شرح ابن ميثم
265- و قال عليه السّلام: لَيْسَتِ الرُّؤْيَةُاَلرَّوِيَّةُ كَالْمُعَايَنَةِمَعَ الْإِبْصَارِ- فَقَدْ تَكْذِبُ الْعُيُونُ أَهْلَهَا- وَ لَا يَغُشُّ الْعَقْلُ مَنِ اسْتَنْصَحَهُ
المعنى
هذا تنبيه على وجوب إعمال الفكر فيما ينبغي، و أنّ العقل هو مستند الحواسّ و هو الناقد البصير و الناصح الشفيق الّذى لا يغشّ من استنصحه. و استعار لفظ الاستنصاح لمراجعته و إعماله بصدق و توجّهه إلى استخراج الآراء الصالحة، و لفظ الغشّ لكذبه: أى لا يكذب من استنصحه و جعله رائدا له و أمّا الحواسّ فقد تكذب أهلها. و اعلم أنّ البصر و غيره من الحواسّ الظاهرة لا حكم له، و أمّا الحكم ببعض المحسوسات على بعض فحكم العقل بواسطة الخيال و الوهم، و كلّما عرض في تلك الأحكام من الغلط فهو من أغلاط الوهم على ما تبيّن في موضعه، و حينئذ يكون قوله: و قد تكذب العيون أهلها: أى قد يكذب الأحكام الوهميّة على مدركات العيون كالحكم بكون القطرة النازلة خطّا مستقيما و الشعلة الّتي تدار بسرعة كالدائرة و نحوه.
مطابق با حکمت 281 نسخه صبحی صالح
ترجمه فارسی شرح ابن ميثم
265- امام (ع) فرمود: لَيْسَتِ الرَّوِيَّةُ كَالْمُعَايَنَةِ مَعَ الْإِبْصَارِ- فَقَدْ تَكْذِبُ الْعُيُونُ أَهْلَهَا- وَ لَا يَغُشُّ الْعَقْلُ مَنِ اسْتَنْصَحَهُ
ترجمه
«ادراك با عقل و انديشه مانند ديدن با چشمها نيست كه گاهى چشمها به صاحب خود دروغ مى گويند، در صورتى كه عقل، به هر كه از او پند و اندرز بطلبد، خيانت نمى كند.»
شرح
اين سخن امام (ع) در باره ضرورت به كار بردن فكر است در جايى كه شايسته انديشيدن است و در باره عقل كه مرجع حواس و تيزبين و نصيحت كننده دلسوزى است كه به نصيحت خواه خيانت نمىكند. كلمه استنصاح (نصيحت خواستن) را براى مراجعه و در راه درست به كار بردن عقل و توجّه آن به كسب نظرات درست استعاره آورده است، و كلمه الغش (خيانت) را براى دروغ گفتن استعاره آورده است، يعنى عقل به كسى كه از آن نصيحت بخواهد و او را فرا راه خود قرار دهد، دروغ نمىگويد، اما حواسّ گاهى به صاحب خود دروغ مىگويند. بدان كه چشم و ديگر حواسّ ظاهر هيچ گونه حكمى از خود ندارند، اما حكومت بعضى از محسوسات نسبت به بعضى ديگر، حكم عقل به وسيله خيال و وهم است. و هر چه در اين موارد، حكم غلط صورت بگيرد، از اشتباهات قوه وهم است همان طورى كه در جاى خود به ثبوت رسيده است، و در اين صورت، عبارت امام (ع): و قد تكذب العيون اهلها به اين معنى است كه احكام وهميه روى مدركات چشم- مانند حكم بر اين كه قطره باران، خط راست و آتش گردانى كه به سرعت مىگردد، دايره است و نظاير اينها- گاهى دروغ و خطا مىباشند.
ترجمه شرح نهج البلاغه(ابن ميثم)، ج5 // قربانعلی محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده