حکمت ۳۴۹ صبحی صالح
۳۴۹-وَ قَالَ ( علیه السلام )مَنْ نَظَرَ فِی عَیْبِ نَفْسِهِ اشْتَغَلَ عَنْ عَیْبِ غَیْرِهِ
وَ مَنْ رَضِیَ بِرِزْقِ اللَّهِ لَمْ یَحْزَنْ عَلَى مَا فَاتَهُ
وَ مَنْ سَلَّ سَیْفَ الْبَغْیِ قُتِلَ بِهِ
وَ مَنْ کَابَدَ الْأُمُورَ عَطِبَ
وَ مَنِ اقْتَحَمَ اللُّجَجَ غَرِقَ
وَ مَنْ دَخَلَ مَدَاخِلَ السُّوءِ اتُّهِمَ
وَ مَنْ کَثُرَ کَلَامُهُ کَثُرَ خَطَؤُهُ وَ مَنْ کَثُرَ خَطَؤُهُ قَلَّ حَیَاؤُهُ وَ مَنْ قَلَّ حَیَاؤُهُ قَلَّ وَرَعُهُ وَ مَنْ قَلَّ وَرَعُهُ مَاتَ قَلْبُهُ وَ مَنْ مَاتَ قَلْبُهُ دَخَلَ النَّارَ
وَ مَنْ نَظَرَ فِی عُیُوبِ النَّاسِ فَأَنْکَرَهَا ثُمَّ رَضِیَهَا لِنَفْسِهِ فَذَلِکَ الْأَحْمَقُ بِعَیْنِهِ
وَ الْقَنَاعَهُ مَالٌ لَا یَنْفَدُ
وَ مَنْ أَکْثَرَ مِنْ ذِکْرِ الْمَوْتِ رَضِیَ مِنَ الدُّنْیَا بِالْیَسِیرِ
وَ مَنْ عَلِمَ أَنَّ کَلَامَهُ مِنْ عَمَلِهِ قَلَّ کَلَامُهُ إِلَّا فِیمَا یَعْنِیهِ
شرح میر حبیب الله خوئی ج۲۱
الخامسه و الثلاثون بعد ثلاثمائه من حکمه علیه السّلام
(۳۳۵) و قال علیه السّلام: من نظر فی عیب نفسه اشتغل عن عیب غیره، و من رضى برزق اللَّه لم یحزن على ما فاته، و من سلّ سیف البغی قتل به، و من کابد الأمور عطب، و من اقتحم اللّجج غرق و من دخل مداخل السّوء اتهم، و من کثر کلامه کثر خطؤه، و من کثر خطؤه قلّ حیاؤه، و من قلّ حیاؤه قلّ ورعه، و من قلّ ورعه مات قلبه، و من مات قلبه دخل النّار، و من نظر فی عیوب النّاس فأنکرها ثمّ رضیها لنفسها فذلک الأحمق بعینه، و من أکثر من ذکر الموت رضى من الدّنیا بالیسیر، و من علم أنّ کلامه من عمله قلّ کلامه إلّا فیما یعنیه.
اللغه
(کابدت) الأمر: إذا قاسیت شدّته- الصحاح- (عطب) من باب تعب: هلک- مجمع البحرین.
المعنى
عدّ علیه السّلام فی هذه الحکمه أربع عشره کلمه فی الاداب و الأخلاق و ما یلزم لکلّ فرد أن یراقبها و یراعیها لتحصیل السعاده و الرّاحه فی الدّنیا و الاخره، و قد أضاف إلیها فی الشرح المعتزلی کلمه اخرى و هى «و القناعه مال لا ینفد» قبل قوله علیه السّلام: و من أکثر من ذکر الموت- إلخ.
فمن نظر فی عیب نفسه لا فرصه له أن ینظر إلى عیب غیره أو لا یرى عیب غیره عیبا لما رأى نفسه مبتلیا به، و من رضی بما رزقه اللَّه لم یحزن على ما فات منه لعلمه أنّه لیس من رزقه، و سلّ السّیف بالبغى و الطغیان یوجب حروبا و منازعات تتّسع حتى تشمل من أجّج نارها، و من تحمّل مشقّات قاسیه فی الامور تفنی قواه شیئا فشیئا حتى یهلک، و من ألقى نفسه فی الامور الهامّه کالحروب و الخصومات یغرق فیها و یهلک و من یدخل فی موارد السوء یتّهم بالسوء، و کثره الکلام موجب للخطأ الکثیر و الاصرار على الخطأ یسلب الحیاء و الورع، و القلب الفارغ من الورع میّت عن ذکر اللَّه و نسیان اللَّه موجب لدخول النار. و من أنکر العیوب فی النّاس و رضیها لنفسه فلا عقل له و هو الأحمق بعینه و تذکّر الموت حالا بعد حال یرضى بما تیسّر له من الدّنیا، و من یحسب کلامه من عمله المأخوذ به یقلّ کلامه.
الترجمه
هر که در عیب خود نگرد عیب دیگرانش از نظر برود، هر کس بروزی مقدّر خدا خشنود باشد اندوه از دست رفته را نخورد، هر که تیغ ستم از نیام کشد با همان کشته شود، هر که خود را دچار کارهاى سخت و ناهموار سازد هلاک گردد، هر کس خود را در گردابهاى هولناک اندازد غرق شود، هر کس در جاهاى بدنام در آید متّهم گردد، هر کس پر گوید بسیار بخطا رود، و هر که پر خطا کرد کم شرم شود و هر کس شرمش اندک شد پارسائیش کم شود، و هر که پارسائى را از دست داد دلش مرده شود و دل مرده بدوزخ رود. هر کس عیب مردم دید و بر آنها نپسندید و سپس همان را بر خود پسندید بعینه أحمق است، هر کس پر یاد مرگ کند باندک دنیا خشنود باشد، هر کس بداند گفتارش از کردار او است و مورد بازخواست است کمتر سخن کند جز در آنچه بکارش آید
هر که بر عیب خویش چشم نهاد
عیب مردم نیایدش در یاد
هر که روزى ز حق بشادى خورد
هر چه از دست داد غصّه نخورد
هر که تیغ ستم کشد ز نیام
کشته گردد بدان چه صبح و چه شام
هر که در کارهای سخت اندر
بهلاکت رسد بگیر خبر
هر که خود را فکند در گرداب
مىشود غرقه و فنا در آب
هر که در جاى بد رود بىشک
متّهم گردد ار چه هست ملک
هر که پرگو است پر خطا باشد
پر خطا مرد بیحیا باشد
بیحیا پارسا نشاید بود
دل نا پارسا بمیرد زود
چون دلى مرد دوزخى گردد
نتواند دیگر بخویش رسد
احمق آن کس که عیب بر مردم
دید و آنرا بخود نماید گم
هر که پر یاد مرگ کرد بکم
خوش بود زین جهان پر ماتم
هر که گفتش شمارد از عملش
گفته کوتاه سازد و بیغش
منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه(الخوئی)//میر حبیب الله خوئی
بازدیدها: ۴۰