شرح ابن ميثم
209- و قال عليه السّلام: بِكَثْرَةِ الصَّمْتِ تَكُونُ الْهَيْبَةُ- وَ بِالنَّصَفَةِ يَكْثُرُ الْمُوَاصِلُونَ- وَ بِالْإِفْضَالِ تَعْظُمُ الْأَقْدَارُ- وَ بِالتَّوَاضُعِ تَتِمُّ النِّعْمَةُ وَ بِاحْتِمَالِ الْمُؤَنِ يَجِبُ السُّؤْدُدُ- وَ بِالسِّيرَةِ الْعَادِلَةِ يُقْهَرُ الْمُنَاوِئُ- وَ بِالْحِلْمِ عَنِ السَّفِيهِ تَكْثُرُ الْأَنْصَارُ عَلَيْهِ أشار عليه السّلام إلى سبع فضائل و رغّب في كلّ منها بما يستلزمه من الخير.
إحداها: كثرة الصمت.
و ما يلزمها كون الصامت مهابا في أعين الناس لأنّ الصمت من توابع العقل غالبا و مهابة أهل العقل ظاهرة. فإن عرف أنّ كثرة صمت الصامت عن عقل كانت مهابته أوكد، و إن لم تعرف حاله كانت لتجويز أن تكون عن كمال عقله. و قد يعرف أنّه لنقصان في غريزته و عيّه في الكلام و يحترم مع ذلك لعدم اختلاطه في القول.
الثانية: النصفة
و هى فضيلة العدل. و رغّب فيها بما يلزمها من كثرة الواصلين لأنّ قلّة الإنصاف مستلزمة للفرقة و قطع الالفة كما قال أبو الطيب:
و لم تزل قلّة الإنصاف قاطعة
بين الرجال و إن كانوا ذوى رحم
الثالثة: الإفضال
على الخلق بما يحتاجون إليه. و يلزمه علوّ الأقدار و عظمها لتعيين الحاجة إلى المتفضّل و محبّته.
الرابعة: التواضع.
و يلزم تمام النعمة بكثرة الإخوان و أهل المودّة لأنّ فضيلة التواضع نعمة و ما يلزمها كالتمام لها.
الخامسة: احتمال المؤن. و يلزمه السؤدد
لأنّ احتمال مؤن الخلق يستلزمه فضيلة سعة الصدر و احتمال المكروه و بحسب ذلك تحصل مطالب الخلق من المتحمّل غير مشوبة بشىء من كدر المقابلة بردّ و منّة و نحوهما. فيكثر تعبّدهم له، و يقوى أمره و سؤدده فيهم.
السادسة: السيرة العادلة.
و يلزمها قهر المناوي. و المناواة: المعاداة. و ذلك أنّ العدوّ لا يجد لصاحب السيرة العادلة عيبا يستظهر به عليه و يسعى به في فساد أمره فيبقى مقهورا مأمورا.
السابعة: الحلم عن السفيه.
و يلزمه كثرة الأنصار عليه. و قد مرّ بيانه.
مطابق با حکمت 224 نسخه صبحی صالح
ترجمه فارسی شرح ابن ميثم
209- امام (ع) فرمود: بِكَثْرَةِ الصَّمْتِ تَكُونُ الْهَيْبَةُ- وَ بِالنَّصَفَةِ يَكْثُرُ الْمُوَاصِلُونَ- وَ بِالْإِفْضَالِ تَعْظُمُ الْأَقْدَارُ- وَ بِالتَّوَاضُعِ تَتِمُّ النِّعْمَةُ- وَ بِاحْتِمَالِ الْمُؤَنِ يَجِبُ السُّؤْدُدُ- وَ بِالسِّيرَةِ الْعَادِلَةِ يُقْهَرُ الْمُنَاوِئُ- وَ بِالْحِلْمِ عَنِ السَّفِيهِ تَكْثُرُ الْأَنْصَارُ عَلَيْهِ
ترجمه
«به سكوت زياد هيبت و شكوه پديد آيد، و در اثر انصاف دوستان زياد شوند، و با نيكى كردن، منزلتها بزرگ شود. و با فروتنى، نعمت كامل گردد، و با تحمّل رنجها بزرگى حتمى مى شود، و با حسن رفتار دشمن شكست مى خورد، و با بردبارى در برابر نادان، ياوران بيشترى در مقابل او به هم مى رسند».
شرح
امام (ع) به هفت فضيلت اشاره كرده است و به دليل اين كه هر يك از آنها مستلزم خير و نيكى است مردم را به كسب آن فضايل ترغيب فرموده است:
1- سكوت زياد. و لازمه آن با شكوه و هيبت شدن شخص خاموش است در انظار مردم، زيرا خاموشى، در بيشتر اوقات از پىآمدهاى خرد است، و شكوه خردمندان امرى است روشن. پس اگر كسى دانست كه زياد خاموش ماندن شخص كم سخن در اثر عقل اوست، شكوه و جلالش بيشتر مىشود، و اگر ندانست، اين احتمال را مىدهد كه شايد از كمال عقل او باشد. و گاهى هم ممكن است خاموشى در اثر كاستى در غريزه و گرفتگى زبان در سخن باشد، با اين همه- به دليل نياميختن در گفتار- مورد احترام است.
2- انصاف، كه همان فضيلت عدالت است. امام (ع) به دليل اين كه اين فضيلت موجب افزايش دوستان مىشود، بدان ترغيب كرده است، چون كم انصافى باعث جدايى و بىالفتى است همان طورى كه ابو الطيّب گفته است: همواره كم انصافى بين مردم- هر چند كه فاميل و خويشاوند باشند- تفرقهانداز است.
3- نيكى به ديگران در نيازمنديهايشان. لازمه اين كار بالا رفتن و بزرگى درجات است چون برآوردن نياز باعث مىشود تا آن كه نيكى و محبّت ديده، نيكى كننده را مطابق ارزش نيازش منزلت دهد.
4- فروتنى. باعث كمال نعمت، در اثر فزونى دوستان و اهل محبّت، مىگردد، چون فضيلت تواضع، خود نعمتى است و پىآمد آن به منزله كامل و تمام شدن آن است.
5- تحمّل رنج. باعث آقايى و بزرگى است، زيرا تحمّل زحمتهاى مردم، مستلزم فضيلت سعه صدر و تحمل ناملايمات است، و بر اين اساس خواستههاى مردم از چنين كسى كه تحمّل دارد، آميخته به شائبهاى از قبيل بازگرداندن و منّت نهادن و نظاير اينها نخواهد بود به اين ترتيب تواضع مردم در برابر او بيشتر شده، و كار او قوّت مىگيرد، و در ميان مردم آقا و بزرگ مىشود.
6- حسن رفتار. كه لازمه آن شكست بدخواهان است. (مناوات، معادات: دشمنى بين دو نفر) توضيح آن كه دشمن براى كسى كه رفتار خوب دارد، عيبى نمىيابد كه بدان وسيله بر او غلبه كند و به مفاسد او را متهم كند بنا بر اين شكست مىخورد.
7- بردبارى در برابر نادان. لازمهاش فزونى ياوران است. بيان و توضيح اين مطلب قبلا گذشت.
ترجمه شرح نهج البلاغه(ابن ميثم)، ج5 // قربانعلی محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده