حکمت 90 صبحی صالح
90-وَ قَالَ ( عليهالسلام )الْفَقِيهُ كُلُّ الْفَقِيهِ مَنْ لَمْ يُقَنِّطِ النَّاسَ مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ وَ لَمْ يُؤْيِسْهُمْ مِنْ رَوْحِ اللَّهِ وَ لَمْ يُؤْمِنْهُمْ مِنْ مَكْرِ اللَّهِ
حکمت 87 شرح ابن أبي الحديد ج 18
87: الْفَقِيهُ كُلُّ الْفَقِيهِ مَنْ لَمْ يُقَنِّطِ النَّاسَ مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ- وَ لَمْ يُؤْيِسْهُمْ مِنْ رَوْحِ اللَّهِ وَ لَمْ يُؤْمِنْهُمْ مِنْ مَكْرِ اللَّهِ قل موضع من الكتاب العزيز يذكر فيه الوعيد- إلا و يمزجه بالوعد مثل أن يقول- إِنَّ رَبَّكَ سَرِيعُ الْعِقابِ ثم يقول وَ إِنَّهُ لَغَفُورٌ رَحِيمٌ- و الحكمة تقتضي هذا ليكون المكلف مترددا بين الرغبة و الرهبة- . و يقولون في الأمثال المرموزة- لقي موسى و هو ضاحك مستبشر عيسى و هو كالح قاطب- فقال عيسى ما لك كأنك آمن من عذاب الله- فقال موسى ع ما لك كأنك آيس من روح الله- فأوحى الله إليهما موسى أحبكما إلي شعارا- فإني عند حسن ظن عبدي بي- . و اعلم أن أصحابنا و إن قالوا بالوعيد- فإنهم لا يؤيسون أحدا و لا يقنطونه من رحمة الله- و إنما يحثونه على التوبة- و يخوفونه إن مات من غير توبة- و بحق ما قال شيخنا أبو الهذيل- لو لا مذهب الإرجاء لما عصي الله في الأرض- و هذا لا ريب فيه- فإن أكثر العصاة إنما يعولون على الرحمة- و قد اشتهرو استفاض بين الناس- أن الله تعالى يرحم المذنبين- فإنه و إن كان هناك عقاب فأوقاتا معدودة- ثم يخرجون إلى الجنة و النفوس تحب الشهوات العاجلة- فتهافت الناس على المعاصي و بلوغ الشهوات و المآرب- معولين على ذلك- فلو لا قول المرجئة و ظهوره بين الناس- لكان العصيان إما معدوما أو قليلا جدا
ترجمه فارسی شرح ابن ابی الحدید
حكمت (87)
الفقيه كل الفقيه من لم يقنّط الناس من رحمة الله و لم يؤيسهم من روح الله، و لم يؤمّنهم من مكر الله.
«فقيه به راستى كامل، كسى است كه مردم را از رحمت خدا نوميد نكند و آنان را از مهربانى خدا مأيوس نسازد و از مكر خداوند ايمنشان ندارد.» كمتر جايى در قرآن مجيد است كه در آن تهديدى آمده باشد مگر اينكه با اميد آميخته نباشد، مثلا ضمن آن كه فرموده: «همانا خداوند سخت عقوبت است.» پس از آن فرموده است: «و همانا آمرزنده مهربان است.»، حكمت هم همين را مقتضى است كه شخص مكلف ميان بيم و اميد باشد. ضمن امثال آموزنده آمده است كه موسى عليه السّلام در حالى كه شاد و خندان بود عيسى عليه السّلام را كه دژم و افسرده بود، ديد. عيسى به موسى گفت: تو را چه مى شود، گويا از عذاب خداوند در امان هستى موسى گفت: تو را چه مى شود گويا از مهر خداوند نا اميدى، و خداوند به آن دو وحى فرمود كه شعار موسى براى من محبوبتر است كه من در جايگاه حسن ظن بنده خود هستم.
و بدان كه ياران معتزلى ما با آنكه معتقد به بيم هستند، در عين حال هيچ كس را نا اميد و مأيوس از رحمت خداوند نمىكنند، بلكه آنان را به توبه تشويق مىكنند و بيم مىدهند كه مبادا بدون توبه بميرند و شيخ ما ابو الهذيل به حق گفته است كه اگر مذهب مرجئه نمى بود بر روى زمين هرگز عصيان عليه خداوند نمى شد، و در اين موضوع شك و ترديدى نيست كه بيشتر گنهكاران متكى بر رحمت خدا مى شوند و از سوى ديگر ميان مردم هم مشهور شده است كه خداوند متعال بر گنهكاران رحمت مى آورد و در قيامت اگر عذابى هم هست، محدود و موقت است و سپس گنهكاران را به بهشت مى برند.
نفوس آدميان هم شهوتهاى نقدى را دوست مى دارند و بدين سبب به انواع گناه و رسيدن به آرزوها و شهوتها روى مى آورند و به رحمت خدا تكيه مى كنند و اگر اعتقاد مرجئه و ظهور آن ميان مردم نباشد، گناه و سرپيچى نابود يا به راستى اندك مى شود.
جلوه تاريخ در شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديدجلد 7 //دكتر محمود مهدوى دامغانى