دسته:240-260 حکمت شرح ابن میثم

شرح ابن‏ میثم

۲۵۹- و قال علیه السّلام: إِنَّ الطَّمَعَ مُورِدٌ غَیْرُ مُصْدِرٍ وَ ضَامِنٌ غَیْرُ وَفِیٍّ- وَ رُبَّمَا شَرِقَ شَارِبُ الْمَاءِ قَبْلَ رِیِّهِ- وَ کُلَّمَا عَظُمَ قَدْرُ الشَّیْ‏ءِ الْمُتَنَافَسِ فِیهِ- عَظُمَتِ الرَّزِیَّهُ لِفَقْدِهِ- وَ الْأَمَانِیُّ تُعْمِی أَعْیُنَ الْبَصَائِرِ- وَ الْحَظُّ یَأْتِی مَنْ لَا یَأْتِیهِ

نفّر عن الطمع فی الدنیا و الحرص فی طلبها و تمنّیها و اقتنائها بوجوه:

الأوّل: ضمیر صغراه قوله: إن الطمع. إلى قوله: وفىّ
أى یورد الطامع موارد الهلکه و لا یصدره عنها. و استعار له لفظ الضامن غیر الوفىّ باعتبار أنّه یرغب‏ فی الطلب و یدعو إلیه مع أنّه قد یکون کاذبا کمن یضمن شیئا و یخلف فیه، و تقدیر کبراه: و کلّما کان کذلک فلا ینبغی أن یتّبع و یوثق به.

الثانی: قوله: و ربّما. إلى قوله: ریّه
و هو تنبیه على أنّه لا یجوز الاسترسال فی طلب الدنیا بضمیر کنّى عن صغراه بذلک، و تقدیرها: أنّ المسترسل فی طلبها قد یخترم و یقتطع دون بلوغ أمله فیها. و تقدیر الکبرى: و کلّ من کان کذلک فلا ینبغی له الاسترسال فی طلبها.

الثالث: نفّر عن المنافسه فیما عظم قدره من متاعها
بضمیر صغراه قوله: و کلّما. إلى قوله: لفقده. و الرزیّه: المصیبه. و تقدیر الکبرى: و کلّما عظمت الرزیّه لفقده فلا ینبغی اقتناؤه. إذ کان من ضرورته فقده و فناؤه.

الرابع: نفّر عن الأمانىّ بضمیر صغراه قوله: و الأمانىّ تعمى أعین البصائر
و ذلک أنّها تشغل الفکر بما لا یعنى عن طلب ما یعنى من الکمالات العقلیّه. و استعار لفظ الأعین للأفکار باعتبار إدراکهما. و تقدیر الکبرى: و کلّما کان کذلک وجب اجتنابه.

الخامس: نبّه على ترک طلب الحظّ من الدنیا بقوله: و الحظّ یأتی من لا یأتیه:
أى الحظّ لمن کان له حظّ یصل إلیه و إن لم یسع فی طلبه، و هو فی قوّه صغرى ضمیر، و تقدیر کبراه: و کلّما کان کذلک فلا حاجه إلى طلبه و إتیانه.

مطابق با حکمت ۲۷۵ نسخه صبحی صالح

ترجمه فارسی شرح ابن‏ میثم

۲۵۹- امام (ع) فرمود: إِنَّ الطَّمَعَ مُورِدٌ غَیْرُ مُصْدِرٍ وَ ضَامِنٌ غَیْرُ وَفِیٍّ- وَ رُبَّمَا شَرِقَ شَارِبُ الْمَاءِ قَبْلَ رِیِّهِ- وَ کُلَّمَا عَظُمَ قَدْرُ الشَّیْ‏ءِ الْمُتَنَافَسِ فِیهِ- عَظُمَتِ الرَّزِیَّهُ لِفَقْدِهِ- وَ الْأَمَانِیُّ تُعْمِی أَعْیُنَ الْبَصَائِرِ- وَ الْحَظُّ یَأْتِی مَنْ لَا یَأْتِیهِ

ترجمه

«طمع، انسان را تا لب آب مى ‏آورد بدون این که برگرداند و ضمانت مى ‏کند بدون این که وفا کند، بسا نوشنده آب که پیش از سیراب شدن، گلوگیر شود. هر چه ارزش شی‏ء دلخواه بیشتر باشد، مصیبت از دست دادنش بزرگتر است. آرزوها چشم بصیرت را کور کنند، و بهره و برخوردارى به کسى مى ‏رسد که در پى آن نیست.»

شرح

امام (ع) از طمع در دنیا و آزمندى در طلب دنیا و آرزو داشتن و در پى دنیا رفتن به چند دلیل بر حذر داشته است:

۱- قیاس مضمرى که صغراى آن عبارت: «إنّ الطمع… و فىّ» است یعنى: طمع آدمى را بر موارد هلاکت مى‏برد امّا از آنجا باز نمى‏گرداند. عبارت الضامن غیر الوفىّ را- به دلیل این که انسان را علاقمند به کسب دنیا مى‏کند و به طرف دنیا مى‏خواند، و با این حال دروغ مى‏گوید، هم چون کسى که ضامن چیزى شود و وفا نکند- براى طمع استعاره آورده است، و کبراى مقدّر آن چنین است: و هر چه این طور باشد، سزاوار پیروى و اطمینان نیست.

۲- عبارت: و ربّما… ریّه هشدار بر این مطلب است که در پى دنیا به طور مداوم بودن روا نیست، به دلیل قیاس مضمرى که از صغراى آن به کنایه یاد کرده است و در تقدیر چنین است: هر که همواره در پى دنیا باشد گاهى ناامید مى‏شود و بدون رسیدن به آرزو، امیدش قطع مى‏شود، و کبراى مقدّر آن نیز چنین است: و هر چه این طور باشد، شایسته نیست که همیشه در پى آن بود.

۳- از شتافتن در پى آنچه از متاع دنیا که پر ارزش است، به وسیله قیاس مضمرى بر حذر داشته است که صغراى آن عبارت: و کلّما… لفقده است. رزیّه به معنى مصیبت است.
و کبراى مقدّر آن نیز چنین است، و هر چه که مصیبت فقدان آن بزرگ باشد پس شایسته بر گرفتن نیست، زیرا ناگزیر از دست خواهد رفت، و فنا پذیر است.

۴- از آرزوها به وسیله قیاس مضمرى بر حذر داشته است که صغراى آن عبارت: و الأمانىّ تعمى اعین الابصار است، توضیح آن که آرزوها فکر را به چیزى که هدف نیست مشغول مى‏سازد و از هدف یعنى کمالات عقلى باز مى‏دارد.
کلمه. اعین را استعاره براى افکار آورده است از آن رو که هر دو ادراک مى‏کنند. و کبراى مقدر نیز چنین است: و هر چه این طور باشد، اجتناب از آن لازم است.

۵- بر ترک بهره بردارى از دنیا توجّه داده است. با این عبارت: و الحظّ یأتی‏ من لا یأتیه یعنى: بهره آن کسى که نصیبى از دنیا دارد به او مى ‏رسد، هر چند که در پى دنیا نباشد، و این عبارت به منزله صغراى قیاس مضمرى است که کبراى مقدّر آن چنین است: و هر چه که این طور باشد، نیازى به رفتن در پى آن و جستن آن نیست.

