حکمت ۶۳ صبحی صالح
۶۳-وَ قَالَ ( علیه السلام )الشَّفِیعُ جَنَاحُ الطَّالِبِ
شرح میر حبیب الله خوئی ج۲۱
التاسعه و الخمسون من حکمه علیه السّلام
(۵۹) قال علیه السّلام: الشّفیع جناح الطّالب.
المعنى
الشفاعه توسط من له جاه عند المراد فی إنجاح حاجه المشفوع له، فکان المشفوع له یطیر نحوما قصده بوسیله الشفیع، فشبّهه بجناح الطائر.
الترجمه
واسطه و شفیع چون پر است برای جوینده حاجت.
منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه(الخوئی)//میر حبیب الله خوئی
بازدیدها: ۲۰
حکمت ۶۱ صبحی صالح
۶۱-وَ قَالَ ( علیه السلام )الْمَرْأَهُ عَقْرَبٌ حُلْوَهُ اللَّسْبَه
شرح میر حبیب الله خوئی ج۲۱
الثامنه و الخمسون من حکمه علیه السّلام
(۵۸) و قال علیه السّلام: المرأه عقرب حلوه اللّسبه.
اللغه
(اللّسبه) بتقدیم السین على الباء: اللّعقه، لدغ العقرب.
الاعراب
حلوه اللّسبه، خبر بعد خبر لقوله علیه السّلام: المرأه، أو صفه للعقرب.
المعنى
شبّهت المرأه بالعقرب حیث إنّ تماسّ الرجل به خصوصا فی عنفوان الشباب و طغیان القوى الشهویّه معرض للافات و البلایا الرّوحیه و الجسمیّه، و تنفذ المرأه بجاذبتها و فتانتها فی وجود الرّجل و تنفث على قلبه و روحه سمّ العشق، و أیّ سمّ أضرّ منه و أوجع و آلم منه و أنقع، و إذا أحصیت وجدت المقتولین و المعتاهین بسمّ الحیات و العقارب معدودین فی کلّ عصر و مصر، و لکن المقتولین روحا و معنا بسمّ فتنه المرأه غیر محصور جدا، و کفى لک بذلک ما ترنّم به الشعراء فی کلّ زمان و من أهل کلّ لسان فی أشعارهم- و الشعر شعور الامّه و الشعب- من التأثر بلقاء المرأه الحسناء حتى قتلا و جرحا للقلب و الکبد، فبلغ شکوا هم عنان السماء و ملأ صریخهم أرجاء الفضاء، و قد أشار علیه السّلام أنّ هذا السمّ الناقع حلوه و لذیذه.
الترجمه
زن کژدمى است شیرین گزش.
زهر زن، زهر عقرب جرّار لیک شیرین گزد بوقت شکار
منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه(الخوئی)//میر حبیب الله خوئی
بازدیدها: ۹۸
حکمت ۶۰ صبحی صالح
۶۰-وَ قَالَ ( علیه السلام )اللِّسَانُ سَبُعٌ إِنْ خُلِّیَ عَنْهُ عَقَرَ
شرح میر حبیب الله خوئی ج۲۱
السابعه و الخمسون من حکمه علیه السّلام
(۵۷) و قال علیه السّلام: أللّسان سبع، إن خلّى عنه عقر.
اللغه
(سبع) الذئب الغنم أی فرسها، (عقره) أی جرحه فهو عقیر- صحاح.
المعنى
قد ورد فی مدح اللسان و ذمّه أخبار عدیده و عبائر کثیره، و تعبیره هذا علیه السّلام أبلغ تعبیر فی ذمّه و لزوم المحافظه علیه، و أنه بطبعه سبع یصول و یجرح إذا خلّى عنانه.
الترجمه
زبان درّنده ایست، اگر رها باشد زخم زند.
زبان در دهان گرگ درّندهایست مهارش بزن ورنه زخمندهایست
منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه(الخوئی)//میر حبیب الله خوئی
بازدیدها: ۶۴
حکمت ۵۹ صبحی صالح
۵۹-وَ قَالَ ( علیه السلام )مَنْ حَذَّرَکَ کَمَنْ بَشَّرَکَ
شرح میر حبیب الله خوئی ج۲۱
السادسه و الخمسون من حکمه علیه السّلام
(۵۶) و قال علیه السّلام: من حذّرک، کمن بشّرک.
اللغه
(الحذر) و الحذر: التحرّز، یقال (بشّرته) بمولود فابشر ابشارا أی سرّ- صحاح.
الاعراب
من، موصوله و مبتدأ، و کمن، ظرف مستقرّ جمله خبر لها.
المعنى
البشاره ابلاغ یوجب السّرور و یتعقّب بادراک ما یتمنّاه المسرور، و من حذّر من خطر یستقبله و یهیّؤه للنجاه فقد أفاده ما یفید البشاره من السّرور آجلا و درک المطلوب عاجلا.
الترجمه
هر کس بتو اعلام از خطرى کند، چون کسى باشد که بتو مژدهاى دهد.
هر که تو را بر حذر از شر کند مژده اى آورده برایت بخیر
منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه(الخوئی)//میر حبیب الله خوئی
بازدیدها: ۷
حکمت ۵۸ صبحی صالح
۵۸-وَ قَالَ ( علیه السلام )الْمَالُ مَادَّهُ الشَّهَوَاتِ
شرح میر حبیب الله خوئی ج۲۱
الخامسه و الخمسون من حکمه علیه السّلام
(۵۵) و قال علیه السّلام: المال مادّه الشّهوات.
المعنى
(الشهوه) هی تعاطى ما یلائم طبع الانسان و غرائزه الحیوانیّه من مأکل و ملبس و تمایل جنسی، و أقوى شهوات الانسان حبّ الجاه و الشیطره و تصدّى الحکم و قهر بنی نوعه، و کلّ هذه الشهوات تستمدّ و تقوى بالمال و الثروه حیث تحتاج إلى اعداد الأسباب و الوسائل، و المال مسبّب الأسباب.
الترجمه
توانگرى سرمایه همه شهوتها است.
اگر دولت بود، پیرى غمی نیست که شهوت نیست کان را درهمی نیست
منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه(الخوئی)//میر حبیب الله خوئی
بازدیدها: ۱۸
حکمت ۵۷ صبحی صالح
۵۷-وَ قَالَ ( علیه السلام )الْقَنَاعَهُ مَالٌ لَا یَنْفَدُ
قال الرضی و قد روی هذا الکلام عن النبی ( صلى الله علیه وآله وسلم )
شرح میر حبیب الله خوئی ج۲۱
الرابعه و الخمسون من حکمه علیه السّلام
(۵۴) و قال علیه السّلام: القناعه مال لا ینفد. و فی شرح المعتزلی هنا، قال الرّضیّ رحمه اللَّه تعالى: و قد روی هذا الکلام عن النبیّ صلّى اللَّه علیه و آله.
اللغه
(القناعه) بالفتح الرّضا بالقسم (نفد) الشیء بالکسر نفادا إدا فنی- صحاح
الاعراب
مال، خبر المبتدأ، و لا ینفد جمله فعلیّه صفه له.
المعنى
(المال) متاع یصرفه الإنسان فیما یحتاج إلیه من حوائجه و شهواته، و إذا قنع الانسان بما تیسّر له من الحوائج و کفّ عن الزوائد مادّه و کیفیّه و ضبط نفسه عن الاشتغال بما یخرج عن مقدار الکفایه و مبلغ الحاجه، فله مال لا ینفد.
الترجمه
قناعت ثروتى است بى پایان.
کنج افتادگى و گنج قناعت مالى است که بپایان نرسد هر چه از آن صرف کنى
منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه(الخوئی)//میر حبیب الله خوئی
بازدیدها: ۳
حکمت ۵۶ صبحی صالح
۵۶-وَ قَالَ ( علیه السلام )الْغِنَى فِی الْغُرْبَهِ وَطَنٌ وَ الْفَقْرُ فِی الْوَطَنِ غُرْبَهٌ
شرح میر حبیب الله خوئی ج۲۱
الثالثه و الخمسون من حکمه علیه السّلام
(۵۳) و قال علیه السّلام: الغنى فی الغربه وطن، و الفقر فی الوطن غربه.
الاعراب
فی الغربه، جار و مجرور متعلّق بالغنى، و وطن خبر الغنى.
المعنى
(الوطن) تربه مولد الإنسان و منشائه و أوّل أرض مسّ جلده ترابها و وجد فیه نفسه بعد ما لم یکن شیئا مذکورا و فتح عینیه على وجه الوالدین و الأقارب، و تلمس الوداد و المواهب من أیدى الجیران و الأحباب فکان یحبّه و یهواه و یتوقّع منه کلّما یرید و یشتهیه، فقال علیه السّلام: إنّ فوائد الوطن و ما یتوقّع منه الانسان یتحصّل من الغنى و الثروه إذا تیسّر فی أیّ بلد کان، و لکن إذا اتبلى الانسان بالفقر فاته مواهبه، و بعد عنه أقاربه، فیجد نفسه غریبا و لو کان فی وطنه.
الترجمه
توانگرى در غربت وطن محسوب است، و درویشی در وطن غربت و آوارهگى است.
منعم بکوه و دشت و بیابان غریب نیست بیچاره بینوا، که غریب است در وطن
منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه(الخوئی)//میر حبیب الله خوئی
بازدیدها: ۶
حکمت ۵۵ صبحی صالح
۵۵-وَ قَالَ ( علیه السلام )الصَّبْرُ صَبْرَانِ صَبْرٌ عَلَى مَا تَکْرَهُ وَ صَبْرٌ عَمَّا تُحِبُّ
شرح میر حبیب الله خوئی ج۲۱
الثانیه و الخمسون من حکمه علیه السّلام
(۵۲) و قال علیه السّلام: الصّبر صبران: صبر على ما تکره، و صبر عمّا تحبّ.
الاعراب
صبر على ما تکره، بدل بعض من قوله علیه السّلام: صبران، و صبر على ما تحبّ، عطف علیه، و یمکن أن تعتبر الجملتان خبرا ثانیا لقوله: الصبر.
المعنى
قال ابن میثم: التعدّد فی الصبر هنا تعدّد وصفی، لأنّ حقیقه الصبر فی الموضعین واحده على ما عرفت حقیقته.
أقول: فیه تأمل لأنّ الصبر على ما تکره مقاومه للنّفس تجاه القوّه الغضبیه، فحقیقته کفّ النّفس عن الثوران، و الصّبر النّاشی عن المحبوب ناشیه عن القوّه الشهویّه و حقیقته کفّ النفس عن الانطلاق إلیه و اختلاف متعلّقه بلفظه على و عن یدلّ على اختلاف جوهره أو وصفه فقط، فتدبّر.
الترجمه
شکیبائى دو تا است: شکیبائی بر پیش آمد ناخواه، و شکیبائى از دورى دلخواه.
شکیبا باش چون ناخواه آید و یا دلخواه را جستن نشاید
منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه(الخوئی)//میر حبیب الله خوئی
بازدیدها: ۶
حکمت ۵۴ صبحی صالح
۵۴-وَ قَالَ ( علیه السلام )لَا غِنَى کَالْعَقْلِ وَ لَا فَقْرَ کَالْجَهْلِ وَ لَا مِیرَاثَ کَالْأَدَبِ وَ لَا ظَهِیرَ کَالْمُشَاوَرَه
شرح میر حبیب الله خوئی ج۲۱
الحادیه و الخمسون من حکمه علیه السّلام
(۵۱) و قال علیه السّلام: لا غنى کالعقل، و لا فقر کالجهل، و لا میراث کالأدب، و لا ظهیر کالمشاوره.
اللغه
(المیراث): أصله موراث انقلبت الواو یاء لکسره ما قبلها- صحاح.
الاعراب
خبر لاء نفی الجنس محذوف، و المجرور مع جاره ظرف مستقر صفه لاسم لا مرفوعه محلا.
المعنى
قد سبق مفاد الجملتین الأولتین فی ضمن وصایاه لابنه الحسن علیهما السّلام فی الحکمه السابعه و الثلاثین (و الأدب) هو التحلّى بمکارم الأخلاق کما فسّره ابن میثم، و قد سبق الکلام فیه و (المشاوره) هی طلب الرّأى بالشور عمّن هو أهلها.
و روى الشارح المعتزلی عن کامل أبى العبّاس المبرّد عن أبی عبد اللَّه علیه السّلام قال: خمس من لم یکنّ فیه لم یکن فیه کثیر مستمتع: العقل، و الدّین و الأدب، و الحیاء، و حسن الخلق.
و عنه علیه السّلام عن رسول اللَّه صلّى اللَّه علیه و آله، ما قسّم اللَّه للعباد أفضل من العقل، فنوم العاقل أفضل من سهر الجاهل، و فطر العاقل أفضل من صوم الجاهل، و إقامه العاقل أفضل من شخوص الجاهل،- أى قعوده أفضل من جهاد الجاهل- و ما بعث اللَّه رسولا حتّى یستکمل العقل، و حتّى یکون عقله أفضل من عقول جمیع أمّته، و ما یضمره فی نفسه أفضل من اجتهاد جمیع المجتهدین، و ما أدّى العبد فرائض اللَّه تعالى حتى عقل عنه، و لا یبلغ جمیع العابدین فی عباداتهم ما یبلغه العاقل و العقلاء هم أولو الالباب الّذین قال اللَّه تعالى عنهم «وَ ما یَذَّکَّرُ إِلَّا أُولُوا الْأَلْبابِ»
الترجمه
هیچ توانگرى چون خردمندى نیست، و هیچ فقرى چون نادانى، و هیچ میراثى چون أدب، و هیچ پشتیبانى چون کنکاش و مشورت.
