شرح ابن ميثم
176- و قال عليه السّلام: وَا عَجَبَا أَنْ تَكُونَ الْخِلَافَةُ بِالصَّحَابَةِ- وَ الْقَرَابَةِ قال الرضى: و روى له شعر فى هذا المعنى
فإن كنت بالشورى ملكت أمورهم
فكيف بهذا و المشيرون غيب
و إن كنت بالقربى حججت خصيمهم
فغيرك أولى بالنبي و أقرب
المعنى
روى هذا القول عنه بعد بيعة عثمان و هو صورة جواب ما كان يسمعه من تعليل استحقاق عثمان للخلافة تارة بالشورى و تارة بأنّه من أصحاب رسول اللّه صلّى اللّه عليه و آله.
تقريره: أنّ استحقاقه للخلافة إمّا أن يكون معلّلا بالشورى أو بصحبة رسول اللّه أو بقرابته. فإن كان الأوّل فكيف يملك عثمان امور الناس للشورى و أكثر من يستحقّ الاستشارة منهم لم يكونوا حاضرين و ذلك معنى إشارته بقوله: فإن كنت بالشورى. إلى تمام البيت، و إن كان الثاني فكيف يملك امورهم بالصحبة بوجود من له الصحبة التامّة و القرابة معا بل يكون هذا أولى، و إن كان الثالث فغيره أولى منه بالنبىّ و أقرب إليه. و عنى نفسه في الوجهين. و قوله: فكيف بهذا. أى فكيف يملكه بهذا.
مطابق با حکمت 190 نسخه صبحی صالح
ترجمه فارسی شرح ابن ميثم
176- امام (ع) فرمود: وَا عَجَبَا أَنْ تَكُونَ الْخِلَافَةُ بِالصَّحَابَةِ- وَ لَا تَكُونَ بِالصَّحَابَةِ وَ الْقَرَابَةِ
ترجمه
«شگفتا آيا خلافت به صحابى بودن و خويشاوندى (با پيامبر (ص)) بستگى دارد».
شرح
سيد رضى مىگويد: «از آن حضرت شعرى در اين باره نقل كرده اند: اگر تو به سبب شورا زمام امر مردم را به دست گرفتى، پس اين چگونه شورايى بوده است كه مشورت كنندگان در آن حضور نداشتند و اگر به خويشاوندى بر مخالفان آنان پيروز شدى، ديگرى [على (ع)] به پيامبر (ص) سزاوارتر و با او خويشاوندتر است.» اين سخن از امام (ع) پس از بيعت مردم با عثمان نقل شده است، و اين عبارت پاسخنامه سخنى است كه امام (ع)- راجع به استحقاق عثمان براى خلافت- يك بار به دليل شورا و بار ديگر به دليل اين كه او از اصحاب پيامبر (ص) است، شنيده بود.
توضيح مطلب آن است كه شايستگى براى خلافت يا به دليل شورا و يا به سبب همدمى با رسول خدا (ص) و يا با خويشاوندى با آن بزرگوار است. پس اگر به دليل اول باشد چگونه عثمان مىتواند زمام امور مردم را به خاطر شورايى در دست بگيرد كه بيشتر مردم سزاوار مشورت در آن حاضر نبوده اند و اين همان معنى است كه با عبارت: فان كنت بالشورى اشاره فرموده است، و اگر به دليل دوم باشد چگونه عثمان زمام امر مردم را به دليل همراهى با پيامبر (ص) با وجود كسى كه هم مصاحبت كامل و هم خويشاوندى با پيامبر (ص) داشته است، به دست گرفته است بلكه چنين كسى سزاوارتر است. و اگر به دليل سوم بوده است باز هم ديگرى از او سزاوارتر و نزديكتر به پيامبر است. و در هر دو مورد مقصود، خود آن بزرگوار است و عبارت فكيف هذا، يعنى چگونه به اين دلايل زمام امور را به دست گرفته است.
ترجمه شرح نهج البلاغه(ابن ميثم)، ج5 // قربانعلی محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده