157 و قام إليه ع رجل فقال أخبرنا عن الفتنة- و هل سألت عنها رسول الله ص فقال ع- :
إِنَّهُ لَمَّا أَنْزَلَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ قَوْلَهُ- الم أَ حَسِبَ النَّاسُ أَنْ يُتْرَكُوا- أَنْ يَقُولُوا آمَنَّا وَ هُمْ لا يُفْتَنُونَ- عَلِمْتُ أَنَّ الْفِتْنَةَ لَا تَنْزِلُ بِنَا- وَ رَسُولُ اللَّهِ ص بَيْنَ أَظْهُرِنَا- فَقُلْتُ يَا رَسُولَ اللَّهِ مَا هَذِهِ الْفِتْنَةُ الَّتِي أَخْبَرَكَ اللَّهُ بِهَا- فَقَالَ يَا عَلِيُّ إِنَّ أُمَّتِي سَيُفْتَنُونَ بَعْدِي- فَقُلْتُ يَا رَسُولُ اللَّهِ- أَ وَ لَيْسَ قَدْ قُلْتَ لِي يَوْمَ أُحُدٍ- حَيْثُ اسْتُشْهِدَ مَنِ اسْتُشْهِدَ مِنَ الْمُسْلِمِينَ- وَ حِيزَتْ عَنِّي الشَّهَادَةُ فَشَقَّ ذَلِكَ عَلَيَّ- فَقُلْتَ لِي أَبْشِرْ فَإِنَّ الشَّهَادَةَ مِنْ وَرَائِكَ- فَقَالَ لِي إِنَّ ذَلِكَ لَكَذَلِكَ فَكَيْفَ صَبْرُكَ إِذاً- فَقُلْتُ يَا رَسُولَ اللَّهِ لَيْسَ هَذَا مِنْ مَوَاطِنِ الصَّبْرِ- وَ لَكِنْ مِنْ مَوَاطِنِ الْبُشْرَى وَ الشُّكْرِ- وَ قَالَ يَا عَلِيُّ إِنَّ الْقَوْمَ سَيُفْتَنُونَ بِأَمْوَالِهِمْ- وَ يَمُنُّونَ بِدِينِهِمْ عَلَى رَبِّهِمْ- وَ يَتَمَنَّوْنَ رَحْمَتَهُ وَ يَأْمَنُونَ سَطْوَتَهُ- وَ يَسْتَحِلُّونَ حَرَامَهُ بِالشُّبُهَاتِ الْكَاذِبَةِ- وَ الْأَهْوَاءِ السَّاهِيَةِ فَيَسْتَحِلُّونَ الْخَمْرَ بِالنَّبِيذِ- وَ السُّحْتَ بِالْهَدِيَّةِ وَ الرِّبَا بِالْبَيْعِ- فَقُلْتُ يَا رَسُولَ اللَّهِ- فَبِأَيِّ الْمَنَازِلِ أُنْزِلُهُمْ عِنْدَ ذَلِكَ- أَ بِمَنْزِلَةِ رِدَّةٍ أَمْ بِمَنْزِلَةِ فِتْنَةٍ فَقَالَ بِمَنْزِلَةِ فِتْنَة
مطابق خطبه 156 نسخه صبحی صالح
شرح وترجمه فارسی
(157)از سخنان آن حضرت (ع ) درباره فتنه و ابتلاء
در حضور على (ع ) مردى برخاست و گفت : ما را از فتنه آگاه كن ، و آيا در آن مورد از پيامبر (ص ) پرسيده اى ؟ على عليه السلام فرمود: چون خداوند سبحان اين گفتار خود را نازل فرمود كه ( الم احسب الناس ان يتر كوا ان يقولو آمنا و هم لا يفتنون ) (الم ، آيا مردم مى پندارند كه چون بگويند ايمان آورديم رها كرده مى شوند و به فتنه نمى افتند) دانستم تا هنگامى كه رسول خدا (ص ) ميان ما باشد فتنه اى بر ما نازل نخواهد شد بدين سبب به رسول خدا گفتم : اين فتنه كه خدايت از آن خبر داده است چيست ؟ فرموده اى على ! همانا كه امت من بزودى پس از من به فتنه مى افتند و آزموده مى شوند.
مى گويم : على عليه السلام درباره فتنه سخن مى گفته است و به همين سبب از امر به معروف و نهى از منكر ياد فرموده و گفته است (بر شما باد تمسك به كتاب خدا) يعنى هرگاه فتنه پيش آمد و مردم درهم آميختند بر شما باد كه به كتاب خدا تمسك جوييد. به همين سبب هم كسى برخاست و از او درباره فتنه پرسيد.
