حکمت ۱۳۰ صبحی صالح
۱۳۰-وَ قَالَ ( علیهالسلام )وَ قَدْ رَجَعَ مِنْ صِفِّینَ فَأَشْرَفَ عَلَى الْقُبُورِ بِظَاهِرِ الْکُوفَهِ
یَا أَهْلَ الدِّیَارِ الْمُوحِشَهِ وَ الْمَحَالِّ الْمُقْفِرَهِ وَ الْقُبُورِ الْمُظْلِمَهِ یَا أَهْلَ التُّرْبَهِ یَا أَهْلَ الْغُرْبَهِ یَا أَهْلَ الْوَحْدَهِ یَا أَهْلَ الْوَحْشَهِ أَنْتُمْ لَنَا فَرَطٌ سَابِقٌ وَ نَحْنُ لَکُمْ تَبَعٌ لَاحِقٌ أَمَّا الدُّورُ فَقَدْ سُکِنَتْ وَ أَمَّا الْأَزْوَاجُ فَقَدْ نُکِحَتْ وَ أَمَّا الْأَمْوَالُ فَقَدْ قُسِمَتْ هَذَا خَبَرُ مَا عِنْدَنَا فَمَا خَبَرُ مَا عِنْدَکُمْ ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَى أَصْحَابِهِ فَقَالَ أَمَا لَوْ أُذِنَ لَهُمْ فِی الْکَلَامِ لَأَخْبَرُوکُمْ أَنَّ خَیْرَ الزَّادِ التَّقْوَى
حکمت ۱۲۶ شرح ابن أبی الحدید ج ۱۸
۱۲۶ وَ قَالَ ع: وَ قَدْ رَجَعَ مِنْ صِفِّینَ فَأَشْرَفَ عَلَى الْقُبُورِ بِظَاهِرِ الْکُوفَهِ- یَا أَهْلَ الدِّیَارِ الْمُوحِشَهِ- وَ الْمَحَالِّ الْمُقْفِرَهِ وَ الْقُبُورِ الْمُظْلِمَهِ- یَا أَهْلَ التُّرْبَهِ یَا أَهْلَ الْغُرْبَهِ- یَا أَهْلَ الْوَحْدَهِ یَا أَهْلَ الْوَحْشَهِ- أَنْتُمْ لَنَا فَرَطٌ سَابِقٌ وَ نَحْنُ لَکُمْ تَبَعٌ لَاحِقٌ- أَمَّا الدُّورُ فَقَدْ سُکِنَتْ وَ أَمَّا الْأَزْوَاجُ فَقَدْ نُکِحَتْ- وَ أَمَّا الْأَمْوَالُ فَقَدْ قُسِمَتْ- هَذَا خَبَرُ مَا عِنْدَنَا فَمَا خَبَرُ مَا عِنْدَکُمْ- ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَى أَصْحَابِهِ فَقَالَ- أَمَا وَ اللَّهِ لَوْ أُذِنَ لَهُمْ فِی الْکَلَامِ- لَأَخْبَرُوکُمْ أَنَّ خَیْرَ الزَّادِ التَّقْوَى الفرط المتقدمون- و قد ذکرنا من کلام عمر ما یناسب هذا الکلام- لما ظعن فی القبور و عاد إلى أصحابه أحمر الوجه- ظاهر العروق- قال قد وقفت على قبور الأحبه فنادیتها الحدیث- إلى آخره فقیل له فهل أجابتک قال نعم- قالت إن خیر الزاد التقوى- . و قد جاء فی حدیث القبور و مخاطبتها و حدیث الأموات- و ما یتعلق بذلک شیء کثیر یتجاوز الإحصاء- .
وفی وصیه النبی ص أبا ذر رضی الله عنه زر القبور تذکر بها الآخره و لا تزرها لیلا- و غسل الموتى یتحرک قلبک فإن الجسد الخاوی عظه بلیغه- و صل على الموتى فإن ذلک یحزنک فإن الحزین فی ظل الله- وجد على قبرمکتوبا-
مقیم إلى أن یبعث الله خلقه
لقاؤک لا یرجى و أنت رقیب
تزید بلى فی کل یوم و لیله
و تنسى کما تبلى و أنت حبیب
وقال الحسن ع مات صدیق لنا صالح فدفناه و مددنا على القبر ثوبا- فجاء صله بن أشیم فرفع طرف الثوب و نادى یا فلان-
إن تنج منها تنج من ذی عظیمه
و إلا فإنی لا إخالک ناجیا
وفی الحدیث المرفوع أنه ع کان إذا تبع الجنازه أکثر الصمات- و رئی علیه کآبه ظاهره و أکثر حدیث النفس- . سمع أبو الدرداء رجلا یقول فی جنازه من هذا فقال أنت- فإن کرهت فأنا- .
