دسته:70 نامه ها ترجمه شرح ابن میثم

عبارت : فاشتروه

یعنى مردم حق را فروختند و در عوض ، چون آنان را از حق بازداشتند به جاى حق باطل را گرفتند ، مانند سخن خداى تعالى : وَ شَرَوهُ بِثَمَنٍ بَخْسٍ [ ۱ ] و همچنین عبارت : و اخذوهم بالباطل ، یعنى فرمانروایان پیشین با مردم بر باطل رفتار کردند ، آنان نیز از باطل پیروى نمودند ، یعنى از باطل پیروى کردند ، و راه کسانى را رفتند که آنها را به آن برده بودند . مانند قول خداى تعالى : فَبِهُدیهُمُ فَبِهُدیهُمُ اقْتَدِهُ [ ۲ ] . توفیق از جانب خداست .

بخش نامه‏ ها ، وصیتها و پیمان نامه‏ها پایان گرفت خدا را چنان که سزاوار اوست سپاس مى‏گوییم .

________________________

[ ۱ ] سوره انعام ( ۶ ) آیه ( ۹۰ ) یعنى : تو نیز از راه و روش آنها پیروى کن .

[ ۲ ] سوره انعام ( ۶ ) آیه ( ۹۰ ) یعنى : تو نیز از راه و روش آنها پیروى کن .

ترجمه شرح نهج البلاغه ابن میثم جلد ۵

عبارت : فانّ الناس . . . حظّهم ،

یعنى بهره‏اى که دیانت و هدایت سزاوار آنان بود . و عبارت : فمالوا . . . الهوى ، توضیحى براى انواع دگرگونیهاى آنهاست . و عبارت : و انّى نزلت من هذا الامر یعنى : در امر خلافت به موضع عجیبى رسیده ‏ام ، همان حالتى که کار امام ( ع ) با یارانش بدان‏جا منتهى شد ، و جاى تعجّب نسبت به عمل آنان شد که چگونه به قبول حکمیّت ، مجبور گشتند و تن به صلح دادند و دیگر رویدادها .

شرح

امام ( ع ) ، ابن عباس را از احتجاج به قرآن با خوارج منع کرده است ، و بر این مطلب به وسیله قیاس مضمرى او را توجه داده است که صغراى آن : فان القرآن . . . و یقولون است ، یعنى : آیاتى که به وسیله آنها با ایشان احتجاج مى‏کنى ممکن است صراحت در مقصود نداشته باشند ، بلکه این آیات ، ظاهرى دارند و تأویلهاى احتمالى چندى که ممکن است در مقام جدل ، دستاویز آنان قرار بگیرد ، و کبراى مقدّر آن چنین است : و هر چیزى که آن چنان باشد ، در بحث و گفتگوى با آنان به نتیجه نمى‏ رسد . آنگاه دستور داده است تا به سنّت با ایشان استدلال کند ، و بر این مطلب به وسیله قیاس مضمرى توجّه داده است که صغراى آن عبارت :

فانهم لا یجدون عنها معدلا است ، از آن‏رو که سنّت ، صراحت در مقصود دارد مانند حدیث نبوى « جنگ با تو یا على جنگ با من است » [ ۱ ] و امثال آن . و کبراى مقدّر چنین است : و هر آنچه که خوارج راه گریز از آن نداشته باشند ،براى استدلال با آنها بهتر است . ما ، قبلا به مجادله و مناظره ابن عباس با خوارج اشاره کرده‏ایم .

____________________________

[ ۱ ] حربک یا على حربى .

شرح

امام ( ع ) ابن عبّاس را به چند فضیلت اخلاقى امر کرده است :

۱ با مردم گشاده‏رو باشد . مقصودش از آن ، خوش برخوردى و گشاده‏رویى است و همنشینى ، کنایه از فروتنى و حکم و داورى ، کنایه از دادگرى است ، زیرا دادگرى شامل تمام مردم مى‏شود ، اما ستمکارى ، تنگنایى است که همه کس آن را پذیرا نیست .

۲ او را از خشم برحذر داشته است ، این خود دستور به داشتن فضیلت پایدارى و بردبارى است . و او را با عبارت : فانّه طیره من الشّیطان از خشم برحذر داشته است ، یعنى [ خشم در اثر ] سبک مغزى است که از شیطان ریشه مى‏گیرد ، و یا از صفاتى است که مردم ، صاحب آن را نامیمون و ناپسند مى‏شمارند . خشم را به شیطان نسبت داده است تا از آن دورى کنند ، البته مقصود خشم بى‏مورد است و این عبارت صغراى قیاس مضمرى است که کبراى مقدّر آن چنین است : و هر چه آن طور باشد دورى از آن لازم است .

آنگاه امام ( ع ) او را بر آنچه باعث نزدیکى وى به خدا ، و در نتیجه باعث دورى او از آتش جهنم مى‏گردد ، وادار ساخته است ، و همچنین از آنچه که او را از خداوند دور مى‏کند و در نتیجه باعث نزدیکى وى به آتش دوزخ است برحذر داشته است . و این هر دو قسمت عبارت صغرا براى دو قیاس مضمرى هستند که کبراى مقدّر نخستین قیاس چنین است : و هر چه باعث دورى تو از آتش دوزخ است باید بدان پایبند باشى ، و کبراى مقدّر قیاس دوم نیز چنین است و هر آنچه باعث نزدیکى تو به آتش دوزخ است باید از آن دورى کنى . توفیق به دست خداست .