چون خرد هیچ بى نیازى نیست
همچنان جهل هم نیازى نیست
هیچ میراث چون ادب نبود
پشتبانى چه مشورت نشود
منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه(الخوئی)//میر حبیب الله خوئی
بازدیدها: ۱۸
حکمت ۵۳ صبحی صالح
۵۳-وَ قَالَ ( علیه السلام )السَّخَاءُ مَا کَانَ ابْتِدَاءً فَأَمَّا مَا کَانَ عَنْ مَسْأَلَهٍ فَحَیَاءٌ وَ تَذَمُّمٌ
شرح میر حبیب الله خوئی ج۲۱
الخمسون من حکمه علیه السّلام
(۵۰) و قال علیه السّلام: السّخاء ما کان ابتداء، فأمّا ما کان عن مسأله فحیاء و تذمّم.
اللغه
(السخاء): السخاوه: الجود، (تذمّم) منه: استنکف و استحیا- المنجد.
الاعراب
السخاء مبتدأ و ما موصوله و ضمیر کان اسم و رابطه، و ابتداء خبر کان من باب المبالغه و من قبیل زید عدل، و یمکن اعتبار کان تامّه فیکون ابتداء حالا عن ضمیره أى السخاء ما وجد مبتدأ به، و ما فی الجمله الثانیه موصوله و مبتداء، و حیاء خبره زید فیه الفاء باعتبار أن المبتدأ موصول.
المعنى
حقیقه الجود و السخاء بذل بلا عوض و لا ریاء، فاذا کان للمبذول عوض و لو حکما لا یسمّى سخاء وجودا، فاذا سبقه السؤال یصیر عوضا عنه و ثمنا لما بذله السائل من وجهه و عرضه طى سؤاله، أو عوضا عما یطرأ على ردّ السائل من الذمّ و المنقصه.
و إذا النوال إلى السئوال قرنته رجح السؤال و خفّ کلّ نوال
الترجمه
بخشش آنست که آغاز شود، و آنچه بدنبال خواهش است شرم و آبرو نگهداریست.
بخشش آنست که بى گفت و تقاضا باشد ورنه خود در عوض عرض تمنّا باشد
منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه(الخوئی)//میر حبیب الله خوئی
بازدیدها: ۵
حکمت ۵۲ صبحی صالح
۵۲-وَ قَالَ ( علیه السلام )أَوْلَى النَّاسِ بِالْعَفْوِ أَقْدَرُهُمْ عَلَى الْعُقُوبَهِ
شرح میر حبیب الله خوئی ج۲۱
التاسعه و الاربعون من حکمه علیه السّلام
(۴۹) و قال علیه السّلام: أولى النّاس بالعفو، أقدرهم على العقوبه.
المعنى
حثّ کلّ القادرین على الانتقام و العقوبه من المعتدّین، على العفو و الصفح عن المذنبین فی کلّ مورد یلیق به، فانّ للعفو موارد لا یتعدّاها، و مواقع لا یتجاوزها فالعفو فی الحقوق الخاصّه بالمقتدر، فاذا کان هناک حقوق تتعلّق باللّه کالحدود المقرّره لارتکاب بعض المعاصی أو بالناس فلا مورد للعفو و إنما یستحقّ العفو من تادب بما حلّ علیه من النکال و الاسر و ظهر عنه آثار الندم و الانابه، و أما المصرّ على الخلاف الّذى یرجع إلى ذنبه بعد العفو فلا یستحقّه، و جعل (أولى الناس بالعفو أقدرهم على العقوبه) لأنّ العفو مع کمال القدره أدلّ على صفه الرأفه، و آثر فی توبه المذنب و رجوعه إلى الحقّ.
الترجمه
سزاوارتر بگذشت، تواناتر بر عقوبت است.
هر کسى باشد تواناتر بکیفر از گناه عفو از او شایسته تر بر مذنبان روسیاه
منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه(الخوئی)//میر حبیب الله خوئی
بازدیدها: ۷
حکمت ۵۱ صبحی صالح
۵۱-وَ قَالَ ( علیه السلام )عَیْبُکَ مَسْتُورٌ مَا أَسْعَدَکَ جَدُّکَ
شرح میر حبیب الله خوئی ج۲۱
الثامنه و الاربعون من حکمه علیه السّلام
(۴۸) و قال علیه السّلام: عیبک مستور ما أسعدک جدّک.
اللغه
(أسعده) اللَّه جعله سعیدا (الجدّ) الحظّ- المنجد.
الاعراب
لفظه ما، اسمیه ظرف زمان مبهم مضاف إلى جمله أسعدک جدّک.
المعنى
المقصود هو الحثّ على معالجه العیوب و عدم الاغترار بالاخفاء و الستر من النّاس، فانّه إذا ارتکب الانسان ما کان عیبا و منقصه فلا یقدر على ستره إلّا من طریق الحظّ و البخت الّذی لیس باختیاره.
الترجمه
عیبت نهان است تا بختت جنبان است.
عیب نهان است بیاری بخت چون ثمر کرم زده بر درخت
منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه(الخوئی)//میر حبیب الله خوئی
بازدیدها: ۹
حکمت ۵۰ صبحی صالح
۵۰-وَ قَالَ ( علیه السلام )قُلُوبُ الرِّجَالِ وَحْشِیَّهٌ فَمَنْ تَأَلَّفَهَا أَقْبَلَتْ عَلَیْهِ
شرح میر حبیب الله خوئی ج۲۱
السابعه و الاربعون من حکمه علیه السّلام
(۴۷) و قال علیه السّلام: قلوب الرّجال وحشیّه، فمن تألّفها أقبلت علیه.
اللغه
(الوحش) الوحوش و هی حیوان البرّ، الواحد وحشیّ- صحاح.
المعنى
المعروف المتسالم علیه أنّ الانسان مدنی بالطّبع و میال إلى الاجتماع و الانس، و الأکثر على أنّ انسان على وزن فعلان و مأخوذ من انس و الانسی ضدّ الوحشی، فلو شرح کلامه على وجه العموم کان المقصود أنّ قلوب النّاس وحشیّه بناء على أنّ ذکر الرّجال فی المقام من باب التّغلیب کما فی الشرحین قال ابن میثم: جعل الوحشه هنا أصلیّه، و قال المعتزلی بعد نقل شعر عماره بن عقیل و هی:
و ما النّفس إلّا نطفه بقراره إذا لم تکدّر کان صفوا غدیرها
فیکاد یخالف قول أمیر المؤمنین علیه السّلام فی الأصل، لأنّ أمیر المؤمنین علیه السّلام جعل أصل طبیعه القلوب التوحش، و انّما تستمال لأمر خارج- انتهى.
أقول: جعل التّوحش أصلا فی الانسان مشکل لأنه مخالف لکونه مدنی بالطبع، و لما یشاهد من استیناس الأطفال بمجرد التّلاقی بعضهم مع بعض فالظّاهر أنّ المقصود من الرّجال العظماء من النّاس بحمل الألف و اللّام على العهد الخارجی فتدبّر.
الترجمه
دل مردان رمنده است، هر کس آنها را رام کند بوى گرایند.
دل مردان رمنده چون آهو است هر که رامش کند جهان با او است
منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه(الخوئی)//میر حبیب الله خوئی
بازدیدها: ۱۸
حکمت ۴۹ صبحی صالح
۴۹-وَ قَالَ ( علیه السلام )احْذَرُوا صَوْلَهَ الْکَرِیمِ إِذَا جَاعَ وَ اللَّئِیمِ إِذَا شَبِعَ
شرح میر حبیب الله خوئی ج۲۱
السادسه و الاربعون من حکمه علیه السّلام
(۴۶) و قال علیه السّلام: احذروا صوله الکریم إذا جاع، و اللّئیم إذا شبع.
اللغه
(الصوله): السطوه، القهر الجوله و الحمله فی الحرب، لؤم کان دنیء الأصل، شحیح النّفس مهینا فهو لئیم ج: لئام- المنجد.
الاعراب
صوله الکریم منصوب على الحذف و الایصال توسّعا أى من صوله الکریم، إذا جاع، جمله ظرفیّه متعلّق باحذروا، و تقید الأمر المستفاد منه.
المعنى
قد فسّر الشرحان قوله: احذروا اصوله الکریم إذا جاع، على ثورته عند شدّه الحاجه و الاضطرار، أو الضیم و الامتهان، قال الشّارح المعتزلی: لیس یعنى بالجوع و الشبع ما یتعارفه النّاس، و إنّما المراد، احذروا صوله الکریم إذا ضیم و امتهن، و تبعه ابن میثم فقال: و جوعه کنایه عن شدّه حاجته، و ذلک مستلزم لثوران حمیته.
أقول: الشرح الّذی علّقاها على الجمله الاولى لا یستقیم لوجهین:
۱- أنّ الصّوله عند الاضطرار و الحاجه لیست مقصوره على الکریم و لا مدحا له، بل الصّوله من اللئیم عند مسیس الحاجه و الاضطرار أشدّ و ألیق بالحذر.
۲- أنّ ثوران الحمیه و الغضب عند عدم التفات النّاس و طلب أمر کبیر کما أفاده ابن میثم لا یناسب مقام الکریم فی نظره علیه السّلام و لا یتبع عملا للأنام بالنسبه إلیه، فهل یکلّف النّاس باشباعه و رفع حاجته، فالمقصود من هذه الحکمه الحذر من اللئیم إذا شبع و حصلت له قدره و سلطه، فتشیر إلى المثل السّائر: عبد ملک عبدا فأخذ النّاس تلدا.
و الظاهر أنّ المراد من الجوع معناه الحقیقى و یشیر إلى خصله معروفه عند کرام الأبطال فی میادین القتال فی هذه الأعصار و هی: أنّهم إذا خاضوا حربا هائله أحسّوا منها بالخطر لا یأکلون شیئا حذرا من أن اصیبوا ببطونهم، و یظهر منهم ما یفضحهم و یشینهم، و قد نقل فی ذلک قصّه عن بعض أیّام صفّین فی شأن مالک الأشتر رضوان اللَّه علیه حیث أفلت من یده قرنا فسئل عن ذلک فأجاب بأنّى ما أکلت شیئا منذ یومین، فالمقصود الحذر من صوله البطل الکریم فی المعرکه إذا جاع و وطن نفسه على الموت أو الظّفر.
الترجمه
از حمله کریم در حذر باشید چون گرسنه بجنگ آیند، و از لئیمان بهراسید چون سیر برایند.
از حمله کریم حذر کن چه گرسنه است لیک از لئیم چون که شود سیر الحذر
منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه(الخوئی)//میر حبیب الله خوئی
بازدیدها: ۱۸
حکمت ۴۸ صبحی صالح
۴۸-وَ قَالَ ( علیه السلام )الظَّفَرُ بِالْحَزْمِ وَ الْحَزْمُ بِإِجَالَهِ الرَّأْیِ وَ الرَّأْیُ بِتَحْصِینِ الْأَسْرَارِ
شرح میر حبیب الله خوئی ج۲۱
الخامسه و الاربعون من حکمه علیه السّلام
(۴۵) و قال علیه السّلام: الظّفر بالحزم، و الحزم باجاله الرّأى و الرّأى بتحصین الأسرار.
اللغه
(الحزم) ضبط الرّجل أمره و أخذه بالثقه، (الاجاله) الاداره- صحاح.
الاعراب
بالحزم جار و مجرور و ظرف مستقرّ خبر لقوله: الظفر، و الباء للالصاق أو الاستعانه.
المعنى
قد بیّن علیه السّلام فی هذه الجمل سبیل الظّفر بالمقاصد فی میادین النضال و المبارزه سواء کانت فی المعارک الهائله بین خصمین مع السّلاح و العتاد، أو فی میادین الحرب البارده و بوسیله التبلیغ و الاعداد.
و أفاد علیه السّلام أنّ مبدأ الظفر الأصلی هو کتمان الأسرار و ضبطها و حفظها من مظان تطلع الخصم، و قد توجّه إلى هذه النکته فی هذه العصور الأخیره الدّول الکبرى و أسّسوا إدارات ضخمه و هیّئوا وسائل هامّه لحفظ أسرارها عن العدوّ و قاموا بوسائل هائله من الرّجال و الأموال فی طریق التجسّس عن أسرار الخصم و کشف برامجه و طلع فی غضون هذه الأعمال ما لا یحصى من المکائد و التدابیر الّتی اشغلت بعض ما ظهر منها کتبا عدیده الّفت و نشرت فی هذا الشأن.
و إجاله الرأى إشاره إلى طرح البرامج و إقامه حفلات الشور فی شتّى متاحی النضال و علیه العمل و الاعتماد فی هذه الأعصار، و یصعب حفظ الأسرار و تحصینها أذا دارت بین أفراد عدیده یشترکون فی المشاورات، و من امتیازات الامم الرّاقیه وفور الرّجال المحافظ للأسرار فیها، فکلّ شعب یفوز بوفر من اولئک الرّجال الأبطال فی حفظ الأسرار مقرون بالظفر فی مختلف المیادین، فباجاله هؤلاء الرّجال آرائهم فی شتّى نواحى المبارزه و القتال یتحصّل الحزم و النّظر الصّائب فی العواقب، و الحزم هو الأنظار الصائبه فی عواقب الحوادث و تنظیم الامور بحیث تصل إلى المطلوب، و یحصل بها الغرض.
