شرح ابن ميثم
107- و قال عليه السّلام: كَمْ مِنْ مُسْتَدْرَجٍ بِالْإِحْسَانِ إِلَيْهِ- وَ مَغْرُورٍ بِالسَّتْرِ عَلَيْهِ وَ مَفْتُونٍ بِحُسْنِ الْقَوْلِ فِيهِ- وَ مَا ابْتَلَى اللَّهُ أَحَداً بِمِثْلِ الْإِمْلَاءِ لَهُ
اللغة
المستدرج: المأخوذ على غرّة. و الإملاء: الإمهال و تأخير المدّة.
المعنى
و قد ذكر عليه السّلام من الامور الّتي ابتلا اللّه بها عباده أربعة: أحدها: الإحسان إلى العبد بضروب النعم. الثاني: ستر المعصية عليه. الثالث: حسن القول فيه و ثناء الخلق عليه. الرابع، تأخير مدّته و إمهاله. و لمّا كانت غاية الابتلاء بهذه الامور الّتي كلّها نعم في الحقيقة إمّا شكرها أو كفرها كما قال تعالى لِيَبْلُوَنِي أَ أَشْكُرُ أَمْ أَكْفُرُ«» الآية. و كان الشكر هو الغاية الخيريّة المطلوبة بالذات نبّه المبتلى بالنعمة الاولى على وجوب شكرها بأنّه كثيرا ما يستدرج بها فينبغي أن لا يغفل عنها، و نبّه المبتلى بالثانية على أنّها كثيرا ما يكون سببا لغرّته باللّه و الأمن من مكره فينهمك في المعاصي، و نبّه الثالث بكون نعمته قد يكون سببا لفتنته و صرفه عن شكر اللّه و ارتكابه لرذيلة العجب بنفسه، و نبّه الرابع بكون نعمته أعظم ما يبتلى به من النعم.
مطابق با حکمت 116 نسخه صبحی صالح
ترجمه فارسی شرح ابن ميثم
107- امام (ع) فرمود: كَمْ مِنْ مُسْتَدْرَجٍ بِالْإِحْسَانِ إِلَيْهِ- وَ مَغْرُورٍ بِالسَّتْرِ عَلَيْهِ وَ مَفْتُونٍ بِحُسْنِ الْقَوْلِ فِيهِ- وَ مَا ابْتَلَى اللَّهُ أَحَداً بِمِثْلِ الْإِمْلَاءِ لَهُ
لغات
مستدرج: كسى كه به دليل غفلت و نافرمانى، گرفتار عذاب گردد املاء: مهلت دادن و به تأخير انداختن مدّت
ترجمه
«چه بسا كسى به سبب احسان [خداوند] رفته رفته به عذاب نزديك شده و در اثر پوشيده داشتن گناهش به خود فريفته گرديده و به خاطر تحسين و چرب زبانى مردم در دام فتنه افتاده است. خداوند هيچ كس را همچون او به وسيله مهلت دادن نيازموده است».
شرح
امام (ع) از امورى كه خداوند بدان وسيله بندگانش را مى آزمايد، چهار مورد را بيان كرده است:
1- نيكى و احسان با انواع نعمتها نسبت به بنده اش.
2- پوشاندن نافرمانى و گناه او.
3- خوشگويى و مدح و ستايش مردم نسبت به او.
4- به تأخير انداختن مدّت و مهلت و فرصت دادن به او.
و چون نتيجه آزمون به وسيله اين امورى كه در حقيقت همه آنها نعمتند، يا شكر و سپاس است و يا كفران و ناسپاسى است، چنان كه خداى متعال فرموده است: قالَ الَّذِي عِنْدَهُ عِلْمٌ مِنَ«» و سپاسگزارى همان نتيجه خوب و مطلوب با لذّات است كه خداوند به شخص متنعّم كه از طريق سپاسگزارى اولّين نعمت مورد آزمايش قرار گرفته است، هشدار مىدهد كه چه بسا او به وسيله همين نعمت اندك اندك به عذاب كشيده شود، بنا بر اين شايسته است كه از آن غفلت نورزد، و همچنين خداوند آن شخص را كه به سبب نعمت دوم مورد آزمايش قرار گرفته، توجه داده است كه بسيارى از اوقات اين نعمت، باعث غرور و خودخواهى او نسبت به خدا شده، و شخص از پيشامد ناگوار خود را در امان مى بيند و در نتيجه گرفتار معاصى مى گردد. و در مورد سوّم توجه داده است بر اين كه آن نعمت گاهى باعث شرّ و فساد نسبت به او است و همچنين باعث منصرف ساختن وى از شكر خدا و مبتلا شدن او به خودبينى، و در مورد چهارم توجه داده است بر اين كه اين نعمت بالاترين نعمتى است كه وى را با آن آزمايش مى كنند.
ترجمه شرح نهج البلاغه(ابن ميثم)، ج5 // قربانعلی محمدی مقدم-علی اصغرنوایی یحیی زاده