دسته:10نامه ها ترجمه شرح ابن میثم

شرح

نقل شده است که این کشاورزان ، مجوسى بوده‏اند و هنگامى که نزد حضرت از سختگیرى نماینده‏اش شکایت کردند امام ( ع ) درباره آنها فکر کرد و دید که آنها نه شایسته ‏اند که بتوان بسیار نزدیکشان آورد ، زیرا مردمى مشرک بودند و نه مى ‏توان کاملا آنان را از خود ، دور کرد ، چون عهد و پیمان بسته بودند و به این دلیل گرامى داشتن زیاد و بسیار نزدیک شدن به ایشان موجب شکست دین و وارد آوردن نقص در آن مى ‏باشد ، و اگر بطور کلى آنها را از خود ،دور کند ، بر خلاف عهد و پیمانى است که با ایشان بسته است ، از این رو ، به عامل خود دستور داد که حدّ اعتدال را رعایت کند و با آنها رفتارى نرم و آمیخته با مقدارى شدت و خشونت داشته باشد هر کدام در جاى مناسب خود و نیز هر یک از دو طرف ، نرمى و خشونت ، فایده مخصوص به خود را دارد که دیگرى ندارد :

الف به کار بردن نرمى و مهربانى و نزدیک شدن با آن مردم باعث مى‏ شود که در کارها و زراعتهایشان که مصلحت معاش آنان مى ‏باشد ، آرامش و اطمینان قلبى داشته باشند .

ب و از طرف دیگر ، وقتى آن مهربانى و رأفت با قدرى سختگیرى و دور کردن آنان آمیخته شود ، هم خوار شمردن کافران که خواسته دین است ،حاصل مى‏شود و هم دشمنى و قصد تجاوز آنها ، درهم شکسته مى‏شود ، و شرّ محتمل آنان نیز دفع مى‏شود .

با این دلایل بود که حضرت والى خود را نهى مى‏کند از این که در حق آنها ، شدت و قسوت داشته باشد و براى همیشه آنان را از خود دور کند ، و یا این که دائما با ایشان ملایمت و مهربانى داشته باشد ، و همه وقت آنها را به خود نزدیک کند و دوستى تنگاتنگ داشته باشد .

کلمه جلباب را استعاره آورده است از حالت متوسط میان نرمى و خشونت و هیأت ملایمت خالص و سختگیرى صرف ، و واژه لین ، به عنوان ترشیح ذکر شده است . به امید توفیق خداوند .

شرح

نقل شده است که وقتى ابن عباس از طرف امیر المؤمنین به ولایت بصره ماموریت یافته بود ، با مردم آن جا ، بناى بد رفتارى را گذاشت ، زیرا آنها در جنگ جمل ، از دشمنان امام ، و پیروان طلحه و زبیر و عایشه بودند ، بنابراین ابن عباس نسبت به آنان تندى را آغاز کرد ، و ایشان را از خود ، دور کرد ، و با یادآورى جنگ جمل آنها را مورد طعن و سرزنش قرار داد ، تا آن جا که آنان را پیروان شتر و یاران عسکر ، که نام شتر عایشه بود ، و نیز حزب شیطان مى ‏نامید ، این امر بر عده‏ اى از بنى تمیم که از شیعیان حضرت بودند ، از قبیل حارثه بن قدامه و غیره . . . ، گران آمد ، لذا حارثه نامه‏ اى به شکایت از ابن عباس براى امام ( ع ) نوشت ، با رسیدن شکایت نامه حارثه ، على ( ع ) براى ابن عباس چنین مرقوم فرمود : اما بعد فردا ، بهترین مردم در نزد خدا ، کسى است که آگاهیش به آنچه اطاعت خداست بیشتر باشد ، خواه به سودش باشد ، و خواه بر ضررش و نیز کسى که در راه حق نیرومندتر است ، اگر چه تلخ باشد . آگاه باش که پایدارى آسمان و زمین میان بندگان به علت حق است ، پس باید عملت حکایت از راز درونیت کند و دستوراتت براى همه یگانه و روشت طریقه راست و مستقیم باشد .

