شرح ابن ميثم
7- و قال عليه السلام : أَعْجَزُ النَّاسِ مَنْ عَجَزَ عَنِ اكْتِسَابِ الْإِخْوَانِ- وَ أَعْجَزُ مِنْهُ مَنْ ضَيَّعَ مَنْ ظَفِرَ بِهِ مِنْهُمْ
اللغة
الإخوان جمع أخو كخرب و خربان، و أراد الأصدقاء الصادقين،
المعنى
و في الكلمة حثّ على مكارم الأخلاق لأنّ الإخوان لا يكتسبون إلّا بها، و إنّما جعل العاجز عن تحصيلهم أعجز الناس لأنّ ذلك لا يحتاج إلى إتعاب قوّة بدنيّة و لا إعمال فكرة عقليّة، و إنّما يفتقر إلى كرم الأخلاق و حسن المعاشرة و الملاقات بالبشر و الطلاقة و هى أمور طبيعيّه في أكثر الناس و هو أهون الأشياء عليهم فكان العاجز عنها أعجز الناس عمّا هو مقدور لهم. و إنّما جعل من ظفر به منهم ثمّ ضيّعه أعجز لأنّ المكتسب لابدّ له من كلفة ما في اكتسابهم و أمّا الظافر فهو غير محتاج إلى ذلك القدر من الكلفة فكان سبب حفظ الإخوان أسهل من سبب تحصيلهم فكان المضيّع لحفظهم أعجز عن اكتسابهم لعجزه عن حفظ الأمر الأسهل.
فإن قلت: فقد قال: إنّ المضيّع لهم أعجز من أعجز الناس فلا يكون أعجز الناس أعجز الناس. هذا خلف.
قلت: لفظ الناس لفظ مطلق و إنّما يلزم الخلف إن لو كان للعموم.
مطابق با حکمت 12 نسخه صبحی صالح
ترجمه شرح ابن ميثم
7- امام (ع) فرمود: أَعْجَزُ النَّاسِ مَنْ عَجَزَ عَنِ اكْتِسَابِ الْإِخْوَانِ- وَ أَعْجَزُ مِنْهُ مَنْ ضَيَّعَ مَنْ ظَفِرَ بِهِ مِنْهُمْ
ترجمه
«ناتوانترين مردم كسى است كه از يافتن دوستان، ناتوان باشد، و ناتوانتر از او كسى است كه ياران به دست آورده را از دست بدهد».
شرح
اخوان، جمع اخو است مانند خربان كه جمع خرب است، مقصود دوستان صميمى است. و در عبارت، ترغيبى بر اخلاق پسنديده است، زيرا دوستان جز با اخلاق كريمه فراهم نيايند. و امام (ع) فرد ناتوان از دوستيابى را از آن رو ناتوانترين مردم، دانسته است كه دوستيابى، نه به صرف نيروى بدنى نياز دارد و نه به اعمال نيروى عقلى، بلكه تنها به اخلاق خوب و حسن رفتار و برخورد با گشادهرويى و چهره باز، نيازمند است. و اين امور هم در بيشتر مردم، طبيعى و آسانترين كار براى آنهاست، بنا بر اين كسى كه از اينها ناتوان باشد، ناتوانترين فرد بر انجام كارهاست. و اين كه امام (ع) آن كسى را كه دوستى داشته و بعد از دست داده، ناتوانترين شخص شمرده است از آن روست كه دوستيابى ناگزير زحمتى براى شخص دارد، امّا كسى كه دوستى، فراهم آورده است، ديگر نيازى به اين مقدار زحمت نيز ندارد، بنا بر اين، نگهدارى دوستان آسانتر است از دوستيابى، پس كسى كه دوستان را از دست مىدهد، به خاطر ناتوانى در نگهدارى از چيزى كه آسانترين كارهاست، از كسى كه در دوستيابى ناتوان است، ناتوانتر مىباشد.
اگر كسى اشكال كند كه امام فرمود: كسى كه دوستان را از دست بدهد، ناتوانتر از ناتوانترين مردم است، بنا بر اين ناتوانترين مردم [به دليل وجود ناتوانتر از خود] ناتوانترين مردم نمىشود، اين خلف است در پاسخ مىگوييم: لفظ النّاس مطلق است، در صورتى خلف لازم مىآمد كه افاده عموم مىكرد.
ترجمه شرح نهج البلاغه(ابن ميثم)، ج5 // قربانعلی محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده