نامه 11 ترجمه شرح ابن میثم بحرانی

شرح

هنگامى كه امام ( ع ) لشكرى به سر كردگى زياد بن نضر حارثى و همراه شريح بن هانى از نخيله كوفه به سوى شام فرستاد ، در بين راه ميان آن دو نفر اختلاف افتاد و هر كدام به شكايت از ديگرى براى حضرت نامه‏اى نوشتند ،حضرت در پاسخ هر دو اين نامه را نوشتند كه برگزيده‏ اش ترجمه شد ، ولى آغازش اين بود : « پس از حمد خدا و نعت رسول ، من زياد بن نضر را جلودار و فرمانده لشكر و شريح را بر قسمتى از آن امير قرار داده‏ام ، حال اگر هر دو با هم باشيد زياد فرمانده كل است و اگر از هم جدا شديد هر كدامتان فرمانده گروهى هستيد كه براى شما مشخص كرده‏ام ، و بدانيد كه جلوداران جمعيت جاسوسان آنان و جاسوسان جلوداران ، آنها هستند كه براى اطلاع بر دشمن فرستاده مى‏شوند ، پس وقتى كه از بلاد خود بيرون شديد و به سرزمين دشمن نزديك ، پس غفلت نكنيد از اين كه اشخاصى را جلو بفرستيد كه شكاف كوهها و لاى درختان و مخفيگاهها از هر طرف را جستجو كنند ، كه مبادا دشمن ، شما را فريب بدهد ، يا در كمين شما قرار گيرد ، و لشكر را به راه نياندازيد مگر از طرف صبح تا شب و آمادگى كامل ، كه اگر گروهى به شما حمله آوردند يا مكروهى شما را فرا گرفت خودتان را قبلا مجهز و آماده كرده باشيد .

سپس به دنبال اين عبارت ، جمله اول سخن بالا ، مى‏آيد : فاذا نزلتم . . . او أمن ، و بعد مى‏فرمايد : شما را از تفرقه و جدايى بر حذر مى‏دارم ، پس اگر خواستيد به جايى فرود آييد ، با هم فرود آييد و هر گاه بخواهيد كوچ كنيد به اتفاق كوچ كنيد و موقعى كه شب شما را فرا گرفت و فرود آمديد ، لشكر خود را در حصار نيزه و سپرها قرار دهيد پس آنها كه در اطراف لشكر نصب كرده‏ايد به جاى مدافعان و تيراندازان خواهند بود ، آرى اين كار را انجام دهيد تا شما را غفلت فرا نگيرد و فريب دشمن را نخوريد زيرا هيچ قومى در شب يا روز ، لشكر خود را در احاطه نيزه‏ها و سپر قرار نداد مگر اين كه گويى لشكر در دژهاى محكم قرار گرفته است ، لشكرتان را خوتان حراست كنيد ، تا هنگام صبح جز اندكى نخوابيد يا فقط چرتى بزنيد كه چشمتان گرم شود و پيوسته چنين باشيد تا با دشمن روبرو شويد ، هر روز كسى را بفرستيد كه مرا از حالتان آگاه كند زيرا من به سرعت در پى شما مى‏آيم ، البته آنچه خدا مى‏خواهد همان مى‏شود ،آرامش خود را در جنگ حفظ كنيد و عجله نداشته باشيد مگر پس از اتمام حجت و فرصت دادن به دشمن ، تا من به شما نرسيده‏ام جنگ نكنيد مگر ،فرمان من به شما برسد و يا اين كه دشمن آغاز به حمله كند ، ان شاء اللَّه . »

اول اين نامه كه پس از ترجمه نامه متن ذكر شد ، واضح و روشن است جز اين كه در عبارت نكته‏اى است كه بايد مورد توجه واقع شود ، آن جا كه از راه انداختن لشكر در غير وقت صبح نهى مى‏كند ، حرف الاّ را با فاصله كوتاه ، تكرار كرده و هر دو مفيد حصر هستند اولى حصر در وقت و دومى حصر در حالت آمادگى و نظم كامل مى‏باشد .

در مجموع اين نامه قوانين كلى و بسيار سودمندى از تعاليم و چگونگى فنون جنگى وجود دارد كه اولا دليل روشنى بر دروغگويى كسانى است كه مدّعى آگاه نبودن امام از رموز جنگ بوده‏اند ، چنان كه در خطبه‏هاى گذشته خود حضرت اين جريان را از طايفه قريش حكايت فرمود ، و ثانيا كاربرد اين تعاليم در جنگ ، مستلزم پيروزى بر دشمن است و در اين فصل از خطبه كه در متن آمده مقدارى از آنها ذكر شده است كه اكنون شرح مى‏دهيم :

1 نخست اين كه هنگام برخورد با دشمن ، لشكرگاه خود را جلو مكانهاى بلند و پايين كوهها و محل تلاقى رودخانه‏ها قرار دهند ، و علت اين امر را چنين فرموده است كه اين اماكن شما را از ناحيه پشت سر محافظت مى‏كند و از حمله دشمن بر شما جلوگيرى مى‏كند .

2 دوم آن كه تماما از يك سو بر دشمن حمله كنند و اگر نشد دو نيمه شوند و از دو سوى متقابل آغاز به جنگ كنند چنان كه هر گروه در مقابله با دشمن ، طرف پشت گروه ديگر را هم حفظ مى‏كند ، زيرا در اين صورت اجتماعشان محفوظ مى‏ماند ، اما اگر از جهات مختلف حمله كنند از هم ديگر دور و متفرق مى‏شوند و اين امر باعث ضعف و زبونى آنها مى‏شود .

3 براى محافظت خودشان اشخاصى را در مكانهاى بلندى قرار دهند تا دشمن از جايى كه گمان مى‏رود و از جايى كه گمان نمى‏رود بر آنان نتازد .

4 بايد بدانند كه جلو داران لشكر دشمن ، جاسوس آنها مى‏باشند و جاسوسهاى جلوداران ، ماموران اطلاعاتى آنها هستند پس وقتى كه مقدمه و ماموران اطلاعاتى را ديدند ، غافل نباشند بلكه خود را مهيا كنند ، زيرا پيدا شدن آنان نشانه نزديك بودن دشمن و هجوم است .

5 لشكريان خود را از به هم پاشيدگى بر حذر مى‏دارد و امر مى‏كند كه در دو حالت فرود آمدن و كوچ كردن با هم باشند و از هم ديگر جدا نشوند ، كه علتش روشن است .

6 به آنان دستور مى‏دهد كه هنگام استراحت در لشكرگاه ، شمشيرها و نيزه‏هاى خود را در اطرافشان دايره‏وار بر زمين نصب كنند و مانند اشخاص مطمئن و بى‏خطر به خواب راحت نروند تا بتوانند با اين دو دستور العمل ، خود را حفظ كنند و دشمن براى حمله غافلگيرانه ، از خواب آنان استفاده نكند .