نامه 10 ترجمه شرح ابن میثم بحرانی

ترجمه

« و چه خواهى كرد ، هنگامى كه پرده‏هاى دنيا از جلو چشم تو برداشته شود ، دنيايى كه تو ، در آن قرار دارى و خود را به آرايش كردنش خوشايند جلوه داده و بالذتش فريب داده .

تو را به خويش دعوت كرد ، پس او را اجابت كردى ،زمامت را كشيد ، تو هم پيروش شدى ، تو را فرمان داد ، اطاعتش كردى ، بزودى نگاهدارنده‏اى تو را بر امرى نگاهدارد كه هيچ نجات دهنده‏اى نتواند رهايت كند ،پس از اين كار دست بردار و خود را آماده روز حساب كن ، و براى آنچه از گرفتاريها كه بر تو فرود مى‏آيد دامن به كمر زن ، و با گوش دادن به حرف گمراهان آنان را بر خود چيره مكن ، و اگر آنچه گفتم انجام ندهى ، تو را به آنچه از خود غافلى آگاه مى‏كنم ، تو فرو رفته در ناز و نعمتى ، شيطان در تو جاى گرفته و به آرزويش رسيده و مانند روح و خون در جسم تو روان شده است .

اى معاويه شما خاندان بنى اميّه كه نه پيشينه‏اى نيكو و نه شرافتى والا ،داريد ، از كجا و كى براى مديريّت جامعه و زمامدارى مسلمانان شايستگى خواهيد داشت ؟ ، به خدا پناه مى‏بريم از گذشته‏هايى كه همراه با بدبختى بوده است ، و تو را بر حذر مى‏دارم از اين كه پيوسته فريب آرزوها خورده و آشكار و نهانت ناهماهنگ باشد .

تو مرا به جنگ دعوت كردى ، پس مردم را كنار زن و خود به سوى من آى ، و دو لشكر را از جنگ معاف دار تا دانسته شود كه گناه و معصيت بر دل كدام يك از ما غلبه يافته و جلو بصيرتش را پرده گرفته است .

من ابو الحسن كشنده جدّ و دايى و برادرت هستم كه آنها را در جنگ بدر ،درهم شكستم و همان شمشير با من است و با همان دل پر قدرت با دشمنم روبرو مى‏شوم ، دينم را عوض نكردم و پيامبر تازه‏اى نگرفتم ، و در راهى مى‏باشم كه شما با اختيار آن را ترك گفتيد ، در حالى كه با كراهت در آن داخل شده بوديد .

به گمان خود ، به خونخواهى عثمان آمده‏اى و حال آن كه مى‏دانى ، خون وى كجا ريخته است ، پس اگر طالب خون او مى‏باشى از آن جا طلب كن ، گويا تو را مى‏بينم كه از جنگ مى‏ترسى ، هنگامى كه تو را دندان بگيرد و فرياد كنى مانند ناله كردن شتران از بارهاى گران ، و گويا لشكر تو را مى‏بينم كه بر اثر خوردن ضربتهاى پياپى و پيش آمد سخت كه واقع خواهد شد و بر خاك افتادن پشت سر هم از بيچارگى مرا به كتاب خدا مى‏خوانند در حالى كه خود كافر و انكار كننده حقّند ، و يا بيعت كرده و دست از آن برداشته‏اند . »

شرح

اول اين نامه چنين بوده است : از بنده خدا على ، فرمانرواى مؤمنان به سوى معاوية بن ابى سفيان ، سلام بر آن كه پيرو هدايت باشد ، همانا من با نوشتن اين نامه به تو ، خدايى را مى‏ستايم كه جز او ، خدايى نيست . امّا بعد ، ديدى كه دنيا در زمان گذشته چه كارها و دگرگونيهايى بر سر اهل خود آورد ، و بهترين باقى مانده از دنيا ، همان است كه در گذشته بندگان نيكوكار از آن كسب كردند و كسى كه دنيا و آخرت را با هم مقايسه كند در ميان اين دو ، فاصله بسيار دورى رامشاهده خواهد كرد .

اى معاويه ، بدان كه تو ، ادعاى امرى كرده‏اى كه شايسته آن نبودى و نيستى ، نه در گذشته و نه در آينده ، نه در اين زمينه حرف روشنى دارى كه نتيجه‏اى داشته باشد و نه شاهدى از كتاب خدا و پيمانى از پيامبرش .

در دنباله اين نوشته قسمتهاى فوق آمده كه با اين جمله آغاز مى ‏شود :

و كيف انت صانع . . . در اين نامه ، حضرت معاويه را مخاطب قرار داده و براى اين كه او را از خواب غفلت بيدار كند ، و به ياد گرفتارى آخرتش بياندازد ،از او مى‏پرسد كه هنگام فرا رسيدن مرگ و جدايى روح از بدنش چه چاره‏اى خواهد كرد ؟

واژه جلابيت كه پوششهاى بدن است ، استعاره از لذتهاى مادى است كه بر اثر بهره‏گيرى از متاعهاى دنيا نصيب دنياداران مى‏شود ، زيرا اين لذتها و متعلقات آنها مانع مى‏شوند از آن كه آدمى زندگى اخروى را كه در پيش دارد ببيند چنان كه لباس بدن را مى‏پوشاند ، و لفظ تكشف را كه به معناى رفع مانع است .

به منظور ترشيح آورده است و چون عبارت ما انت فيه ، مجمل بوده آن را با ذكر دنيا و ويژگيهايش كه خودآرايى كردن و جلوه‏نمايى است توضيح داده است و تبهّج و خرسندى را به طريق مجاز ، به دنيا اسناد داده ، زيرا كسى كه دنيا را با بهجت و مسرت و لذت بخش كرده است خداى تعالى مى‏باشد ، نه خود دنيا ، و فعل خدعت ، هم مجاز در افراد است و هم مجاز در تركيب ، مجاز در افراد ، به اين دليل است كه حقيقت فريب و خدعه در كارهاى انسان با ديگران مى‏باشد ، اما در اين جا آن را به دنيا نسبت داده كه به سبب لذات آن چنين وانمود مى‏شود كه مقصود بالذات از خلقت دنيا اين لذتهاست ، و همين حال ، كمال حقيقى مى‏باشد ، و حال آن كه چنين نيست و اين چنين وانمودى شباهت به خدعه و فريب حقيقى دارد ، اما مجاز در تركيب به اين علت است كه عمل خدعه و فريبكارى ، از ناحيه خود دنيا نيست كه چنين وانمود مى‏شود ، بلكه از عوامل ديگرى است كه منتهى به خداى سبحان مى‏شود ، و همچنين اين دو نوع مجاز در فعلهاى دعتك ، قادتك و امرتك وجود دارد .

مجاز در افراد چنين است كه نفس فعلهاى دعوت و قيادت و فرمان دادن ، حقيقتهاى مسلّمى هستند اما چون تصور كمال لذتهاى دنيا ، سبب جذب و كشش انسان به سوى آن مى‏شود و لازمه آن هم پيروى و تبعيت است ، از اين رو اين جاذب بودن تصور لذتهاى فراوان دنيا را تشبيه به دعوت كردن و فرمان دادن و به جلو كشاندن فرموده است كه لازمه‏اش پيروى و دنبال دنيا رفتن مى‏باشد ، بنابراين اطلاق اين افعال بر آن ،جذب و كشش مجازى است .

و مجاز در تركيب به اين سبب است كه اين جاذبه و كشش كه از تصور كمالات دنيا براى انسان حاصل مى‏شود عمل خود دنيا و متاعهاى آن نيست ، بلكه در حقيقت كار خدا و آن كسى است كه به انسان اين آگاهى و درك لذت را عطا فرموده است ، و چون پاسخگويى به دنيا و اطاعت و پيروى از آن ، گناهى است كه انسان را از حدود قرب الهى دور مى‏سازد