فاما طلبک علىّ الشام . . . ،

امام ( ع ) در این نامه از امور چهارگانه‏اى که نامه معاویه شامل آن بود پاسخ داده است :

۱ معاویه با این جمله از نامه‏اش : اگر مى‏دانستى . . . ، به امام ، مهربانى وى را طلب کرد و به وضع جنگ او را نزدیک ساخت و از این گفتارش بر مى‏آید که از گزندگى و آزار جنگ ناله داشته و از ادامه آن مى‏ترسیده است ، اما حضرت او را چنین پاسخ مى‏دهد : جنگ من و تو را پایانى است که هنوز به آن نرسیده‏ایم .

از این پاسخ تهدید آمیز چنین ، فهمیده مى‏شود که جنگ تا رسیدن به هدف ادامه دارد و آن هدف عبارت از پیروزى امام و هلاکت معاویه مى‏باشد و لازمه این سخن به وحشت افتادن او ، و ناامید شدن از وضع جنگ مى ‏باشد .

۲ معاویه از امام درخواست کرده است که وى را بر فرماندهى شام همچنان ثابت بدارد و این درخواست را با نوعى از شجاعت نمایى بیان کرده است که مى‏خواهد بگوید از روى التماس و شرمندگى نیست .

آن جا که مى‏ گوید : تو از زندگى چیزى را امید نمى‏برى جز آنچه من امیدوارم ، و . . . یعنى هر دومان در امیدوارى به ماندن در دنیا و ترس از مرگ یکسان هستیم ، باز هم مقصودش آن است که از جنگ ناراحت نیست . و این که گفت : امروز همان را از تو مى‏خواهم که دیروز طلب کردم ، نیز باقى ماندن بر حکومت شام مى‏باشد .

توضیح : وقتى که مردم با امام براى خلافت بیعت کردند ، معاویه از آن حضرت درخواست ابقاى بر فرمانروایى شام کرد و چنان که نقل شده عبد اللَّه عباس به امام عرض کرد یک ماه ایالت شام را به او واگذار تا بیعت کند و سپس براى همیشه او را بردار ، زیرا پس از آن که با تو بیعت کرد و در فرمانرواییش ظلم و جور پیشه کرد ، بهتر مى‏توانى او را بر کنار کنى ، امام در پاسخ ابن عباس فرمود : خیر ، هرگز ستمکاران را همکار خود قرار نمى‏دهم ، و نیز روایت شده است که مغیره بن شعبه به امام عرض کرد : تو خلیفه‏ اى و اطاعت خالصانه مردم از تو لازم است ، فعلا معاویه و سایر فرمانداران را بر سر کارهایشان بگذار تا بعد که اطاعت آنان مسلّم شد و لشکریانت منظم شدند ، اگر خواستى مى‏توانى هر کدام را بردارى و دیگرى را بجایش بگذارى و اگر خواستى هر کدام را در همان جا به حال خود مى‏گذارى ، امام ( ع ) در جوابش فرمود : باشد تا فکر کنم ، مغیره آن روز از نزد حضرت بیرون رفت ، اما فردا که آمد نقشه خود را عرض کرد و گفت : نظر من آن است که تمام عمّالت را بر کنار کنى تا معلوم شود که چه کسى از تو اطاعت مى‏کند و در فرمانروایى خود استقلال بیابى و از نزد حضرت خارج شد ، پس از رفتن او ، ابن عباس آمد و امام ( ع ) دو اندیشه متناقض مغیره را براى او بیان فرمود ، ابن عباس که رأى اول او را پسندید عرض کرد : حرف دیروزش از روى صداقت و خیرخواهى بود ، اما امروز در حق شما نیرنک به کار برده است ، ناگفته نماند که نظریه دنیاپسند و معقول براى حفظ موقعیت و به دست آوردن قدرت حکومت همان بود که ابن عباس هم پذیرفت ،

