شرح ابن میثم
۳۹۲- و قال علیه السّلام لقائل قال بحضرته «أستغفر اللّه»: ثَکِلَتْکَ أُمُّکَ أَ تَدْرِی مَا الِاسْتِغْفَارُ- الِاسْتِغْفَارُ دَرَجَهُ الْعِلِّیِّینَ- وَ هُوَ اسْمٌ وَاقِعٌ عَلَى سِتَّهِ مَعَانٍ- أَوَّلُهَا النَّدَمُ عَلَى مَا مَضَى- وَ الثَّانِی الْعَزْمُ عَلَى تَرْکِ الْعَوْدِ إِلَیْهِ أَبَداً- وَ الثَّالِثُ أَنْ تُؤَدِّیَ إِلَى الْمَخْلُوقِینَ حُقُوقَهُمْ- حَتَّى تَلْقَى اللَّهَ أَمْلَسَ لَیْسَ عَلَیْکَ تَبِعَهٌ- وَ الرَّابِعُ أَنْ تَعْمِدَ إِلَى کُلِّ فَرِیضَهٍ عَلَیْکَ- ضَیَّعْتَهَا فَتُؤَدِّیَ حَقَّهَا- وَ الْخَامِسُ أَنْ تَعْمِدَ إِلَى اللَّحْمِ الَّذِی نَبَتَ عَلَى السُّحْتِ- فَتُذِیبَهُ بِالْأَحْزَانِ حَتَّى تُلْصِقَ الْجِلْدَ بِالْعَظْمِ- وَ یَنْشَأَ بَیْنَهُمَا لَحْمٌ جَدِیدٌ- وَاَلسَّادِسُ أَنْ تُذِیقَ الْجِسْمَ أَلَمَ الطَّاعَهِ- کَمَا أَذَقْتَهُ حَلَاوَهَ الْمَعْصِیَهِ- فَعِنْدَ ذَلِکَ تَقُولُ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ
المعنى
أقول: ظاهر کلامه علیه السّلام یقتضى أنّ اسم الاستغفار الحقّ الّذی له درجه العلیّین و یستحقّها صاحبها به واقع على مجموع المعانی الستّه الّتی أشار إلیها و ذکرها لیتعرّف حقیقته منها. و یکون إراده هذا المعنى من لفظ الاستغفار بعرف جدید شرعىّ إذ مفهومه اللغویّ أنّه طلب المغفره، إلّا أنّه لمّا کان طلبها مشروطا بحصول المعانی المذکوره أطلق لفظ المشروط على الشرط و استعمله فیه، و یحتمل أن لا یکون غرضه تفسیر مهیّه الاستغفار بل الإشاره إلى شرائطه الّتی لا ینبغی إیقاعه من دونها و هى المعانی الستّه و یکون معنى قوله: أ تدرى ما الاستغفار: أى الاستغفار التامّ بشرایطه و أعرض عن مهیّه للعلم بها، و أشار إلى تمامه من الشرائط و قصد بالإشاره إلى صدق لفظه على شرائطه تأکید أنّه لا یتمّ بدونها حتّى کان مجموعها نفس حقیقه الاستغفار، و استعار لفظ الأملس لنقاء الصحیفه من الآثام.
مطابق با حکمت ۴۱۷ نسخه صبحی صالح
ترجمه فارسی شرح ابن میثم
۳۹۲- امام (ع) فرمود: لِقَائِلٍ قَالَ بِحَضْرَتِهِ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ- ثَکِلَتْکَ أُمُّکَ أَ تَدْرِی مَا الِاسْتِغْفَارُ- الِاسْتِغْفَارُ دَرَجَهُ الْعِلِّیِّینَ- وَ هُوَ اسْمٌ وَاقِعٌ عَلَى سِتَّهِ مَعَانٍ-
أَوَّلُهَا النَّدَمُ عَلَى مَامَضَى-
وَ الثَّانِی الْعَزْمُ عَلَى تَرْکِ الْعَوْدِ إِلَیْهِ أَبَداً-
وَ الثَّالِثُ أَنْ تُؤَدِّیَ إِلَى الْمَخْلُوقِینَ حُقُوقَهُمْ- حَتَّى تَلْقَى اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَمْلَسَ لَیْسَ عَلَیْکَ تَبِعَهٌ-
وَ الرَّابِعُ أَنْ تَعْمِدَ إِلَى کُلِّ فَرِیضَهٍ عَلَیْکَ- ضَیَّعْتَهَا فَتُؤَدِّیَ حَقَّهَا-
وَ الْخَامِسُ أَنْ تَعْمِدَ إِلَى اللَّحْمِ الَّذِی نَبَتَ عَلَى السُّحْتِ- فَتُذِیبَهُ بِالْأَحْزَانِ حَتَّى تُلْصِقَ الْجِلْدَ بِالْعَظْمِ- وَ یَنْشَأَ بَیْنَهُمَا لَحْمٌ جَدِیدٌ-
وَ السَّادِسُ أَنْ تُذِیقَ الْجِسْمَ أَلَمَ الطَّاعَهِ- کَمَا أَذَقْتَهُ حَلَاوَهَ الْمَعْصِیَهِ- فَعِنْدَ ذَلِکَ تَقُولُ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ
ترجمه
«مادرت به سوکت بنشیند، آیا مى دانى استغفار چیست استغفار مقام گروهى بلند مرتبه است و آن نامى است که شش معنى دارد:
اوّل پشیمانى از گناه گذشته
دوم تصمیم بر ترک گناه براى همیشه،
سوم آن که حقوق مردم را بدهى تا خدا را با پاکى بدون هیچ زیان و گناه ملاقات کنى،
چهارم آن که قصد کنى هر چه بر تو واجب بوده و تو از دست داده اى، حق آن را به جا آورى،
پنجم آن که تصمیم بگیرى گوشتى را که از حرام [در تنت] روییده با تحمّل غم و اندوه بگدازى تا پوستت به استخوان بچسبد و گوشت تازهاى [بر تنت] بروید،
ششم این که رنج عبادت را بر تنت بچشانى همان طورى که شیرینى معصیت را به آن چشاندهاى، پس آن گاه مى گویى: استغفر اللّه «از خداوند طلب آمرزش مى کنم».
شرح
ظاهر سخن امام (ع) مقتضى آن است که کلمه استغفار به معنى واقعى، مقام بلند مرتبگانى است که شایستگى تصاحب آن را دارند، این کلمه داراى شش معنایى است که امام (ع) بدانها اشاره فرموده و آنها را نام برده تا حقیقت آن شناخته شود. و این معناى استغفار در عرف جدید شرعى است اگر نه معنى لغوى آن طلب آمرزش است. جز این که طلب مغفرت مشروط به شرایطى است که ذکر شد، و لفظ مشروط در اینجا بر شرط اطلاق شده است. و احتمال مىرود که هدف امام (ع) تفسیر واقعیت استغفار نبوده بلکه اشاره بر شرایط آن باشد که بدون آنها استغفار سزاوار نیست، و آن شرایط شش تاست.
و معناى عبارت «أ تدرى ما الاستغفار» یعنى: استغفار با شرایط کامل، وبه دلیل این که ماهیت استغفار روشن بوده است از آن خوددارى کرده است. و امام (ع) بر تمامیت آن وسیله شرایط اشاره نموده و قصدش از اشاره بر این که لفظ استغفار بر شرایطش صدق مىکند، تأکید بر این مطلب است که استغفار بدون آنها ناتمام است تا آنجا که مجموع آنها حقیقت استغفار مى باشد.
کلمه «أملس» را براى پاکى نامه اعمال از گناهان استعاره آورده است.
ترجمه شرح نهج البلاغه(ابن میثم)، ج۵ // قربانعلی محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده
بازدیدها: ۶۶