شرح ابن ميثم
252- و قال عليه السّلام: أَحْبِبْ حَبِيبَكَ هَوْناً مَا- عَسَى أَنْ يَكُونَ بَغِيضَكَ يَوْماً مَا- وَ أَبْغِضْ بَغِيضَكَ هَوْناً مَا- عَسَى أَنْ يَكُونَ حَبِيبَكَ يَوْماً مَا
المعنى
فايدة هذه الكلمة الأمر بالاعتدال في المحبّة و البغض و عدم الإفراط فيهما لما في الإفراط من المفسدة. و الهون: السكينة و الوقار و هو صفة مصدر محذوف: أى حبّا هيّنا معتدلا. و- ما- في الموضعين يفيد شيئا ما في الهون و اليوم، و إنّ الغرض منه مقدار دون الإفراط و وقت من الأوقات و إن لم يكن معيّنا. و نبّه على سرّ ذلك بقوله: عسى. فى الموضعين و هما صغريا ضميرين أمّا مفسدة إفراط المحبّة فلاستلزامه اطّلاع المحبّ لمحبوبه على أسراره و توقيفه على أحواله فربّما ينقلب بعد ذلك عدوّا له فيكون أقدر على هلاكه من غيره من الأعداء، و كذلك مفسدة إفراط البغض و هو عدم الإبقاء على المبغوض و ذلك يستلزم دوام المعاداة. فالاعتدال في ذلك أولى لأنّه ربّما عاد العدوّ إلى الصداقة فكان المبغض قد أبقى للصداقة موضعا، و تقدير كبرى الأوّل: و كلّ حبيب جاز أن يكون عدوّا في وقت ما فينبغى أن لا يفرط في محبّته. و تقدير كبرى الثاني: و كلّ عدوّ جاز أن يكون صديقا يوما ما فينبغى أن لا يفرط في بغضه.
مطابق با حکمت 268 نسخه صبحی صالح
ترجمه فارسی شرح ابن ميثم
252- امام (ع) فرمود: أَحْبِبْ حَبِيبَكَ هَوْناً مَا- عَسَى أَنْ يَكُونَ بَغِيضَكَ يَوْماً مَا- وَ أَبْغِضْ بَغِيضَكَ هَوْناً مَا- عَسَى أَنْ يَكُونَ حَبِيبَكَ يَوْماً مَا
ترجمه
«دوست خود را به اندازه دوست بدار، شايد روزى دشمن تو شود، و دشمنت را نيز به مدارا دشمن بدار، شايد روزى دوست گردد.»
شرح
فايده اين سخن، همان دستور به اعتدال در دوستى و دشمنى و زياده روى نكردن در آنهاست، به دليل مفسدهاى كه در زياده روى و افراط است.
هون، يعنى آرامش و متانت، و اين كلمه صفت براى مصدر محذوف است، يعنى: دوستى توأم با آرامش و اعتدال.
كلمه ما در هر دو مورد مفيد ناچيز و اندكى از آرامش و روز است، و هدف از آن اندازه داشتن است نه زياده روى، و وقتى از اوقات است، هر چند كه معيّن نشده است.
امام (ع) بر راز اين مطلب با كلمه: «عسى» در دو جا اشاره فرموده است، كه اين هر دو به منزله دو مقدمه صغرا براى قياس مضمرى هستند، اما مفسده زياده روى در محبّت در اين است كه شخص، دوست خود را بر اسرار و احوال خويش آگاه مىسازد و اگر بعدها دوستيشان به دشمنى مبدّل شود چنين دوستى به دليل آگاهى بر اسرار، بر نابودى شخص از دشمنان ديگر تواناتر است. و همچنين مفسده زيادهروى در دشمنى، ابقا نكردن بر دشمن و اين خود باعث دوام دشمنى و عداوت است، بنا بر اين ميانهروى در اين جهت بهتر است، زيرا چه بسا دشمن روزى بر گردد و دوست شود، اگر براى دوستى جايى باقى گذاشته باشند.
كبراى مقدر قياس اوّل: هر دوستى كه ممكن است روزى دشمن شود، شايسته است در دوستى با او زياده روى نكنند. و كبراى مقدر قياس دوّم چنين است: و هر دشمنى كه شايد روزى دوست شود، سزاوار است كه در دشمنى با وى افراط نورزند.
ترجمه شرح نهج البلاغه(ابن ميثم)، ج5 // قربانعلی محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده