۳۵ از نامه هاى امام ( ع ) به عبد الله بن عباس پس از کشته شدن محمد بن ابى بکر .
أَمَّا بَعْدُ فَإِنَّ ؟ مِصْرَ ؟ قَدِ اِفْتُتِحَتْ وَ ؟ مُحَمَّدُ بْنُ أَبِی بَکْرٍ ؟ رَحِمَهُ اَللَّهُ قَدِ اُسْتُشْهِدَ فَعِنْدَ اَللَّهِ نَحْتَسِبُهُ وَلَداً نَاصِحاً وَ عَامِلاً کَادِحاً وَ سَیْفاً قَاطِعاً وَ رُکْناً دَافِعاً وَ قَدْ کُنْتُ حَثَثْتُ اَلنَّاسَ عَلَى لَحَاقِهِ وَ أَمَرْتُهُمْ بِغِیَاثِهِ قَبْلَ اَلْوَقْعَهِ وَ دَعَوْتُهُمْ سِرّاً وَ جَهْراً وَ عَوْداً وَ بَدْءاً فَمِنْهُمُ اَلْآتِی کَارِهاً وَ مِنْهُمُ اَلْمُعْتَلُّ کَاذِباً وَ مِنْهُمُ اَلْقَاعِدُ خَاذِلاً أَسْأَلُ اَللَّهَ تَعَالَى أَنْ یَجْعَلَ لِی مِنْهُمْ فَرَجاً عَاجِلاً فَوَاللَّهِ لَوْ لاَ طَمَعِی عِنْدَ لِقَائِی عَدُوِّی فِی اَلشَّهَادَهِ وَ تَوْطِینِی نَفْسِی عَلَى اَلْمَنِیَّهِ لَأَحْبَبْتُ أَلاَّ أَبْقَى مَعَ هَؤُلاَءِ یَوْماً وَاحِداً وَ لاَ أَلْتَقِیَ بِهِمْ أَبَداً
ترجمه
« اما بعد ، مصر را لشکریان معاویه گرفتند و محمد بن ابى بکر خدایش بیامرزد به شهادت رسید ، از خداوند اجر و پاداش براى او خواستارم که برایم فرزندى خیر اندیش و کارگزارى رنجکش و شمشیرى بران و رکنى مدافع بود .
من مردم را براى رفتن به جانب او وادار ، و پیش از کشته شدنش به یارى او امر مى کردم و از مردم نه یک بار ، بارها ، پنهان و آشکار دعوت کردم ، پس بعضى از مردم با بىمیلى به یارى او مىرفتند ، گروهى به دروغ بهانه جویى مى کردند و گروهى نیز سرافکنده مى ماندند .
از خداوند خواهانم که مرا از این مردم هر چه زودتر نجات بخشد ، که به خدا سوگند اگر آرزویم به شهادت در هنگام رودررویى با دشمن ، و آمادگى ام براى مرگ نبود ، دوست داشتم حتّى یک روز با اینها نباشم ، و با کسى از ایشان روبهرو نشوم . »
شرح
مىگویم ( ابن میثم ) : احتسبت کذا عند اللّه ، یعنى از او درخواست اجر و مزد مىکنم الحسبه ، به کسر حاء یعنى اجر و مزد .
الشّهاده : کشته شدن در راه خدا . استشهد : گویا او نزد خدا حضور یافته است . محور و هدف این نامه چند مطلب است :
اوّل : اطلاع دادن به ابن عباس ، از تصرّف مصر به وسیله سپاه معاویه .
دوم : خبر دادن به ابن عباس از کشته شدن محمد بن ابى بکر ، تا او نیز در اندوه این سوگ با امام شریک باشد ، و ابراز ستایش در ضمن اظهار غم و اندوه نسبت به او . واژههاى ولدا ، عاملا ، سیفا و رکنا همگى نقش حال را دارند ، و نامیدن او [ محمد ] به عنوان فرزند به اعتبار تربیت وى در دامن خود همچون فرزند خود از باب مجاز است ، توضیح آن که وى ربیب امام ( پسر همسرش ) بود ، مادرش اسماء دختر عمیس خثعمىّ بود ، که قبلا همسر جعفر بن ابى طالب بود ، و با او به حبشه مهاجرت کرد ، و در حبشه ، محمّد ، عون و عبد اللّه از او به دنیا آمدند ، و پس از این که جعفر به شهادت رسید ، ابوبکر با وى ازدواج کرد ، و این محمد از او به دنیا آمد .
هنگامى که همسرش ابوبکر از دنیا رفت ، على ( ع ) او را به همسرى گرفت و از او یحیى بن على به دنیا آمد . کلمه : سیف ( شمشیر ) را به اعتبار نابود ساختن و حمله کردن او بر دشمن استعاره از وى آورده است . و با استعمال لفظ قاطع ( برّان ) ، و همچنین کلمه : رکن ( ستون ) ، صنعت ترشیح به کار برده است ، از آن رو که در پیشامدها به او مراجعه مى کرد و بدان وسیله گرفتارى را برطرف مى ساخت . و کلمه : دافعا ( برطرف کننده ) ، نیز از باب ترشیح است .
سوم : اطّلاع دادن به ابن عبّاس از وضع خود با مردم به عنوان شکوه و گله از ایشان ، زیرا آن بزرگوار ، آنان را به پیوستن بر محمد بن ابى بکر و یارى او ترغیب کرد ولى آنها گوش ندادند ، و نیز به دلیل و سبب کوتاهى کردن هر کدام از آنهااشاره فرموده است .
براستى ، وضع امام ( ع ) با مردم همانند پیامبر خدا ( ص ) با قوم خود بود ،که بعضى با بى میلى [ به یارى پیامبر ] مى آمدند به طورى که گویى به چشم خود مى بینند که به طرف مرگ برده مى شوند [ ۱ ] و بعضى بهانه هاى دروغین مى آوردند همچون کسانى که مى گفتند : اگر قدرت بر کارزار داشتیم به همراه شما بیرون مى آمدیم ، آنان خود را به هلاکت مى اندازند ، در صورتى که خداوند آگاه است که آنها دروغ مى گویند [ ۲ ] .
هر کس حالات و تاریخ زندگانى این دو بزرگوار را تا وقتى که از دنیا رفتند مورد بررسى قرار دهد ، جهت همگونى بین آن دو تن در بیشتر حالات برایش ثابت مىگردد ، این بخش از سخن امام ( ع ) مطابق دریافت وى از آن مردم مربوط به آنهاست .
چهارم : درخواست نجات هر چه زودتر از دست آنها از پیشگاه خداوند متعال ، در این جا نیز ، این درخواست به عنوان گله و شکوه است ، و همچنین امام به انگیزه توقّف خود با این حالت در بین آن مردم اشاره دارد ، یعنى آرزوى شهادت و آماده بودن براى مرگ به هنگام روبهرو شدن با دشمن ، که اگر چنین نبود از ایشان فاصله مى گرفت . توفیق از جانب خداست .
___________________________________
[ ۱ ] اشاره به آیه مبارکه ( ۶ ) از سوره انفال ( ۸ ) است .
[ ۲ ] اشاره به آیه مبارکه ( ۴۲ ) از سوره توبه ( ۹ ) دارد .
بازدیدها: ۶
دیدگاه‌ها