ترجمه‏ شرح‏ نهج‏ البلاغه(ابن‏ میثم)، ج۵ // قربانعلی  محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده

بازدیدها: ۱۳

شرح ابن‏ میثم

۲۵۵- و روى انّه علیه السّلام رفع إلیه رجلان سرقا من مال اللّه: أحدهما عبد من مال اللّه، و الآخر من عرض الناس فقال علیه السّلام:
أَمَّا هَذَا فَهُوَ مِنْ مَالِ اللَّهِ وَ لَا حَدَّ عَلَیْهِ- مَالُ اللَّهِ أَکَلَ بَعْضُهُ بَعْضاً- وَ أَمَّا الْآخَرُ فَعَلَیْهِ الْحَدُّ الشَّدِیدُ فَقَطَعَ یَدَهُ

المعنى

عرض الناس سایرهم و عامّتهم. و احتجّ للعبد بضمیر صغراه قوله: فهو مال اللّه أکل بعضه بعضا. و تقدیر کبراه: و کلّما کان کذلک فلا قطع علیه. و أمّا المقطوع فإنّه قد کان سرق نصابا من مال الغنیمه من حرز و لم یکن له نصیب منها، و أمّا إن کان له نصیب فإن کان المسروق فوق نصیبه نصابا قطع و إلّا فلا.

مطابق با حکمت ۲۷۱ نسخه صبحی صالح

ترجمه فارسی شرح ابن‏ میثم

۲۵۵- نقل کرده‏ اند که دو نفر را خدمت امام (ع) آوردند که از بیت المال دزدى کرده بودند، یکى از آنها برده‏ اى بود که متعلق به خود بیت المال بود، و دیگرى برده کسى بود، امام (ع) فرمود: أَمَّا هَذَا فَهُوَ مِنْ مَالِ اللَّهِ وَ لَا حَدَّ عَلَیْهِ- مَالُ اللَّهِ أَکَلَ بَعْضُهُ بَعْضاً- وَ أَمَّا الْآخَرُ فَعَلَیْهِ الْحَدُّ الشَّدِیدُ فَقَطَعَ یَدَهُ

ترجمه

«امّا این غلامى که متعلق به بیت المال است حدّى ندارد، در حقیقت بخشى از بیت المال بخشى از مال خدا را خورده است، و امّا بر آن دیگرى باید حدّ جارى کرد، و دست او را قطع کردند.»

شرح عرض النّاس
یعنى: سایر مردم. و امام (ع) به قیاس مضمرى استدلال کرده است که صغراى آن عبارت است از: پس آن مال خداست که جزئى جزء دیگر را خورده است. و کبراى مقدّر آن چنین است: و هر که این طور باشد، دست بریدن ندارد. و امّا آن که دستش را بریدند، مقدار نصاب از مال غنیمت را که باید نگهدارى مى‏ شد، دزدیده بود که هیچ حقى هم در آن نداشت، و امّا اگر سهمى داشت، اگر مقدار دزدى شده بیش از سهم او، و در حدّ نصاب بود، دستش بریده مى‏ شد، اگر نه، دست بریده نمى‏ شد.

ترجمه‏ شرح‏ نهج‏ البلاغه(ابن‏ میثم)، ج۵ // قربانعلی  محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده

بازدیدها: ۱۳

شرح ابن‏ میثم

۲۵۳- و قال علیه السّلام: النَّاسُ فِی الدُّنْیَا عَامِلَانِ- عَامِلٌ عَمِلَ فِی الدُّنْیَا لِلدُّنْیَا- قَدْ شَغَلَتْهُ دُنْیَاهُ عَنْ آخِرَتِهِ- یَخْشَى عَلَى مَنْ یَخْلُفُهُ الْفَقْرَ وَ یَأْمَنُهُ عَلَى نَفْسِهِ- فَیُفْنِی عُمُرَهُ فِی مَنْفَعَهِ غَیْرِهِ- وَ عَامِلٌ عَمِلَ فِی الدُّنْیَا لِمَا بَعْدَهَا- فَجَاءَهُ الَّذِی لَهُ مِنَ الدُّنْیَا بِغَیْرِ عَمَلٍ- فَأَحْرَزَ الْحَظَّیْنِ مَعاً وَ مَلَکَ الدَّارَیْنِ جَمِیعاً- فَأَصْبَحَ وَجِیهاً عِنْدَ اللَّهِ- لَا یَسْأَلُ اللَّهَ حَاجَهً فَیَمْنَعُهُ

المعنى

لمّا کان العمل فی هذه الحیاه لا بدّ منه فعمل العاقل إمّا لها أو لغیرها و غیرها هو الآخره فإذن الناس عاملان، و أشار إلى الأوّل فی معرض ذمّه بقوله: قد شغلته دنیاه. إلى قوله: غیره، و معنى ذلک أنّه یشتغل بتحصیل الدنیا خوف الفقر على ولده من بعده فیفنى عمره فی منفعه یتخیّلها لغیره و لا یخشى الفقر الأکبر فی الآخره من الخیرات الباقیه على نفسه. و ذلک ضلال مبین. و أشار إلى الثانی فی معرض مدحه بقوله: و عامل. إلى قوله: فجاءه الّذی له من الدنیا: أى المکتوب له فی اللوح المحفوظ من رزق و نحوه. و قوله: بغیر عمل. أى للدنیا لأنّ العمل بقدر الضروره من الدنیا لیس من العمل لها بل للآخره و هو مقصود من الدنیا بالعرض، و بذلک یحرز حظّیه من الدنیا و الآخره، و یکون فی الدنیا ملکا بقناعته و فی الآخره بثمره أعماله و وجاهته عند اللّه و علوّ منزلته فی استعداده بطاعته المستلزم لقبول دعوته و إجابتها فیما سأل.

مطابق با حکمت ۲۶۹ نسخه صبحی صالح

ترجمه فارسی شرح ابن‏ میثم

۲۵۳- امام (ع) فرمود: النَّاسُ فِی الدُّنْیَا عَامِلَانِ- عَامِلٌ عَمِلَ فِی الدُّنْیَا لِلدُّنْیَا- قَدْ شَغَلَتْهُ دُنْیَاهُ عَنْ آخِرَتِهِ- یَخْشَى عَلَى مَنْ یَخْلُفُهُ یُخَلِّفُ الْفَقْرَ وَ یَأْمَنُهُ عَلَى نَفْسِهِ- فَیُفْنِی عُمُرَهُ فِی مَنْفَعَهِ غَیْرِهِ- وَ عَامِلٌ عَمِلَ فِی الدُّنْیَا لِمَا بَعْدَهَا- فَجَاءَهُ الَّذِی لَهُ مِنَ الدُّنْیَا بِغَیْرِ عَمَلٍ- فَأَحْرَزَ الْحَظَّیْنِ مَعاً وَ مَلَکَ الدَّارَیْنِ جَمِیعاً- فَأَصْبَحَ وَجِیهاً عِنْدَ اللَّهِ- لَا یَسْأَلُ اللَّهَ حَاجَهً فَیَمْنَعُهُ‏

ترجمه

«مردم در دنیا به دو گونه عمل مى‏ کنند:

یک دسته براى دنیا کار مى‏کنند، که آنان را دنیا به خود مشغول ساخته و از آخرت بازداشته است، مى‏ترسند فرزندانشان دچار تنگدستى شوند، ولى خود را از تنگدستى در آخرت، ایمن مى‏دانند. پس عمر خود را در راه تأمین سود دیگران مى‏گذرانند.

و دسته دیگر در دنیا براى آخرت کار مى‏ کنند، و بدون این که براى دنیا کار کنند آنچه از دنیا روزى آنان است مى ‏رسد، پس هر دو فایده را با هم جمع کرده و هر دو عالم را صاحب شده ‏اند، و نزد خدا آبرو دارند، و هر حاجتى از او بخواهند، روا مى‏ سازد».

شرح

در این زندگى دنیایى، انسان ناگزیر به انجام کارى است، امّا کار عاقل یا به سود دنیا و یا غیر دنیا یعنى آخرت است، پس در این صورت مردم دو دسته ‏اند:

به دسته اوّل در مقام مذمّت با این جمله اشاره فرموده است: «قد شغلته دنیاه… غیره» و معناى این جمله آن است که انسان از ترس تنگدستى فرزندانش پس از خود، سرگرم تحصیل دنیا مى‏ گردد، و عمر خود را در سودى که با خیالش عاید دیگران مى‏ شود، مى‏ گذراند، و خود نیز از بزرگترین فقر در آخرت نمى‏ ترسد، و خیرات براى خود باقى نمى‏ گذارد، و این گمراهى آشکارى است.

و به دسته دوّم در مقام ستایش با این عبارت اشاره کرده است: و عامل… فجاءه الّذى له من الدّنیا یعنى: روزى و امثال آن که در لوح محفوظ براى او مقدّر شده است. امّا عبارت: «بغیر عمل» یعنى: براى دنیا، زیرا عمل به مقدار ضرورت از اعمال دنیا، در حقیقت عمل براى دنیا نیست، بلکه عمل براى آخرت است، و مقصود بالعرض از دنیا همین است و بدین وسیله است، هر دو بهره را از دنیا و آخرت به دست آورده است، در دنیا با قناعتى که در زندگى دارد، و در آخرت با نتیجه اعمالش، کامیاب مى‏ گردد، و آبرومندى در نزد خدا و بلندى مرتبه ‏اش در مورد آمادگى براى اطاعت خدا باعث پذیرش دعا و اجابت خواسته‏ هاى او مى‏ گردد.

ترجمه‏ شرح‏ نهج‏ البلاغه(ابن‏ میثم)، ج۵ // قربانعلی  محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده

 

بازدیدها: ۲۰

شرح ابن‏ میثم

۲۵۲- و قال علیه السّلام: أَحْبِبْ حَبِیبَکَ هَوْناً مَا- عَسَى أَنْ یَکُونَ بَغِیضَکَ یَوْماً مَا- وَ أَبْغِضْ بَغِیضَکَ هَوْناً مَا- عَسَى أَنْ یَکُونَ حَبِیبَکَ یَوْماً مَا

المعنى

فایده هذه الکلمه الأمر بالاعتدال فی المحبّه و البغض و عدم الإفراط فیهما لما فی الإفراط من المفسده. و الهون: السکینه و الوقار و هو صفه مصدر محذوف: أى حبّا هیّنا معتدلا. و- ما- فی الموضعین یفید شیئا ما فی الهون و الیوم، و إنّ الغرض منه مقدار دون الإفراط و وقت من الأوقات و إن لم یکن معیّنا. و نبّه على سرّ ذلک بقوله: عسى. فى الموضعین و هما صغریا ضمیرین أمّا مفسده إفراط المحبّه فلاستلزامه‏ اطّلاع المحبّ لمحبوبه على أسراره و توقیفه على أحواله فربّما ینقلب بعد ذلک عدوّا له فیکون أقدر على هلاکه من غیره من الأعداء، و کذلک مفسده إفراط البغض و هو عدم الإبقاء على المبغوض و ذلک یستلزم دوام المعاداه. فالاعتدال فی ذلک أولى لأنّه ربّما عاد العدوّ إلى الصداقه فکان المبغض قد أبقى للصداقه موضعا، و تقدیر کبرى الأوّل: و کلّ حبیب جاز أن یکون عدوّا فی وقت ما فینبغى أن لا یفرط فی محبّته. و تقدیر کبرى الثانی: و کلّ عدوّ جاز أن یکون صدیقا یوما ما فینبغى أن لا یفرط فی بغضه.

مطابق با حکمت ۲۶۸ نسخه صبحی صالح

ترجمه فارسی شرح ابن‏ میثم

۲۵۲- امام (ع) فرمود: أَحْبِبْ حَبِیبَکَ هَوْناً مَا- عَسَى أَنْ یَکُونَ بَغِیضَکَ یَوْماً مَا- وَ أَبْغِضْ بَغِیضَکَ هَوْناً مَا- عَسَى أَنْ یَکُونَ حَبِیبَکَ یَوْماً مَا

ترجمه

«دوست خود را به اندازه دوست بدار، شاید روزى دشمن تو شود، و دشمنت را نیز به مدارا دشمن بدار، شاید روزى دوست گردد.»

شرح

فایده این سخن، همان دستور به اعتدال در دوستى و دشمنى و زیاده روى نکردن در آنهاست، به دلیل مفسده‏اى که در زیاده‏ روى و افراط است.

هون، یعنى آرامش و متانت، و این کلمه صفت براى مصدر محذوف است، یعنى: دوستى توأم با آرامش و اعتدال.
کلمه ما در هر دو مورد مفید ناچیز و اندکى از آرامش و روز است، و هدف از آن اندازه داشتن است نه زیاده روى، و وقتى از اوقات است، هر چند که معیّن نشده است.

امام (ع) بر راز این مطلب با کلمه: «عسى» در دو جا اشاره فرموده است، که این هر دو به منزله دو مقدمه صغرا براى قیاس مضمرى هستند، اما مفسده زیاده روى در محبّت در این است که شخص، دوست خود را بر اسرار و احوال خویش آگاه مى‏سازد و اگر بعدها دوستیشان به دشمنى مبدّل شود چنین دوستى به دلیل آگاهى بر اسرار، بر نابودى شخص از دشمنان دیگر تواناتر است. و همچنین مفسده زیاده‏روى در دشمنى، ابقا نکردن بر دشمن و این خود باعث دوام دشمنى و عداوت است، بنا بر این میانه‏روى در این جهت بهتر است، زیرا چه بسا دشمن روزى بر گردد و دوست شود، اگر براى دوستى جایى باقى گذاشته باشند.

کبراى مقدر قیاس اوّل: هر دوستى که ممکن است روزى دشمن شود، شایسته است در دوستى با او زیاده روى نکنند. و کبراى مقدر قیاس دوّم چنین است: و هر دشمنى که شاید روزى دوست شود، سزاوار است که در دشمنى با وى افراط نورزند.

