خطبه 231 ترجمه شرح ابن میثم بحرانی

مسأله ششم : انّ امرنا صعب مستصعب ،

مقصود از واژه امر كه امام آن را صعب و مستصعب شمرده است موقعيت كمالى ائمه اطهار و خاندان رسالت مى‏باشد كه براى ديگران فوق تصور است . و همين ويژگى است كه باعث مى‏شود از آنان كارهايى سرزند كه ديگران عاجز و ناتوانند و از گذشته و آينده خبر مى‏دهند همان گونه كه خود حضرت از آينده تاريخ خبر داد چيزهايى كه بعدها مو به مو ، به وقوع پيوست و مانند قضاوتها و داستانهاى شگفت‏انگيزى كه از آن حضرت نقل شده است و تحقق اين امور براى كسى ميسّر نمى‏شود جز پيامبران و جانشينان بر حق ايشان و نيز درك اين مقام ويژه ، از انديشه محدود انسانهاى عادى خارج است و كسى نمى‏تواند آن را بپذيرد و تحمل كند مگر روحيه انسانهايى كه خداوند به سبب ايمان ، آن را آزمايش و امتحان فرموده باشد چنان كه در قرآن فرموده است : « اُولئِك الّذينَ امتَحَنَ اللَّه قُلُوبَهُمْ لِلتّقوى [ 6 ] » ،

يعنى دلهايى كه به تكليفهاى شاق و گرفتاريهاى فكرى و نقلى آزمايش فرموده و آنها را آماده ساخته است تا ايمان كامل به خدا و پيامبرش آورده و در مسيرى كه او خواسته قدم بردارند ، روحيه‏هايى كه با كمالات علمى و فضيلتهاى اخلاقى نورانى شده و به سرچشمه معارف اولياى خدا آگاهى يافته‏اند و كيفيت صدور معجزات و امور فوق العاده را از ايشان دريافته و به اين دليل آنچه مى‏گويند از گذشته و آينده ، انجام مى‏دهند و يا دستور مى‏دهند همه را بدون ترديد مى‏پذيرند ، بر خلاف برخى تاريك‏دلان از همراهان خود حضرت كه گاهى از دستورهايش سرپيچى مى‏كردند و خبرهايى كه از فتنه‏ها و آشوبهاى آينده مى‏داد تكذيب مى‏كردند كه وقتى اين مطلب را از آنان شنيد ، فرمود : مى‏گويند : على دروغ مى‏گويد ، خدا مرگشان دهد ، من به چه كسى ، دروغ مى‏بندم ؟ آيا به خدا دروغ مى‏بندم ، و حال آن كه من نخستين مؤمن به او هستم ؟ يا به پيامبرش دروغ مى‏بندم و حال آن كه من اولين تصديق كننده او مى‏باشم ؟ چنان كه در گذشته داستانش را شرح كرديم [ 7 ] بلكه تمام آنچه از آنان صادر مى‏شود بدون دخل و تصرف مى‏پذيرد و اسرار الهى را كه برايش مى‏گويند باعث شادمانى وى مى‏شود .

پس اين گونه اشخاص داراى سينه‏اى مطمئن مى‏باشند كه اسرار الهى را در آن جاى داده و از انتقال آن به كسانى كه اهلش نيستند خوددارى مى‏كنند و آن چنان عاقل و خردمند و صبور و بردبارند كه ديدن و شنيدن مطالب بسيار شگفت‏انگيز ، كوچكترين تزلزلى در عقيده آنان به وجود نمى‏آورد ، تا اسرار الهى را ضايع يا انكار كنند بلكه اگر بتوانند حقيقت آن را درك كنند مصرّانه درستى آن را امضاء مى‏كنند و آن گاه كه از درك واقعى آن فرو مانند باز هم به اعتقاد آنان لطمه‏اى نمى‏خورد بلكه بطور اجمال باور دارند و حقيقت آن را هم به خداوند متعال واگذار مى‏كنند و در جاى ديگر نيز سخنى شبيه اين سخنان از حضرت نقل شده است كه ترجمه آن چنين است : قبيله قريش به جستجوى سعادت بود اما به بدبختى و شقاوت دچار شد و به طلب نجات رفت ولى به هلاكت رسيد واى به حالشان ، مگر اينها قول خداى تعالى را نشنيدند كه مى‏فرمايد : « ألَّذين آمَنُوا وَ اتَّبَعَتْهُمْ ذُرِّيتُهُمْ بإيْمانٍ ألْحَقْنا بِهِمْ ذُرِّيتَّهُمْ . » [ 8 ] پس كى و چگونه مى‏توان از در خانه ذرّيه رسول خدا به جاى ديگر رفت ؟ خاندان نبوت كه خداوند ساختمان وجودى آنان را بر فراز تمام بناهاى عالم هستى برافراشت و آنان را سربلندترين خاندانها قرار داد و بر تمام خلق ايشان را برگزيد .

