شرح ابن ميثم
179- و قال عليه السّلام: إِنَّ لِلْقُلُوبِ شَهْوَةً وَ إِقْبَالًا وَ إِدْبَاراً- فَأْتُوهَا مِنْ قِبَلِ شَهْوَتِهَا وَ إِقْبَالِهَا- فَإِنَّ الْقَلْبَ إِذَا أُكْرِهَ عَمِيَ
المعنى
أراد بالإقبال الميل، و بالإدبار النفرة عن ملال و نحوه. و أمر بإعمال النفوس فيما ينبغي إعمالها فيه من فكر و نظر، و حملها على ذلك حين ميلها إليه و إقبالها عليه لأنّ ذلك بنشاط في القوى النفسانيّة و معاونة و مواتاة للنفس. و نفّر عن حملها عليه مع النفرة عنه و الكراهيّة له بضمير صغراه قوله: فإنّ القلب إذا اكره عمى: أي إنّ إكراه النفس على الفكر في الشيء حين نفرتها عنه عن ملال أو ضعف قوّة و نحوه يزيدها كراهيّة له و نفرة و يقوم لها بذلك مانع من الوهم و الخيال عن إدراك ما تفكّر فيه فلا يدركه و إن كان واضحا حتّى يكون كالأعمى و لذلك استعار له وصف الأعمى، و تقدير كبراه: و كلّما كان عماه في إكراهه على الشيء فلا يجوز كراهته.
مطابق با حکمت 193 نسخه صبحی صالح
ترجمه فارسی شرح ابن ميثم
179- امام (ع) فرمود: إِنَّ لِلْقُلُوبِ شَهْوَةً وَ إِقْبَالًا وَ إِدْبَاراً- فَأْتُوهَا مِنْ قِبَلِ شَهْوَتِهَا وَ إِقْبَالِهَا- فَإِنَّ الْقَلْبَ إِذَا أُكْرِهَ عَمِيَ
ترجمه
«دلهاى انسانى، خواسته ها و اقبال و ادبارى دارد، پس آنها را از راه خواسته ها و اقبالشان وادار به كارى بكنيد، زيرا اگر دل را به زور وادار كنند، پذيرا نخواهد بود».
شرح
مقصود امام (ع) از اقبال مايل بودن و از ادبار بى ميلى به دليل افسردگى و امثال آن است. امام (ع) دستور داده است تا نفوس را در راه شايسته از نظر فكر و انديشه به كار ببرند، و موقع تمايل و علاقه به كارى از آنها استفاده كنند، زيرا اين استفاده به موقع باعث نشاط قواى نفسانى و كمك و همكارى با نفس مى گردد.
و از واداشتن نفوس بر كارى با نفرت و بى ميلى از آن به وسيله قياس مضمرى نهى كرده است كه صغراى آن جمله فانّ القلب إذا اكره عمى، است. يعنى وادار ساختن نفس به انديشه در باره چيزى، موقعى كه به دليل خستگى يا ناتوانى و امثال آن، نفرت از آن دارد، باعث فزونى ناراحتى و نفرت مى گردد، و در برابرش مانعى از وهم و خيال به وجود مىآيد نمى گذارد آنچه را كه انديشيده است و بايد درك كند، دريابد، هر چند كه واضح و روشن باشد گويى كور است. و از اين رو صفت اعمى را براى نفس استعاره آورده است. امّا كبراى مقدّر آن نيزچنين است: و هر كه نابينائىاش به دليل اجبار بر كارى باشد مجبور ساختنش روا نيست.
ترجمه شرح نهج البلاغه(ابن ميثم)، ج5 // قربانعلی محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده