نامه 1ترجمه شرح ابن میثم بحرانی

ان النّاس طعنوا عليه ،

اشاره به علت قتل عثمان فرموده است كه مردم به علت بدعتهايى كه انجام داده بود او را مورد سرزنش قرار دادند و از او انتقام گرفتند و ما در گذشته بسيارى از خلافها را كه عثمان انجام داده بود و مردم بر او عيب مى‏گرفتند ، ذكر كرديم ، در حقيقت اين گفتار ، مانند مقدمه‏اى است براى پاسخ از آنان كه قتل عثمان را نسبت به وى داده‏اند ، و نيز سخن حضرت : فكنت رجلا . . . عتابه ، مانند مقدّمه اول و صغراى قياس مضمر از شكل اول مى‏باشد و استدلال مى‏كند بر آن كه او از همه مردم در مورد قتل عثمان بى‏ گناهتر است .

معناى اين گفتار امام اكثر استعتابه ، آن است كه بسيار از او خواستم كه به خود آيد و برگردد به سوى آنچه كه مورد رضايت مردم است و اقلّ عتابه ، كمتر چيزهايى را كه از او مى‏ديدم برويش مى‏آوردم . خليل مى‏گويد : عتاب آن است كه طرف را از روى جرأت و فخر فروشى مورد خطاب قرار دهى ، و خلاف موجود را گوشزدش كنى .

امام كمتر به سرزنش او مى‏ پرداخت بلكه در امور مهمتر از آن او را مورد خطاب قرار مى‏داد و از او مى‏خواست كه رضايت مردم را جلب كند تا از وى دفاع كنند و آتش آشوب را خاموش سازند ، و يا اين كه جماعتى مثل مروان و غير او دور عثمان را گرفته بودند كه هر گاه حضرت از روى دوستى و صميميّت مطلبى را به او مى‏گفت اطرافيان به غرض حمل مى‏كردند و او را نسبت به امام ( ع ) مكدّر مى‏ساختند ، احتمال سوم در معناى عبارت : من بيشتر رضايت او را جلب مى‏كردم و سرزنش كننده او را از اين عمل باز مى‏داشتم ، و تقدير كبراى قياس اين است : هر كس از مهاجران ، با عثمان چنين باشد ، در مورد خون او ، بى‏تقصيرترين مردم و معذورترين آنان ، در دورى از قتل وى خواهد بود .

و كان طلحة و الزبير . . . غضب ،

اين جمله نيز نخستين مقدمه از قياس مضمرى است كه حضرت به منظور تبرئه خود ، از خون عثمان كه دشمنانش از قبيل طلحه ، زبير و عايشه و جز آنان ، بر او بسته بودند ، به آن استدلال فرموده است . و با اين بيان كه آسانترين رفتارشان تندى و آهسته‏ترين آوازشان رنج آور بود ، كنايه از آن است كه اين دو نفر در فراهم كردن قتل عثمان بسيار سعى و كوشش داشتند و دست‏اندر كار آن بودند ، و مادر خطبه ‏هاى قبل مقدارى از شرح حال طلحه را با عثمان بيان كرديم كه مردم را عليه وى شورانيد و يارانش را از يارى او بازداشت و روايت شده است كه عثمان موقعى كه در محاصره بود مى‏ گفت : واى بر من از پسر حضرميّه يعنى طلحه ، ديروز چقدر به او دينارهاى طلا بخشيدم ولى او ، امروز مى‏خواهد خون مرا بريزد و مردم را عليه من تحريك مى‏كند ،خدايا او را به مقصودش مرسان و سزاى ستمگريش را بر او وارد كن ، و نقل شده است كه وقتى عثمان مهاجمان را مانع شد و نگذاشت از در خانه‏اش وارد شوند ، طلحه آنها را از در خانه يكى از انصار هدايت كرد و از آن جا آنان را به پشت بام برد و توانستند خانه عثمان را در محاصره قرار دهند ، و نيز نقل شده است كه مروان در جنگ جمل گفت : به خدا سوگند از طلحه درباره خون عثمان انتقام خواهم گرفت و هر گاه او را ببينم به قتلش مى‏رسانم و بالاخره روزى تيرى رها كرد و ، وى را كشت ، و درباره زبير نيز نقل شده است كه پيوسته مى‏ گفت : بكشيد عثمان را كه دينتان را دگرگون كرده است ، بعضى به او گفتند :

پسرت كه دم در ، از او حمايت مى‏كند ؟ گفت به خدا قسم راضيم كه عثمان كشته شود اگر چه پسرم پيشمرگ او شود ، خلاصه اين كه حال اين دو نفر در وادار كردن مردم به قتل عثمان چيزى است كه جملگى برآنند اما از عايشه نقل شده است كه دمادم مى‏گفت نعثل [ 1 ] را بكشيد خدا نعثل را بكشد ، و اما خشمى كه عايشه بطور بى‏سابقه نسبت به عثمان پيدا كرد ، دليل ظاهرش آن است كه وى اموال مسلمانان را در اختيار بنى اميه و خويشان نزديك خود قرار داده بود ،كه ساير مردم را نيز ، همين امر بر او بدبين كرد ، و عليه او برخاستند ، و بدعتهاى ديگر هم ، اين مطلب را كمك مى‏كرد ، روايت شده است ، كه روزى عثمان بر منبر بالا رفته بود ، در حالى كه جمعيت فراوان در مسجد نشسته بودند ، عايشه از پشت پرده با دست خود يك جفت نعلين و پيراهنى را نشان داد و گفت : اينها كفشها و پيراهن رسول خداست كه هنوز كهنه نشده اما دين او را عوض كرده و سنت وى را تغيير داده‏اى و سخنان تند و درشتى به او گفت ، عثمان نيز پاسخ وى را همچنان با درشتى داد ، و اين عمل و گفتار عايشه ، از مهمترين عللى بود كه مردم را به قتل عثمان واداشت ، اجمالا وادار ساختن اين سه شخصيت مردم را به كشتن عثمان آن چنان مشهور است كه نيازى به توضيح ندارد .

گفتيم جمله صدر مطلب نخستين مقدمه قياس است ، و اكنون مقدمه دوم يعنى كبراى قياس چنين فرض مى‏شود : هر كس چنين باشد و حالتى مثل اين سه نفر داشته باشد به داخل شدن در قتل عثمان و وادار كردن مردم بر آن سزاوارتر است .

فاتيح له قوم فقتلوه ، از اين عبارت چنان برمى‏آيد كه حضرت اجتماع مردم بر كشتن عثمان را به مقدرات الهى نسبت مى‏دهد تا به اين دليل ذهنهاى مردم را از نسبت دادن آن به خودش منصرف سازد ، و قطب راوندى در شرح خود گفته است اين كه امام جمله را به صورت محهول آورده و آن را نسبت به خدا ، يا شيط