خطبه118ترجمه شرح نهج البلاغه ابن میثم بحرانی

ترجمه

« مردى از ياران آن حضرت برخاست و گفت : ما را از حكميّت منع كردى ، سپس ما را به آن فرمان دادى نمى‏دانيم كدام يك از اين دو دستور درست ‏تر است . امام عليه السّلام دستهاى خود را بر هم زد و فرمود :

اين سزاى كسى است كه پيمان را بشكند ، و شرط بيعت را به جا نياورد ، هان به خدا سوگند هنگامى كه شما را به جنگ با سپاهيان معاويه فرمان دادم ، به امرى كه خوشايندتان نبود ، ليكن خداوند خيرتان را در آن قرار داده بود وادار كردم كه اگر در آن راه پايدارى مى‏كرديد ، شما را راهنما بودم ، و اگر از آن منحرف مى‏شديد ، شما را به راه مى‏آوردم و اگر سر پيچى مى‏كرديد چاره‏جويى مى‏كردم ، و البتّه اين رأيى درست‏تر و استوارتر بود ، امّا به كمك چه كسى مى‏جنگيدم ؟ و به چه كسى اعتماد مى‏كردم ؟ مى‏خواهم درد را به كمك شما درمان كنم ، و حال اين كه شما خود ، درد من مى‏باشيد ، من مانند كسى هستم كه بخواهد خار را به وسيله خار بيرون آورد با اين كه مى‏داند ميل خار به خار است .

بار خدايا پزشكان اين درد جانكاه به ستوه آمده‏اند ، و آبكشان از كشيدن ريسمانهاى اين چاه ناتوان گشته‏اند ، كجايند آنانى كه چون به اسلام فرا خوانده شدند ، آن را پذيرفتند ؟ و قرآن را تلاوت كردند و به كار بستند ، و هنگامى كه به جهاد ترغيب شدند ، مانند ماده شترانى كه شيفته فرزندان خويشند ، واله و دلباخته آن گشتند شمشيرها را از نيام بيرون كشيدند ، و صف در صف اطراف زمين را فرا گرفتند . برخى از اينها به شهادت رسيدند ، و بعضى به سلامت ماندند ، براى آنها كه زنده مى‏ماندند شاد نمى‏شدند ، و در مرگ شهيدان به يكديگر تسليت نمى‏گفتند ، چشمهايشان از گريه شب سپيد شده ، و شكمهاشان از روزه به پشت چسبيده ، و لبهايشان از كثرت دعا خشك گشته ، و رنگ رخسارشان از شب زنده‏دارى زرد شده ، و غبار خشوع بر چهره آنان نشسته بود .

آنان برادران من بودند كه رفتند ، و سزاوار است كه تشنه ديدارشان باشيم ، و از دورى آنها انگشت حسرت بگزيم ، شيطان راههاى خود را براى شما آسان و هموار مى‏سازد و مى‏خواهد پيوندهاى شما را با دين اندك اندك بگسلاند ، و جمعيّت شما را به تفرقه ، و تفرقه را به فتنه مبدّل گرداند ، پس از وسوسه‏ ها و افسونهاى او روى بگردانيد ، و از كسى كه نصيحت و خيرخواهى را به شما هديّه مى‏كند بپذيرد ، و آن را آويزه گوش جان سازيد . »

شرح

امام ( ع ) اين سخنان را در صفّين ، هنگامى كه ياران خود را از پذيرش حكميّت ، منع كرده ، و سپس به قبول آن فرمان داده بود ايراد فرموده است :

موضوع اين است كه چون معاويه در شب معروف به ليلة الهرير شكست خود و پيروزى على ( ع ) را در جنگ دريافت ، به عمر و عاص مراجعه كرد تا براى او تدبيرى بينديشد ، عمرو به او گفت : من براى چنين موقعى چاره‏اى برايت در نظر گرفته‏ام ، و آن اين است كه ياران خود را فرمان دهى قرآنها را بر نيزه‏ها بلند كنند ، و ياران على را به حكومت و داورى قرآن فرا خوانند ، زيرا آنان چه اين دعوت را بپذيرند و چه نپذيرند قطعا پراكنده مى‏شوند ، از اين رو در بامداد ليلة الهرير در همان هنگام كه مالك اشتر سردار بزرگ سپاه على ( ع ) در آستانه پيروزى قرار گرفته بود قرآنهاى بزرگ مسجد جامع دمشق را بر ده نيزه بلند كرده ، و با استغاثه فرياد برآوردند : اى گروه مسلمانان درباره برادران دينى خود از خدا بترسيد ، در باره ما از قرآن داورى بخواهيد ، نسبت به زنان و دختران از خدا بيم داشته باشيد ،

ياران على ( ع ) چون چنين ديدند گفتند اينها برادران و همكيشان مايند ، از ما درخواست گذشت كرده و خواسته‏اند كه با رجوع به كتاب خدا آسايش آنها را تأمين كنيم ، رأى صحيح اين است كه اندوه آنها را بر طرف سازيم ، على ( ع ) ازاين اظهار نظر آنها به خشم آمد ، و فرمود : إنّها كلمة حقّ يراد بها باطل يعنى اين سخن حقّى است كه به وسيله آن باطلى خواسته مى‏شود ، درباره اين گفتار امام ( ع ) پيش از اين سخن گفته شده است ، بارى بر اثر اين حادثه ياران امام ( ع ) دو دسته شدند ، دسته‏اى از نظر آن حضرت كه پافشارى در ادامه جنگ بود ،

پيروى مى‏كردند ، و رأى دسته ديگر متاركه جنگ و رجوع به حكميّت بود ، و اين دسته اكثريّت داشتند ، از اين رو نزد آن حضرت اجتماع كردند و گفتند اگر جنگ را متوقّف نكنى ، تو را مانند عثمان به قتل مى‏رسانيم ، امام ( ع ) ناگزير با نظر اينها موافقت كرد و دستور داد مالك اشتر از نبردگاه خود باز گردد ، سپس پيمان نامه صلح نوشته شد ، و آن را به نظر ياران على ( ع ) رسانيدند ، و بر حكميّت اتّفاق كردند ،

ليكن گروهى از ياران على ( ع ) از اين امر ، سرباز زدند و گفتند : تو ما را از پذيرش حكميّت نهى كرده بودى و سپس ما را بدان فرمان دادى ، نمى‏دانيم كدام يك از اين دو امر درست‏تر است ، و اين خود نشانه اين است كه در امامت خود شكّ دارى ، امام ( ع ) مانند كسى كه از كار خود پشيمان باشد ، از خشم دستها را برهم زد و فرمود : اين سزاى كسى است كه رأى درست و لازم را نپذيرفته و بيعت را شكسته است ، يعنى رأى درست و متقنى را كه آن حضرت اتّخاذ فرموده بود ، و آن ادامه جنگ و پافشارى بر آن بود و آنچه آنان را بدان فرمان داده بود ، همان دوام نبرد و پيكار بود ، و اين را شما ناخوش و ناپسند دانستيد ، در حالى كه خداوند خير شما را كه پيروزى و نيكفرجامى بود ، در آن قرار داده بود ، و قوّمتكم يعنى شما را با قتل و ضرب و مانند اينها راست مى‏گردانيدم و معناى تداركتكم نيز همين است .