خطبه ها خطبه شماره ۶3 (ترجمه و شرح فلسفی علامه محمد تقی جعفری)

توقع رهائى از مختصات زندگى دنيوى همان مقدار نابجا است كه توقع در آب افتادن و خيس نشدناين دنيا كه با حكمت عاليه حكيم مطلق بوجود آمده است ، پر از واقعيات و حقايقى است كه خارج از ذات ما و خواسته هاى ما است و هم چنين روياروئى و ارتباط ما با آن واقعيات و حقايق بوساطت حواس محدود و آزمايشگاه ها و ابزار معرفتى معينى است كه با هدف گيرى هاى خاص خود ما بوجود آمده اند .

از طرف ديگر ذهن و نيروهاى آن ، و عقل و انواع فعاليتهاى آن در جريان معمولى خود ، بجهت پيروى از فرمانهاى طبيعت گرايانه خود طبيعى ، سر از آشيانه محدود خود بالا نمي كشند كه با آگاهى همه جانبه و اشراف و احاطه در آن آشيانه بنگرند . بدين ترتيب ما بنى نوع انسانى معمولا با كالبد مادى و ابعاد مادى برونى و درونى و هدف ها و وسايل و خواسته هاى مادى بزندگى در اين دنيا مى پردازيم .

لذا كاملا طبيعى است كه ما با اين وضع نخواهيم توانست از طبيعت و محاصره در شئون و مختصات آن رها شويم ، فقط حقيقتى بنام روح است كه بايد به مديريت عالى اين كالبد و ابعاد و خواسته ها پرداخته ، انسان را از سنگلاخ و فراز و نشيب هاى طبيعت و رويدادهاى متنوع آن ، آزاد بسازد .

براى توضيح اين قانون مطلب زير را متذكر ميگرديم : از اساسى ترين مختصات و شئون زندگى در قلمرو طبيعت اينست كه ميان ما و خواسته هاى ما از هر نوعى كه باشد فاصله هائى كم و بيش وجود دارد كه بهرحال ما بايد آن فاصله ها را طى كنيم . اين فاصله ها گاهى تدريجى بودن گذشت پديده هائى است مانند زمان و ديگر امور مربوط به حركت كه نقاط آن يكى پس از ديگرى بوجود مي آيند ، گاهى ديگر موانعى است كه ميان ما و هدفهاى خواسته شده ما قرار  گرفته اند و بايد با انواع تلاش ها و كوشش ها آنها را از سر راه خود برداريم ،

گاهى ديگر مجبور ميشويم عوامل و شرايطى را كه بشكل مواد خام در عرصه طبيعت وجود دارند ، با دگرگون ساختن آنها كه آماده بهره بردارى براى وصول ما به هدف باشند ، بدست بياوريم و روى آنها انواعى از كارها را انجام بدهيم . اين عوامل در فاصله هاى بسيار گوناگونى ميان ما و هدفهاى ما قرار گرفته اند .

بعضى از آنها بسيار ساده و بى نياز از تلاش بدست ميآيد مانند باز كردن پنجره ها براى تنفس از هواى لطيف و تماشاى مناظر زيبا و بعضى ديگر معادنى هستند در اعماق بسيار دور از سطح زمين كه استخراج آنها به ابزار و وسائل بسيار فنى و تلاشهاى فراوان نيازمند ميباشند .

بعبارت كلى تر طبيعت هرگز اجزاء و پديده هاى خود را مطابق دلخواه ما در اختيار ما قرار نميدهد و بهمين علت است كه ما بنى نوع انسان در طبيعت مانند ماهى در آب شناور خواهيم بود ، با اين تفاوت كه ماهى اگر از آب بيرون بيفتد ، هلاكتش حتمى است ، زيرا از عامل زيست خود بركنار شده است ، در صورتيكه انسان بجهت داشتن بعد روحانى ميتواند از حوض محدود طبيعت برآمده و وارد اقيانوس بعد روحانى خود گردد .

ما ز بالائيم و بالا ميرويم
ما از آنجا و از اينجا نيستيم

لا اله اندر پى اش الا اللَّه است
قل تعالوا آيتى است از جذب حق

كشتى نوحيم در طوفان روح
همچو موج از خود برآورديم سر

خوانده اى انا اليه راجعون
همت عاليست در سرهاى ما

اى سخن خاموش كن با ما بيا
اى كه هستى ما ره را مبند

ما ز دريائيم و دريا ميرويم
ما ز بيجائيم و بيجا ميرويم

همچو لا ما هم به الا ميرويم
ما به جذبه حق تعالى ميرويم

لاجرم بى دست و بى پا ميرويم
باز هم در خود تماشا ميرويم

تا بدانى ما كجاها ميرويم
از على تا رب اعلا ميرويم

بين كه ما از رشك بى ما ميرويم
ما بكوه قاف و عنقا ميرويم

مولوى

و ماداميكه آدمى نتوانسته باشد از حوض محدود طبيعت بيرون آمده و گام به اقيانوس موجوديت روحانى بگذارد ، بهر كجا كه رود آسمان همان رنگ است و تحرك ذاتى حيات همه لحظات زندگى او را در گلاويزى با طبيعت مستهلك خواهد ساخت .

و با ورود به اقيانوس بعد روحانى ، نه تنها حوض طبيعتى كه موجوديت مادى او را احاطه كرده است نمى خشكد ، بلكه زلال تر و صاف تر و گواراتر گشته و بصورت جزئى از همان اقيانوس درآمده و آدمى را به حركت در مسير إنّا للَّه و إنّا إليه راجعون وادار ميسازد . 4 ، 9 أبتلى النّاس بها فتنة ، فما أخذوه منها لها أخرجوا منه و حوسبوا عليه و ما أخذوه منها لغيرها قدموا عليه و أقاموا فيه فإنّها عند ذوى العقول كفيئى الظّلّ بينا تراه سابغا حتّى قلص و زايدا حتّى نقص ( مردم در اين دنيا در فتنه آزمايش ميشوند و آنچه را كه از اين دنيا براى اين دنيا گرفته اند ، از دستشان گرفته خواهد شد و در پايان كار درباره هر چه گرفته اند ، محاسبه خواهند گشت . و آنچه را كه از اين دنيا براى غير اين دنيا ( آخرت ) گرفته اند ، رو بسوى آن رفته و در آن اندوخته خود اقامت خواهند نمود )