اما من ،آگاه باشيد كه تمام ذريه پيامبر به منزله شاخه ‏هايى هستند كه من درخت آنهايم و نيز آنان درخت پر از شاخ و برگند و من به منزله تنه آن درخت مى‏باشم ، من و رسول خدا مانند دو نور هستيم ، ما پيش از آفرينش بشر و حتى قبل از آفرينش گل آدم سايه ‏هايى در زير عرش الهى بوديم ما اشباح و مظاهرى والامقام بوديم نه اجسامى در حال رشد ، همانا درك موقعيت ما امرى است بسيار دشوار كه كسى به حقيقت آن ، راه نيابد بجز فرشته مقرب درگاه ربوبى و يا پيامبرى عظيم الشأن و يابنده‏اى كه خداوند دل وى را به ايمان آزموده باشد بنابراين موقعى كه براى شما رازى از رازهاى پنهانى گشوده ،

و يا امرى از امور غيب آشكار شد آن را به جان بپذيريد و اگر از درك حقيقت آن عاجز مانديد ، مبادا آن را انكار كنيد بلكه علم آن را به خود خداوند واگذار كنيد تا به گمراهى دچار نشويد زيرا شما در مقامى قرار داريد كه پهنه آن از ما بين آسمان و زمين گسترده‏تر است و در اين قسمت از سخنان حضرت كه از جاى ديگر نقل شده است : و إنّى من احمد بمنزلة الضوء من الضوء و نيز كنّا اظلالا . . . ناميه ، به دو مطلب مهم اشاره دارد كه ذيلا ذكر مى‏كنيم :

الف اشاره به اين است : كمالاتى كه به توسط كمالات نفسانى رسول خدا ، براى نفس مقدس آن جناب حاصل شده است ، شبيه‏ترين چيزها به اقتباس نور از نور مى‏باشد ، مثل شعله چراغى كه از چراغ بزرگتر و بالاتر ، روشن شود .

در اصطلاح قرآن و نيز اهل معنا و اولياى خدا معمول است كه نفوس پاك و علوم و معارف را به نور و روشنايى تشبيه مى‏كنند به دليل آن كه مشبه و مشبّه به ، هر دو داراى صفا هستند و هادى و رهنما مى‏باشند .

ب با بيان اين مطلب كه آن حضرت با پيامبر و ذريه طاهرينش پيش از آفرينش انسانها در زير عرش الهى سايه‏هايى به صورت اشباح غير مادى بوده‏اند ، به وجود آنها در علم كلى الهى اشاره فرموده است ، زيرا در برخى موارد از اين علم كلى تعبير به عرش الهى مى‏شود و اين كه از اين انوار پاك به سايه‏ها تعبير كرده و استعاره آورده به اين اعتبار است كه ايشان در آن عالم مرجع خلق و ملجا و پناهگاههاى آنان بوده‏اند ، شرح اين معنا به گونه‏اى روشنتر ، در ضمن شرح خطبه اول كتاب بيان شده است .

7 مسأله هفتم : بر سر مردم فرياد زد و فرمود : . . . سلونى قبل ان

تفقدونى . . . الارض و تمام دانشمندان اتفاق دارند بر اين كه هيچ كس از ياران پيامبر ( ص ) و ديگران از اهل علم و دانش غير از على ( ع ) جمله سلونى را بر زبان جارى نكرد ، اين امر را ، ابن عبد البرّ در كتاب استيعاب خود ذكر كرده است و مقصود از راههاى آسمان كه حضرت از راههاى زمين به آنها آگاهتر است جهات راه يافتن به شناخت موقعيت اهل آسمانها و ساكنان ملأ اعلا در پيشگاه حضرت ربوبى و معرفت به مقامهاى جانشينان خداوند و پيامبران او در منزلهاى بهشتى آنان مى ‏باشد و نيز اشاره به آن است كه روح پاك و نفس قدسى وى را از اتصال معنوى با ساكنان ملأ اعلى و ارواح مقدسه انبيا و اولياى الهى كسب فيض كرده و بر تمام خصوصيات كرات آسمانى و افلاك جهان و نيروهاى گرداننده و اداره كننده آن آگاهى كامل يافته و نيز امور غيبى و فتنه‏ها و وقايع آينده روزگارهاى بعد برايش آشكار و روشن مى‏باشد ،

پس به اين دليل آگاهى وى به اين امور كاملتر از آگاهيش نسبت به راههاى زمين خواهد بود ، و نظير اين فرمايش در خطبه‏ هاى پيش نيز گذشت كه فرمود : . . . پيش از آن كه مرا نيابيد و از ميان شما بروم ، هر چه مى‏خواهيد از من بپرسيد ، پس به خدا سوگند كه اگر حتى از گروهى سؤال كنيد كه صد نفر را به گمراهى مى ‏كشاند و صد نفر را هدايت مى‏كند همانا از جلودار و سوق دهنده آن ، شما را آگاه خواهم كرد ( 9 )، بعضى از شارحان گفته‏ اند : منظور از راههاى آسمان ، احكام شرعى و فتواهاى فقهى است ،يعنى آگاهى من به آنها كه مسائلى الهى و آسمانى است خيلى بيشتر از اطلاع و آگاهيم از امور دنيا مى‏باشد كه مربوط به راههاى زمينى مى‏باشد ، و نظير اين قول از امام وبرى نقل شده است كه مى‏گويد : منظور حضرت از اين سخن آن است كه علمش نسبت به دين گسترده‏تر از آگاهى وى نسبت به دنياست .