تولد و دوران کودکی
آیه الله عبدالله جوادی آملی، در سال ۱۳۱۲ هجری شمسی در آمل به دنیا آمد. پدر و جدش، میرزا ابوالحسن و ملا فتح الله از مبلغین اسلام وارادتمندان به آستان ولایت بوده‌اند. از ویژگیهای جدّی وی این بوده که در منابر خود به ذکر احکام و مناقب اهل بیت (علیهم السلام) می‌پرداخته و ظاهراً علاقه وافری به علم کلام داشته است. فرزندانی که خدا به پدر استاد عطا می‌کرده است، معمولاً بر اثر ضعف امکانات بهداشتی پزشکی یا به علل و عوامل دیگر زنده نمی‌ماندند. پیش از تولّد استاد، یکی از بستگان در عالم رؤیا می‌بیند که شخصی عصایی به دست پدر استاد می‌دهد و او آن را به دست گرفت. این رؤیا را چنین تعبیر کردند که خداوند به میرزا ابوالحسن، پسری عطا خواهد کرد که زنده می‌ماند و عصای دست پدر خواهد شد. از این رو، پدر و مادر نذر کردند اگر خدا به آنها پسری داد، او را به مشهد امام رضا (ع) ببرند؛ و این گونه، استاد جوادی آملی متولّد شد.
فشار دوران پهلوی و مشکلات پدر و جدّ استاد در مسائل مادی و سیاسی، باعث نشد که از علاقه این خانواده به روحانیّت شیعه کاسته شود و همانا، آرزوی آنان، تحصیل فرزند خود در حوزه‌های علمیه بود.
دوران تحصیل
آیه الله جوادی آملی پس از به پایان رساندن سال ششم ابتدایی، در سال ۱۳۲۵ یا ۱۳۲۶، با پیشنهاد پدر و علاقه وافر، وارد حوزه علمیه آمل شد و تا سال ۱۳۲۹ در آن شهر، به تحصیل پرداخت و بخشی از دروس سطح را در آنجا به پایان برد. پس از آن با تشویق استاد خود، مرحوم آقا شیخ شعبانی نوری، عازم حوزه علمیه مشهد مقدس شد. در بدو ورود به حوزه علمیه مشهد، در یکی از مدارس به برخی از طلاب برخورد که در کسوت روحانیت بودند، ولی نسبت به علمای بزرگ مشهد در آن روزگار، تکریمی نداشتند و تعابیرشان درباره علما همراه با تندی و طعن بود! این خاطره چنان برای استاد تلخ بود که حاضر نشد در چنین حوزه‌ای بماند و درس بخواند. از این رو مشهد را ترک گفت و به همراه پدر، رهسپار تهران شد تا در آن حوزه عظیم در آن روزگار و در محضر بزرگانی همچون آیه حاج شیخ محمد تقی آملی، به تحصیل بپردازد. مرحوم شیخ محمد تقی آملی نیز پدر استاد را می‌شناخت و طی نامه‌ای به مرحوم حاج محمدباقر آشتیانی، متصدی مدرسه مروی، که از بهترین مدارس آن روز بود، خواستار پذیرش استاد جوادی شد.
با ورود به مدرسه مروی و قبولی در آزمون ورودی آن، استاد به خواندن رسائل و مکاسب اشتغال یافتند. پس از آن به فراگیری کفایه الاصول پرداخت و سپس در دروس خارج استادان بنام حوزه علمیه تهران شرکت جست و همزمان، به فراگیری علوم عقلی نیز پرداخت. پس از حدود ۵ سال تحصیل در تهران و با کسب اجازه از محضر مرحوم آیه الله حاج شیخ محمد تقی آملی، در سال تحصیلی ۳۵ ـ ۱۳۳۴ به حوزه علمیه قم آمد تا از محضر علمای آن دیار نیز بهره‌های فراوانی برگیرد. از آن سال، تا کنون وی در حوزه علمیه قم حضور دارد و ضمن بهره‌مندی از محضر علمای بزرگ این حوزه مبارکه، خود سر منشأ خیرات و برکات کثیری برای آن بوده است.