سمع الحسن ع امرأه تبکی خلف جنازه- و تقول یا أبتاه مثل یومک لم أره- فقال بل أبوک مثل یومه لم یره- . و کان مکحول إذا رأى جنازه قال- اغد فإنا رائحون- . و قال ابن شوذب اطلعت امرأه صالحه فی لحد- فقالت لامرأه معها هذا کندوج العمل یعنی خزانته- و کانت تعطیها الشیء بعد الشیء تأمرها أن تتصدق به- فتقول اذهبی فضعی هذا فی کندوج العمل- .
شاعر-
أ جازعه ردینه أن أتاها
نعیی أم یکون لها اصطبار
إذا ما أهل قبری ودعونی
و راحوا و الأکف بها غبار
و غودر أعظمی فی لحد قبر
تراوحه الجنائب و القطار
تهب الریح فوق محط قبری
و یرعى حوله اللهق النوار
مقیم لا یکلمنی صدیق
بقفر لا أزور و لا أزار
فذاک النأی لا الهجران حولا
و حولا ثم تجتمع الدیار
و قال آخر-
کأنی بإخوانی على حافتی قبری
یهیلونه فوقی و أدمعهم تجری
فیا أیها المذری علی دموعه
ستعرض فی یومین عنی و عن ذکری
عفا الله عنی یوم أترک ثاویا
أزار فلا أدری و أجفی فلا أدری
وجاء فی الحدیث المرفوع ما رأیت منظرا إلا و القبر أفظع منه
وفی الحدیث أیضا القبر أول منزل من منازل الآخره- فمن نجا منه فما بعده أیسر- و من لم ینج منه فما بعده شر منه
ترجمه فارسی شرح ابن ابی الحدید
حکمت (۱۲۶)
و قال علیه السّلام: و قد رجع من صفین فاشرف على القبور بظاهر الکوفه: یا اهل الدیار الموحشه، و المحال المفقره، و القبور المظلمه. یا اهل التربه، یا اهل الغربه، یا اهل الوحده. یا اهل الوحشه، انتم لنا فرط سابق، و نحن لکم تبع لاحق، اما الدور فقد سکنت، و اما الازواج فقد نکحت، و امّا الاموال فقد قسمت، هذا خبر ما عندنا، فما خبر ما عندکم ثم التفت الى اصحابه فقال: اما و الله لو اذن لهم فى الکلام، لا خبروکم الْحَجُّ أَشْهُرٌ مَعْلُوماتٌ فَمَنْ.
هنگامى که از صفین باز مى گشت به گورهاى برون کوفه نگریست و چنین فرمود: «اى آرمیدگان خانههاى هراسناک و جاهاى خالى مانده و گورهاى تاریک. اى خفتگان در خاک، اى بى کسان، اى تنهایان. اى وحشت زدگان، شما پیش از ما رفتید و ما پى شماییم و به شما ملحق شوندگانیم، اما خانه ها، دیگران در آنها ساکن شدند، اما همسران، با آنان ازدواج شد، اما اموال پخش شد، این خبر پیش ماست، خبرى که پیش شماست چیست سپس به یاران خود نگریست و فرمود: «به خدا سوگند اگر اجازه سخن دادن به ایشان داده شود مى گویند بهترین توشه ها پرهیزگارى است.» ابن ابى الحدید پس از شرح پارهاى از لغات مى گوید: در مورد گور و سخن گفتن با آن و حدیث مردگان و امور وابسته به آنان، اخبار بسیارى که برون از شمار است رسیده است.
از جمله در سفارش پیامبر صلّى اللّه علیه و آله و سلّم به ابو ذر رضى الله عنه چنین آمده است: به زیارت گورستان برو تا آخرت را به یاد آرى و شب به زیارت گورستان مرو، مردگان را غسل بده تا دلت بجنبد که پیکر بى جان، موعظتى بلیغ است و بر مردگان نماز بگزار که این کار تو را اندوهگین مىسازد و اندوهگین در سایه خداوند است.
امام حسن صلّى اللّه علیه و آله و سلّم فرموده است: دوستى صالح از ما مرد، چون او را به خاک سپردیم بر گور او پارچه اى کشیدیم. صله بن اشیم گوشه آن پارچه را بلند کرد و با صداى بلند چنین گفت: «اگر از عذاب گور رهایى یابى، از بلاى بزرگ رها خواهى شد و گرنه گمان نبرمت که رستگار باشى.» مکحول هر گاه جنازه اى مى دید مى گفت: برو که ما هم از پى آیندگانیم.
در حدیث است که گور نخستین منزل از منازل آخرت است، هر کس از آن رها شود، کارهاى پس از آن آسان است و هر کس از آن رهایى نیابد، کارهاى پس از آن دشوارتر است.
جلوه تاریخ در شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدیدجلد ۷ //دکتر محمود مهدوى دامغانى
بازدیدها: ۵۱۵