شرح ابن ميثم
17- و قال عليه السلام : لَنَا حَقٌّ فَإِنْ أُعْطِينَاهُ وَ إِلَّا رَكِبْنَا أَعْجَازَ الْإِبِلِ- وَ إِنْ طَالَ السُّرَى
قال الرضى: و هذا من لطيف الكلام و فصيحه، و معناه إنا إن لم نعط حقنا كنا أذلاء، و ذلك أن الرديف يركب عجز البعير كالعبد و الأسير و من يجرى مجراهما.
المعنى
و قال الأزهرىّ في تهذيب اللغة: قال القتيبىّ: أعجاز الإبل: مآخيرها- جمع عجز- و هو مركب شاقّ. قال: و معناه إن منعنا حقّنا ركبنا مركب المشقّة و صبرنا عليه و إن طال، و لم ينجز منه محلّين بحقّنا. ثمّ قال الأزهرى: لم يرد على عليه السّلام ركوب المشقّة و لكنّه ضرب أعجاز الإبل مثلا لتأخّره عن غيره في حقّه من الإمامة و تقدّم غيره عليه فأراد إن منعنا حقّنا منها و أخّرنا عن ذلك صبرنا على الأثرة فيها و إن طالت الأيّام. و السرى: سير الليل. و أقول: الّذى ذكره الثلاثة احتمالات حسنة و هى متقاربة لأنّ ركوب الأعجاز مظنّه الذلّة و المشقّة و تأخّر المنزلة. و يحتمل أن يكون كلّها مرادة له. و لم يفرّق الأزهري بين المثل و الكناية فإنّ ركوب الأعجاز كناية عن الامور المذكورة، و كذلك طول السرى كناية عن طول المشقّةلأنّه مظنّتها و ملزومها، و يحتمل أن يكون كناية بالمثل.
مطابق با حکمت 22 نسخه صبحی صالح
ترجمه فارسی شرح ابن ميثم
17- امام (ع) فرمود: لَنَا حَقٌّ فَإِنْ أُعْطِينَاهُ وَ إِلَّا رَكِبْنَا أَعْجَازَ الْإِبِلِ- وَ إِنْ طَالَ السُّرَى
ترجمه
«ما حقى داريم، اگر آن را به ما دادند، خواهيم گرفت، و اگر ندادند، بر شتر مشقّت سوار مى شويم، اگر چه شبروى دراز باشد».
شرح
سيّد رضى مىگويد: «اين سخن از سخنان لطيف و فصيح امام (ع) است، و معناى آن چنين است، كه اگر حق ما را ندهند، گرفتار سختى شده و خوار خواهيم بود، توضيح آن كه كلمه رديف يعنى كسى كه بر پشت سر ديگرى سوار شود، مانند برده، اسير و كسانى كه همانند آنهاست.» ازهرى، در تهذيب اللّغة از قول قتيبى مىگويد: اعجاز الابل: آخرهاى شتر جمع عجز، يعنى مركب ناهموار و سخت، گفته است: معناى سخن امام (ع) چنين است: اگر ما را از حق خود بازداشتند، به مركب مشقّت سوار مىشويم و هر چند طول بكشد، بر آن شكيبا خواهيم بود، و از كسانى كه حق ما را حلال شمرده اند، نخواهيم گذشت.
آن گاه ازهرى مى گويد: مقصود على (ع) سوارى بر مركب سخت نبوده، بلكه اعجاز شتر را مثل براى عقب ماندن او از حق امامتش و جلو افتادن ديگران از او، آورده است بنا بر اين هدف امام (ع) اين است كه اگر ما را از حق امامتمان بازداشتند، و از اين حق عقب نگه داشته شديم، در دنبال آن ايستادگى و پايدارى مىكنيم، هر چند كه روزگار درازى باشد.
السّرى: حركت در شب.
به نظر من، آن كسى كه هر سه احتمال را نقل كرده نظرش صحيحتر و به حقيقت نزديكتر است، زيرا سوار شدن بر پشت سر، محتمل است. خوارى، سختى و عقب افتادن مقام و منزلت باشد و احتمال مىرود تمام اينها مورد نظر امام (ع) باشد. ازهرى بين مثل و كنايه تفاوت نگذاشته است، زيرا سوارى بر پشت سر، كنايه از امور ياد شده است، و همچنين طولانى بودن حركت در شب كنايه از مشقت زياد است، زيرا اين جاى تصور و لازمه سير طولانى در شب است، و احتمال دارد كه عبارت امام (ع)، كنايه باشد، به صورت يك ضرب المثل.