اما امیر المومنین کسى نبود که در امور دینى حتى در کوچکترین امرى سهل انگار و بى ‏تفاوت باشد ، و به دلیل این که باقى ماندن معاویه و امثال او بر سمتها و کارهایشان ، انحراف از مسیر حق و تصرفات نامشروع در امور دینى و پایمال کردن حقوق جامعه اسلامى و انسانى را در پى داشت ، حاضر نشد یک لحظه این امر را بپذیرد ، این بود که درخواست معاویه را ردّ کرد و او را بر امارت شام برقرار نگذاشت ، و چون نخستین مرحله که درخواست وى را نپذیرفت و او را بر حکومت شام ابقا نکرد تنها به منظور اطاعت از فرمان الهى بود ، نه از روى هوا و هوس ، بار دوم هم که معاویه نامه نوشت ، با آن که جنگهاى پى در پى ، آن چنان عرب را فرسوده کرده و بسیارى از مهاجران و انصار را از بین برده بود ، التماس و خواهش وى تغییرى در موضعگیرى حضرت به وجود نیاورد ، بلکه همان پاسخ اول را که منع از امارت شام بود به او داد و فرمود : چنین نیست که آنچه دیروز از تو منع کردم ، امروز آن را به تو بدهم چرا که دلیل بر منع گذشته ، که حفظ حریم اسلام بود ، پیوسته باقى و برقرار است .

۳ مطلب سوم که در نامه معاویه وجود داشت ، یادآورى درباره ضعیف شدن سربازان و از بین رفتن مبارزان بود ، و چون حفظ وجود این نیروها براى تقویت اسلام ، امرى است واجب ، لذا معاویه فریبکارانه به این مطلب متوسل شده و نزد حضرت التماس کرده و او را به نگهدارى آنان وادار فرموده است ،اما ، امام در پاسخ مى‏گوید :

شرح

شرح

روایت شده است که هر گاه جنگ شدت مى‏یافت و سوار مرکب مى‏ شد ،نام خدا را بر زبان مى‏آورد و سپس مى‏فرمود : حمد خدا را بر نعمتها و فضایل همگانیش ، پاک و منزه است آن که این مرکب را در اختیار ما گذاشت در حالى که ما توانش را نداشتیم و ما به سوى پروردگارمان مى‏رویم ، بعد رو به طرف قبله مى‏کرد و دستهایش را بلند مى‏کرد و مى‏گفت : بارالها گامها را به سوى تو برداشتم . . . تا آخرین کلمه : خیر الفاتحین ، و بعد به یارانش مى‏فرمود با برکت خدا راه بیفتید و سپس مى‏گفت : اللَّه اکبر اللَّه اکبر لا اله الا اللَّه و اللَّه اکبر ، یا اللَّه یا احد یا صمد ، یا رب محمد ، بسم اللَّه الرحمن الرحیم و لا حول و لا قوه الا باللَّه العلى العظیم ، ایاک نعبد و ایاک نستعین ، اللهم کف عنا ایدى الظالمین و این بود شعار حضرت در جنگ صفین .

معمولا نظر امام ( ع ) بر این بوده است که جهاد را به عنوان عبادتى خالص براى خدا انجام دهد ، و چون کمال عبادت و رمز سودمندیش آن است که همراه با یاد خدا و توجه باطن به سوى او باشد ، به این دلیل ، چنان که در این سخن و مواردى شبیه آن موجود است ، روش حضرت در هنگام جهاد تضرع و زارى و توجه به حق تعالى بود ، تا هم عبادتش را از روى خلوص و مطلوب انجام دهد و هم طلب پیروزى و نصرت براى غلبه بر دشمن ، از خداوند کرده باشد ، پس با تعبیر باز شدن دلها به سوى حق تعالى اشاره به کمال اخلاص براى خدا در حال جهاد کرده ، و با کشیده شدن گردنها و خیره شدن چشمها به جانب ذات اقدس او لازمه اخلاص را که چنین وضع و هیأت مخصوصى براى انسان حاصل مى‏ شود ، اراده فرموده ، و با جابجا شدن گامها و لاغرى جسدها اشاره به این مطلب کرده است که سفر جهاد و رنجهاى فراوانش تنها براى خدا و وصول به قرب و رضایت او انجام یافته است ، و ما عبارت :

شرح

نقل شده است که امام ( ع ) پیوسته یاران خود را هنگام برخورد با دشمن به این امور سفارش مى‏فرمود .

