلى رسول الله ص فقال یا رسول الله-  أ لست أفضل قومی فقال إن کان لک عقل فلک فضل-  و إن کان لک خلق فلک مروءه-  و إن کان لک مال فلک حسب-  و إن کان لک تقى فلک دین- .

و سئل الحسن عن المروءه فقال-  جاء فی الحدیث المرفوع أن الله تعالى یحب معالی الأمور و یکره سفسافها- . و کان یقال من مروءه الرجل جلوسه بباب داره- . و قال الحسن لا دین إلا بمروءه-و قیل لابن هبیره ما المروءه فقال إصلاح المال-  و الرزانه فی المجلس و الغداء و العشاء بالفناء- . و جاء أیضا فی الحدیث المرفوع حسب الرجل ماله و کرمه دینه و مروءته خلقه-  و کان یقال لیس من المروءه کثره الالتفات فی الطریق- . و یقال سرعه المشی تذهب بمروءه الرجل- .

و قال معاویه لعمرو ما ألذ الأشیاء-  قال مر فتیان قریش أن یقوموا فلما قاموا-  قال إسقاط المروءه- . و کان عروه بن الزبیر یقول لبنیه یا بنی العبوا-  فإن المروءه لا تکون إلا بعد اللعب-  و قیل للأحنف ما المروءه قال العفه و الحرفه-  تعف عما حرم الله و تحترف فیما أحل الله- . و قال محمد بن عمران التیمی لا أشد من المروءه-  و هی ألا تعمل فی السر شیئا تستحیی منه فی العلانیه-  و سئل النظام عن المروءه فأنشد بیت زهیر- 

الستر دون الفاحشات و لا
یلقاک دون الخیر من ستر

 و قال عمر تعلموا العربیه فإنها تزید فی المروءه-  و تعلموا النسب فرب رحم مجهوله قد وصلت به- . و قال میمون بن مهران أول المروءه طلاقه الوجه-  و الثانی التودد إلى الناس و الثالث قضاء الحوائج- . و قال مسلمه بن عبد الملک-  مروءتان ظاهرتان الریاش و الفصاحه- . و کان یقال تعرف مروءه الرجل بکثره دیونه- . و کان یقال العقل یأمرک بالأنفع-  و المروءه تأمرک بالأجمل- .

لام معاویه یزید ابنه على سماع الغناء و حب القیان-  و قال له أسقطت مروءتک-  فقال یزید أتکلم بلسانی کلمه قال نعم-  و بلسان أبی سفیان بن حرب و هند بنت عتبه مع لسانک-  قال و الله لقد حدثنی عمرو بن العاص-  و استشهد على ذلک ابنه عبد الله بصدقه-  أن أبا سفیان کان یخلع على المغنی-  الفاضل و المضاعف من ثیابه-  و لقد حدثنی أن جاریتی عبد الله بن جدعان-  غنتاه یوما فأطربتاه-  فجعل یخلع علیهما أثوابه ثوبا ثوبا-  حتى تجرد تجرد العیر-  و لقد کان هو و عفان بن أبی العاص-  ربما حملا جاریه العاص بن وائل على أعناقهما-  فمرا بها على الأبطح و جله قریش ینظرون إلیهما-  مره على ظهر أبیک و مره على ظهر عفان-  فما الذی تنکر منی فقال معاویه اسکت لحاک الله-  و الله ما أحد ألحق بأبیک هذا إلا لیغرک و یفضحک-  و إن کان أبو سفیان ما علمت لثقیل الحلم-  یقظان الرأی عازب الهوى-  طویل الأناه بعید القعر-  و ما سودته قریش إلا لفضله

 ترجمه فارسی شرح ابن‏ ابی الحدید

حکمت (۲۰)

اقیلوا ذوى المروآت عثراتهم فما یعثر منهم عاثر الا و یده بید الله یرفعه. «از لغزشهاى خداوندان مروت در گذرید، که هیچ یک از ایشان لغزشى نمى‏ کند مگر اینکه دست او در دست خداوند است و او را بر مى‏ کشد.»

ابن ابى الحدید مى‏ گوید: این سخن را به صورت مرفوع هم روایت کرده‏ اند و ابن قتیبه در کتاب عیون الاخبار آن را آورده است و بهترین سخنى که در باره مروت گفته شده این سخن است که لذت در ترک مروت است و مروت در ترک لذت.

و در حدیث آمده است که مردى برخاست و به پیامبر صلّى اللّه علیه و آله و سلّم گفت: اى رسول خدا آیا من فاضل‏ترین قوم خود نیستم فرمود: اگر تو را خردى باشد، فضلى خواهد بود، و اگر اخلاقى پسندیده باشد مروتى خواهد بود، و اگر تو را مالى باشد شرفى خواهد بود، و اگر تو را تقوایى باشد تو را دینى خواهد بود.

از حسن بصرى در مورد مروت پرسیده شد، گفت: در حدیث مرفوع آمده است که خداوند متعال کارهاى برتر و پسندیده را دوست مى‏ دارد و کارهاى پست و فرو مایه را خوش نمى ‏دارد. و همو گفته است دین جز با جوانمردى وجود نخواهد داشت.

و گفته شده است از مروت مرد این است که بر در خانه خویش نشیند.

ابن ابى الحدید سپس داستان زیر را آورده است که بى ارتباط به تاریخ و اوضاع اجتماعى نیست.

معاویه پسر خود یزید را به سبب گوش دادن به موسیقى و دوست داشتن کنیزکان سرزنش کرد و به او گفت: مروت خود را تباه کرده و بر باد داده ‏اى. یزید گفت: آیا حق دارم یک کلمه از زبان خودم بگویم گفت: آرى و مى ‏توانى از زبان ابو سفیان بن حرب و هند دختر عتبه هم بگویى. یزید گفت: به خدا سوگند، عمرو بن عاص براى من این سخن را نقل کرد و پسرش عبد الله را هم به راستى گفتار خویش گواه گرفت که ابو سفیان در قبال آواز خوش مغنى، جامه ‏هاى اضافى خویش را از تن بیرون مى‏ آورده است، و نیز براى من نقل کرد که روزى دو کنیز آوازه خوان عبد الله بن جدعان براى او ترانه خواندند و او را چنان به طرب آوردند که جامه‏ هاى خود را یکى یکى بیرون آورد تا آنجا که همچون گورخر برهنه شد.

او و عفان بن ابى العاص گاهگاه کنیز آوازه خوان عاص بن وائل را بر دوش خود مى‏ نهادند و همان گونه او را به ناحیه ابطح مى‏ بردند و تمام بزرگان قریش بر آن دو مى‏ نگریستند و آن کنیزک گاه بر دوش پدر تو-  ابو سفیان-  و گاه بر دوش عفان سوار بود. اینک اى پدر چه چیز را بر من خرده مى‏ گیرى معاویه گفت: خاموش باش که خدایت زشت روى کناد، به خدا سوگند هیچ کس چنین سخنى را به پدر بزرگ تو نسبت نمى‏ دهد مگر براى اینکه تو را فریب دهد و رسوا سازد، تا آنجا که من مى‏ دانم ابو سفیان خردمند و روشن بین و بر کنار از هوس و پر تحمل و ژرف اندیش بود و قریش او را فقط به سبب فضل و برترى، سیادت داده بود.

جلوه تاریخ در شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدیدجلد ۷ //دکتر محمود مهدوى دامغانى

بازدیدها: ۱۶۲