ترجمه‏ شرح‏ نهج‏ البلاغه(ابن‏ میثم)، ج۵ // قربانعلی  محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده

 

بازدیدها: ۲۵

شرح ابن‏ میثم

۲۴۵- و قال علیه السّلام: الْوَفَاءُ لِأَهْلِ الْغَدْرِ غَدْرٌ عِنْدَ اللَّهِ- وَ الْغَدْرُ بِأَهْلِ الْغَدْرِ وَفَاءٌ عِنْدَ اللَّهِ

المعنى

و ذلک أنّ من عهد اللّه فی دینه الغدر و عدم الوفاء لهم إذا غدروا لقوله تعالى وَ إِمَّا تَخافَنَّ مِنْ قَوْمٍ خِیانَهً فَانْبِذْ إِلَیْهِمْ عَلى‏ سَواءٍ إِنَّ اللَّهَ لا یُحِبُّ الْخائِنِینَ«» قیل نزلت فی یهود بنی قینقاع و کان بینهم و بین الرسول صلّى اللّه علیه و آله عهد فعزموا على نقضه فأخبره اللّه تعالى بذلک و أمره بحربهم و مجازاتهم بنقض عهدهم فکان الوفاء لهم غدرا بعهد اللّه. و الغدر بهم إذا غدروا وفاء بعهد اللّه.
فصل نذکر فیه شیئا من اختیار غریب کلامه المحتاج إلى التفسیر

۱- فى حدیثه علیه السّلام: فَإِذَا کَانَ ذَلِکَ ضَرَبَ یَعْسُوبُ الدِّینِ بِذَنَبِهِ- فَیَجْتَمِعُونَ إِلَیْهِ کَمَا یَجْتَمِعُ‏ قَزَعُ الْخَرِیفِ قال الرضى: الیعسوب: السید العظیم المالک لأمور الناس یومئذ، و القزع: قطع الغیم التی لا ماء فیها.

المعنى

أقول: أومى‏ء بقوله ذلک إلى علامات ذکرها فی آخر الزمان لظهور صاحب الأمر، و استعار له لفظ الیعسوب و هو فی الأصل أمیر النحل ملاحظه لشبهه به فأمّا ضربه بذنبه فقیل فیه أقوال: أحدها: أنّ الضرب هو السیر فی الأرض، و ذنبه استعاره فی أعوانه و أتباعه.
و الباء للاستصحاب. الثانی: لمّا کان ضرب النحل بذنبه لسعه کنّى بذلک عن نصب سیوفه و سهامه فی أعدائه لقتلهم و أذاهم. الثالث: أنّه کنایه عن ثورانه و غضبه لدین اللّه ملاحظه لشبهه بالسبع حال صولته و غضبه، و هذا الوجه أشبه الثلاثه. و شبّه اجتماع المؤمنین و أهل طاعه اللّه باجتماع قطع الغیم المتفرّقه. و وجه الشبه سرعه الاجتماع لأنّ قزع الخریف سریع التألیف.

۲- و فى حدیثه علیه السّلام: هَذَا الْخَطِیبُ الشَّحْشَحُ

المعنى

یرید الماهر بالخطبه الماضى فیها، و کلّ ماض فى کلام أو سیر فهو شحشح، و الشحشح فى غیر هذا الموضع: البخیل الممسک. یروی أنّه رأى خطیبا یخطب فقال: ما هذا الخطیب الشحشح: أى الماهر فی خطبته.

۳- و فى حدیثه علیه السّلام: إِنَّ لِلْخُصُومَهِ قُحَماً

المعنى

یرید بالقحم المهالک، لأنّها تقحم أصحابها فى المهالک و المتالف فى الأکثر، و من ذلک «قحمه الأعراب» و هو أن تصیبهم السنه فتتعرق أموالهم فذلک تقحمها فیهم. و قیل فیه وجه آخر، و هو أنها تقحمهم بلاد الریف، أى: تحوجهم إلى دخول الحضر عند محول البدو.
هذا ما قاله السید- رحمه اللّه- و أقول: یروى أنّه علیه السّلام و کلّ أخاه فی خصومه، و قال: إنّ لها لقحما و إنّ الشیطان یحضرها. و القحم: المهالک. و ذلک أنّها مظنّه ثوران الفتنه الغضبیّه و الخروج عن حدّ العدل فیها إلى رذیله الإفراط الّتى هى مظنّه الهلاک.

۴- و فى حدیثه علیه السّلام: إِذَا بَلَغَ النِّسَاءُ نَصَّ الْحِقَاقِ فَالْعَصَبَهُ أَوْلَى

المعنى

و النص: منتهى الأشیاء و مبلغ أقصاها کالنص فى السیر لأنه أقصى ما تقدر علیه الدابه. و تقول: نصصت الرجل عن الأمر، إذا استقصیت مسألته عنه لتستخرج ما عنده فیه. فنص الحقاق یرید به الادراک لأنه منتهى الصغر و الوقت الذى یخرج منه الصغیر إلى حد الکبیر، و هو من أفصح الکنایات عن هذا الأمر و أغربها. یقول، فاذا بلغ النساء ذلک فالعصبه أولى بالمرأه من أمها إذا کانوا محرما مثل الأخوه و الأعمام، و بتزویجها إن أرادوا ذلک و الحقاق محاقه الأم للعصبه فى المرأه و هو الجدال و الخصومه و قول کل واحد منهما للآخر «أنا أحق منک بهذا» یقال منه: حاققته حقاقا، مثل جادلته‏ جدالا. و قد قیل: إن «نص الحقاق» بلوغ العقل، و هو الادراک، لأنه علیه السّلام إنما أراد منتهى الأمر الذى تجب فیه الحقوق و الأحکام، و من رواه «نص الحقائق» فانما أراد جمع حقیقه.

هذا معنى ما ذکره أبو عبید [القاسم بن سلام‏] و الذى عندى أن المراد بنص الحقاق ههنا بلوغ المرأه إلى الحد الذى یجوز فیه تزویجها و تصرفها فى حقوقها، تشبیها بالحقاق من الابل، و هى جمع حقه و حق، و هو الذى استکمل ثلاث سنین و دخل فى الرابعه، و عند ذلک یبلغ إلى الحد الذى یتمکن فیه من رکوب ظهره، و نصه فى السیر، و الحقائق أیضا: جمع حقه. فالروایتان جمیعا ترجعان إلى معنى واحد، و هذا أشبه بطریقه العرب من المعنى المذکور و أقول: الّذی ذکره السیّد أنسب إلى کلام العرب کما قال. غیر أنّ نصّ الحقاق استعاره لا تشبیه و إن کانت الاستعاره تعتمد التشبیه. و العصبه: بنو الرجل و قرابته لأبیه سمّوا بذلک لأنّهم عصبوا به و علّقوا علیه. و قیل: یحتمل أن یراد بالنصّ الارتفاع.

یقال: نصّت الضبّه رأسها: إذا رفعته، و منه منصّه العروس لارتفاعها علیها. و تکون قد استعار لفظ الحقاق لأثداء الصغیره إذ انهدت و ارتفعت لشبهها بالحقه صوره: أى إذا بلغن حدّ ارتفاع أثدائهنّ کانت العصبه أولى بهنّ من الامّ لأنّه وقت إدراکهنّ و علامه صلاحیّتهنّ للتزویج.