الترجمه
پیروزى به دور اندیشى است، و دور اندیشى برأى زنى، و رایزنى نیازمند رازدارى است.
ز دور اندیشیت پیروزى آید
ز شور رأى دوراندیشى آید
اگر خواهی ز شورت رأى صائب
تو را کتمان راز خویش باید
منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه(الخوئی)//میر حبیب الله خوئی
بازدیدها: ۱۰۱
حکمت ۴۷ صبحی صالح
۴۷-وَ قَالَ ( علیه السلام )قَدْرُ الرَّجُلِ عَلَى قَدْرِ هِمَّتِهِ وَ صِدْقُهُ عَلَى قَدْرِ مُرُوءَتِهِ وَ شَجَاعَتُهُ عَلَى قَدْرِ أَنَفَتِهِ وَ عِفَّتُهُ عَلَى قَدْرِ غَیْرَتِهِ
شرح میر حبیب الله خوئی ج۲۱
الرابعه و الاربعون من حکمه علیه السّلام
(۴۴) و قال علیه السّلام: قدر الرّجل على قدر همّته، و صدقه على قدر مروئته، و شجاعته على قدر أنفته، و عفّته على قدر غیرته.
اللغه
(الأنفه) هی عزّه النّفس، (العفّه) ترک الشهوات الدّنیه، طهاره النفس (غار) الرّجل على امرأته من فلان و هی علیه من فلانه: أنف من الحمیه و کره شرکه الغیر فی حقّه بها- المنجد.
الاعراب
على قدر همّته، جار و مجرور متعلّق بفعل عام، و الجمله خبر قدر الرّجل و الظاهر أنّ لفظه على بمعنى باء المقابله، و قد صرّح فی شرح التصریح بأنّ أحد معانیها موافقه الباء.
المعنى
المقصود من القدر هو الاعتبار و الوجاهه عند اللَّه أو عند الناس على سبیل منع الخلوّ، و الهمه توجّه النّفس و بذل الجهد فی حصول غایه من الغایات المعنویه أو المادیّه، فمن اهتمّ فی غرض معنوی إلهیّ و سلک طریقه التّقرب إلى اللّه فیساوی فی الاعتبار و الوجاهه بمقدار ما بذل الهمّه فی هذا السبیل، کما أنه من اهتمّ إلى تحصیل المال و الجاه عند النّاس یساوی اعتباره عند أرباب الأحوال و العامّه ما بذل من الهمّه فی هذا الطریق.
و الصّدق فی القول و العمل میزان یوزن به الرّجولیه و یعبّرون بها عنه و خصوصا فی مورد الوعد و إنجازه، فالمروّه و الرّجولیه الّتی تتصف بها الانسان فتصیر مبدءا لتعاطی الأفعال الجمیله و موجبا لترک ما یعود إلى النقص توزن مع صدق الانسان فی أقواله و مواعیده.
و الشجاعه ثوران الغضب للدّفاع عن الحقّ و الحریم فتوزن مع الأنفه و عزّه النفس، فمن کان حقیرا فی نفسه و لا یبالی على ما یراه من التعدّی فی حقه و حریمه فلا إقدام له فی الدّفاع، و لا یوصف بأنّه شجاع.
و الغیره نفره الانسان عن مشارکه غیره فیما اختصّ به من حریم أو وظیفه أو وطن بالنسبه إلى الأجانب، فالغیره تعتبر مبدءا للدّفاع تجاه تجاوز الأجنبیّ و لها مصادیق متکثّره باعتبار شتّى الامور، و أکثر موارد استعمالها فی الحریم و الأقارب، و العفّه هو کفّ النّفس عمّا یختصّ بالغیر من الحقوق و الحرمات و عفّه کلّ شخص و کفّه عن حریم غیره یوزن بغیرته بالنسبه إلى ما یختصّ به نفسه و ما یهتمّ بحفظه و صیانته.
الترجمه
قدر هر مردى باندازه همت او است، راستى و درستیش باندازه مردانگى او است، و دلیرى هر کس برابر عزت منشى، و پارسائی باندازه غیرتمندیست.
قدر هر مردى تو هم اندازه دان با همتش
صدق او را با مروّت چون دلیری عزتش
پارسائیش تو با غیرت بسنج و هوشدار
هر که را عفّت نباشد نیست هرگز غیرتش
منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه(الخوئی)//میر حبیب الله خوئی
بازدیدها: ۸۲
حکمت ۴۶ صبحی صالح
۴۶-وَ قَالَ ( علیه السلام )سَیِّئَهٌ تَسُوءُکَ خَیْرٌ عِنْدَ اللَّهِ مِنْ حَسَنَهٍ تُعْجِبُکَ
شرح میر حبیب الله خوئی ج۲۱
الثالثه و الاربعون من حکمه علیه السّلام
(۴۳) و قال علیه السّلام: سیّئه تسوءک خیر عند اللَّه من حسنه تعجبک.
اللغه
(السیّیء) القبیح یقال هو سیّیء الظنّ أى لا یظنّ خیرا فی النّاس، السّیئه ج: سیّئات مؤنث السیّیء، نقیض الحسنه: الخطیئه- المنجد.
الاعراب
تسوءک جمله فعلیه صفه لسیئه جوزت الابتداء بها.
المعنى
کلّ عمل یصدر من الفاعل المختار یبدأ من شعور قلبى یدعو إلیه، و یتعقّب بوجدان باطنی یترتّب علیه، و إنّما یوزن هذا العمل بهذا الشّعور الّذی دعا إلیه و بهذا الوجدان الّذی ترتّب علیه، فمن استشعر تعظیم رجل فعمل علیه یعدّ فعله تعظیما و إن أخطأ فی أداء الصنیعه أو کیفیّه الصنیعه، و من أهان رجلا ثمّ ندم و أعذر بجبران هذا التأثر الوجدانى سوء عمله، فمن ارتکب سیئه بداعى شهوته أو طمعه ثمّ تأثر من عمل نفسه و استاء به فکانه ندم و طلب العذر و العفو فتدارک سوء فعله و من دخله العجب من حسنه أتى بها و رأى فیها نفسه فقد أزال إخلاصه و عمله للّه تعالى فکأنّه استرجع عمله من اللَّه و حوّله إلى نفسه الشیطانیّه و أبطله.
الترجمه
گناهت که تو را بد آید، به از کار نیکت که خودبینى فزاید.
