دسته:70 نامه هاشرح و ترجمه میر حبیب الله خوئی

نامه ۷۹ صبحی صالح

۷۹- و من کتاب کتبه ( علیه ‏السلام  ) لما استخلف إلى أمراء الأجناد

أَمَّا بَعْدُ فَإِنَّمَا أَهْلَکَ مَنْ کَانَ قَبْلَکُمْ أَنَّهُمْ مَنَعُوا النَّاسَ الْحَقَّ فَاشْتَرَوْهُ وَ أَخَذُوهُمْ بِالْبَاطِلِ فَاقْتَدَوْهُ

شرح وترجمه میر حبیب الله خوئی ج۲۰  

المختار الثامن و السبعون و من کتاب له علیه السلام لما استخلف، الى امراء الاجناد

أما بعد، فإنما أهلک من کان قبلکم أنهم منعوا الناس الحق فاشتروه، و أخذوهم بالباطل فاقتدوه.

المعنى‏

قال الشارح المعتزلی «ص ۷۹ ج ۱۸ ط مصر»: أى‏ منعوا الناس الحق‏ فاشترى‏ الناس الحق‏ منهم بالرشا و الأموال، فأرجع ضمیر اشتروا إلى الناس- إلى أن قال: و روى فاستروه بالسین المهمله أى اختاروه و یقال: استریت خیار المال: أى اخترته، و یکون الضمیر عائدا إلى الظلمه لا إلى الناس.

و قال ابن میثم: فاستروه أى فباعوه و تعوضوا عنه‏ بالباطل‏ لما منعوا منه کقوله تعالى «و شروه بثمن بخس- سوره یوسف- ۲۰».

أقول: المقصود من الاشتراء هنا أخذ ما لیس بحق بدلا من الحق کقوله تعالى «اشتروا الضلاله بالهدى‏- ۱۷- البقره» فانه لا بد للناس من الالتزام بنظام یعیشون فی ظله فهو إما حق إلهی، إما غیر حق یحمل علیهم قسرا کما أنه فی زماننا هذا بدلوا القانون الالهی بقانون انتخابی بشری، فاذا صار هذا البدل متداولا و معمولا بین الناس یقتدی به أخلافهم و من یأتی من بعدهم فیصیر الباطل الذی حمل علیهم مما یقتدى به.

الترجمه

از نامه‏اى که آن حضرت علیه السلام بفرماندهان قشون خود نگاشت چون خلیفه شد:

أما بعد، همانا کسانى که پیش از شما بودند هلاک شدند براى آنکه مردم را از حق بازداشتند و آنان حق را بناحق فروختند و مردم را بباطل و بیهوده واداشتند تا همه بدان اقتداء کردند و از آن پیروى نمودند.

قد وقع الفراغ من هذا الجزء العشرین من شرح نهج البلاغه فی العشرین من شهر ربیع المولود من سنه التاسع و الثمانین بعد الألف و ثلاثمائه من الهجره النبویه القمریه، بید مؤلفه محمد باقر الکمره‏اى- فی شهر ری.

الى هنا انتهى الجزء العشرون من أجزاء الکتاب بعون الله الملک الوهاب، و قد عاق المقدور طبعه عن طبع الجزء الواحد و العشرین الذى هو آخر أجزاء الکتاب رغم جهود الناشر المحترم و استعجاله فلله الحمد على کل حال، و تم تصحیحه و تهذیبه و ترتیبه بید العبد- السید ابراهیم المیانجى- عفى عنه و عن والدیه فی مفتتح سنه- ۱۳۹۰- و الحمد لله رب العالمین.[۱]

منهاج ‏البراعه فی ‏شرح ‏نهج ‏البلاغه(الخوئی)//میر حبیب الله خوئی

__________________________________________________________

[۱] هاشمى خویى، میرزا حبیب الله، منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه (خوئى) – تهران، چاپ: چهارم، ۱۴۰۰ ق.

بازدیدها: ۱۱۶

نامه ۷۸ صبحی صالح

۷۸- و من کتاب له ( علیه‏ السلام  ) إلى أبی موسى الأشعری جوابا فی أمر الحکمین، ذکره سعید بن یحیى الأموی فی کتاب «المغازی‏»

فَإِنَّ النَّاسَ قَدْ تَغَیَّرَ کَثِیرٌ مِنْهُمْ عَنْ کَثِیرٍ مِنْ حَظِّهِمْ فَمَالُوا مَعَ الدُّنْیَا وَ نَطَقُوا بِالْهَوَى وَ إِنِّی نَزَلْتُ مِنْ هَذَا الْأَمْرِ مَنْزِلًا مُعْجِباً

اجْتَمَعَ بِهِ أَقْوَامٌ أَعْجَبَتْهُمْ أَنْفُسُهُمْ وَ أَنَا أُدَاوِی مِنْهُمْ قَرْحاً أَخَافُ أَنْ یَکُونَ عَلَقاً

وَ لَیْسَ رَجُلٌ فَاعْلَمْ أَحْرَصَ عَلَى جَمَاعَهِ أُمَّهِ مُحَمَّدٍ ( صلى‏الله‏علیه‏وآله‏وسلم  )وَ أُلْفَتِهَا مِنِّی أَبْتَغِی بِذَلِکَ حُسْنَ الثَّوَابِ وَ کَرَمَ الْمَآبِ

وَ سَأَفِی بِالَّذِی وَأَیْتُ عَلَى نَفْسِی وَ إِنْ تَغَیَّرْتَ عَنْ صَالِحِ مَا فَارَقْتَنِی عَلَیْهِ فَإِنَّ الشَّقِیَّ مَنْ حُرِمَ نَفْعَ مَا أُوتِیَ مِنَ الْعَقْلِ وَ التَّجْرِبَهِ

وَ إِنِّی لَأَعْبَدُ أَنْ یَقُولَ قَائِلٌ بِبَاطِلٍ وَ أَنْ أُفْسِدَ أَمْراً قَدْ أَصْلَحَهُ اللَّهُ

فَدَعْ مَا لَا تَعْرِفُ فَإِنَّ شِرَارَ النَّاسِ طَائِرُونَ إِلَیْکَ بِأَقَاوِیلِ السُّوءِ وَ السَّلَامُ

شرح وترجمه میر حبیب الله خوئی ج۲۰  

المختار السابع و السبعون و من کتاب له علیه السلام الى أبى موسى الاشعرى جوابا فی أمر الحکمین‏ ذکره سعید بن یحیى الاموى فی کتاب المغازى‏

فإن الناس قد تغیر کثیر منهم عن کثیر من حظهم، فمالوا مع الدنیا، و نطقوا بالهوى، و إنی نزلت من هذا الأمر منزلا معجبا اجتمع به أقوام أعجبتهم أنفسهم، فإنی أداوی منهم قرحا أخاف أن یعود علقا، و لیس رجل- فاعلم- أحرص على أمه محمد- صلى الله علیه و آله- و ألفتها منی، أبتغی بذلک حسن الثواب و کرم الماب، و سأفی بالذی وأیت على نفسی، و إن تغیرت عن صالح ما فارقتنی علیه، فإن الشقی من حرم نفع ما أوتى من العقل و التجربه، و إنی لأعبد أن یقول قائل بباطل، و أن أفسد أمرا قد أصلحه الله، فدع ما لا تعرف، فإن شرار الناس طائرون إلیک باقاویل السوء، و السلام.

قال الشارح المعتزلی: و روى و نطقوا مع الهوى، أى مائلین عنه، و روى و أنا اداری بالراء من المداراه، و روى نفع ما أولى باللام، یقول: أولیته معروفا

و روى أن قال قائل بباطل و یفسد أمرا، و أنا اداوی، أن یعود علقا، فدع عنک.

اللغه

(العلق): الدم الغلیظ، (و أیت): وعدت و تعهدت، (أعبد): آنف و أستنکف.

المعنى‏

قوله‏ (قد تغیر کثیر منهم) یشیر إلى انحرافهم عن سنه الرسول الرامیه إلى تهذیب النفوس و تحکیم العقیده بالمبدأ و المعاد الباعث على الزهد فی شئون الدنیا بزعامه علی علیه السلام ففات کثیر من حظهم الاخروی و المعنوی.

قوله‏ (منزلا معجبا) أى نزلت عن مقام الولایه الإلهیه و الخلافه المنصوصه إلى مقام الاماره العادیه بالانتخاب من الناس و قد اجتمع معه فی هذا المقام النازل قوم وصلوا إلى هذا المقام قبله کأبی بکر و عمر و طمع فیه معه قوم آخرون کطلحه و الزبیر و معاویه و عمرو بن عاص و عبد الله بن عمر المرشح من جانب أبی موسى الأشعری، فأظهر علیه السلام العجب من تنزله إلى هذا المقام.

و قد فسر الشارحان القوم المجتمع معه فی هذا المنزل بأنصاره و أعوانه الذین بایعوا معه فأعجبتهم أنفسهم و طمعوا فی الشرکه معه فی تمشیه أمر الخلافه و أن یکون إمضاء الامور بالشور معهم على اختلاف آرائهم.

قال الشارح المعتزلی: و هذا الکلام شکوى من أصحابه و نصاره من أهل العراق، فانهم کان اختلافهم علیه و اضطرابهم شدیدا.

أقول: هذا بناء على أن هذا الکتاب صدر منه إلیه بعد قرار الحکمین، و لکن إن صدر منه حین انتدابه أهل الکوفه لحرب الجمل و کان أبو موسى یثبطهم عنه فلا یستقیم.

قوله‏ (و أنا اداوی منهم قرحا) الظاهر أن القرح هو ضعف العقیده الاسلامیه و الانحراف عن ولایته علیه السلام.

قوله‏ (و سأفی بالذی و أیت على نفسی) من التضحیه فی سبیل الحق و طلب الشهاده فی المناضله مع أعداء الحق، و یؤید ذلک قوله‏ (و إنی لأعبد أن یقول قائل بباطل و أن أفسد أمرا قد أصلحه الله).

الترجمه

از نامه‏اى که آن حضرت بأبی موسى أشعری نگاشته در پاسخ نامه او در باره حکمین، سعید بن یحیى اموی آنرا در کتاب مغازى آورده:

براستى که بسیارى مردم از بسیارى بهره‏وریهاى خود روگردان شده ‏اند و دل بدنیا داده و از هواى نفس سخن گویند، من در این میان بمقام شگفت آورى فرو افتاده ‏ام که مردمى خودپسند در آن گرد آمده ‏اند، من مى‏ خواهم ریشى که در دل دارند و مى ‏ترسم خونى بسته شود «و آنها را بکشد» درمان کنم، و بدانکه مردى نیست که بر امت محمد صلى الله علیه و آله رؤوف‏تر و بر اتفاق و الفت آنان از من حریصتر باشد و من در این باره پاداش خوب مى ‏جویم و سرانجام نیک.

و بدانچه با خویش تعهد کرده ‏ام وفادارم و گر چه تو از شایستگى که با آن از من جدا شدى دیگر گون گردى و بى ‏وفائى را پیشه سازى، چه براستى بدبخت آن کس است که از بهره‏ورى از عقلى که باو داده شده محروم ماند و از تجربه‏اى که اندوخته سود نبرد و آنرا بکار نبندد.

و براستى که من گریزانم از این که گوینده‏اى بیهوده و ناروا گوید و از این که تباه سازم امرى را که خداوند بهبود ساخته و بصلاح آورده، آنچه را ندانى و انه و پیرامونش مگرد و از روى دانش و یقین کار کن، زیرا مردمان بدگفتارهاى بد و ناروا از هر سو بجانب تو مى‏پرانند «و تو را منحرف مى ‏سازند».

منهاج ‏البراعه فی ‏شرح ‏نهج ‏البلاغه(الخوئی)//میر حبیب الله خوئی

بازدیدها: ۸۴

نامه ۷۷ صبحی صالح

۷۷- و من وصیه له ( علیه ‏السلام  ) لعبد الله بن العباس لما بعثه للاحتجاج على الخوارج‏

لَا تُخَاصِمْهُمْ بِالْقُرْآنِ فَإِنَّ الْقُرْآنَ حَمَّالٌ ذُو وُجُوهٍ تَقُولُ وَ یَقُولُونَ. وَ لَکِنْ حَاجِجْهُمْ بِالسُّنَّهِ فَإِنَّهُمْ لَنْ یَجِدُوا عَنْهَا مَحِیصاً

شرح وترجمه میر حبیب الله خوئی ج۲۰  

المختار السادس و السبعون و من وصیه له علیه السلام لعبد الله بن العباس لما بعثه للاحتجاج على الخوارج‏

لا تخاصمهم بالقرآن فإن القرآن حمال ذو وجوه تقول و یقولون و لکن حاججهم بالسنه فإنهم لن یجدوا عنها محیصا.

اللغه و المعنى‏

حمال ذو وجوه‏: یتحمل ألفاظه بسیاقه الخاص أن تحمل على معان مختلفه و وجوه عدیده فاذا تمسک أحد بمعنى و فسرها بما یوافق مقصوده تمسک الخصم بوجه آخر و تفسیر یخالفه فلا یخصم، و هذا الکلام بالنسبه إلى متشابهات‏ القرآن‏ و کلیاته صادقه لا بالنسبه إلى محکماته الواضحه البینه، و لعل ما یرید ابن عباس‏ أن یحتج به محصور فی القسمین الأولین، و أما السنن الوارده فی صحه مدعاه الداله على أن علیا علیه السلام حق فی کل ما یعمل فصریحه ناصه کافیه فی إفحام‏ الخوارج‏.

قال الشارح المعتزلی «ص ۷۲ ج ۱۸ ط مصر»: و ذلک أنه أراد أن یقول لهم: قال رسول الله صلى الله علیه و آله «علی مع الحق و الحق مع علی یدور معه حیثما دار» و قوله «اللهم وال من والاه، و عاد من عاداه، و انصر من نصره، و اخذل من خذله» و نحو ذلک- إلخ، أقول: و فی المقام أبحاث عمیقه لا یسع الکتاب للخوض فیها.

الترجمه

از سفارشى که آن حضرت بعبد الله بن عباس کرد چونش براى احتجاج نزد خوارج فرستاد:

بایات قرآن با آنها محاجه مکن که قرآن معانی بسیار در بر دارد و بچند وجه تفسیر مى‏ شود، مى‏ گوئى و جواب مى‏ گویند، ولى با حدیث پیغمبر با آنها محاجه کن که در برابر آن جوابى ندارند.

منهاج ‏البراعه فی ‏شرح ‏نهج ‏البلاغه(الخوئی)//میر حبیب الله خوئی

بازدیدها: ۶۰

نامه ۷۶ صبحی صالح

۷۶- و من وصیه له ( علیه‏ السلام  ) لعبد الله بن العباس عند استخلافه إیاه على البصره

سَعِ النَّاسَ بِوَجْهِکَ وَ مَجْلِسِکَ وَ حُکْمِکَ وَ إِیَّاکَ وَ الْغَضَبَ فَإِنَّهُ طَیْرَهٌ مِنَ الشَّیْطَانِ

وَ اعْلَمْ أَنَّ مَا قَرَّبَکَ مِنَ اللَّهِ یُبَاعِدُکَ مِنَ النَّارِ وَ مَا بَاعَدَکَ مِنَ اللَّهِ یُقَرِّبُکَ مِنَ النَّارِ

شرح وترجمه میر حبیب الله خوئی ج۲۰  

المختار الخامس و السبعون لعبد الله بن العباس، عند استخلافه ایاه على البصره

سع الناس بوجهک و مجلسک و حکمک، و إیاک و الغضب فإنه طیره من الشیطان، و اعلم أن ما قربک من الله یباعدک من النار و ما باعدک من الله یقربک من النار.

قال الشارح المعتزلی: «ص ۷۶ ج ۱۸ ط مصر»: روى «و حلمک» قال:و طیره من الشیطان بفتح الطاء و سکون الیاء أى خفه و طیش.

الاعراب‏

سع: أمر من وسع یسع، و الباء فی بوجهک للالصاق.

و مقصوده علیه السلام المساواه فی معاشرته و معاملته بین الناس بحیث یشملهم جمیعا.

الترجمه

براى عبد الله بن عباس نگاشته هنگامى که او را در بصره گماشته:

مردم را همه پذیرا باش با چهره باز و در مجلس خود و در قضاوت خود.

مبادا خشم گیرى که خشم جهش و پرشى است از شیطان.

و بدانکه هر آنچه تو را بخداوند نزدیک کند از دوزخت دور سازد و هر چه تو را از خدا بدور کند بدوزخت نزدیک سازد.

منهاج ‏البراعه فی ‏شرح ‏نهج ‏البلاغه(الخوئی)//میر حبیب الله خوئی

بازدیدها: ۴۷

نامه ۷۵ صبحی صالح

۷۵- و من کتاب له ( علیه ‏السلام  ) إلى معاویه فی أول ما بویع له ذکره الواقدی فی کتاب «الجمل‏»

مِنْ عَبْدِ اللَّهِ عَلِیٍّ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ إِلَى مُعَاوِیَهَ بْنِ أَبِی سُفْیَانَ

أَمَّا بَعْدُ فَقَدْ عَلِمْتَ إِعْذَارِی فِیکُمْ وَ إِعْرَاضِی عَنْکُمْ حَتَّى کَانَ مَا لَا بُدَّ مِنْهُ وَ لَا دَفْعَ لَهُ وَ الْحَدِیثُ طَوِیلٌ وَ الْکَلَامُ کَثِیرٌ وَ قَدْ أَدْبَرَ مَا أَدْبَرَ وَ أَقْبَلَ مَا أَقْبَلَ

فَبَایِعْ مَنْ قِبَلَکَ وَ أَقْبِلْ إِلَیَّ فِی وَفْدٍ مِنْ أَصْحَابِکَ وَ السَّلَامُ

شرح وترجمه میر حبیب الله خوئی ج۲۰  

المختار الرابع و السبعون و من کتاب له علیه السلام الى معاویه [من المدینه] فی أول ما بویع‏ له ذکره الواقدى فی کتاب الجمل‏ من عبد الله علی أمیر المؤمنین إلى معاویه بن أبی سفیان:

أما بعد، فقد علمت إعذاری فیکم و إعراضی عنکم، حتى کان ما لا بد منه و لا دفع له، و الحدیث طویل، و الکلام کثیر، و قد أدبر ما أدبر، و أقبل ما أقبل، فبایع من قبلک، و أقبل إلى فی وفد من أصحابک، [و السلام‏].

اللغه

(الوفد): الواردون على الملک.

المعنى‏

هذا أول مکتوب أرسله‏ علیه السلام إلى معاویه یطلب منه أخذ البیعه له من أهل الشام بمقتضى ثبوت خلافته معنا بالنص من النبی صلى الله علیه و آله و عرفا بمبایعه المهاجرین و الأنصار معه، و کان علیه السلام یعلم ما فی قلب معاویه من النقمه على قتل عثمان.

فلخص أمره فی قوله‏ (فقد علمت إعذاری فیکم) أى إظهار عذره و ذلک باجتهاده فی نصیحه عثمان و ذبه عن هجوم الناس علیه حتى بعث الحسنین للدفاع عنه و لکن الثوره دارت علیه، و أعرض علیه السلام عن التعرض لنبی امیه و أشار إلى أن الموضوع یحتاج إلى شرح طویل لا یسعه المقام.

الترجمه

از نامه‏اى که آن حضرت در آغاز بیعت باوى بمعاویه نگاشت، واقدی آنرا در کتاب جمل خود ضبط کرده است:

از بنده خدا امیر مؤمنان بمعاویه بن ابی سفیان.

أما بعد، تو خود مى‏ دانى که من در باره شماها حق نصیحت را بجاى آوردم و چون نتیجه نداد از شماها کناره کردم تا آنچه شدنى بود شد و چاره‏اى هم نداشت در اینجا داستان دراز است و سخن بسیار، گذشته‏ ها گذشت و برگشتى ندارد و آمد آنچه آمدنى بود، تو با هر کس در پیش خود و بفرمان خود دارى بنام من بیعت کن و با جمعى از یاران و همکارانت به پیشگاه من بیا و شرط طاعت بجاى آور.

منهاج ‏البراعه فی ‏شرح ‏نهج ‏البلاغه(الخوئی)//میر حبیب الله خوئی

بازدیدها: ۴۴

نامه ۷۴ صبحی صالح

۷۴- و من حلف له ( علیه ‏السلام  ) کتبه بین ربیعه و الیمن و نقل من خط هشام بن الکلبی‏

هَذَا مَا اجْتَمَعَ عَلَیْهِ أَهْلُ الْیَمَنِ حَاضِرُهَا وَ بَادِیهَا وَ رَبِیعَهُ حَاضِرُهَا وَ بَادِیهَا أَنَّهُمْ عَلَى کِتَابِ اللَّهِ یَدْعُونَ إِلَیْهِ وَ یَأْمُرُونَ بِهِ وَ یُجِیبُونَ مَنْ دَعَا إِلَیْهِ وَ أَمَرَ بِهِ لَا یَشْتَرُونَ بِهِ ثَمَناً وَ لَا یَرْضَوْنَ‏ بِهِ بَدَلًا

وَ أَنَّهُمْ یَدٌ وَاحِدَهٌ عَلَى مَنْ خَالَفَ ذَلِکَ وَ تَرَکَهُ أَنْصَارٌ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ

دَعْوَتُهُمْ وَاحِدَهٌ لَا یَنْقُضُونَ عَهْدَهُمْ لِمَعْتَبَهِ عَاتِبٍ وَ لَا لِغَضَبِ غَاضِبٍ وَ لَا لِاسْتِذْلَالِ قَوْمٍ قَوْماً وَ لَا لِمَسَبَّهِ قَوْمٍ قَوْماً عَلَى ذَلِکَ شَاهِدُهُمْ وَ غَائِبُهُمْ وَ سَفِیهُهُمْ وَ عَالِمُهُمْ وَ حَلِیمُهُمْ وَ جَاهِلُهُمْ

ثُمَّ إِنَّ عَلَیْهِمْ بِذَلِکَ عَهْدَ اللَّهِ وَ مِیثَاقَهُ إِنَّ عَهْدَ اللَّهِ کَانَ مَسْئُولًا وَ کَتَبَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ

شرح وترجمه میر حبیب الله خوئی ج۲۰  

المختار الثالث و السبعون من حلف له علیه السلام کتبه بین ربیعه و الیمن، و نقل من خط هشام بن الکلبى‏

هذا ما اجتمع علیه أهل الیمن حاضرها و بادیها، و ربیعه حاضرها و بادیها أنهم على کتاب الله: یدعون إلیه، و یأمرون به و یجیبون من دعا إلیه و أمر به، لا یشترون به ثمنا، و لا یرضون به بدلا، و أنهم ید واحده على من خالف ذلک و ترکه، أنصار بعضهم لبعض: دعوتهم واحده، لا ینقضون عهدهم لمعتبه عاتب، و لا لغضب غاضب، و لا لاستذلال قوم قوما، و لا لمسبه قوم قوما، على ذلک شاهدهم و غائبهم، و سفیههم و عالمهم، و حلیمهم و جاهلهم، ثم إن علیهم بذلک عهد الله و میثاقه إن عهد الله کان مسئولا، و کتب علی ابن أبی طالب.

اللغه

(الحلف): العهد أى و من کتاب حلف، فحذف المضاف، (الیمن): کل من ولده قحطان نحو حمیر و عک و جذام و کنده و الازد و غیرهم.

و (ربیعه): هو ربیعه بن نزار بن معد بن عدنان و هم بکر و تغلب و عبد القیس، و (هشام): هو هشام بن محمد بن السائب الکلبی نسابه ابن نسابه عالم بأیام العرب و أخبارها. (الحاضر): أهل القرى و المدن، (البادى) سکان البدو.

الاعراب‏

هذا ما اجتمع: قال ابن میثم: هذا مبتدأ و ما موصوله و هى صفه المبتدأ و خبره أنهم، و یجوز أن یکون هذا مبتدأ و خبره ما اجتمع علیه و یکون قوله أنهم تفسیرا لهذا.

أنهم على کتاب الله: قال الشارح المعتزلی: حرف الجر یتعلق بمحذوف أى مجتمعون.

أقول: الظاهر أنه ظرف مستقر متعلق بفعل عام خبر لأن أى أنهم ثابتون على کتاب الله.

المعنى‏

أشار فی قوله‏ (ما اجتمع علیه أهل الیمن) إلخ- إلى محاربات و أحقاد کانت بین الفئتین القحطانی و العدنانی فی أیام الجاهلیه فأماتها الاسلام و أحیاها رجعه السقیفه ثم بلغها أوجها سیاسه بنی امیه المثیره للخلاف بین المسلمین لغرض الاستیلاء علیهم و أشار علیه السلام فی قوله‏ (لا ینقضون عهدهم لمعتبه عاتب) إلخ- إلى ما یثیر قبائل العرب الجانی للحروب و المناضلات و جمعها فی أربعه: المعاتبه، و الغضب، و قصد التسلط و الاستذلال بعضهم لبعض، و السب و الشتم المتبادل بینهم بعضهم مع بعض.

قال الشارح المعتزلی «ص ۶۷ ج ۱۸ ط مصر»: و اعلم أنه قد ورد فی الحدیث عن النبی صلى الله علیه و آله: «کل حلف کان فی الجاهلیه فلا یزیده الاسلام إلا شده» و لا حلف فی الاسلام، لکن فعل أمیر المؤمنین علیه السلام أولى بالاتباع من خبر الواحد- إلخ.

أقول: هذه الجمله تدل على أن ما ذکره الرضی رحمه الله فی نهجه کان معلوم الصدور حتى عند أمثال أبى الحدید المتأخر عن عصره بما یقرب من قرنین فتدبر.

الترجمه

عهد نامه‏اى که آن حضرت میان قبیله ربیعه و یمن بخط خود نوشته و از خط ابن هشام کلبی نقل شده است.

اینست آنچه همه أهل یمن از شهری و بیابانی و ربیعه از شهری و بیابانی بر آن اتفاق کردند:

۱- همه بر قانون قرآن و پیرو آنند و بدان دعوت کنند و بدان دستور دهند و هر کس بدان دعوت کند او را اجابت کنند، آنرا بهیچ بها نفروشند و از آن بدلى نگیرند و بجاى آن نپسندند.

۲- همه همدست و متفق باشند در برابر کسى که مخالف این قرار باشد و آنرا وانهد و یاور همدیگر باشند در این باره و کلمه آنها یکى باشد.

۳- عهد و پیمان خود را بخاطر گله از همدیگر یا خشم کسى یا قصد خوار کردن مردمى مردم دیگر را یا بدگوئی و دشنام دادن بهمدیگر نشکنند.

۴- مسئول این عهد و پیمانست هر کدام حاضر مجلس هستند و هر کدام غائب هستند از نادان و دانا و بردبار و جاهل آنان.

سپس عهد و میثاق خداوند بعهده آنها است که باید رعایت کنند، براستى که عهد خداوند مسئولیت دارد و مورد بازپرسى است.

علی بن ابی طالب نوشته است.

منهاج ‏البراعه فی ‏شرح ‏نهج ‏البلاغه(الخوئی)//میر حبیب الله خوئی

بازدیدها: ۴۲

نامه ۷۳ صبحی صالح

۷۳- و من کتاب له ( علیه‏ السلام  ) إلى معاویه

أَمَّا بَعْدُ فَإِنِّی عَلَى التَّرَدُّدِ فِی جَوَابِکَ وَ الِاسْتِمَاعِ إِلَى کِتَابِکَ لَمُوَهِّنٌ رَأْیِی وَ مُخَطِّئٌ فِرَاسَتِی

وَ إِنَّکَ إِذْ تُحَاوِلُنِی الْأُمُورَ وَ تُرَاجِعُنِی السُّطُورَ کَالْمُسْتَثْقِلِ النَّائِمِ تَکْذِبُهُ أَحْلَامُهُ وَ الْمُتَحَیِّرِ الْقَائِمِ یَبْهَظُهُ مَقَامُهُ لَا یَدْرِی أَ لَهُ مَا یَأْتِی أَمْ عَلَیْهِ وَ لَسْتَ بِهِ غَیْرَ أَنَّهُ بِکَ شَبِیهٌ

وَ أُقْسِمُ بِاللَّهِ إِنَّهُ لَوْ لَا بَعْضُ الِاسْتِبْقَاءِ لَوَصَلَتْ إِلَیْکَ مِنِّی قَوَارِعُ تَقْرَعُ الْعَظْمَ وَ تَهْلِسُ اللَّحْمَ

وَ اعْلَمْ أَنَّ الشَّیْطَانَ قَدْ ثَبَّطَکَ عَنْ أَنْ تُرَاجِعَ أَحْسَنَ أُمُورِکَ وَ تَأْذَنَ لِمَقَالِ نَصِیحَتِکَ وَ السَّلَامُ لِأَهْلِهِ

شرح وترجمه میر حبیب الله خوئی ج۲۰  

المختار الثانی و السبعون و من کتاب له علیه السلام الى معاویه

أما بعد، فإنی على التردد فی جوابک، و الاستماع إلى کتابک‏

لموهن رأیی، و مخطئ فراستی، و إنک إذ تحاولنی الأمور و تراجعنی السطور کالمستثقل النائم تکذبه أحلامه، و المتحیر القائم یبهظه مقامه، لا یدری أ له ما یأتی أم علیه، و لست به غیر أنه بک شبیه و أقسم بالله إنه لو لا بعض الاستبقاء لوصلت إلیک منی قوارع:

تقرع العظم، و تهلس [تنهس‏] اللحم، و اعلم أن الشیطان قد ثبطک عن أن تراجع أحسن أمورک، و تأذن لمقال نصیحتک [و السلام لأهله‏].

قال المعتزلی: و روى تهلس اللحم و تلهس بتقدیم اللام و تهلس بکسر اللام تذیبه حتى یصیر کبدن به الهلاس و هو السل، و أما تلهس فهو بمعنى تلحس أبدلت الحاء هاءا و هو من لحست کذا بلسانی بالکسر، ألحسه، أى تأتی على اللحم حتى تلحسه لحسا، لأن الشی‏ء إنما یلحس إذا ذهب و بقی أثره و أما «ینهس» و هى الروایه المشهوره فمعناه یعترق.

اللغه

(موهن): مضعف، و قال المعتزلی: لائم نفسی و مستضعف رأیی، (التردد) الترداد و التکرار فی مجاوبه الکتب و الرسائل، (بهظه): أثقله، (القوارع):

الشدائد، (ثبطه) عن کذا: شغله، (تأذن) بفتح الذال: تسمع.

الاعراب‏

لموهن: خبر فانی و رأیی مفعوله، کالمستثقل: خبر إنک، تکذبه:

جمله حالیه عن «النائم» و کذا جمله لا یدری.

المعنى‏

تشبیه [کالمستثقل النائم … غیر أنه بک شبیه‏] یأسف علیه السلام فی کتابه هذا على ابتلائه بالمراسله مع‏ معاویه حیث یعلم أن المواعظ لا تؤثر فیه و ما یتضمن کتبه من إظهار الاعتقاد بالله و رسوله صرف لقلقه اللسان و لا یجوز تراقیه، بل تظاهره بمطالبه دم عثمان لا یکون عن اعتقاده بأنه مما یجب علیه و له حق فیه بل جعله وسیله إلى جلب قلوب أنصاره و موافقیه الذین ضلوا و أضلوا، فشبهه‏ بالنائم‏ الثقیل الذی یرى أحلاما کاذبه و المتحیر فی المقام الذی لا یقدر حمله و الجاهل فی أعماله الذی لا یدری أن ما یأتیه فی عقب أعماله ینفعه أو یضره.

ثم نبه على أن مداراته معه لا تکون لعجزه عن قمعه و قهره بل لما یقتضیه المصلحه من إبقاء ظاهر الاسلام و حفظ مرکزیه العلم و الدین بوجود أهل البیت و عترته الحاملین لحقائق الدین و القرآن.

فانه لو یجد فی الحرب معه لیستأصله من شافته ینجر إلى هلاک أنصاره علیه السلام و أنصار معاویه المتمسکین بالاسلام، فیکر الکفار على المسلمین و یقهرونهم فی ظاهر الدین و ربما ینجر إلى قتل الحسن و الحسین علیهما السلام بقیه العتره الطاهره فینقطع الامامه کما صرح به فی الاستسلام إلى اقتراح قبول الصلح فی جبهه صفین فالمقصود من بعض الاستبقاء فی کلامه علیه السلام هو الاستبقاء على ظاهر الاسلام و حفظ العتره الطاهره لخیر الأنام و هذا هو المصلحه التی رعاها فی ترک المحاربه مع أصحاب السقیفه و مخالفیه بعد وفاه النبی صلى الله علیه و آله.

الترجمه

از نامه‏اى که آن حضرت علیه السلام بمعاویه نگاشته:

أما بعد، براستى که من در تکرار پاسخ نامه‏ هاى تو و شنیدن آنها رأى خود را سست مى‏ شمارم و خود را سرزنش مى ‏نمایم و نباید مراسله با تو را تا این حد ادامه دهم و تو که در کارها با من داد و ستد مى ‏کنى و در نگارش سطور مراجعه و تکرار مى ‏نمائى کسى را مانى که در خواب سنگینى اندر است و رؤیاهاى دروغین بیند و یا کسى که‏ در مقامى برتر از خود ایستاده و بر دوش او سنگینى مى ‏کند و نمى‏ داند آینده بسود او است یا زیان او، تو خود او نیستى مانند او هستى.

بخدا سوگند، اگر براى حفظ بقیه ظواهر اسلام و بقیه عترت خیر الانام و مؤمنین پاکدل نبود ضربتهاى کوبنده از من بتو مى ‏رسید که استخوانت را خرد مى‏ کرد و گوشت تنت را همه از آن جدا مى‏ نمود، بدانکه شیطان بر سر راه تو است و تو را بکلی باز داشته از این که بکارهاى بهتر و نتیجه بخش‏تر از آنچه مى‏ کنى بر گردى و راه دین و حقیقت را بپوئى و بگفته‏ هاى اندرزگوى خود گوش بدهى (درود بر أهل آن).

منهاج ‏البراعه فی ‏شرح ‏نهج ‏البلاغه(الخوئی)//میر حبیب الله خوئی

بازدیدها: ۳۳

نامه ۷۲ صبحی صالح

۷۲- و من کتاب له ( علیه‏ السلام  ) إلى عبد الله بن العباس‏

أَمَّا بَعْدُ فَإِنَّکَ لَسْتَ بِسَابِقٍ أَجَلَکَ وَ لَا مَرْزُوقٍ مَا لَیْسَ لَکَ

وَ اعْلَمْ بِأَنَّ الدَّهْرَ یَوْمَانِ یَوْمٌ لَکَ وَ یَوْمٌ عَلَیْکَ وَ أَنَّ الدُّنْیَا دَارُ دُوَلٍ فَمَا کَانَ مِنْهَا لَکَ أَتَاکَ عَلَى ضَعْفِکَ وَ مَا کَانَ مِنْهَا عَلَیْکَ لَمْ تَدْفَعْهُ بِقُوَّتِکَ

شرح وترجمه میر حبیب الله خوئی ج۲۰  

المختار الواحد و السبعون و من کتاب له علیه السلام الى عبد الله بن العباس‏

أما بعد، فإنک لست بسابق أجلک، و لا مرزوق ما لیس لک‏

و اعلم بأن الدهر یومان: یوم لک، و یوم علیک، و أن الدنیا دار دول، فما کان منها لک أتاک على ضعفک، و ما کان منها علیک لم تدفعه بقوتک.

المعنى‏

بعد ما انتشر الاسلام و ورد الخراج و الغنائم کالسیل إلى الحجاز، مال جمع من الصحابه إلى ادخار الأموال و تحصیل الثروه و الجاه، و قد حذرهم علیه السلام من الاغترار بالدنیا و زخارفها و ملأ أسماعهم بالمواعظ الشافیه فی الخطب و الکتب و منها هذا الکتاب الذی أرسله‏ إلى ابن عباس‏ لیکون عظه و إرشادا للناس، و نبه فیها على أن الرزق و الأجل أمران مقدران مرزوقان و أن إقبال‏ الدنیا و إدبارها على کل أحد لا یکون بالکسب و الجهد و أن کل ما هو آت قریب.

الترجمه

از نامه‏اى که آن حضرت بعبد الله بن عباس نگاشت:

أما بعد، براستى که تو از اجل مقدر پیشدستى نتوانى، و آنچه را از آنت نیست روزى نگیرى، بدانکه روزگار دو هنگامه است، روزى بسود تو و روزى بزیانت، دنیا خانه‏ ایست که دست بدست مى ‏گردد آن هنگامه که از آن تو است تو را آید گر چه بینوا باشى و آن هنگامه که بر زیان تو است بر سرت چرخد و نتوانى بنیروى خود جلوش را بگیرى.

منهاج ‏البراعه فی ‏شرح ‏نهج ‏البلاغه(الخوئی)//میر حبیب الله خوئی

بازدیدها: ۱۷

نامه ۷۱ صبحی صالح

۷۱- و من کتاب له ( علیه‏السلام  ) إلى المنذر بن الجارود العبدی، و خان فی بعض ما ولاه من أعماله‏

أَمَّا بَعْدُ فَإِنَّ صَلَاحَ أَبِیکَ غَرَّنِی مِنْکَ وَ ظَنَنْتُ أَنَّکَ تَتَّبِعُ‏  هَدْیَهُ وَ تَسْلُکُ سَبِیلَهُ

فَإِذَا أَنْتَ فِیمَا رُقِّیَ إِلَیَّ عَنْکَ لَا تَدَعُ لِهَوَاکَ انْقِیَاداً وَ لَا تُبْقِی لِآخِرَتِکَ عَتَاداً تَعْمُرُ دُنْیَاکَ بِخَرَابِ آخِرَتِکَ وَ تَصِلُ عَشِیرَتَکَ بِقَطِیعَهِ دِینِکَ

وَ لَئِنْ کَانَ مَا بَلَغَنِی عَنْکَ حَقّاً لَجَمَلُ أَهْلِکَ وَ شِسْعُ نَعْلِکَ خَیْرٌ مِنْکَ

وَ مَنْ کَانَ بِصِفَتِکَ فَلَیْسَ بِأَهْلٍ أَنْ یُسَدَّ بِهِ ثَغْرٌ أَوْ یُنْفَذَ بِهِ أَمْرٌ أَوْ یُعْلَى لَهُ قَدْرٌ أَوْ یُشْرَکَ فِی أَمَانَهٍ أَوْ یُؤْمَنَ عَلَى جِبَایَهٍ فَأَقْبِلْ إِلَیَّ حِینَ یَصِلُ إِلَیْکَ کِتَابِی هَذَا إِنْ شَاءَ اللَّهُ:

قال الرضی و المنذر بن الجارود هذا هو الذی قال فیه أمیر المؤمنین ( علیه‏ السلام  ) إنه لنظار فی عطفیه مختال فی بردیه تفال فی شراکیه

شرح وترجمه میر حبیب الله خوئی ج۲۰  

المختار السبعون و من کتاب له علیه السلام الى المنذر بن الجارود العبدى،و قد خان فی بعض ما ولاه من أعماله‏

أما بعد، فإن صلاح أبیک غرنی منک، و ظننت أنک تتبع هدیه، و تسلک سبیله، فإذا أنت فیما رقى إلى عنک لا تدع لهواک انقیادا، و لا تبقی لاخرتک عتادا، تعمر دنیاک بخراب آخرتک، و تصل عشیرتک بقطیعه دینک، و لئن کان ما بلغنی عنک حقا لجمل أهلک و شسع نعلک خیر منک، و من کان بصفتک فلیس بأهل أن یسد به ثغر، أو ینفذ به أمر، أو یعلى له قدر، أو یشرک فی أمانه، أو یؤمن على جبایه [خیانه] فأقبل إلى حین یصل إلیک کتابی هذا إن شاء الله.

قال الرضی: [و] المنذر هذا هو الذی قال فیه أمیر المؤمنین- علیه السلام- إنه لنظار فی عطفیه، مختال فی بردیه، تفال فی شراکیه.

اللغه

(رقى) بالتشدید: رفع إلی، و أصله أن یکون الانسان فی موضع عال فیرقى إلیه شی‏ء، (العتاد): العده، (الشسع): سیر بین الاصبعین فی النعل العربی.

الاعراب‏

قال الشارح المعتزلی: و اللام فی لهواک متعلقه بمحذوف دل علیه «انقیادا» لأن المتعلق من حروف الجر بالمصدر لا یجوز أن یتقدم على المصدر.

أقول: یصح أن تتعلق بقوله «لا تدع» فلا یحتاج إلى تکلف التقدیر و هو أوضح معنا أیضا و کذا فی الجمله التالیه.

المعنى‏

المنذر بن الجارود من أشراف العرب و من عبد القیس الناهی فی الشرف ینسب إلى نزار بن معد بن عدنان، کان‏ الجارود نصرانیا فوفد على النبی صلى الله علیه و آله فی سنه تسع أو عشر من الهجره فأسلم و حسن إسلامه و سکن بعد ذلک فی البصره و قتل بأرض فارس أو نهاوند مع النعمان بن المقرن.

و قد بالغ علی علیه السلام فی ذمه و توبیخه فی هذا الکتاب لما ثبت عنده من خیانته فی أموال المسلمین و صرفها فی شهواته و عشیرته زائدا على ما یستحقون و هذا مما لا یتحمله علیه السلام.

قال الشارح المعتزلی فی «ص ۵۹ ج ۱۸ ط مصر»: و أما الکلمات التی ذکرها الرضی‏ عنه‏ علیه السلام‏ فی أمر المنذر فهى داله على أنه نسبه إلى التیه و العجب، فقال: (نظار فی عطفیه) أى جانبیه، ینظر تاره هکذا و تاره هکذا، ینظر لنفسه و یستحسن هیئته و لبسته، و ینظر هل عنده نقص فی ذلک أو عیب فیستدرکه بازالته،کما یفعل أرباب الزهو و من یدعی لنفسه الحسن و الملاحه.

قال: (مختال فی بردیه) یمشی الخیلاء عجبا- إلى أن قال‏ (تفال فی شراکیه) الشراک: السیر الذی یکون فی النعل على ظهر الفدم، و التفل بالسکون مصدر تفل أى بصق، و التفل محرکا: البصاق نفسه و إنما یفعله المعجب و التائه فی‏ شراکیه‏ لیذهب عنهما الغبار و الوسخ، یتفل فیهما و یمسحهما لیعودا کالجدیدین.

الترجمه

از نامه‏اى که آن حضرت علیه السلام بمنذر بن جارود عبدی نگاشت که در کار فرمانگزارى خود خیانت کرده بود:

أما بعد، راستى که خوبى و شایستگى پدرت مرا فریفت و گمان بردم پیرو درستى او هستى و براه او مى‏ روى، بناگاه چنین بمن رسید که تو یکسره هوسبازى و دنبال هواى نفس مى‏ روى و براى آخرتت توشه ‏اى بر نمى ‏گیرى و در فکر سراى دیگر نیستى.

دنیایت را بویرانى آخرتت آباد مى‏ کنى و با دینت بخویشانت وصله مى ‏زنى و به آنها کمک مى ‏کنى.

و اگر چنانچه آن گزارشاتى که از تو بمن رسیده درست باشد شتر خاندانت و بند کفشت بهتر از تو است، و کسى که چون تو باشد شایسته نباشد که مرزدارى کند و یا کارى بوسیله او انجام شود و یا درجه ‏اى از او بالا رود یا شریک در کارگزارى خلافت که امانت إلهى است بوده باشد یا آنکه بر جمع خراج و مالیات أمین شمرده شود، بمحض این که این نامه من بتو رسید بسوى من بیا، انشاء الله.

منهاج ‏البراعه فی ‏شرح ‏نهج ‏البلاغه(الخوئی)//میر حبیب الله خوئی

بازدیدها: ۴۵