۵- و فى حدیثه علیه السّلام: إِنَّ الْإِیمَانَ یَبْدُو لُمْظَهً فِی الْقَلْبِ- کُلَّمَا ازْدَادَ الْإِیمَانُ ازْدَادَتِ اللُّمْظَهُ و اللمظه مثل النکته أو نحوها من البیاض. و منه قیل: فرس ألمظ، إذا کان بجحفلته شی‏ء من البیاض.

المعنى

و أقول: أراد أنّ الإیمان و هو التصدیق بوجود الصانع تعالى أوّل ما یکون فی النفس یکون حاله ثمّ لا یزال یتأکّد بالبراهین و الأعمال الصالحه إلى أن یصیر ملکه تامّه، و لفظ اللمظه استعاره لما یبدو من نور الإیمان فی النفس أوّل کونه ملاحظه لشبهه باللمظه من البیاض و النکته من نور الشمس. و نصب لمظه على التمییز.
و الجحفله من الفرس هى المسمّاه من الإنسان شفه.

۶- و فى حدیثه علیه السّلام: إِنَّ الرَّجُلَ إِذَا کَانَ لَهُ الدَّیْنُ الظَّنُونُ- یَجِبُ عَلَیْهِ أَنْ یُزَکِّیَهُ لِمَا مَضَى إِذَا قَبَضَهُ

المعنى

فالظنون الذى لا یعلم صاحبه أیقضیه من الذى هو علیه أم لا، فکانه الذى یظن به فمره یرجوه و مره لا یرجوه. و هذا من أفصح الکلام، و کذلک کل أمر تطلبه و لا تدرى على أى شی‏ء أنت منه فهو ظنون و على ذلک قول الأعشى

ما یجعل الجدّ الظّنون الّذى
جنّب صوب اللجب الماطر

مثل الفراتى اذا ما طما
یقذف بالبوصىّ و الماهر

و الجد: البئر و الظنون: التی لا یعلم هل فیها ماء أم لا. قیل: یقول علیه السّلام: إذا کان لک مثلا عشرون دینارا دینا على رجل، و قد أخذها منک و وضعها کما هى من غیر تصرّف فیها و أنت تظنّ إن استرددتها منه ردّها إلیک فإذا مضى علیها أحد عشر شهرا و استهلّ هلال الثانی عشر وجبت زکاتها علیک. و اللجب فی قول الأعشى هو السحاب المصوّت ذو الرعد. و أراد بالفراتىّ الفرات، و الیاء للتأکید کقولهم: و الدهر بالإنسان دواریّ: أى دوّار. و یحتمل أن یرید نهر الفراتیّ. و البوصىّ: ضرب من صغار السفن. و الماهر: السابح، و مراده أنّه لا یقاس البئر الّذی یتشکّک هل فیه ماء أم لا لبعده بالفرات إذا ماطما. و هو کالمثل لعدم مساواه البخیل للکریم.

۷- و فى حدیثه علیه السّلام: أنَّهُ شَیَّعَ جَیْشاً یُغْزِیهِ‏بِغَزْیَهٍ فَقَالَ اعْذِبُوا عَنِ النِّسَاءِ مَا اسْتَطَعْتُمْ

المعنى

و معناه اصدفوا عن ذکر النساء و شغل القلب بهن، و امتنعوا من المقاربه لهن، لأن ذلک یفت فى عضد الحمیه و یقدح فى معاقد العزیمه، و یکسر عن العدو، و یلفت عن الابعاد فى الغزو، و کل من امتنع من شی‏ء فقد أعذب عنه. و العاذب و العذوب: الممتنع من الأکل و الشرب. قوله: یفتّ فی عضد الحمیّه کنایه عن کسرها.

۸- و فى حدیثه علیه السّلام: کَالْیَاسِرِ الْفَالِجِ یَنْتَظِرُ أَوَّلَ فَوْزَهٍ مِنْ قِدَاحِهِ

المعنى

الیاسرون: هم الذین یتضاربون بالقداح على الجزور، و الفالج: القاهر و الغالب، یقال: فلج علیهم و فلجهم، و قال الراجز:
لما رأیت فالجا قد فلجا

و أقول: قد مرّ شرحه فی قوله: أمّا بعد فإنّ الأمر ینزل من السماء إلى الأرض کقطر المطر.

۹- و فى حدیثه علیه السّلام: کُنَّا إِذَا احْمَرَّ الْبَأْسُ اتَّقَیْنَا بِرَسُولِ اللَّهِ- ص فَلَمْ یَکُنْ أَحَدٌ مِنَّا أَقْرَبَ إِلَى الْعَدُوِّ مِنْهُ

المعنى

و معنى ذلک أنّه إذا عظم الخوف من العدو و اشتد عضاض الحرب‏فزع المسلمون إلى قتال رسول اللّه صلّى اللّه علیه و آله.
و قوله «إذا احمر الباس» کنایه عن اشتداد الأمر، و قد قیل فى ذلک أقوال أحسنها: أنه شبه حمى الحرب بالنار التی تجمع الحراره و الحمره بفعلها و لونها، و مما یقوى ذلک قول رسول اللّه صلّى اللّه علیه و آله و سلم و قد راى مجتلد الناس یوم حنین و هى حرب هوازن: «الآن حمى الوطیس» فالوطیس: مستوقد النار، فشبه رسول اللّه صلّى اللّه علیه و آله و سلم ما استحر من جلاد القوم باحتدام النار و شده التهابها. و أقول: استعار وصف احمرار البأس لشدّته ملاحظه لشبهه بالنار الموقده.
و قد مرّ مثل ذلک فی بعض کتبه علیه السّلام.

مطابق با حکمت ۲۵۹ نسخه صبحی صالح

ترجمه فارسی شرح ابن‏ میثم

۲۴۵- امام (ع) فرمود: الْوَفَاءُ لِأَهْلِ الْغَدْرِ غَدْرٌ عِنْدَ اللَّهِ- وَ الْغَدْرُ بِأَهْلِ الْغَدْرِ وَفَاءٌ عِنْدَ اللَّهِ

ترجمه

«وفادارى نسبت به فریبکاران، خود نوعى فریبکارى در پیشگاه خداست و فریبکارى نسبت به فریبکاران، وفادارى در پیشگاه خداست».

شرح

توضیح این که از جمله عهد و پیمانهاى الهى در دستورات دینى ‏اش، بى‏ وفایى نسبت به فریبکاران به هنگام فریبکارى آنهاست به دلیل قول خداى تعالى:… وَ إِمَّا تَخافَنَّ مِنْ قَوْمٍ«» بعضى گفته ‏اند: این آیه در باره یهود بنى قینقاع نازل شده است که با پیامبر (ص) عهدى بسته بودند و تصمیم بر پیمان شکنى داشتند که خداوند، پیامبر (ص) را خبر داد و دستور داد تا با آنان بجنگد و به جهت پیمان شکنى آنها را مجازات کند، زیرا وفادارى نسبت به آنان، بى‏وفایى نسبت به پیمان با خدا بود. و فریبکارى و بى‏وفایى نسبت به آنها- وقتى که فریبکارى کنند- وفادارى نسبت به پیمان الهى است.

در این بخش پاره‏اى از سخنان برگزیده امام (ع) را که معانى دور از ذهن دارند، نقل مى‏کنیم:

۱- در حدیثى از قول آن حضرت رسیده است: فَإِذَا کَانَ ذَلِکَ ضَرَبَ یَعْسُوبُ الدِّینِ بِذَنَبِهِ- فَیَجْتَمِعُونَ إِلَیْهِ کَمَا یَجْتَمِعُ قَزَعُ الْخَرِیفِ

ترجمه

«چون آن هنگام برسد، سرور دین، پا بر زمین بزند و حمله ‏ور شود، در پیرامون او، چون پاره‏ هاى ابر، جمع شوند.»

شرح
سید رضى مى‏ گوید: «یعسوب، یعنى: سرور بزرگ، صاحب اختیار کارهاى مردم است در آن روز. قزع، یعنى، پاره‏ هاى ابرى که بى ‏باران است.» امام (ع) با این عبارات، اشاره به چند نشانه در آخر زمان جهت ظهور امام زمان (ع) فرموده است، و کلمه: یعسوب- که در اصل فرمانرواى کندوى عسل است- را نظر به شباهتى که دارند، براى آن بزرگوار استعاره آورده است. امّا در مورد جمله: «ضربه بذنبه» چندین نظر است:

۱- ضرب به معنى گردش در روى زمین است و ذنبه استعاره از داشتن یاران و پیروان است و باى «بذنبه» براى استصحاب و معیّت است.
۲- چون، زدن زنبور عسل با دمش، عبارت از گزیدن او است، در اینجاکنایه از کاربرد شمشیرها و نیزه‏ها در پیکر دشمنان، براى کشتن و زخمى کردن آنهاست.
۳- این عبارت کنایه از طوفندگى و خشم آن بزرگوار به خاطر دین خداست از باب تشبیه به شیر درنده‏اى که در حال حمله و خشم است، و این وجه در میان وجوه سه‏گانه بهتر از همه است.
و اجتماع مؤمنان و اهل طاعت خدا را به اجتماع ابرهاى پراکنده تشبیه کرده است و وجه شبه سرعت اجتماع است، چون ابر بهار زود فراهم مى‏ آید

۲- در سخنى از آن حضرت است: هَذَا الْخَطِیبُ الشَّحْشَحُ

ترجمه

«این سخنگوى زبان‏ آور و ماهر».

شرح

مقصود از شحشح زبان‏ آور و ماهر در خطبه خوانى و توانا در اداى سخن، و هر تندگو و تندرو را شحشح گویند. اما شحشح در غیر این مورد به معنى بخیل و ممسک است.
نقل کرده ‏اند که امام (ع) سخنرانى را دید که سخن مى‏ گوید، فرمود این خطیب شحشح- یعنى ماهر در گفتار- کیست

۳. در گفتارى از آن بزرگوار آمده است: إِنَّ لِلْخُصُومَهِ قُحَماً

لغت

قحم: مهلکه‏ ها و نابودیها

ترجمه

«دشمنى و نزاع باعث رنج و نابودى است».

شرح

مقصود امام (ع) از قحم نابودیهاست زیرا دشمنى و نزاع بیشتر اوقات افراد را دچار رنج و نابودى مى‏سازد، و جمله قحمه الاعراب یعنى سختى و رنج روستائیان عرب، از این قبیل است مراد این است که خشکسالى آنان را فراگیرد به حدّى که دارائیهایشان را از بین ببرد، و از چهارپایان جز استخوانى باقى نگذارد، که معنى نابودى دارایى ایشان همین است. و بعضى به صورت دیگرى گفته ‏اند: «که خشکسالى آنان را وادار به رفتن به شهرهاى آباد مى‏ کند، یعنى خشکى بیابان آنها را وادار به آمدن به شهر مى‏ سازد.» این سخنى است که سید رضى- خدایش بیامرزد- گفته است.  

مى‏ گویند که آن حضرت برادر خود را در نزاعى وکالت داد، و فرمود: البتّه در نزاع رنج و نابودى وجود دارد، و براستى که شیطان باعث به وجود آمدن نزاع و خصومت است.
توضیح آن که در دشمنى احتمال طغیان آشوب خشمگینانه، و بیرون رفتن از حدّ اعتدال به طرف صفت ناپسند افراط است که خود جاى هلاکت و نابودى است.

۴- در سخنى از امام (ع) آمده است: إِذَا بَلَغَ النِّسَاءُ نَصَّ الْحِقَاقِ فَالْعَصَبَهُ أَوْلَى

ترجمه

«هر گاه زنان به حد کمال رسیدند، خویشاوندان پدر سزاوارترند».

شرح

نصّ، منتهى درجه چیزها و پایان آنهاست مثل انتهاى راه رفتن، چون نهایت رفتارى است که چهارپا توانایى انجام آن را دارد، مى‏گویى: نصصت الرجل عن الامر، یعنى پرسش خود را در باره چیزى از فلان کس به پایان رساندم، و وقتى پرسش را از او بپایان رسانیده‏اى که آنچه او مى‏داند، به دست آورده‏ باشى. بنا بر این مقصود امام (ع) از نصّ الحقاق به کمال رسیدن دختران است، یعنى از پایان خردسالى به حدّ بزرگى رسیدن. و این سخن، از فصیحترین و عجیبترین کنایات است، مى ‏فرماید: هرگاه دختران به این مرحله رسیدند، پس خویشان پدرى که به دختر محرمند- مانند برادران و عموها- از مادرش، براى شوهر دادن او- اگر بخواهند شوهرش دهند- سزاوارترند. و کلمه حقاق از ریشه محاقّه، زد و خورد و مشاجره مادر است با خویشان پدرى در باره دختر، و این که هر کدام بگویند که من از تو در شوهر دادن دختر سزاوارترم.
گفته مى‏شود حاققته حقاقا از همین ریشه است مثل جادلا یعنى، با او زد و خورد کردم.

بعضى گفته ‏اند: نصّ الحقاق یعنى: بلوغ عقل و رسیدن به حدّ کمال، زیرا مقصود امام (ع) منتهاى کار و رسیدن دختر به آن حدّى است که حقوق و احکام بر او واجب مى‏شود. و کسى که نصّ الحقائق روایت کرده است، آن را جمع حقیقت گرفته است.

این است آن معنى که ابو عبید قاسم بن سلام«» بیان کرده است، امّا آنچه به نظر من مى‏رسد آن است که مقصود از نصّ الحقاق رسیدن دختر به مرحله ازدواج است که تصرّف در حقوق برایش ممکن مى‏شود. از باب تشبیه به حقاق در مورد شتران، جمع حقّه و حقّ و آن شترى است که سه سال را پشت سر گذاشته و وارد سال چهارم شده و به جایى رسیده است که سوار شدن بر آن و خوب راندنش ممکن مى‏باشد. و حقائق نیز جمع حقّه است که هر دو روایت، به یک معنى است. و این معنى به روش عرب نزدیکتر است تامعنایى که قبلا ذکر کردیم.

