خطبه104ترجمه شرح ابن میثم بحرانی

(خطبه107صبحی صالح)

و من كلام له ( عليه ‏السلام ) في بعض أيام صفين‏

وَ قَدْ رَأَيْتُ جَوْلَتَكُمْ- وَ انْحِيَازَكُمْ عَنْ صُفُوفِكُمْ- تَحُوزُكُمُ الْجُفَاةُ الطَّغَامُ- وَ أَعْرَابُ أَهْلِ الشَّامِ- وَ أَنْتُمْ لَهَامِيمُ الْعَرَبِ- وَ يَآفِيخُ الشَّرَفِ- وَ الْأَنْفُ الْمُقَدَّمُ- وَ السَّنَامُ الْأَعْظَمُ- وَ لَقَدْ شَفَى وَحَاوِحَ صَدْرِي- أَنْ رَأَيْتُكُمْ بِأَخَرَةٍ- تَحُوزُونَهُمْ كَمَا حَازُوكُمْ- وَ تُزِيلُونَهُمْ عَنْ مَوَاقِفِهِمْ كَمَا أَزَالُوكُمْ- حَسّاً بِالنِّصَالِ وَ شَجْراً بِالرِّمَاحِ- تَرْكَبُ أُوْلَاهُمْ- أُخْرَاهُمْ كَالْإِبِلِ الْهِيمِ الْمَطْرُودَةِ- تُرْمَى عَنْ حِيَاضِهَا- وَ تُذَادُ عَنْ مَوَارِدِهَا
لغات
جولة: جنگ و گريز 

طغام: اوباش

يآفيخ: جمع يأفوخ است كه به بالاى دماغ گفته مى ‏شود.

حسّ: ريشه كن كردن

تذاد: كشانده و رانده مى‏ شود

انحاز: لغزيد

لهاميم: جمع لهوم و به معناى خوبان از مردم است

وحاوح: جمع وحوحه به معناى آوازى است كه با گرفتگى از سينه دردمند برخاسته مى ‏شود.

نضال: جمع نضل به معناى شمشير است

شجر: نيزه زدن
ترجمه

از خطبه ‏هاى آن حضرت عليه السّلام است:

 
«گريز و هزيمت شما را در جنگ و كناره‏گيرى شما را از صفوف خود ديدم، جفا پيشگان و فرومايگان و باديه نشينان شام شما را از صفهايتان گريزاندند، با اين كه شما از برگزيدگان عرب، و سران شرف، و عضو مقدّم (جبهه حقّ)، و كوهان بلند پيكر اجتماع هستيد، امّا دردهاى سينه من آن گاه‏ بهبود يافت، كه ديدم سر انجام همان گونه كه آنها شما را گريزاندند، شما نيز آنها را از جاى رانديد، و همان گونه كه شما را از مواضع خود دور كردند، شما نيز آنها را به ترك سنگرهاى خود وادار مى‏ ساختيد و با نيزه و شمشير آنها را كشتار مى‏ كرديد چنان كه مانند شتران تشنه كه از آبشخور خود رانده و منع شده باشند بر رويهم در آمده و اوّليها بر سر آخريها مى ‏افتادند.»

 
شرح
امام (ع) در اين خطبه نخست ياران خود را از اين كه در جنگ با دشمن سنگرهاى خود را رها كردند به سختى سرزنش مى‏ فرمايد و سپس آنان را پرهيز مى ‏دهد، و تشويق مى‏ كند كه ديگر از جنگ نگريزند و پايگاههاى خود را رها نكنند، چنان كه ضمن جملات و قد رأيت… تا أهل الشّام آمده است، يعنى: شكست و گريز شما را از آنها ديدم، و مشاهده كردم كه اوباش اهل شام بر شما پيروز شدند، با اين كه شما اهل شرف و بزرگان عرب هستيد، واژه يافيخ را براى آنها استعاره آورده است، زيرا آنها در شرافت و بلندى رتبه نسبت به ديگر عربها مانند نسبت مهمّترين قسمت مغز به ديگر اعضاى بدن بودند، همچنين واژه أنف و سنام استعاره مى ‏باشد، و وجه مشابهت اين است كه همان گونه كه بينى بر ديگر اعضاى بدن تقدّم و برترى دارد، و زيبايى رخسار بيش از اعضاى ديگر صورت بدان وابسته است، آنان نيز بر ديگر اعراب شرف و تقدّم دارند، همچنين بلندى مقام آنها به كوهان شتر تشبيه شده كه بر ديگر اعضاى آن بلندى و برترى دارد، امام (ع) پس از نكوهش و ياد آورى اين عمل آنان، به ذكر غلبه و تفوقى كه در پايان كار به دست آوردند مى ‏پردازد كه توانستند به همان گونه كه دشمن، آنان را هزيمت داده بود او را منهزم كنند و همان طور كه آنان را از سنگرهاى خود رانده بود، او را از مواضع خويش برانند، و وى را با نيزه و شمشير از پاى در آورند و آن چنان شكستى نصيب لشكريان دشمن كنند كه اوّليها بر روى آخريها در افتند، واين تذكار امام (ع) براى اين است كه بر اين دليرى پايدار بمانند و در اين گونه موارد استوار و پا بر جا باشند، آن حضرت اين پايمردى و پيروزى آنها را درمانى براى دردهاى سينه خود شمرده، و با به كار بردن واژه وحاوح به اندوه و دلتنگى خود، به سبب شكست ياران خويش و پيروزى دشمنان اشاره فرموده، و هزيمت لشكريان دشمن را در پايان كار كه در هنگام فرار بر روى هم در مى ‏افتادند، به شتران تشنه‏اى كه در كنار آبشخور گرد آمده و پيش از اين كه آب بنوشند آنها را از آن جا برانند و با زدن تير آنها را از آن محلّ دور كنند و مانع آب نوشيدن آنها شوند، تشبيه فرموده است، زيرا چنين احوالى باعث مى‏ شود كه شتران از شدّت فرار به پشت يكديگر سوار شده بر روى هم در افتند.

ترجمه شرح ابن میثم بحرانی ج3