خطبه ها خطبه شماره 50 (ترجمه و شرح فلسفی علامه محمد تقی جعفری)

اساسى ‏ترين مبناى فريبكارى يكه تازان تنازع در بقاء در آميختن حق با باطل است

آن انرژيهاى مغزى و روانى پر ارزش كه تاكنون پيشتازان حيات حيوانى محض در ميدان تنازع بقاء در تهيه و طرح نقشه‏هاى نابكاران براى مخلوط كردن حق با باطل صرف و مستهلك نموده‏ اند ، و آن همه مواد زندگى‏ساز مردم كه در اجراى آن نقشه ‏ها بشكل اسلحه و ديگر وسايل عمل محو و نابود شده است ، اگر يك ميليون آن انرژيها و مواد ، در راه بيان حق و اجراى آن صرف و مستهلك ميشد ، از قرنها پيش تاريخ انسانى ما شروع مى‏ گشت و واقعا بجاى دنياى امروز كه مجموعه‏ اى از خود بيگانگى و وحشت همه از همه و انبارها و كارگاه‏هاى اسلحه آدمكشى و زورگوئى قدرت پرستان خود محور است ، دنيائى داشتيم كه انسانهايى در كمال محبت با يكديگر در نهايت آرامش خاطر و ترقيات علمى و صنعتى تسليم به انسان [ نه علم و صنعت انسان سوز ] زندگى مي كردند .

اما مى ‏بينيم كه پيشتازان حيات حيوانى محض چنين دنياى انسانى را نميخواهند و باقيافه كاملا جدى و با كمال پرروئى نابكارانه كه با نام و سيماى قهرمانان خود را مطرح ميكنند ، راه ديگرى را از آنچه كه در پيش گرفته ‏اند ، به ذهن خود خطور نمي دهند . درست است كه اين الانبياء آيه 101 ( كسانيكه سابقه نيكو از ما بر آنان گذشته است ، از آن دوزخ دور خواهند بود ) .

تفكرات و اين فريبكارى ‏ها و اين عشق سوزان بر تورم خود طبيعى كه نام اصليش خود حيوانى است ، واقعا ورشكستگى غير قابل جبران انسانها را با صراحت اعلان مي كند ، ولى سوزناك‏تر و شكنجه‏زاتر از اين جريان ، عدم توجه پيشتازان اين قافله به نتايج وخيم و بدبختى‏ هائى است كه هم مكتبان اين قافله در گذشته و حاضر بوجود آورده‏ اند آرى

عجب از گمشدگان نيست عجب
ديو را ديدن و نشناختن است

داستان اين فريبكاران كه حق را ببازى گرفته و براى هوى و هوس و اشباع قدرت پرستى خود ، آنرا با باطل در مياميزند و از فضاى آلوده جامعه ميدانى براى تاخت و تاز خود هموار ميكنند ، مانند آن گرگ احمق است كه در برابر شير من خود را پيش ميكشد و بالاخره مغز خود را با پنجه شير متلاشى مي كند . اين داستان را مولوى چنين آورده است :