آنچه را که سیّد نقل کرده است- همان طورى که خود او نیز مى‏گوید- با گفتار عرب تناسب بیشترى دارد جز این که نصّ الحقاق استعاره است، نه تشبیه، هر چند که اساس استعاره نیز بر تشبیه استوار است. عصبه، یعنى: فرزندان و خویشاوندان پدرى، از آن رو عصبه گفته‏ اند که آنان اطراف اویند و وابسته به او مى‏باشند. بعضى گفته ‏اند: ممکن است، مقصود از نصّ ارتفاع باشد، گفته مى‏شود: نصّت الضّبه رأسها، وقتى که سوسمار سر خود را بلند کند. و از همان ریشه است: منصّه العروس [حجله عروس‏] براى این که عروس بالاى حجله مى‏رود، و امکان دارد که کلمه حقاق را استعاره براى پستانهاى کوچک آورده باشد، آن گاه که برجسته و بالا آمده گردد و به صورت یک حقّه در آید، یعنى وقتى که پستان دختران در آن حدّ بالا آمد خویشان پدرى سزاوارترند تا مادر، چون وقت درک آنهاست و نشانه شایستگى‏شان براى همسرى.

۵- در سخنى از امام است: إِنَّ الْإِیمَانَ یَبْدُو لُمْظَهً فِی الْقَلْبِ- کُلَّمَا ازْدَادَ الْإِیمَانُ ازْدَادَتِ اللُّمْظَهُ

ترجمه

«ایمان در دل همچون نقطه سفیدى پدید آید، هر چه ایمان بیشتر شود آن نقطه بزرگتر گردد».

شرح

لمظه: نقطه ‏اى از سفیدى یا چیزى مانند آن است و از همین ریشه است که مى‏گویند:فرس المظ، وقتى که در لب پایین اسب خال سفیدى باشد.

مقصود امام (ع) آن است که ایمان یعنى باور داشتن وجود آفریدگار که در آغاز به صورت یک حالتى از نفس است، بعد به وسیله دلایل و اعمال شایسته استوارتر مى‏گردد تا آنجا که به صورت ملکه کامل در مى‏آید. کلمه لمظه استعاره براى آن نور ایمانى است که نخستین بار در نفس پدید مى‏آید- از باب تشبیه به نقطه سفیدى و ذره‏اى از نور خورشید، و نصب لمظه به دلیل تمیز بودن آن است، جحفله، براى اسب همان است که در انسان شفه (لب) گفته مى‏شود.

۶- در گفتار امام (ع) است: إِنَّ الرَّجُلَ إِذَا کَانَ لَهُ الدَّیْنُ الظَّنُونُ- یَجِبُ عَلَیْهِ أَنْ نیُزَکِّیَهُ لِمَا مَضَى إِذَا قَبَضَهُ فَالظَّنُونَ

لغات

جدّ: چاه ظنون: چاهى که ندانند آب دارد یا نه

ترجمه

«هر گاه مردى طلبکارى داشته باشد که نداند وام را از او مى‏ گیرد یا نه، اگر وام را گرفت سالى که بر او گذشته، واجب است زکات آن را پس از گرفتن بدهد».

شرح

دین ظنون، آن دینى است که طلبکار نمى‏داند آن را از بدهکار مى‏گیرد یا نه، مثل این که طلبکار گاهى امیدوار به دریافت آن است و گاهى امید به وصول ندارد. این سخن از فصیحترین سخنان است و همین طور هر چیزى را که در پى آن باشى و ندانى به دست خواهى آورد یا نه آن را ظنون، گویند سخن اعشى نیز داراى این مضمون است.

ما یجعل الجدّ الظّنون الّذى
جنّب صوب اللجب الماطر

مثل الفراتى اذا ما طما
یقذف بالبوصىّ و الماهر

امام (ع) مى‏فرماید: هر گاه تو- مثلا- بیست دینار از کسى طلبکار بودى، و او از تو گرفته و کنارى گذاشته است بدون این که در آن تصرّفى بکند، و تو گمان مى‏کنى که اگر از او طلب کنى، به تو پس مى‏دهد، پس اگر یازده ماه بر آن گذشت و شب اوّل ماه دوازدهم را دیدند، زکات آن پول بر تو واجب است.

اللّجب، در شعر أعشى یعنى ابرى که صدادار و با غرّش است. مقصودش از «فراتى» همان فرات است، و یاء براى تأکید مى‏باشد، چنان که در شعر دیگرى است: «و الدّهر بالانسان دوّارى» یعنى: دوّار است. و احتمال مى‏رود که منظورش رود منسوب به فرات باشد. و بوصىّ نوعى از کشتیهاى کوچک (زورق) است. و ماهر یعنى: شناگر. مقصود شاعر آن است که نباید آن چاهى را که تردید است آیا آب دارد یا نه- به دلیل دورى شباهت- به فرات در وقت طغیانش تشبیه و مقایسه کرد. و این شعر همچون ضرب المثلى است براى ناهمسانى بخیل با شخص کریم.

۷- در سخن امام آمده است، وقتى که لشکرى را بدرقه مى‏کرد، و به میدان جنگ مى‏فرستاد: اعْزِبُوا عَنِ النِّسَاءِ مَا اسْتَطَعْتُمْ

ترجمه

«از یاد زنها تا مى ‏توانید کناره گیرى کنید.»

شرح

معناى سخن امام (ع) آن است که از یاد زنها دورى کنید و از دل بستن به آنها، و از نزدیکى با آنها خوددارى کنید، زیرا که بازوى مردانگى را سست مى‏کند و تصمیم گیریها را بر هم مى‏زند و باعث شکست از دشمن مى‏گردد، و از کوشش در جنگ باز مى‏دارد، و هر کس از چیزى خوددارى کند، خود را از آن دور نگه داشته است. عاذب و عذوب کسى است که از خوردن و آشامیدن خوددارى کند«».
عبارت امام (ع) یفتّ فی عضد الحمیّه، کنایه از درهم شکستن اراده و مردانگى است.

۸- و در سخنى از امام (ع) است: کَالْیَاسِرِ الْفَالِجِ یَنْتَظِرُ أَوَّلَ فَوْزَهٍ مِنْ قِدَاحِهِ

ترجمه

«مانند قمار باز غلبه جوى ماهرى است که ابتدا پیروزى را از تیرهاى قمار خود انتظار دارد.»

شرح

یا سرون، کسانى هستند که با تیرهاى قمار بر سر شتر، برد و باخت مى‏کنند.
فالج به غلبه جوى چیره دست، گفته مى‏شود: فلج علیهم، و فلجهم، یعنى بر یاران غالب شد و از آنان برد. کسى در میدان جنگ رجز مى‏ خواند و مى‏گفت: لما رأیت فالجا قد فلجا یعنى: وقتى که دیدم غلبه کننده‏اى را که پیروز شد«».
شرح این سخن در عبارت: «امّا بعد فانّ الامر ینزل من السّماء الى الارض‏کقطر المطر«»» گذشت.

