6 و من كتاب له ع إلى معاوية
إِنَّهُ بَايَعَنِي الْقَوْمُ الَّذِينَ بَايَعُوا أَبَا بَكْرٍ وَ عُمَرَ وَ عُثْمَانَ- عَلَى مَا بَايَعُوهُمْ عَلَيْهِ- فَلَمْ يَكُنْ لِلشَّاهِدِ أَنْ يَخْتَارَ- وَ لَا لِلْغَائِبِ أَنْ يَرُدَّ- وَ إِنَّمَا الشُّورَى لِلْمُهَاجِرِينَ وَ الْأَنْصَارِ- فَإِنِ اجْتَمَعُوا عَلَى رَجُلٍ وَ سَمَّوْهُ إِمَاماً كَانَ ذَلِكَ لِلَّهِ رِضًا- فَإِنْ خَرَجَ عَنْ أَمْرِهِمْ خَارِجٌ- بِطَعْنٍ أَوْ بِدْعَةٍ رَدُّوهُ إِلَى مَا خَرَجَ مِنْهُ- فَإِنْ أَبَى قَاتَلُوهُ عَلَى اتَّبَاعِهِ غَيْرَ سَبِيلِ الْمُؤْمِنِينَ- وَ وَلَّاهُ اللَّهُ مَا تَوَلَّى- وَ لَعَمْرِي يَا مُعَاوِيَةُ لَئِنْ نَظَرْتَ بِعَقْلِكَ دُونَ هَوَاكَ- لَتَجِدَنِّي أَبْرَأَ النَّاسِ مِنْ دَمِ عُثْمَانَ- وَ لَتَعْلَمَنَّ أَنِّي كُنْتُ فِي عُزْلَةٍ عَنْهُ- إِلَّا أَنْ تَتَجَنَّى فَتَجَنَّ مَا بَدَا لَكَ وَ السَّلَام
شرح وترجمه فارسی
(6) از نامه آن حضرت به معاويه
در اين نامه كه قبلا هم بخشى از آن ضمن بيان چگونگى پيام فرستادن امير المومنين عليه السلام همراه جريربن عبدالله بجلى براى معاويه آمده است و همه سيره نويسان آن را نقل كرده اند و شيوخ متكلمان معتزلى هم در كتابهاى خود آن را آورده اند، ابن ابى الحديد پس از ايراد مباحثى كلامى ، مطلبى مختصر درباره چگونه حضور جرير بن عبد الله پيش معاويه آورده است كه چنين است :
جرير بن عبد الله بجلى پيش معاويه
ما ضمن مباحث گذشته شرح اين موضوع را كه على عليه السلام جرير را پيش معاويه گسيل فرمود به تفصيل آورده ايم . زبير بن بكار در كتاب الموفقيات مى گويد كه چون على عليه السلام جرير را پيش معاويه گسيل داشت ، جرير از كوفه بيرون آمد و تصور نمى كرد كه هيچكس براى رفتن پيش معاويه بر او پيشى بگيرد. خود شمى گويد: همين كه پيش معاويه رسيدم او را در حالى ديدم كه براى مردم خطبه مى خواند، و آنان بر گرد او مى گريستند و بر گرد پيراهن خون آلوده عثمان كه به نيزه اى همراه انگشتان قطع شده همسرش ، نائله دختر فرافصه ، آويخته بود، شيون مى كردند. من نامه على عليه السلام را به او دادم .
در راه مردى همراه من بود كه پا به پاى من حركت مى كرد و چون توقف مى كردم توقف مى كرد، در اين هنگام برابر معاويه ظاهر شد و اين ابيات را براى او خواند:
همانا پسر عموهايت عبد المطلب بدون آنكه دروغ باشد پير شما را كشتند و تو سزاوارترين كسى براى قيام ، قيام كن .
و ما همه اين ابيات را در مباحث گذشته آورده ايم .
گويد: سپس نامه ديگرى از وليد بن عقبه بن ابى معيط را كه برادر مادرى عثمان بود و از كوفه به طور پوشيده براى معاويه نوشته بود به او داده و آغاز آن نامه چنين بود: اى معاويه همانا شانه و گردن پادشاهى به تصرف غير در آمده است و نيستى آن نزديك است و ما اين ابيات را ضمن مباحث گذشته آورده ايم .
جرير بن عبد الله گويد معاويه به من گفت : اينك همينجا بمان كه مردم از مرگ و كشتن عثمان به هيجان آمده اند و صبر كن تا آرام بگيرند. و من چهار ماه ماندم . آنگاه نامه اى ديگر از وليد بن عقبه براى معاويه رسيد كه در آغازش اين ابيات را نوشته بود: تو با نامه نوشتن براى على مى خواهى كار را اصلاح كنى و حال آنكه مثل تو همچون زنى است كه مى خواهد پوستى را كه بر آن كرم افتاده و فاسد شده است دباغى كند…
گويد: چون اين نامه براى معاويه رسيد دو صفحه كاغذ سپيد را به هم چسباند و آن را در هم پيچيد و عنوان آن را چنين نوشت : از معاويه بن ابى سفيان به على بن ابى طالب و به من داد. من كه نمى دانستم چيست پنداشتم پاسخ نامه است . معاويه مردى از قبيله عبس را همراه من كرد و من نمى دانستم چه چيزى همراه دارد. از شام بيرون آمديم و چون به كوفه رسيديم مردم در مسجد جمع شدند و ترديد نداشتند كه آن نامه كه همراه من است ، طومار بيعت مردم شام است . ولى همينكه على عليه السلام آن را گشود، نوشته اى در آن نديد.
در اين هنگام آن مرد عبسى برخاست و گفت : از قبايل قيس و غطفانيها و عبسيها چه كسانى حضور دارند؛ و سپس گفت : من به خدا سوگند مى خورم كه خود ديدم زير پيراهن عثمان بيشتر از پنجاه هزار مردم محترم جمع شده اند و ريشهاى ايشان از اشكهايشان خيس بود و همگان با يكديگر پيمان بسته و سوگند خورده اند كه كشندگان عثمان را در صحرا و دريا بكشد و من به خدا سوگند مى خورم كه پسر ابوسفيان آنان را با سپاهى كه چهل هزار اسب خايه كشيده – اخته – همراه خواهد داشت ، براى حمله به شما حركت خواهد داد و خيال مى كنيد چه دليرانى در آن سپاه خواهند بود.
آنگاه آن مرد عبسى نامه اى از معاويه را به على عليه السلام تسلم كرد، على عليه السلام آن را گشود و در آن اين ابيات را ديد:
مرا كارى و خبرى فرا رسيده است كه در آن اندوه جان نهفته است و مايه بريده شدن بينى افراد نژاده است ، سوگ امير المومنين و لرزشى چنان سنگين كه گويى كوههاى استوار براى آن فرو مى ريزد.و اين اشعار را هم در گذشته آورده ايم
جلوه تاریخ درشرح نهج البلاغه ابن ابى الحدید، ج 6 //ترجمه دکتر محمود مهدوى دامغانى