شير و گرگ و روبهى بهر شكار
رفته بودند از طلب در كوهسار

كان سه باهم اندران صحراى ژرف
صيدها گيرند بسيار و شگرف

تا به پشت همدگر از صيدها
سخت بربندند بار و قيدها

چونكه رفتند آن جماعت سوى كوه
در ركاب شير با فكر و شكوه

گاو كوهى و بز و خرگوش زفت
يافتند و كار ايشان پيش رفت

هر كه باشد در پى شير حراب
كم نيايد روز و شب او را كباب

چون ز كه در بيشه آورندشان
كشته و مجروح و اندر خون كشان

گرگ و روبه را طمع بد اندر آن
كه رود قسمت به عدل خسروان

عكس طمع هر دوشان بر شير زد
شير دانست آن طمعها را سند

گفت شير اى گرگ ، اين را بخش كن
معدلت را نو كن اى گرگ كهن

نايب من باش در قسمت‏گرى
تا پديد آيد كه تو چه گوهرى

گفت اى شه گاو وحشى بخش تست
آن بزرگ و تو بزرگ و زفت و چست

بز مرا كه بز ميانه است و وسط
روبها ، خرگوش بستان بى غلط

شير گفت اى گرگ چون گفتى بگو
چونكه من هستم تو گوئى ما و تو ؟

گرگ خود چه سگ بود كاو خويش ديد
پيش چون من شير بى مثل و نديد

گفت : پيش آكس خرى چون تو نديد
پيشش آمد پنجه زد او را دريد

گرگ را بركند سر آن سرفراز
تا نماند دو سرى و امتياز

فانتقمنا منهم است اى گرگ پير
چون نبودى مرده در پيش امير

بعد از آن رو شير با روباه كرد
گفت اين را بخش كن از بهر خورد

سجده كرد و گفت كاين گاو سمين
چاشت خوردت باشد اى شاه مهين

وين بز از بهر ميانه روز را
يخنئى باشد شه پيروز را

وان دگر خرگوش بهر شام هم
شبچره‏اى شاه با لطف و كرم

گفت : اى روبه تو عدل افروختى
اين چنين قسمت ز كه آموختى ؟

از كجا آموختى اين اى بزرگ
گفت اى شاه جهان از حال گرگ

در اين داستان گرگ نادان بخيال خود از اينكه شير را با تعظيم و تكريم مخاطب بسازد و بگويد : اى بزرگ ، چون تو بزرگى گاو وحشى نصيب تست ، و با اين حق نمايى و تمسك به حق ، ميتواند باطل خود را كه « من من » گفتن است ، با آن حق در آميزد و بخورد شير بدهد . بر خلاف گرگ احمق ، روباه روشنفكر و تجربه ديده تكليف خود را بخوبى فهميده و با صراحت كامل گفت :

اى امير عزيز ، هر سه شكار از آن تست ، زيرا من درس خود را بخوبى فرا گرفته ‏ام ، شير مي گويد : اين درس را در كدام آموزشگاه خوانده‏اى ؟ روباه به آن گرگ كه در خاك و خون غلطيده و دست و پا ميزد اشاره كرد و گفت :

سرورا ، چه آموزشگاهى آموزنده‏تر از اين احمقى كه با مغز متلاشى در خاك و خون مى‏غلطد ؟ حال داستان پيشتازان حيات طبيعى و حيوانى محض شبيه بهمين داستان است ، با اينكه مى ‏بينند و مي شنوند كه در گذرگاه تاريخ هر كس و هر گروهى كه حق را با باطل در آميخت و از اين معجون انسان‏كش براى اشباع خود پرستى ‏هاى خود بهره‏بردارى كرد ، چند صباحى نگذشت كه حق و حقيقت چهره واقعى و صاف خود را از تيرگى‏ هاى باطل بيرون آورد ، يا در روزگار زندگى آن خود خواهان هوى پرست ، موجوديتشان را تباه ساخت يا پس از مرگشان لعنت‏ها بدنبالشان فرستاد . با اينحال اين پست‏تر از روباهان عبرت نگرفته و باز حق را بازيچه خود قرار ميدهند .

ضرورت حياتى تعليم و تربيت براى تفكيك حق از باطل

ماداميكه اهميت تعليم و تربيت براى تفكيك حق از باطل به مردم جوامع اثبات نشود و ماداميكه گردانندگان جوامع عامل سازنده تعليم و تربيت را بطور جدى از نظر اهداف و طرق مناسب آنها ، در متن اداره اجتماع قرار ندهند ، نه تنها كوشش‏ها و تكاپوهاى رهبران و پرچمداران اخلاق و پيشتازان مذهب انسان ساز عقيم و بى ‏نتيجه خواهد ماند و نه تنها كارى از دست كوشندگان بهداشت روانى و اصلاح روانى انسانها از طرق علمى بر نخواهد آمد ، بلكه هر روزى كه بر تاريخ بشرى خواهد گذشت ، دردهاى پيچيده‏ ترى بر دردهاى خود خواهد افزود .

اين بهانه كه مردم معمولا از تشخيص حق و باطل عاجزند و درك و فهم آنان ناتوان‏تر است از اينكه حق و باطل را تشخيص بدهد و فريب معجون‏هاى آميخته از حق و باطل را نخورد ، يك بهانه فريبنده است كه اگر در حالات معتدل ذهنى و روانى در اين بهانه بنگرند و آنرا تحليل نمايند ، خود فريبى خود را كاملا احساس خواهند كرد .

اين مدعا صحيح است كه اگر به عامل سازنده تعليم و تربيت براى تفكيك حق اهميت حياتى قائل ميشدند ،مردم با كمال اشتياق به زندگى با مبانى حق كه در اعماق درونشان زبانه مي كشد ، براى تشخيص حق از باطل مي كوشيدند و در اين كوشش با آنهمه استعدادهاى متنوع كه در تشخيص واقعيات دو قلمرو انسان و جهان از خود بروز داده ‏اند ، قطعا و قطعا موفق مي گشتند .

مخصوصا با نظر به اينكه دو نيروى فوق‏العاده عالى عقل و وجدان و حقايق بسيار عالى و سازنده‏اى كه بوسيله پيامبران الهى و اولياء اللّه و حكماى راستين همواره در اختيار انسانها بوده و مي توانند بهترين بهره‏بردارى را از آنها بنمايند . مي توان با كمال صراحت ادعا كرد كه مردم جوامع امروزى ما از تبليغات گوناگون سياسى و اقتصادى كه ساخته شده انسانهاى گسيخته از متن مردمند تغذيه مغزى و روانى ميشوند ، نه از حقايق . اين جمله را از اريش فروم [جامعه سالم اريش فروم ترجمه آقاى اكبر تبريزى]بخاطر بسپاريم « واقعيتهاى كنونى حقيقت نيستند ، بلكه ساخته و پرداخته تبليغات مي باشند » .

شرح وترجمه نهج البلاغه علامه محمدتقی جعفری  جلد ۱۰