۹- و در گفتارى از امام (ع) است: کُنَّا إِذَا احْمَرَّ الْبَأْسُ اتَّقَیْنَا بِرَسُولِ اللَّهِ- ص فَلَمْ یَکُنْ أَحَدٌ مِنَّا أَقْرَبَ إِلَى الْعَدُوِّ مِنْهُ

ترجمه

«هنگامى که سخت مى‏ ترسیدیم، خود را وسیله پیامبر خدا (ص) نگهدارى مى‏ کردیم و هیچ کدام از ما به دشمن، از آن گرامى، نزدیکتر نبودیم».

شرح

معناى سخن آن است که هنگام شدت ترس، و تنگناى رزم، مسلمانان به سمتى مى‏گریختند که پیامبر خدا (ص) مى‏ جنگید. است، بهترین آنها این است که گرماى جنگ را تشبیه، به آتشى نموده که حرارت و سرخى در عمل را یکجا در خود جمع کرده است، و مؤیّد این قول است سخن پیامبر وقتى که در جنگ حنین- هوازن- فشار مردم را دید، فرمود: اکنون آتش بر افروخته شد. که شدت درگیرى را به گداختگى آتش تشبیه کرده است.
مى‏ گویم: امام (ع) شدّت جنگ را به آتش افروخته تشبیه کرده است چنانکه نظیر آن گذشت.

ترجمه‏ شرح‏ نهج‏ البلاغه(ابن‏ میثم)، ج۵ // قربانعلی  محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده

 

بازدیدها: ۵۸

شرح ابن‏ میثم

۲۴۴- و قال علیه السّلام: إِذَا أَمْلَقْتُمْ فَتَاجِرُوا اللَّهَ بِالصَّدَقَهِ

اللغه

و الإملاق: الفقر.

المعنى

و قد مرّ أنّ الصدقه تعدّ للمزید من فضل اللّه. فأمر الفقراء أن یتصدّقوا بما عساه یقع فی أیدیهم و لو بشقّ تمره لیستعدّوا بذلک لإفاضه فضل اللّه، و رغّبهم فی ذلک بذکر التجاره و هى استعاره لاستعاضه ما یحصل عمّا یبذل. و الفقراء أولى باستجلاب الرزق بالصدقه من الأغنیاء لانفعال القلوب لهم و رقّتها علیهم و لما یسبق إلى أذهان الخلق أنّ ذلک منهم عن إخلاص دون الأغنیاء.

مطابق با حکمت ۲۵۸ نسخه صبحی صالح

ترجمه فارسی شرح ابن‏ میثم

۲۴۴- امام (ع) فرمود: إِذَا أَمْلَقْتُمْ فَتَاجِرُوا اللَّهَ بِالصَّدَقَهِ

لغت

املاق: تنگدستى‏

ترجمه

«هرگاه تنگدست شدید با دادن صدقه، با خدا معامله کنید»

شرح

قبلا گذشت که صدقه دادن باعث فزونى لطف خدا مى‏گردد. این است که به فقرا دستور مى‏دهد تا به هر مقدارى که دسترسى دارند- اگر چه به نیم خرمایى باشد- صدقه بدهند، تا بدین وسیله جهت افاضه لطف خدا آمادگى پیدا کنند. و در این عبارت با کلمه تجارت- که استعاره آورده است براى گرفتن چیزى به جاى آنچه مى‏دهد- آنان را وادار به دادن صدقه کرده است. و تهیدستان از ثروتمندان به جلب روزى به وسیله دادن صدقه سزاوارترند براى این که دلها بیشتر براى آنها متأثر مى‏شود و بر آنها رقّت مى‏کند، و از طرفى چون در فکر مردم این طور مى‏ گذرد که صدقه دادن اینان از روى اخلاص است نه ثروتمندان.

ترجمه‏ شرح‏ نهج‏ البلاغه(ابن‏ میثم)، ج۵ // قربانعلی  محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده

 

بازدیدها: ۷

شرح ابن‏ میثم

۲۴۲- و قال علیه السّلام: صِحَّهُ الْجَسَدِ مِنْ قِلَّهِ الْحَسَدِ

المعنى

أى أنّ الحسد قد یکون أیضا بالصحّه کما یکون بغیرها فیفعل فیها و ذلک هو الحسد البالغ. فکانت صحّه الجسد دلیلا على أقلیّه الحسد إذ لم یتعلّق بها.

مطابق با حکمت ۲۵۶ نسخه صبحی صالح

ترجمه فارسی شرح ابن‏ میثم

۲۴۲- امام (ع) فرمود: صِحَّهُ الْجَسَدِ مِنْ قِلَّهِ الْحَسَدِ

ترجمه

«تندرستى از کمى رشک و حسد است».

شرح

یعنى همان طورى که حسد در چیزهاى دیگر کارگر مى‏افتد، در تندرستى نیز مؤثر است و بر آن اثر مى‏گذارد. و این نوع حسد، حسدى است که به کمال رسیده است. بنا بر این تندرستى دلیل بر کمى حسد است، چون به صحت بدن ارتباط نیافته است.

ترجمه‏ شرح‏ نهج‏ البلاغه(ابن‏ میثم)، ج۵ // قربانعلی  محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده

 

بازدیدها: ۱۲

شرح ابن‏ میثم

۲۴۱- و قال علیه السّلام: الْحِدَّهُ ضَرْبٌ مِنَ الْجُنُونِ- لِأَنَّ صَاحِبَهَا یَنْدَمُ- فَإِنْ لَمْ یَنْدَمْ فَجُنُونُهُ مُسْتَحْکِمٌ

المعنى

لمّا کان الجنون حاله مخصوصه تعرض للإنسان بسبب خروج القوى النفسانیّه عن قبول تصرّف العقل إلى طرفی الإفراط و التفریط کانت الحدّه خروج قوّه الغضب عن ضبط العقل لها على قانون العدل الإلهىّ إلى طرف الإفراط کانت قسما من الجنون و ینفصل الحدّه بالرجوع فی الغضب إلى طاعه العقل.

مطابق با حکمت ۲۵۵ نسخه صبحی صالح

ترجمه فارسی شرح ابن‏ میثم

۲۴۱- امام (ع) فرمود: الْحِدَّهُ ضَرْبٌ مِنَ الْجُنُونِ- لِأَنَّ صَاحِبَهَا یَنْدَمُ- فَإِنْ لَمْ یَنْدَمْ فَجُنُونُهُ مُسْتَحْکِمٌ

ترجمه

«تند خویى نوعى از دیوانگى است، زیرا تندخو، پشیمان مى‏ شود، و اگر پشیمان نشود دیوانگى ‏اش استوار است».

شرح

چون دیوانگى حالت مخصوصى است که- به دلیل انحراف قواى نفسانى‏ از پذیرش سیطره عقل، به یکى از دو جهت افراط یا تفریط- در انسان پیدا مى‏شود، تندخویى انحراف قوّه غضب از نگهدارى عقل- مطابق قانون عدل الهى- به سمت افراط، و بخشى از دیوانگى خواهد بود، و تندخویى با بازگشت در حال خشم به فرمان خرد از بین مى‏ رود.

ترجمه‏ شرح‏ نهج‏ البلاغه(ابن‏ میثم)، ج۵ // قربانعلی  محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده

بازدیدها: ۴