240 و من كلام له ع اقتص فيه ذكر ما كان منه- بعد هجرة النبي ص ثم لحاقه به
فَجَعَلْتُ أَتْبَعُ مَأْخَذَ رَسُولِ اللَّهِ ص- فَأَطَأُ ذِكْرَهُ حَتَّى انْتَهَيْتُ إِلَى الْعَرْجِ- فِي كَلَامٍ طَوِيل
ٍ قال الرضي رحمه الله تعالى- قوله ع فأطأ ذكره- من الكلام الذي رمي به إلى غايتي الإيجاز و الفصاحة- أراد أني كنت أغطي خبره ص- من بدء خروجي إلى أن انتهيت إلى هذا الموضع- فكنى عن ذلك بهذه الكناية العجيبة
مطابق خطبه 236 نسخه صبحی صالح
شرح وترجمه فارسی
(240) : از سخنان آن حضرت عليه السلام است كه در آن آنچه را كه پس از هجرت پيامبر (ص ) تا هنگامى كه به ايشان پيوسته است انجام داده است بازگو فرموده است .
در شرح اين خطبه كه با عبارت فجعلت اتبع ماءخذ رسول الله صلى الله عليه و آله و شروع به پيروى كردن از راهى كه رسول خدا (ص ) رفته بود كردم شروع مى شود، ابن ابى الحديد چنين آورده است ):
محمد بن اسحاق در كتاب المغازى خود مى نويسد: پيامبر (ص ) هيچيك از مسلمانان جز على بن ابى طالب و ابوبكر ابى قحافه را از تصميم خود در مورد هجرت آگاه نفرمود. على را از خروج خود آگاه فرمود و فرمانش داد تا در بستر پيامبر (ص ) بخوابد و بدانگونه نسبت به مشركان خدعه ورزد كه چنان پندارند كه رسول خدا از جاى خود حركت نكرده است و به تعقيب او نپردازند تا مسافت طى شده ميان رسول خدا و ايشان زياد شود، و نيز فرمان داد على عليه السلام پس از رفتن رسول خدا (ص ) در مكه بماند وديعه هايى را كه مردم پيش آن حضرت نهاده بودند به صاحبان آنها برگرداند، و گروهى از مردان مكه به سبب شناختى كه از امانت دارى پيامبر (ص ) داشتند، امانتهاى خود را بايشان مى سپردند. اما ابوبكر همراه آن حضرت بيرون رفت .
من از ابوجعفر يحيى بن ابى زيد نقيب حسنى كه خدايش رحمت كناد، پرسيدم كه اگر قريش بر اين راى هماهنگ شده بودند تا با شمشيرهايى ، كه در دست افراد مختلفى از قبايل قريش باشد، پيامبر را بكشند تا خون آن حضرت ميان خاندانهاى قريش ضايع شود و خاندان عبد مناف نتوانند آن را مطالبه كنند و آنچنان روايت شده است شيطان اين فكر را به آنان القاء كرده بود، چرا آن شب را منتظر ماندند تا صبح شود و در اين مورد روايت شده است كه آنان از ديوار بالا رفتند و شخصى را ديدند كه قطيفه سبزرنگ حضرمى را بر خود پيچيده است و ترديد نكردند كه او پيامبر است ، در عين حال تا صبح درنگ كردند و ديدند كه آن شخص على است . و اين موضوع عجيبى است ، زيرا آنان هماهنگ شده بودند كه پيامبر را همان شب بكشند. پس چه پيش آمده است كه همان شخصى را كه قطيفه را بر خود پيچيده بود نكشتند. و اينكه منتظر رسيدن روز شده اند دليل آنست كه نمى خواسته او را در آن شب بكشند.
نقيب در پاسخ گفت : آنان از روز قبل تصميم گرفته بودند كه در آن شب پيامبر را بكشند و همگى هماهنگ شده بودند تا آن كار را از خاندان عبد مناف پوشيده بدارند. كسانى كه آن تصميم را گرفته و بر آن متحد شده بودند عبارتند از: نضر بن حارث از خاندان عبدالدار، ابوالبخترى بن هشام و حكيم بن حزام و زمعة بن الاسود بن مطلب كه اين سه تن از خاندان اسد بن عبدالعزى بودند، ابوجهل و برادرش حارث و خالد بن وليد بن مغيره كه اين سه تن از خاندان مخزوم بودند و نبيه و منبه پسران حجاج و عمروبن عاص كه اين سه تن از خاندان سهم بودند، و امية بن خلف و برادرش ابى كه اين دو از خاندان جمح بودند.
هنگام شب اين خبر به آگاهى عتبة بن ربيعة بن عبد شمس رسيد كه برخى از ايشان را ديدار كرد و از آن كار آنان را نهى كرد و گفت : خاندان عبد مناف از خون محمد (ص ) گذشت و خوددارى نخواهند كرد. شما او را دربند و زنجير كشيد و در يكى از خانه هاى خود زندانى كنيد و منتظر بمانيد تا مرگش فرا رسد، همانگونه كه شاعران ديگر مى ميرند. عتبة بن ربيعه سالار و سرور خاندان عبد شمس بود كه از خاندان عبد مناف و پسر عموها و خويشاوندان پيامبر (ص ) شمرده مى شوند. بدين سبب بود كه ابوجهل و يارانش در آن شب از كشتن پيامبر خوددارى كردند و سپس چون گمان مى كردند پيامبر در خانه است از ديوار بالا رفتند و چون كسى را ديدند كه قطيفه سبز حضرمى را بر خود پيچيده است شك نكردند كه پيامبر است و شروع به رايزنى درباره كشتن او كردند.
ابوجهل آنان را بر آن كار تشويق مى كرد و آنان گاه قصد آن مى كردند و باز خوددارى مى نمودند. سپس برخى از آنان به ديگران گفتند: بر او سنگ بزنيد و شروع به آن كار كردند و على (ع ) از اين پهلو به آن پهلو مى شد و آهسته اظهار درد مى كرد و چون خداوند متعال اراده فرموده بود كه على به سلامت ماند و نجات يابد، آنان تا سپيده دم همچنان مردد ماندند و در آن هنگام على عليه السلام از بسيارى سنگ زدن آنان مشرف به مرگ شده بود. اگر پيامبر (ص ) در آن هنگام به مدينه نمى رفت و همچنان در مكه و ميان ايشان مى ماند، بر فرض كه آن شب او را نمى كشتند شب بعد آن حضرت را مى كشتند، هر چند كه منجر به بروز جنگ ميان آنان و خاندان عبد مناف مى شد، زيرا ابوجهل چنان نبود كه از كشتن پيامبر دست بدارد كه مردى بدون بصيرت و داراى عزمى استوار در ريختن خون آن حضرت بود.
من به نقيب گفتم : آيا رسول خدا و على مى دانستند كه عتبه آنان را از كشتن پيامبر باز داشته است ؟ گفت ، نه آن دو در آن شب آگاه نبودند و آن موضوع را بعدها دانستند، و پيامبر (ص ) به روز جنگ بدر همينكه راى و نظر عتبه را ديد كه مى خواست از شعله ور شدن آتش جنگ جلوگيرى كند فرمود: اگر در اين قوم خيرى باشد در همان صاحب شتر نر سرخ است . و بر فرض كه تصور كنيم على عليه السلام از سخن عتبه به مشركان آگاه بوده است ، چيزى از فضيلت او در خفتن بر بستر پيامبر كاسته نمى شود، زيرا اعتمادى نداشته است كه آنان سخن عتبه را مى پذيرفتند، بلكه گمان كشته شدن و نابودى قوى تر بوده است .
على عليه السلام پس از آنكه وديعه هاى مردم را پرداخت ، سه روز پس از هجرت پيامبر (ص ) از مكه بيرون آمد و پاى پياده آهنگ مدينه فرمود و پاهايش آماس كرد و هنگامى به حضور پيامبر رسيد كه در ناحيه قباء به خانه كلثوم بن هدم فرود آمده بود. على (ع ) با پيامبر در همان خانه سكونت فرمود. ابوبكر هم در قباء و ساكن خانه حبيب بن يساف بود. آنگاه پيامبر از قباء حركت فرمود و ابوبكر و على همراهش بودند و پيامبر در مدينه و در خانه ابوايوب خالد بن يزيد انصارى منزل فرمود و اقدام به ساختن مسجد كرد.
جلوه تاریخ درشرح نهج البلاغه ابن ابى الحدید، ج 5 //ترجمه دکتر محمود مهدوى دامغانى