استادان و دوستان
استاد جوادی آملی، در دوران تحصیلی خود، با استادان بنامی، انس داشته است. پدر او معتقد بود که درس حوزوی را باید پیش انسان بزرگواری که خود تزکیه شده باشد، آغاز کرد. بدین منظور، فرزند خود را برای تحصیل، نزد آیه‌الله فرسیو (ره) که از دانشمندان و علمای بزرگ آمل بود، برد و او در آغازین روز درس، جمله «اول العلم معرفه الجبار» را چنان معنا کرد که استاد خود را هنوز مرهون آن سروش غیبی می‌داند.
آیه الله جوادی آملی، دروس ادبیّات را نزد پدرش و حجج اسلام، عبدالله اشراقی شیخ احمدی اعتمادی و برخی دیگر خواند و بخش مهمّ شرح لمعه را نزد مرحوم آیه الله شیخ عزیزالله طبرسی فرا گرفت. بخش اوامر قوانین را در محضر آیه الله ضیای آملی و بقیه را از مرحوم آیه الله محمد غروی آموخت در روزهای تعطیل هم امالی شیخ صدوق را در محضر آیه الله ضیاء الدین آملی می‌خواند.
با ورود به تهران، به مدرسه علمیه مروی رفت و دروس سطح را در آنجا به پایان برد. از ویژگیهای مدرسه مروی این بود که طلاب آن می‌بایست در کنار فراگیری علوم، قرآن را نیز تلاوت کنند و سالی دوبار برای بازدید کتابها جلساتی تشکیل می‌شد. انس با کتابخانه نیز نصیب طلاب علوم می‌شد و توفیق بود تا محصلان با کتابهای خطی و چاپی آشنا شوند. استاد جوادی آملی، دروس رسائل و مکاسب را در محضر آیه الله سید عباس فشارکی، آقای شیخ اسماعیل جاپلقی و آقا شیخ محمد رضا محقق خواند. در بخش فلسفه نیز، شرح منظومه، طبیعیات، اشارات و بخشی از اسفار را نزد حاج شیخ ابوالحسن شعرانی و مقداری از شرح منظومه و شرح اشارات و بخشی از اسفار را خدمت آیه الله حاج میرزا مهدی محی الدّین الهی قمشه‌ای که عارفی بی نظیر و صاحبدلی بی بدیل بود فراگرفت. برای آموختن شرح فصوص ابی عربی (شرح قیصری بر فصوص) به محضر آیه الله محمد حسین فاضل تونی رفت و دروس خارج فقه و اصول را نزد مرحوم شیخ محمد تقی آملی آموخت، ضمن اینکه در علوم معقول نیز از ایشان بهره‌های فراوان می‌برد.
با هجرت به قم، در سال تحصیلی ۳۵ ـ ۱۳۳۴ در درس بزرگان قم، از جمله آیه الله العظمی بروجردی(ره) حضرت امام خمینی (ره)، علامه سید محمد حسین طباطبایی(ره)، آیه الله محقق داماد (ره) و آیه‌الله میرزا هاشم آملی (ره) حاضر شد. وی، ویژگی بارز درس امام خمینی (ره) را پرورش روح دقت و آزادگی علمی می‌داند و بر حکیمانه بودن دیدگاههای امام در دروس حوزوی تأکید می‌نماید.
استاد جوادی آملی، در حدود ۲۵ سال از محضر علامه طباطبایی، در علوم نقلی و عقلی بهره بود و در خلوت و جلوت، انیس این مفسر بزرگ قرآن کریم بود. از این رو خاطرات بسیاری از ایشان، در سینه دارد که در بسیاری از مصاحبه‌ها و نوشته‌ها، آن را بیان داشته است.
از دوستان آیه الله جوادی آملی، می‌توان از آیه‌الله شهید مطهری، مرحوم حاج آقا مصطفی خمینی و امام موسی صدر نام برد. او در سال ۱۳۳۲ در تهران، با شهید مطهری آشنا شد که این دوستی تا زمان شهادت ایشان ادامه داشت.
فعالیتهای علمی و فرهنگی
آیه الله عبدالله جوادی آملی، در طول عمر شریف خود، تا کنون خدمات علمی و فرهنگی شایان توجهی را به انجام رسانده است. وی از سالهای نخستین تحصیل به تدریس در تربیت طلاب مبتدی می‌پرداخته است و تا کنون، شاگردان بسیار مفیدی را به عالم اسلام تقدیم داشته است. استاد، همواره بر تهذیب نفس در کنار تحصیل پای می‌فشرده و همواره شاگردان خود را به اخلاص در تبلیغ معارف وحیانی و انس هماره با قرآن و روایات سفارش می‌نموده است.
از خدمات مهم فرهنگی استاد جوادی آملی، تأسیس مؤسسه تحقیقاتی و نشر اسراء در سال ۱۳۷۲ است. مؤسسه اسراء به منظور پژوهش در رشته‌های مختلف علوم اسلامی و پاسخ گویی به شبهات موجود در اسلام تأسیس شده است و تا کنون خدمات شایان توجهی را تقدیم داشته است.
آیه الله جوادی آملی، تاکنون کتابهای بسیاری را در زمینه‌های گوناگون، از جمله تفسیر، فلسفه، کلام، فقه و اصول نگاشته است که به برخی از آنها اشاره می‌رود:
۱ـ تسنیم، تفسیر قرآن کریم (تا کنون۵ جلد؛)
۲ـ تفسیر موضوعی قرآن کریم (در ۱۵ جلد؛)
۳ـ رحیق مختوم (۲ جلد؛)
۴ـ ولایت فقیه؛
۵ـ عصاره خلقت، درباره امام زمان (عج)؛
۶ـ عید ولایت؛
۷ـ ولایت در قرآن؛
۸ـ ولایت علوی؛
۹ـ تجلّی ولایت؛
۱۰ـ حکمت علوی؛
۱۱ـ ظهور ولایت؛
۱۲ـ دنیاشناسی و دنیاگرایی در نهج البلاغه؛
۱۳ـ علی (ع) مظهر اسمای حسنای الهی؛
۱۴ـ وحدت جوامع در نهج البلاغه؛
۱۵ـ حیات عارفانه امام علی (ع) ؛
۱۶ـ انتظار بشر از دین؛
۱۷ـ بنیان مرصوص امام خمینی (ره)؛
۸ـ شریعت در آینه معرفت؛
۱۹ـ زن در آینه جلال و جمال؛
۲۰ـ حماسه و عرفان؛
۲۱ـ صهبای حج؛
۲۲ـ فلسفه حقوق بشر؛
۲۳ـ تبیین براهین اثبات خدا؛
۲۴ـ حکمت نظری و عمل در نهج البلاغه؛
۲۵ـ مراثی اهل بیت؛
۲۶ـ حکمت و عبادات؛
۲۷ـ گنجور عشق؛
۲۸ـ کتاب الخُمس؛
۲۹ـ اسرار الصلوه؛ رازهاى نماز
۳۰ـ علی بن موسی الرضا (ع) و القرآن کریم؛ قرآن کریم از منظر امام رضا علیه السلام
۳۱ـ علی بن موسی الرضا و الفلسفه الالهیّه؛
۳۲ـ کتاب الحجّ؛
۳۳ـ اسرار عبادات؛
۳۴ـ عرفان حج؛
۳۵ـ مبادى اخلاق در قرآن کریم؛
۳۶ـ مراحل اخلاق در قرآن کریم؛
بسیاری از کتب استاد نیز تا کنون منتشر نشده و مؤسسه اسراء سرگرم تدوین و چاپ آن است.