گناهی که کردارش آزاردت به از کار نیکى که عجب آردت
منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه(الخوئی)//میر حبیب الله خوئی
بازدیدها: ۱۰
حکمت ۴۵ صبحی صالح
۴۵-وَ قَالَ ( علیه السلام )لَوْ ضَرَبْتُ خَیْشُومَ الْمُؤْمِنِ بِسَیْفِی هَذَا عَلَى أَنْ یُبْغِضَنِی مَا أَبْغَضَنِی وَ لَوْ صَبَبْتُ الدُّنْیَا بِجَمَّاتِهَا عَلَى الْمُنَافِقِ عَلَى أَنْ یُحِبَّنِی مَا أَحَبَّنِی وَ ذَلِکَ أَنَّهُ قُضِیَ فَانْقَضَى عَلَى لِسَانِ النَّبِیِّ الْأُمِّیِّ ( صلى الله علیه وآله وسلم)أَنَّهُ قَالَ یَا عَلِیُّ لَا یُبْغِضُکَ مُؤْمِنٌ وَ لَا یُحِبُّکَ مُنَافِقٌ
شرح میر حبیب الله خوئی ج۲۱
الثانیه و الاربعون من حکمه علیه السّلام
(۴۲) و قال علیه السّلام: لو ضربت خیشوم المؤمن بسیفی هذا على أن یبغضنی ما أبغضنی، و لو صببت الدّنیا بجمّاتها على المنافق على أن یحبّنی ما أحبّنی، و ذلک أنّه قضى فانقضى على لسان النّبیّ الامّیّ- صلّى اللَّه علیه و آله- أنّه قال: یا علیّ لا یبغضک مؤمن، و لا یحبّک منافق.
اللغه
(الخیشوم) أصل الأنف، (الجمّات) جمع جمّه و هو مجتمع الماء من الأرض- من شرح ابن میثم.
الاعراب
لو حرف شرط لتعلیق نفی على نفی و مفادها امتناع وجود الجزاء لامتناع وجود الشرط، أنّه قضی فانقضى، اسم أنّ ضمیر الشأن، و قضی فعل مجهول و نائب الفاعل مستتر فیه یرجع إلى الشأن الّذى یستفاد من ضمیر أنّه، أو جمله أنّه قال التّالیه على سبیل التنازع بینه و بین قوله فانقضى، فیجعل الجمله نائب مناب فاعل قضی و یستتر ضمیر الفاعل فی قوله فانقضى یرجع إلیه.
المعنى
کان علیّ علیه السّلام صراط الحقّ، و مدار الحقیقه، و جوهر الإیمان، و مرآه صافیه لتجلّى ما فی قلوب النّاس فیه إذا واجهوه، و المسلمون عهدئذ مؤمن و منافق و کان من مهامّ الامور، تمییز المؤمن عن المنافق، و قد کان النبیّ صلّى اللَّه علیه و آله یعرف المنافق بنور نبوّته و وحی اللَّه، و قد عرّفهم لبعض الصحابه أصحاب الأسرار النبویّه منهم عمّار بن یاسر، و کان علیّ علیه السّلام مرآه صافیه لتمییز المؤمن عن المنافق فصدر النّبی هذا التوقیع المقیاس و جعل بغض و حبّ علیّ مقیاسا لتشخیص الایمان و النّفاق.
قال الشارح المعتزلی: و هذا الخبر مروىّ فی الصحاح بغیر هذا اللفظ: «لا یحبّک إلّا مؤمن، و لا یبغضک إلّا منافق».
أقول: ما دعاه إلى إسقاط لفظه یا علی من صدر الحدیث.
الترجمه
فرمود: اگر با همین شمشیرم بینی مؤمن را از بن ببرم تا بلکه مرا دشمن دارد، دشمنم نمى دارد، و اگر دنیا را با هر چه اندوخته دارد بکام منافق بریزم که دوستم دارد، دوستم نمى دارد، و این بخاطر اینست که أمرى مقرّر شده و گذشته بر زبان پیغمبر امّی صلّى اللَّه علیه و آله که فرموده: اى علی مؤمنت دشمن ندارد، و منافقت دوست نگردد.
گفت على گر که بشمشیر من
بینى مؤمن ببرم تا به بن
بلکه شود دشمن و بد داردم
مى نشود دشمن و مى خواهدم
ورکه جهان را بهمه گنج و سور
باز دهم من بمنافق بزور
تا که شود دوست من کی شود
حکم قضا هست و چنین طى شود
گفته پیغمبر امّی است کو
بغض مرا هیچ ز مؤمن مجو
دوستى من ز منافق بدور
تا که بپوشد تن او خاک گور
منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه(الخوئی)//میر حبیب الله خوئی
بازدیدها: ۱۳
حکمت ۴۳ صبحی صالح
۴۳-وَ قَالَ ( علیه السلام )فِی ذِکْرِ خَبَّابِ بْنِ الْأَرَتِّ یَرْحَمُ اللَّهُ خَبَّابَ بْنَ الْأَرَتِّ فَلَقَدْ أَسْلَمَ رَاغِباً وَ هَاجَرَ طَائِعاً وَ قَنِعَ بِالْکَفَافِ وَ رَضِیَ عَنِ اللَّهِ وَ عَاشَ مُجَاهِداً
شرح میر حبیب الله خوئی ج۲۱
الحادیه و الاربعون من حکمه علیه السّلام
(۴۱) و قال علیه السّلام- فی ذکر خبّاب بن الأرتّ: یرحم اللَّه خبّاب ابن الأرتّ فلقد أسلم راغبا، و هاجرا طائعا، و قنع بالکفاف، و رضى عن اللَّه، و عاش مجاهدا.«» طوبى لمن ذکر المعاد، و عمل للحساب، و قنع بالکفاف و رضى عن اللَّه.
اللغه
(الطوبى): الغبطه و السعاده، الخیر و الخیره، یقال: طوبى لک، أی لک الحظّ و العیش الطیب- المنجد.
الاعراب
الظّاهر أنّ طوبى مبتدأ و الظّرفیه و هی لمن ذکر- إلخ- خبره، أى السعاده.لمن کان کذا، و الجمله اسمیّه خبریّه فی مقام الدّعاء أو التحسّر باختلاف المقام أو التغبّط، و مقتضى المقام هو الأوّل، و الظّاهر أنّ طوبى علم للجنس فتدبّر.
المعنى
کان خباب بن الأرت من أفذاذ أصحاب النّبی صلّى اللَّه علیه و آله المخلصین و الحاملین لأسرار الشّریعه الإسلامیّه، ممّن تلمسوا الحقیقه بقلوبهم و بلغوا الدّرجه القصوى من الیقین بالنسبه إلى معالم الدّین، و من الّذین کانوا شهداء على النّاس و موازین للحق عند ظهور الخلاف، فکونه فی صفّ أصحاب أمیر المؤمنین مجاهدا معه فی صفّین من الأدلّه القاطعه على أنّ علیّ مع الحقّ و الحقّ مع علیّ یدور معه أینما دار فمثله فی أصحابه علیه السّلام مثل عمّار.
و قال الشّارح المعتزلی: و هو قدیم الإسلام، قیل: إنّه کان سادس ستّه و شهد بدرا و ما بعدها من المشاهد، و هو معدود فی المعذّبین فى اللَّه.
و فی التنقیح قال العلّامه الطباطبائی رحمه اللَّه: إنّ فیه و فی سلمان و أبی ذر و العمّار أنزل اللَّه تعالى «وَ لا تَطْرُدِ الَّذِینَ یَدْعُونَ رَبَّهُمْ بِالْغَداهِ وَ الْعَشِیِّ یُرِیدُونَ وَجْهَهُ» ۵۲- الأنعام»- إلخ.
و عن الخصال عن علیّ علیه السّلام السّباق خمسه: فأنا سابق العرب، و سلمان سابق الفرس، و بلال سابق الحبشه، و صهیب سابق الرّوم، و خباب سابق النبط.
و فی حاشیه التنقیح عن الیافعی فی تاریخه أنّ فضائل صهیب و سلمان و أبی ذر و خباب لا یحیط بها کتاب.
و قد وصفه علیّ علیه السّلام فی هذا الوجیز من الکلام بما لا مزید علیه، و أثبت له فضیله الرغبه إلى الإسلام و الطّوع على الهجره و صرف الحیاه فی الجهاد فناهیک بهذه الفضائل عن التّتبّع للأقوال، و ثناء سائر الرّجال، و الظّاهر أنّ ما ذکره علیه السّلام فی الجمل التالیه تغبّط على خباب عرضه على سائر الأصحاب و حثّهم بذلک على سلوک سیرته و الاقتداء بطریقته.
ذکر ابن هشام فی سیرته «ج ۱ ص ۲۱۱ ط مصر فی إسلام عمر بن الخطّاب»:
قال ابن إسحاق: و کان إسلام عمر فیما بلغنی أنّ اخته فاطمه بنت الخطّاب و کانت عند سعید بن زید بن عمرو بن نفیل و کانت قد أسلمت و أسلم بعلها سعید بن زید و هما مستخفیان بإسلامهما من عمر، و کان نعیم بن عبد اللَّه النحام من مکّه رجل من قومه من بنی عدی بن کعب قد أسلم و کان أیضا یستخفی بإسلامه فرقا من قومه و کان خباب بن الأرتّ یختلف إلى فاطمه بنت الخطاب یقرئها القرآن- إلخ انتهى و کفى بذلک دلیلا على أنّ خباب أحد دعاه الإسلام السابقین الّذین یعاونون النّبیّ فی بثّ الدّعوه الإسلامیه أبان غربه الإسلام و اضطهاده من أعدائه الألدّاء قال ابن أبی الحدید: إنه أوّل من دفن بظهر الکوفه من الصحابه.
الترجمه
در مورد یاد آورى از خباب بن ارت، فرمود: خداى رحمت کناد خباب بن ارت را که محققا از شوق مسلمان شد و با طوع و رغبت راه هجرت پیش گرفت و زندگانى را بجهاد گزرانید، خوشا بحال کسى که در یاد معاد است و برای هنگام حساب قیامت کار میکند و بکفاف معیشت قناعت دارد و از خدا خشنود است.
علی یاد خباب میکرد و گفت
خدا رحمت آرد به بن ارت جفت
که از دل مسلمان شد و با شعف
بهجرت گرائید تا در نجف
نمود عمر خود صرف اندر جهاد
خوشا حال آن کو بیاد معاد
برای حساب خدا کارگر
قناعت منش راضى از دادگر
منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه(الخوئی)//میر حبیب الله خوئی
بازدیدها: ۳۰
حکمت ۴۲ صبحی صالح
۴۲-وَ قَالَ ( علیه السلام )لِبَعْضِ أَصْحَابِهِ فِی عِلَّهٍ اعْتَلَّهَا – جَعَلَ اللَّهُ مَا کَانَ مِنْ شَکْوَاکَ حَطّاً لِسَیِّئَاتِکَ فَإِنَّ الْمَرَضَ لَا أَجْرَ فِیهِ وَ لَکِنَّهُ یَحُطُّ السَّیِّئَاتِ وَ یَحُتُّهَا حَتَّ الْأَوْرَاقِ وَ إِنَّمَا الْأَجْرُ فِی الْقَوْلِ بِاللِّسَانِ وَ الْعَمَلِ بِالْأَیْدِی وَ الْأَقْدَامِ وَ إِنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ یُدْخِلُ بِصِدْقِ النِّیَّهِ وَ السَّرِیرَهِ الصَّالِحَهِ مَنْ یَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ الْجَنَّهَ
قال الرضی و أقول صدق ( علیه السلام ) إن المرض لا أجر فیه لأنه لیس من قبیل ما یستحق علیه العوض لأن العوض یستحق على ما کان فی مقابله فعل الله تعالى بالعبد من الآلام و الأمراض و ما یجری مجرى ذلکو الأجر و الثواب یستحقان على ما کان فی مقابله فعل العبد فبینهما فرق قد بینه ( علیه السلام ) کما یقتضیه علمه الثاقب و رأیه الصائب
شرح میر حبیب الله خوئی ج۲۱
الاربعون من حکمه علیه السّلام
(۴۰) و قال علیه السّلام- لبعض أصحابه فی علّه اعتلّها- : جعل اللَّه ما کان من شکواک حطّا لسیّئاتک، فإنّ المرض لا أجر فیه، و لکنّه یحطّ السّیّئات و یحتّها حتّ الأوراق، و إنّما الأجر فی القول باللّسان و العمل بالأیدی و الأقدام، و إنّ اللَّه سبحانه یدخل بصدق النّیّه و السّریره الصّالحه من یشاء من عباده الجنّه.
قال الرّضیّ: و أقول: صدق علیه السّلام إنّ المرض لا أجر فیه، لأنّه من قبیل ما یستحقّ علیه العوض لأنّ العوض یستحقّ على ما کان فی مقابله فعل اللَّه تعالى بالعبد من الالام و الأمراض و ما یجری مجرى ذلک، و الأجر و الثّواب یستحقّان على ما کان فی مقابله فعل العبد فبینهما فرق قد بیّنه علیه السّلام کما یقتضیه علمه الثّاقب، و رأیه الصّائب.