ترجمه شرح نهج البلاغه ابن میثم جلد ۵

شرح

نخست امام ( ع ) ، عذر خود را در مورد ایشان نزد خداى متعال بیان داشته ، یعنى عذر خود را اظهار نموده است . توضیح آن که کوشش خود را در نصیحت عثمان اولا ، و در یارى بنى امیه نسبت به دفاع از وى ثانیا ، و روى‏گردانى‏اش از ایشان پس از نومیدى از نصیحت پذیرى عثمان و ناتوانى امام ( ع ) از یارى و دفاع از وى ، تا این که شد آنچه که ناگزیر باید بشود ، و جلوگیرى از آن برایش غیر ممکن بود . آنگاه مى‏فرماید : داستان طولانى و سخن فراوان است ، درباره سرگذشت امام و از طرف او حرف زیاد است .

شرح

در این عهدنامه چند نکته به شرح زیر است :

۱ کلمه هذا ، مبتدا و ما ، موصول و صفت براى مبتدا و انّهم . . . ، خبر مبتدا است و ممکن است کلمه هذا مبتدا و جمله ما اجتمع علیه خبر آن و انّهم تفسیر [ ۱ ] براى هذا ، باشد ، گویا کسى گفته است که آنان بر سر چه چیز با هم متحد و هم‏پیمان شده‏اند ؟ در پاسخ گفته شده است : بر اساس کتاب خدا آنان اجتماع و توافق کرده‏اند . على کتاب اللّه خبر براى انّهم است ، و جمله یدعون حال ، و هم عامل و متعلّق جار و مجرور [ الیه ] مى‏باشد . و حاضر ( یکجانشینى ) و بادى صحراگرد از مردم یمن و هم چنین از قبیله ربیعه مى‏باشد .

۲ عبارت : لا یشترون به ثمنا کنایه از پایبندى و عمل ایشان به قرآن است .

۳ جمله : و انّهم ید واحد ، یعنى در برابر مخالفان قرآن ، یار و یاور یکدیگرند . نام ید دست را از باب اطلاق نام سبب بر مسبّب به طور مجاز بر شخص کم‏کار اطلاق کرده است ، و کلمه : انصار خبر دوّم براى انّ و بعضهم خبر براى انصار است .

۴ عبارت و لا لاستذلال قوم قوما یعنى ، بدان جهت که قبیله دیگر ، افراد قوم و قبیله آنان را خوار شمرده و یا دشنام داده است ، پیمان شکنى نمى‏کنند .

و بعضى عبارت را : لمشیئه قوم قوما نقل کرده ‏اند ، یعنى براى ارادت گروهى به گروه دیگر .

و در روایتى آمده است : کتب على بن ابو طالب ، و همین روایت [ ابو ، با واو ] از قول امام ( ع ) مشهور است ، و جهتش آن است که امام ( ع ) این کنیه [ ابو طالب ] را علم ، به منزله یک لفظ محسوب داشته که اعراب آن تغییر نمى‏ کند .

ترجمه شرح نهج البلاغه ابن میثم جلد ۵

شرح

محور این بخش از نامه‏ هاى امام ( ع ) بر زشتى و سرزنش معاویه است .

شرح

سید رضى مى‏گوید : این منذر همان کسى است که امیر مؤمنان ( ع ) درباره او فرموده است : به دو سمت خود زیاد نگاه مى‏کند ، و در دو برد یمانى خود با تکبّر راه مى‏رود و غبار کفشش را با فوت کردن مى‏زداید .

محور سخن این نامه سرزنش وى به خاطر خیانتش مى‏باشد . علت فریب خوردن خود را که همان مقایسه با درستى پدرش جارود عبدى بیان کرده است ، در این جهت که او هم راه درست پدرش را پى مى‏گیرد . آنگاه چهار مورد جدایى وى از پدرش را به طور مشخص ، خاطرنشان کرده است :

۱ پیروى او از هواى نفسش در هر چیزى که او را رهنمود باشد .

۲ غفلت او از اعمال شایسته که براى عالم آخرتش اهمیّت دارد .

۳ دنیایش را بدانچه که باعث ویرانى خانه آخرت است ، یعنى استفاده از مال حرام ، آباد مى‏سازد .

۴ به بهاى گسستن از دینش با خویشان خود مى‏ پیوندد .

در هر دو جمله همسان ، رعایت سجع را فرموده است . آنگاه شروع به سرزنش و حکم به کاستى و حقارت وى نموده است ، بدین ترتیب که اگر آنچه را به وى نسبت داده‏اند . راست باشد ، شتر اهل او ، و بند کفشش بر او رجحان دارند . و این شتر اهل از جمله چیزهایى است که در خوارى و پستى ضرب المثل است ، و اصل این مثل به طورى که نقل کرده ‏اند .

آن است که شترى از آن پدر قبیله ‏اى بود ، به ارث به افراد قبیله رسید ، هر کدام از آنها افسار آن را به راه مقصود خودش مى‏کشید و از آن استفاده مى‏کرد ، و این حیوان ذلیل و خوار دست آنها بود .

سپس در زمینه توبیخ و سرزنش نسبت به هر کس که ویژگى او را داشته باشد ،چنین حکم کرده است که او براى تصدّى کارى که مورد نظر والى است ،شایستگى ندارد . و در هر چهار جمله همسان سجع متوازى را رعایت کرده است ، کلمات : قدر ، در برابر ، امر ، و خیانت در مقابل امانت ، آمده است ، و این که امام ( ع ) فرموده است : « یا در امانت شرکت دهند » از آن جهت است که خلفاء از طرف خداوند در روى زمین امینند ، بنابر این آنان به هر کسى که از طرف خود سرپرستى جایى را واگذار مى‏کنند ، در حقیقت او را شریک امانت خود کرده‏اند .