اين خبر كه از پيامبر روايت شده – و بسيارى از محدثان آن را از قول على (ع ) نقل كرده اند در خور توجه است – چنين است كه پيامبر (ص ) به على (ع ) فرموده اند (خداوند جهاد با اشخاصى را كه در فتنه افتاده اند بر تو مقرر فرموده همان گونه كه جهاد با مشركان را بر من مقرر فرموده است ). على عليه السلام مى گويد: به پيامبر گفتم : اى رسول خدا اين فتنه كه در آن جهان بر من مقرر شده است چيست ؟ فرمود: گروهى هستند كه گواهى و شهادت مى دهند كه پروردگارى جز خداوند يكتا نيست و من رسول خدايم ولى مخالف با سنت هستند. گفتم : اى رسول خدا، به چه سبب بايد با آنان جنگ كنم و حال آنكه آنان هم همان گواهى را مى دهند كه من مى دهم ؟ فرمود: به سبب بدعتهايى كه در دين پديد مى آورند و با امر حكومت مخالفت مى كنند. گفتم : اى رسول خدا، شما به من وعده شهادت مى دادى اينك از خداوند مسئلت كن كه در مورد شهادت من در پيشگاه تو شتاب فرمايد. فرمود: در آن صورت چه كسى بايد با پيمان گسلان و تبهكاران و بيرون شدگان از دين جنگ كند؟ همانا كه من به تو وعده شهادت داده ام و بزودى شهيد خواهى شد، بر سرت ضربه زده مى شود و ريشت از آن به خون خضاب خواهد شد، صبر تو در آن هنگام چگونه خواهد بود؟ گفتم : اى رسول خدا، آنكه جاى صبر نيست بلكه جاى شكر است . فرمود: آرى ، درست گفتى .
اينك براى ستيز آماده شو كه با تو ستيز مى شود. گفتم : اى رسول خدا كاش اندكى براى من روشن فرمايى . فرمود: امت پس از من بزودى گرفتار فتنه و آزمون مى شود، قرآن را تاويل و به راى خود عمل خواهند كرد، باده را به نام نبيذ و رشوه را به نام هديه و ربا را به نام بيع حلال مى شمرند و معانى قرآن را تحريف مى كنند و كلمه گمراهى پيروز مى شود (آن گاه كه چنين شد) نخست در خانه ات بنشين تا زمانى كه عهده دار حكومت شوى و چون حكومت را بر عهده بگيرى سينه ها بر تو خواهد شوريد و كارها براى تو باژگونه مى شود؛ در آن هنگام تو در مورد تاويل قرآن جنگ خواهى كرد همان گونه كه درباره تنزيل آن جنگ كردى و اين حالت دوم آنان كمتر از حالت نخست ايشان نيست . گفتم : اى رسول خدا، نسبت به اين كسانى كه پس از تو دچار فتنه مى شوند چگونه عمل كنم و در كدام منزلت منظور كنم ؟ آيا به منزله فتنه يا به منزله برگشتن از دين ! فرمود: به منزلت فتنه يى كه در آن سرگشته خواهند بود تا آنكه عدل آنان را فرو گيرد.
گفتم : اى رسول خدا، آيا عدل از سوى ما آنان را فرو مى گيرد يا غير ما! فرمود: از سوى ما كه به ما آغاز شد و به ما ختم مى شود و خداوند پس از شرك دلها را به وسيله ما الفت خواهد بخشيد. گفتم : سپاس خدا را بر اين نعمتها كه از فضل خويش به ما ارزانى فرموده است .
بدان كه اين سخن على عليه السلام بدان گونه كه در نهج البلاغه آمده است دلالت بر اين دارد كه آيه( الم احسب الناس ان يتر كوا… ) بعد از جنگ احد و در مدينه نازل شده است و اين مخالف گفته مفسران است ، زيرا آيه نخست سوره عنكبوت است و آن سوره به اتفاق مفسران مكى است و حال آنكه جنگ احد در مدينه است و سزاوار است در اين مورد گفته شود كه اين آيه در مدينه نازل شده است و به آن سوره كه مكى است افزوده شده و به صورت يك سوره در آمده است و نسبت كلى بر آن غلبه يافته است از اين جهت كه بيشتر آن در مكه نازل شده است و نظير اين در قرآن بسيار است مانند سوره نحل كه به اجماع مفسران مكى است ولى سه آيه آخر آن پس از جنگ احد در مدينه نازل شده است .
جلوه تاریخ درشرح نهج البلاغه ابن ابى الحدید، ج 4 //ترجمه دکتر محمود مهدوى دامغانى