اللغه
(الشکوى) الأمر أو العلّه ذکرهما أو توجّع منهما، (حطّ) حطّا وضعه أو ترکه، (حتّ) حتّا عن الشجر: أسقط ورقه و قشره (السریره) جمع سرائر السرّ الّذى یکتم، ما یسرّه الإنسان من أمره، النیّه یقال هو طیب السریره أى سلیم القلب صافی النیّه- المنجد.
الاعراب
اعتلّها افتعال من العلّه فاعله مستتر فیه، و الضمیر ترجع إلى العلّه منصوب على الحذف و الایصال أى اعتلّ بها، من شکواک ظرف مستقرّ خبر کان، و حطا مفعول ثان لجعل، حتّ الأوراق مفعول مطلق نوعى، فی القول ظرف مستقرّ خبر الأجر، بصدق النیّه ظرف متعلّق بیدخل و الباء للسببیه، الجنّه مفعول ثان لیدخل.
المعنى
فی کلامه علیه السّلام نکات من مهمات مسائل علم الکلام: منها استحقاق الأجر على العمل.
و منها أنّ الثواب بالاستحقاق أو بالتفضّل، و یظهر من کلامه هذا أنّ ترتّب الثّواب على العمل بالاستحقاق لا بالتّفضّل لوجهین:
۱- أنه علیه السّلام عبّر عن الثواب بالأجر، و الأجر ما یستحقّه الأجیر فی مقابل عمله، و لا یطلق على ما یتفضّل به.
۲- أنه علیه السّلام حصر الأجر فی العمل الاختیاری الصادر من المکلّف سواء کان قولا باللسان، أو عملا بالأرکان، أو نیّه بالجنان فانّ النوایا الحسنه أفعال قلبیه اختیاریه للإنسان، و قد عبّر عنها علیه السّلام بصدق النیّه و السریره الصالحه، و المقصود بالسریره الصالحه القصد نحو عمل الخیر، و لیست النیّه و السریره من قبیل الغرائز و المیول الغیر الاختیاریّه، و یؤیّده الحدیث المعروف: نیّه المؤمن خیر من عمله و نیّه الکافر شرّ من عمله، و الحدیث المستفیض عن الرّسول صلّى اللَّه علیه و آله: لکلّ امرء ما نوى، بناء على أنّ لفظه ما مصدریه و المقصود لکلّ امرء نیّته إن خیرا فخیر و إن شرّا فشرّ.
و منها مسئله الاحباط و التکفیر، و محصّله أنّ السیئه تقبل السّقوط بغیر توبه بوسیله عمل الخیر أو غیره، و الحسنه تسقط بوسیله ارتکاب سیئه کالغیبه مثلا أم لا و ظاهر کلامه علیه السّلام ثبوت التکفیر للسیّئات، و لذا دعا لهذا المریض و طلب من اللَّه العزیز أن یجعله مرضه حطا لسیئاته، و یظهر منه أنّ تأثیر المرض فی تکفیر السیئه و حطّها لیس ذاتیا، بل المرض مقتضى لذلک و لا بدّ من تقویته بالابتهال إلى اللَّه أو بحسن النیّه و السریره کما أشار إلیه علیه السّلام فی آخر کلامه.
و لکلّ من هذه المسائل الکلامیّه المندرجه فی طیّ کلامه علیه السّلام على ایجازه مباحث مفصّله فی الکتب الکلامیّه لا مجال لاستیفاء البحث حولها فی هذا الشرح الوجیز، فمن أراد الاطلاع علیها فلیطلبها من مظانّها.
و ممّا ینبغی التوجّه إلیه هنا أنّ الأجر و الثّواب مترادفان أم بینهما فرق فقد استعمل الأجر فی جزاء الأعمال الصالحه فی آیات من القرآن المجید أشهرها قوله تعالى «إِنَّا لا نُضِیعُ أَجْرَ مَنْ أَحْسَنَ عَمَلًا»- ۳۰- الکهف» «إِنَّ اللَّهَ لا یُضِیعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِینَ»- ۱۲۰- التّوبه» کما استعمل لفظ الثّواب فی هذا المعنى فی قوله تعالى: «ثَواباً مِنْ عِنْدِ اللَّهِ وَ اللَّهُ عِنْدَهُ حُسْنُ الثَّوابِ»- ۱۹۵- آل عمران» و لکن لا یستعمل کلمه الثواب بمعنى الاجره فی العرف، فکأنّ الثواب یختصّ بالامور المعنویه و الاخرویّه.
و قد أشار الرضیّ فی شرح کلامه إلى مسئله کلامیه رابعه، و هی: أنّ کلّ ألم و مرض یعرض للعبد بفعل اللَّه یستحقّ العبد علیه عوضا من اللَّه، و کلام الرّضی یزید المقام اعضالا، فانه إذ استحقّ العوض على المرض فهل هو إلّا ترتب الثواب و الأجر، فما الفرق بین عوض المرض و عوض فعل الطاعه، و یظهر من کلام الامام علیه السّلام أنّ الفرق بین المرض و فعل الطّاعه معنویّ، فالمرض لا أجر له و ینحصر الأجر فی الطاعه، و لکن کلام الشارح الرّضی یشعر بأنّ الفرق بینهما لفظی، و تنقیح الکلام یحتاج إلى بحث لا یسعه المقام.
الترجمه
بیکى از یارانش هنگام عیادت او در باره دردى که دچار شده بود فرمود: خداوند آنچه را از آن مى نالى جبران گناهانت سازد، راستى که بیمارى بذات خود ثوابى ندارد، ولى جبران گناهان مى شود و بمانند برگهاى خزانى آنها را فرو مى ریزد، و همانا ثواب در گفتار با زبان و کردار با دستها و پاها است و براستى که خداوند سبحانه بوسیله پندار نیک و نهاد پاک و شایسته هر کدام از بنده هاى خود را خواهد ببهشت مى برد.
رضى رحمه اللَّه گوید: من مى گویم: علی علیه السّلام درست فرموده است: راستى که بیماری خود بخود ثوابى ندارد، زیرا از قبیل اموریست که عوضى دارد، زیرا در برابر هر درد و بیمارى و أمثال آنها که خدا ببنده خود داده بنده مستحق عوضى است، ولى استحقاق أجر و ثواب در برابر کار خود بنده است، و میان این دو فرقى است که آن حضرت بعلم ثاقب و رأى درست خویش بیان فرموده است.
على گفت با یار بیمار خویش
خدایت ببخشد ز تیمار خویش
ندارد مرض اجر از سوء بخت
بریزد گناهان چه برگ از درخت
بود أجر در گفته هاى زبان
و یا کار با دست و پا اى فلان
خداوند سبحان برد در بهشت
هر آن بنده خواهد نکو سرنوشت
به پندار نیک و نهاد نکو
که رمز بهشتند بى گفتگو
منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه(الخوئی)//میر حبیب الله خوئی
بازدیدها: ۳۰