حکمت 164 صبحی صالح
164-وَ قَالَ ( عليهالسلام )مَنْ قَضَى حَقَّ مَنْ لَا يَقْضِي حَقَّهُ فَقَدْ عَبَدَه
حکمت 166 شرح ابن أبي الحديد ج 18
166: مَنْ قَضَى حَقَّ مَنْ لَا يَقْضِي حَقَّهُ فَقَدْ عَبَّدَهُ عبده بالتشديد أي اتخذه عبدا- يقال عبده و استعبده بمعنى واحد- و المعني بهذا الكلام مدح من لا يقضي حقه- أي من فعل ذلك بإنسان فقد استعبد ذلك الإنسان- لأنه لم يفعل معه ذلك مكافاة له عن حق قضاه إياه- بل فعل ذلك إنعاما مبتدأ فقد استعبده بذلك- . و قال الشاعر في نقيض هذه الحال يخاطب صاحبا له-
كن كأن لم تلاقني قط في الناس
و لا تجعلن ذكراي شوقا
و تيقن بأنني غير راء
لك حقا حتى ترى لي حقا
و بأني مفوق ألف سهم
لك إن فوقت يمينك فوقا
ترجمه فارسی شرح ابن ابی الحدید
حكمت (166)
من قضى حق من لا يقضى حقه فقد عبّده. «آن كس كه حق كسى را گزارد كه او حقش را نگزارده است، او را بنده خود ساخته است.» عبّده با تشديد يعنى او را به بندگى گرفت و معنى آن همان استعباد است و اين سخن ستايش كسى است كه حق او گزارده نشده است، يعنى كسى كه نسبت به كسى كه حق او را نگزارده است، حق را به جا مى آورد او را به بندگى خود در آورده كه بدون چشم داشت و فقط براى عرضه نعمت بر او چنين كرده است.
شاعرى در نقيض و عكس اين حالت خطاب به دوستى چنين سروده است: «… يقين داشته باش كه من براى تو حقى نمى بينم مگر اينكه تو براى من حقى ببينى، و اگر دست تو براى من يك تير فراهم آورد، من هزار تير فراهم مى سازم.»
جلوه تاریخ در شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدیدجلد ۷ //دکتر محمود مهدوى دامغانى