نامه 33 ترجمه شرح ابن میثم بحرانی

شرح

شارح ( ابن ميثم ) مى‏گويد : اين شخص كه امام بر او نامه نوشته است ،قثم به عباس بن عبد المطلب است ، كه همواره تا وقتى كه على ( ع ) به شهادت رسيد از طرف آن بزرگوار فرماندار مكّه بود ، و در زمان معاويه در سمرقند به شهادت رسيد .

علّت اين كه امام ( ع ) اين نامه را نوشت آن بود كه معاويه در موسم حجّ و هنگام اجتماع مردم براى اعمال ، گروهى را فرستاد تا مردم را به اطاعت از او دعوت كنند ، و مردم عرب را از يارى على ( ع ) متفرق كنند ، و به ذهن مردم القا كنند كه على ( ع ) يا خود ، قاتل عثمان است و يا زمينه قتل او را فراهم آورده است ،در هر دو صورت شايسته امامت نيست ، و از طرفى به زعم خود ، فضايل و اخلاق و روش او را در بذل و بخشش در بين مردم شايع كنند ، اين بود كه امام ( ع ) اين نامه را به فرماندارش در مكه نوشت و او را از اين مطلب آگاه ساخت تا بر اين اساس ، به آنچه سياست ايجاب مى‏كند ، اقدام كند .

بعضى گفته ‏اند : كسانى را كه معاويه فرستاده بود ، گروهى از مأموران مخفى او بودند كه فرستاده بود تا اوضاع را بر فرمانداران على ( ع ) آشفته سازند .

خلاصه نامه : نخست ، امام ( ع ) به فرماندارش ، مطالبى را اعلام مى‏دارد كه جاسوس آن بزرگوار در مغرب ( غرب حجاز ) نوشته است ، و مقصود امام از« مغرب » همان شام است ، زيرا شام از شهرهاى غربى حجاز است .

امام ( ع ) جاسوسهايى در شهرها داشته است كه از رويدادهاى جديد در قلمرو معاويه خبر مى‏دادند ، و معاويه نيز همان‏طور كه عادت سلاطين است در قلمرو امام جاسوسهايى داشته است .

آنگاه امام ( ع ) مردم شام را با ويژگيهايى معرفى كرده است كه باعث دورى از خدا مى‏گردند ، تا فرماندارش را از آنها بيزار كند و بر حذر دارد :

1 از جمله ويژگيهاى اهل شام فرو رفتن در غفلت و بى ‏توجّهى از هر جهت است ، نسبت به آنچه كه به خاطر آن آفريده شده‏اند . كلمه « العمى » [ نابينايى ] را به اعتبار اين كه آنها حق و نيز راه آخرت را كه شايسته درك است درك نمى‏ كنند ، استعاره براى دلهاى آنها آورده است ، همان طور كه شخص نابينا هدف خود را درك نمى‏ كند .

و همچنين كلمه الصمّ ( كرى ) ، را براى گوشها و الكمه ( كورى ) مادرزاد را براى چشمهايشان ، به اعتبار استفاده نكردن آنها در جهت شنيدن از موعظه‏ها و يادآوريها ، و در جهت ديدن عبرت گرفتن از آثار قدرت خداوند بزرگ ، استعاره آورده است يعنى همان طور كه فاقد اين دو عضو بهره نمى‏گيرد ، آنان نيز از اين دو عضو استفاده نمى‏كنند .

2 آنان حق را با باطل اشتباه مى‏كنند : يعنى حق را مخلوط به باطل مى‏سازند و در باطل حق را مى‏جويند ، مقصود آن است كه آنها مى‏ دانند كه على ( ع ) بر حق و معاويه بر باطل است ، لكن آن را پنهان مى‏دارند و با شبهه قتل عثمان و خونخواهى او ، و ديگر دلايل بيهوده ، مخفى مى‏كنند . و بعضى [ به جاى يلبسون . . . ] يلتمسون [ 3 ] الحقّ بالباطل نقل كرده‏اند ، از آن‏رو كه آنان با حركات بيهوده خود ( به زعم خود ) حق را مى‏ جستند .

3 آنان از مخلوق يعنى معاويه در جهت نافرمانى آفريدگارشان اطاعت مى‏كنند .

4 آنان به بهانه دين ، شير دنيا را مى‏دوشند . لفظ : الدّر ( شير ) را براى دنيا و خوشيهاى آن ، استعاره آورده است ، همچنين كلمه : احتلاب ( دوشيدن ) ،استعاره است براى به دست آوردن متاع دنيا از هر راهى كه امكان دارد ، از آن جهت كه دنيا همانند شتر است .

درّها به عنوان بدل از دنيا ، منصوب است . البتّه اين هدف را به وسيله دين پى مى‏گرفتند ، از آن‏رو كه اظهار شعار دينى و دست آويختن به ظاهر دستورهاى دينى براى تحصيل دنيا بود و به چنگ آوردن مال و منال دنيايى كه استحقاق نداشتند ، زيرا نبرد ايشان با امام ( ع ) آن طورى كه آنها تصور مى‏كردند تنها به خاطر گرفتن خون خليفه عثمان و اثبات عمل زشت قاتلان و خوار كنندگان عثمان بود ، و بدين وسيله بود كه توانستند دل مردم عرب و بسيارى از مسلمانان نادان را نسبت به نبرد با آن حضرت و گرفتن شهرها به دست آورند .

پنجم : خريدن آنان دنياى حاضر را عوض آخرت نيكان ، يعنى اجر و مزد اخروى ، كلمه شراء خريدن استعاره براى به عوض گرفتن آنان دنيا را به جاى آخرت است ، و چون در شعار اسلامى اين كار ، زيانى جبران ناپذير است ،امام ( ع ) در موضع نكوهش آنها بيان كرده است ، آنگاه در مقام وعد و وعيد به آنها يادآور شده است كه رسيدن به نيكى منحصر به نيكوكاران است تا آنها تشويق به نيكوكارى شوند ، و كيفر به بدى منحصر به بدكاران است تا آنان از بدى دورى كنند .

و سپس نامه خود را با يك امر و يك نهى پايان داده است : امّا فرمان آن است كه نسبت به كار و وظيفه‏اى كه به عهده دارد ، خود را جاى كسى كه شايسته آن است قرار دهد يعنى دورانديش و استوار در عقيده و كوشاى در اطاعت خدا ،خيرخواه عاقل ، براى خود و دوستان خود ، فرمانبر امام و رهبر باشد ، و امّا هشداربه او اين است كه مبادا از جمله كسانى باشد كه از كارى كه كرده‏اند معذرت خواهى مى‏كنند . يعنى كارهايى كه در شرع ، معصيت و كوتاهى از انجام وظيفه به حساب مى‏آيد ، مرتكب نشود .

بعضى اين كلمات را مرفوع خوانده‏اند . سپس از شادى زياد در وقت رسيدن به ناز و نعمت و ترس و ضعف به هنگام سختى و شدّت برحذر داشته است ، زيرا اين صفات باعث زوال نعمت و نزول بلا و گرفتارى مى‏شود .

شادى بيش از اندازه خوى ناپسندى است كه مستلزم صفات ناپسند خودخواهى و خودبينى و نقطه مقابل صفت پسنديده فروتنى است . و ترس و ناتوانى ، صفت پست نسبت به خوى پسنديده شجاعت است . توفيق از جانب خداست .

_______________________________

[ 1 ] به ضم قاف و فتح ثاد مثقلّه م .

[ 2 ] ظاهرا منظور شام است كه در غرب عربستان قرار گرفته است م .

[ 3 ] چون در متن موجود : « يلتمسون . . . » مطابق اين روايت ضبط شده بود ، در ترجمه فارسى نيز از متن موجود پيروى گرديد م .