خطبه117ترجمه شرح نهج البلاغه ابن میثم بحرانی

(خطبه120صبحی صالح)

و من كلام له ( عليه‏ السلام ) يذكر فضله و يعظ الناس‏
تَاللَّهِ لَقَدْ عُلِّمْتُ تَبْلِيغَ الرِّسَالَاتِ- وَ إِتْمَامَ الْعِدَاتِ وَ تَمَامَ الْكَلِمَاتِ- وَ عِنْدَنَا أَهْلَ الْبَيْتِ أَبْوَابُ

الْحُكْمِ وَ ضِيَاءُ الْأَمْرِ- أَلَا وَ إِنَّ شَرَائِعَ الدِّينِ وَاحِدَةٌ وَ سُبُلَهُ قَاصِدَةٌ- مَنْ أَخَذَ بِهَا لَحِقَ وَ غَنِمَ- وَ

مَنْ وَقَفَ عَنْهَا ضَلَّ وَ نَدِمَ- اعْمَلُوا لِيَوْمٍ تُذْخَرُ لَهُ الذَّخَائِرُ- وَ تُبْلَى فِيهِ السَّرَائِرُ- وَ مَنْ لَا يَنْفَعُهُ

حَاضِرُ لُبِّهِ- فَعَازِبُهُ عَنْهُ أَعْجَزُ وَ غَائِبُهُ أَعْوَزُ- وَ اتَّقُوا نَاراً حَرُّهَا شَدِيدٌ- وَ قَعْرُهَا بَعِيدٌ وَ حِلْيَتُهَا

حَدِيدٌ- وَ شَرَابُهَا صَدِيدٌ- .

أَلَا وَ إِنَّ اللِّسَانَ الصَّالِحَ- يَجْعَلُهُ اللَّهُ تَعَالَى لِلْمَرْءِ فِي النَّاسِ- خَيْرٌ لَهُ مِنَ الْمَالِ يُورِثُهُ مَنْ لَا

يَحْمَدُهُ

ترجمه

از سخنان آن حضرت عليه السّلام است:

«به خدا سوگند چگونگى تبليغ رسالتها، و ايفاى وعده ‏هاى خدا، و تفسير كلمات را مى‏ دانم و ابواب حكمت، و روشنى امر حقّ در نزد ما خاندان پيامبر (ع) است، آگاه باشيد كه احكام دين يكى است، و راه آن كوتاه و نزديك است، هر كس به اين راه در آيد به كاروان حقّ پيوسته و بهره ‏مند مى‏ شود، و هر كس از آن باز ايستد گمراه و پشيمان مى‏ گردد.

كار كنيد براى روزى كه اعمال نيك براى آن روز اندوخته مى‏ شود، و رازها در آن آشكار مى‏ گردد، كسى كه خرد حاضرش به او سود نمى‏ بخشد، خردى كه از او دور و غايب است از سود رسانى به او نارساتر و ناتوانتر است، بپرهيزيد از آتشى كه گرمى آن سخت، و ژرفاى آن بسيار، و زيور آن غلّ و زنجير آهنين و آشاميدنى آن چرك و زرداب است.

هان بدانيد ياد نيكى كه خداوند براى انسان در ميان مردم قرار دهد، بهتر از مالى است كه براى كسى به ميراث بگذارد كه او را سپاسگزار نباشد.»

شرح

امام (ع) اين خطبه را با ذكر فضيلت خود آغاز فرموده، كه عبارت از دانش او به چگونگى رسانيدن رسالتهاى إلهى و علم او به برآوردن وعده‏ هايى است كه خداوند در روز رستاخيز به پرهيزگاران داده است، منظور از كامل بودن وعده، آن وعده‏اى است كه تخلّف نشود، و كامل بودن اخبار، خبرهايى است كه دروغى در آنها نباشد، و تمام بودن اوامر و نواهى او، مشتمل بودن آنهاست بر مصالح مخصوص و منافع اكثر مردم، آرى شايسته اوصياى پيامبران (ع) و جانشينان آنها در روى زمين و در ميان بندگان خداست كه داراى اين مرتبه از دانش و فضيلت باشند، پس از آن امام (ع) برترى عموم اهل بيت (ع) را يادآورى مى‏ كند، منظور امام (ع) از عبارت ضياء الأمر، انوار علومى است كه امور دنيا و اعمال آخرت بر اساس آنها قرار داده شده است. و سزاوار است انسان كارهاى خود را در پرتو فروغ آن دانشها و ارزشها انجام دهد، اعمّ از وضع مقرّرات پسنديده و آنچه مايه نظام امور خلق مى‏ شود، و قوانين سياست مدن و تدبير منزل و جز اينها، زيرا اگر انسان به كارى دست زند، و در آن از فروغ انوار احكام إلهى، و هدايت و ارشاد پيامبر گرامى (ص) و جانشينان بر حقّ او مدد نگيرد، سرانجام آن كار، جز سرگشتگى و انحراف از طريق حقّ، چيز ديگر نخواهد بود، امام (ع) واژه شرايع را براى انهار حياتبخش علوم اهل بيت (ع) استعاره فرموده، و وجه مشابهت اين است كه همان گونه كه رودها و چشمه‏ ها محلّ ورود تشنه كامان و جويندگان آب است ائمّة (ع) نيز مراجع طالبان علم و منابع پر فيض جويندگان حقّ و تشنگان زلال معرفت مى‏ باشند، واژه واحدة اشاره است به اين كه گفتار و دستورهاى آنان در زمينه دين با يكديگر اختلاف ندارد، و چون آنان دانا به اسرار دين و آگاه به‏ حقايق آنند در سخن آنها اختلافى نيست و به منزله شرع واحدند، همچنين واژه سبل را براى آنان استعاره فرموده است. مناسبت تشبيه آن است كه همان گونه كه راه صاف و روشن، آدمى را به مقصد مى‏ رساند، آنان نيز انسان را با بينش و دانش خود، در كوتاهترين زمان به مطلوب خود مى‏ رسانند.

فرموده است: من أخذ بها لحق

يعنى: هر كس علم را از آنان فرا گيرد، و از آنها پيروى كند، به پيشينيانى كه راه خدا را سالك بوده و به مقام قرب او واصل شده ‏اند ملحق، و اگر تخلّف كند پشيمان خواهد شد.
گفته شده: مراد از شرايع الدّين اين است كه آيينهاى دين وسيله و ابزار قوانين كلّى الهى هستند، زيرا عمل به هر يك از آنها موجب ثواب و پاداش است، از اين رو در اين جهت يكى هستند، و همگى بدون ستم و انحراف انسان را به بهشت مى ‏رسانند كه همين معناى واژه قاصدة در جمله و سبله قاصدة مى ‏باشد، ولى ظهور آن در معناى نخست بيشتر است، زيرا امام (ع) در مقام ذكر فضيلت اهل بيت (ع) است.

چون غرض سخنران از اظهار فضل خود اين است كه سخنان او را بپذيرند و به كار بندند، لذا امام (ع) پس از بيان اين مطلب، به كار و كوشش براى زندگى پس از مرگ و روز واپسين دستور مى‏ دهد، منظور از واژه ذخائر كارهاى نيك است

 معناى عبارت: و من لا ينفعه حاضر لبّه تا… أعوذ اين است: هم اكنون كه خردتان حضور دارد، و آن را در اختيار داريد پند گيريد و عبرت آموزيد، زيرا در آن هنگام كه مرگ در رسد، و درد و هراس آن و آنچه پس از آن است شما را فرا گيرد خردتان كه حضور خود را ترك كرده، از سود رسانى به شما ناتوانتر، و از هر موقع نايابتر است«»، سپس با ترسانيدن مردم از آتش دوزخ، تأكيد مى‏ كند كه‏ حسابرسى روز قيامت بسيار سخت و دقيق است، و مراد از زينت آتش، غلها و قيدها و گرزها و زنجيرهاى آهنينى است كه به منزله زيب و زيور مى‏ باشد.

فرموده است: ألا و إنّ اللّسان… تا آخر،
اين هشدارى است بر اين كه به مال و دارايى ارج نگذارند، و ذكر خير مردم را براى آخرت خودخواهان باشند، پيش از اين در ذيل گفتار آن بزرگوار در آن جا كه فرموده است: أمّا بعد فإنّ الأمر ينزل من السّماء إلى الأرض، به اين موضوع اشاره شده است.

ترجمه ‏شرح ‏نهج ‏البلاغه(ابن ‏ميثم بحرانی)، ج 3