امام ( ع ) در این عبارات به چند امر سفارش کرده است که عبارتند از :

۱ با دشمن نجنگند تا دشمن آغاز به جنگ کند ، و اشاره کرده است به این که این عمل حجت دوم ، علیه دشمن است ، و حجت اول که پیروان حضرت علیه دشمنان دارند مضمون این آیه شریفه است : « فَإنْ بَغَتْ إحْدیهما عَلى الْأخْرى‏ فَقاتلُوْا الَّتى تَبْغى حَتَّى تَفى‏ءَ إلى‏ أمْرِ اللَّه [ ۱ ] » پر واضح است که پیروان معاویه ، از ستمکاران و یاغیان بودند و جنگ بر علیه آنان واجب بود .

۲ به پیروان خود دستور مى‏دهد که دشمنان را واگذارند تا آغاز جنگ از جانب آنها باشد ، این حجت از دو جهت قابل توجیه است :

الف هنگامى که دشمنان شروع به جنگ کردند مصداق دخول در جنگ با خدا و رسول مى‏باشند ، چرا که پیامبر فرمود : حربک یا على حربى ، جنگ با تو ، جنگ با من است ، و این مطلب که اینها با کشتن انسانهایى که خداوند قتلشان را بدون تقصیر حرام کرده ، سعى در ایجاد فساد ، در روى زمین مى‏کنند واقعیت مى‏یابد ، و هر که این امر ، درباره‏اش تحقق یابد ، مشمول این آیه قرآن مى‏شود : « انَّما جَزاءُ الّذیْنَ یُحارِبُونَ اللَّه وَ رَسُولَه » [ ۲ ] ب طرفى که آغاز به جنگ مى‏کند تجاوزگر به حساب مى‏آید و هر کس چنین باشد ، تجاوز علیه او ، واجب است چنان که خداوند مى‏فرماید : « فَمَنِ اعْتَدى‏ عَلَیْکُمْ فَاعُتَدُوا عَلَیْه [ ۳ ] » ، و چون اینها آغاز به جنگ کرده‏اند مصداق متجاوز مى‏باشند ، پس باید آنها را دفع کرد .

۳ به یاران خود سفارش کرده است که در صورت تحقق حمله به اذن خداوند ، اگر کسى از میان دشمنان از ترس جنگ فرار کرد ، در صدد قتلش برنیایید ، و ناتوان و درمانده‏اى را که پس از شکست دشمن ، فرو افتاده و فرصت براى کشتنش باقى است ، زخمى و مجروح نکنند . صید معور شکارى که درمانده و در دسترس صیاد مى‏باشد ، برخى گفته ‏اند : معور به معناى مریب است ، یعنى کسى که مورد شکّ است که آیا جنگنده است یا نه ، خلاصه معناى عبارت آن است که نکشید مگر کسى را که مى‏دانید ، علیه شما مى‏جنگد .

۴ چهارم مى‏فرماید : زخمى و مجروح را نکشید .

این امور چهارگانه‏اى که در این جا مورد نهى واقع شده ، از احکام کفار در حال جنگ مى‏باشد و امام ( ع ) بین بغات و کافران در این امور فرق گذاشته است اگر چه جنگ با بغات و قتل آنها را واجب دانسته است . امّا آنچه که نصر بن مزاحم به دنبال جمله‏هاى قبل ذکر کرده است و به این امور ملحق مى‏شود ، ترجمه آن چنین است ، عورت دشمن را مکشوف نکنید و مقتول را مثله نکنید ، و هر گاه به مردان آنها برخوردید پرده‏درى نکنید و بدون اجازه صاحب خانه وارد آن نشوید و چیزى از اموال آنها برندارید .

شرح

دو امیرى که امام به آنها اشاره کرده ، زیاد پسر نصر ، و شریح پسر هانى مى‏باشند ، توضیح مطلب : وقتى که این دو نفر را به سرکردگى دوازده هزار رزمنده فرستاد ، در میان راه به ابو الاعور سلمى که لشکرى از اهل شام با خود داشت بر خورد کردند ، در این هنگام این دو فرمانده نامه‏اى به حضرت نوشته و او را از این امر مطلع کردند . امام ( ع ) مالک اشتر را خواست و به او فرمود :

زیاد بن نصر و شریح به من خبر داده‏اند که ابو الاعور را در سر حدّ روم همراه با لشکرى از اهل شام ملاقات کرده ‏اند و فرستاده ایشان مى ‏گوید : وقتى که از آنها جدا شده ، دو لشکر ، نزدیک به هم بوده‏ اند ، بنابراین اى مالک ، یاران خود را فرا خوان و به سوى آنان بشتاب ، و چون بدان جا رسیدى ، فرماندهى کل از آن توست ، اما با دشمن تا هنگامى که بر خورد نزدیک نداشته و گفته ‏هاى ایشان را نشنیده‏اى و آنها جنگ را شروع نکرده‏اند ، مبادا تو به جنگ با آنان بپردازى ، و پیش از آن که بارها آنها را به سوى حق نخوانى و عذرهایشان را بررسى نکنى مبادا دشمنى با آنان تو را وادار به جنگ کند ، زیاد را بر طرف راست و شریح را بر طرف چپ مامور کن و در میان اصحاب خود قرار گیر ، و به دشمن ، نه چنان نزدیک شو که فکر کنند تصمیم بر راه‏اندازى جنگ دارى ، و نه چنان دور شو که خیال کنند از جنگ بیم‏دارى ، تا موقعى که بر تو وارد شوم که من با سرعت به سوى تو روانم ، به امید خدا . آنگاه نامه فوق را براى دو فرمانده خود به این عبارت مرقوم فرمود :

شرح

روایت شده که حضرت ، معقل را از مداین با سه هزار مرد فرستاد و به او فرمود از طریق موصل برو ، تا در رقّه با من ملاقات کنى و سپس مطالب بالا را برایش بیان کرد ، تا آخر فصل ، معقل از مداین خارج شد ، تا رسید به منزل حدیثه که در آن اوقات محل فرود آمدن مردم بود ، همان جایى که بعدا محمد بن مروان شهر موصل را بنا کرد و از آن جا گذشتند تا به رقّه رسیدند و حضرت را آن جا ملاقات کردند .

چون معقل بن قیس عازم سفر بود که براى خداى تعالى با دشمنان حق بجنگد لذا امام او را امر به تقوا کرده است که بهترین توشه راه خداست .

شرح

هنگامى که امام ( ع ) لشکرى به سر کردگى زیاد بن نضر حارثى و همراه شریح بن هانى از نخیله کوفه به سوى شام فرستاد ، در بین راه میان آن دو نفر اختلاف افتاد و هر کدام به شکایت از دیگرى براى حضرت نامه‏اى نوشتند ،حضرت در پاسخ هر دو این نامه را نوشتند که برگزیده‏ اش ترجمه شد ، ولى آغازش این بود : « پس از حمد خدا و نعت رسول ، من زیاد بن نضر را جلودار و فرمانده لشکر و شریح را بر قسمتى از آن امیر قرار داده‏ام ، حال اگر هر دو با هم باشید زیاد فرمانده کل است و اگر از هم جدا شدید هر کدامتان فرمانده گروهى هستید که براى شما مشخص کرده‏ام ، و بدانید که جلوداران جمعیت جاسوسان آنان و جاسوسان جلوداران ، آنها هستند که براى اطلاع بر دشمن فرستاده مى‏شوند ، پس وقتى که از بلاد خود بیرون شدید و به سرزمین دشمن نزدیک ، پس غفلت نکنید از این که اشخاصى را جلو بفرستید که شکاف کوهها و لاى درختان و مخفیگاهها از هر طرف را جستجو کنند ، که مبادا دشمن ، شما را فریب بدهد ، یا در کمین شما قرار گیرد ، و لشکر را به راه نیاندازید مگر از طرف صبح تا شب و آمادگى کامل ، که اگر گروهى به شما حمله آوردند یا مکروهى شما را فرا گرفت خودتان را قبلا مجهز و آماده کرده باشید .

سپس به دنبال این عبارت ، جمله اول سخن بالا ، مى‏آید : فاذا نزلتم . . . او أمن ، و بعد مى‏فرماید : شما را از تفرقه و جدایى بر حذر مى‏دارم ، پس اگر خواستید به جایى فرود آیید ، با هم فرود آیید و هر گاه بخواهید کوچ کنید به اتفاق کوچ کنید و موقعى که شب شما را فرا گرفت و فرود آمدید ، لشکر خود را در حصار نیزه و سپرها قرار دهید پس آنها که در اطراف لشکر نصب کرده‏اید به جاى مدافعان و تیراندازان خواهند بود ، آرى این کار را انجام دهید تا شما را غفلت فرا نگیرد و فریب دشمن را نخورید زیرا هیچ قومى در شب یا روز ، لشکر خود را در احاطه نیزه‏ها و سپر قرار نداد مگر این که گویى لشکر در دژهاى محکم قرار گرفته است ، لشکرتان را خوتان حراست کنید ، تا هنگام صبح جز اندکى نخوابید یا فقط چرتى بزنید که چشمتان گرم شود و پیوسته چنین باشید تا با دشمن روبرو شوید ، هر روز کسى را بفرستید که مرا از حالتان آگاه کند زیرا من به سرعت در پى شما مى‏آیم ، البته آنچه خدا مى‏خواهد همان مى‏شود ،آرامش خود را در جنگ حفظ کنید و عجله نداشته باشید مگر پس از اتمام حجت و فرصت دادن به دشمن ، تا من به شما نرسیده‏ام جنگ نکنید مگر ،فرمان من به شما برسد و یا این که دشمن آغاز به حمله کند ، ان شاء اللَّه . »

اول این نامه که پس از ترجمه نامه متن ذکر شد ، واضح و روشن است جز این که در عبارت نکته‏اى است که باید مورد توجه واقع شود ، آن جا که از راه انداختن لشکر در غیر وقت صبح نهى مى‏کند ، حرف الاّ را با فاصله کوتاه ، تکرار کرده و هر دو مفید حصر هستند اولى حصر در وقت و دومى حصر در حالت آمادگى و نظم کامل مى‏باشد .

در مجموع این نامه قوانین کلى و بسیار سودمندى از تعالیم و چگونگى فنون جنگى وجود دارد که اولا دلیل روشنى بر دروغگویى کسانى است که مدّعى آگاه نبودن امام از رموز جنگ بوده‏اند ، چنان که در خطبه‏هاى گذشته خود حضرت این جریان را از طایفه قریش حکایت فرمود ، و ثانیا کاربرد این تعالیم در جنگ ، مستلزم پیروزى بر دشمن است و در این فصل از خطبه که در متن آمده مقدارى از آنها ذکر شده است که اکنون شرح مى‏دهیم :

۱ نخست این که هنگام برخورد با دشمن ، لشکرگاه خود را جلو مکانهاى بلند و پایین کوهها و محل تلاقى رودخانه‏ها قرار دهند ، و علت این امر را چنین فرموده است که این اماکن شما را از ناحیه پشت سر محافظت مى‏کند و از حمله دشمن بر شما جلوگیرى مى‏کند .

۲ دوم آن که تماما از یک سو بر دشمن حمله کنند و اگر نشد دو نیمه شوند و از دو سوى متقابل آغاز به جنگ کنند چنان که هر گروه در مقابله با دشمن ، طرف پشت گروه دیگر را هم حفظ مى‏کند ، زیرا در این صورت اجتماعشان محفوظ مى‏ماند ، اما اگر از جهات مختلف حمله کنند از هم دیگر دور و متفرق مى‏شوند و این امر باعث ضعف و زبونى آنها مى‏شود .

۳ براى محافظت خودشان اشخاصى را در مکانهاى بلندى قرار دهند تا دشمن از جایى که گمان مى‏رود و از جایى که گمان نمى‏رود بر آنان نتازد .

۴ باید بدانند که جلو داران لشکر دشمن ، جاسوس آنها مى‏باشند و جاسوسهاى جلوداران ، ماموران اطلاعاتى آنها هستند پس وقتى که مقدمه و ماموران اطلاعاتى را دیدند ، غافل نباشند بلکه خود را مهیا کنند ، زیرا پیدا شدن آنان نشانه نزدیک بودن دشمن و هجوم است .

۵ لشکریان خود را از به هم پاشیدگى بر حذر مى‏دارد و امر مى‏کند که در دو حالت فرود آمدن و کوچ کردن با هم باشند و از هم دیگر جدا نشوند ، که علتش روشن است .

۶ به آنان دستور مى‏دهد که هنگام استراحت در لشکرگاه ، شمشیرها و نیزه‏هاى خود را در اطرافشان دایره‏وار بر زمین نصب کنند و مانند اشخاص مطمئن و بى‏خطر به خواب راحت نروند تا بتوانند با این دو دستور العمل ، خود را حفظ کنند و دشمن براى حمله غافلگیرانه ، از خواب آنان استفاده نکند .

و انه یوشک ،

این جمله به معاویه هشدار مى‏دهد و او را بر حذر مى‏دارد که با ادعا کردن امرى که سزاى وى نیست خود را وادار به گناه و نافرمانى حق تعالى نسازد ، یعنى اى معاویه نزدیک است آگاه کننده‏اى تو را بر مرگ و آنچه لازمه آن است از کیفرهایى که بر اثر معاصى و گناهان به تو خواهد رسید آگاه سازد که تو از آن ترس و هراس دارى ولى گریزى از آن نیست .

ظاهر امر آن است که لذتهاى دنیا همانند پرده‏اى جلو بصیرت ، معصیتکار را مى‏گیرد ، و تا وقتى که در دنیا در حجاب بدن قرار دارد از آینده پس از مرگ غافل است اما همین که پرده برداشته شد و مرگ فرا رسید به آنچه از خیر و شر که از خود جلوفرستاده و آثار آن که سعادت یا شقاوت است مطلع و آگاه مى‏شود ، چنان که در قرآن به این مطلب اشاره فرموده است « یَوْمَ تَجِدُ کُلُّ نَفْسٍ ما عَمِلَتْ مِنْ خَیْرٍ مُحْضَراً [ ۱ ] » تا آخر آیه ، و بارها در گذشته به این مطلب اشاره شده است .

به یک احتمال اطلاع دهنده و آگاه کننده خداوند سبحان است و به احتمال دیگر منظور ، خود حضرت است که با توعید و تهدید به قتل در صورتى که دست از گمراهى و ضلالت خود برندارد ، او را هشدار مى‏دهد و با خبر مى‏کند و روشن است که آگاهى او بر این امور پس از فرا رسیدن مرگ اثرى ندارد و کسى او را از گرفتارى و کیفر اخروى نجات نمى‏دهد . آنگاه امام ( ع ) پس از تهدید و توبیخ معاویه او را امر مى‏کند که دست از امر حکومت و خلافت بردارد ، و سپس به امرى پرداخته است که لازمه‏اش ترساندن و تخویف است و آن چنین است که به وى دستور مى‏دهد که آماده حساب آخرت شود و توشه این سفر پر خطر را با خود بردارد که عبارت از اطاعت خدا و تقواى وى و دورى از معاصى و گناهان او مى‏باشد و به منظور تاکید مطلب ، آمادگى براى عالم دیگر را به تعبیر دامن به کمر زدن براى هر امرى که نازل مى‏شود تکرار فرموده است و مراد از آنچه نازل مى‏شود ، ممکن است جنگ باشد که امام یقین داشت که در آینده واقع مى‏شود ، و ممکن است مراد ، مرگ یا قتل و حوادث پس از آن باشد و چون این امور حتمى الوقوع مى‏باشد ، لذا به جاى فعل مضارع به فعل ماضى : ما قد نزل بک ، تعبیر فرموده است . و بعد او را منع مى‏کند از این که گمراه کنندگان را بر شنوایى خود چیره کند ، کنایه از این که گوش به وسوسه‏هاى آنان ندهد و اندیشه‏هاى آنها را که عمل به آن ، سبب واقع شدن درگناه است به مورد اجراء نگذارد ، زیرا کار گمراه کننده گمراه کردن است مثل عمرو بن عاص و مروان و دیگر کسانى که معاویه را در کارهایش کمک مى‏کردند .