خطبه 89 صبحی صالح
و من خطبه له علیه السلام
اءَرْسَلَهُ عَلَى حِینِ فَتْرَهٍ مِنَ الرُّسُلِ وَ طُولِ هَجْعَهٍ مِنَ الْاءُمَمِ وَ اعْتِزَامٍ مِنَ الْفِتَنِ وَ انْتِشَارٍ مِنَ الْاءُمُورِ وَ تَلَظِّ مِنَ الْحُرُوبِ وَ الدُّنْیَا کَاسِفَهُ النُّورِ ظَاهِرَهُ الْغُرُورِ عَلَى حِینِ اصْفِرَارٍ مِنْ وَرَقِهَا وَ إ یَاسٍ مِنْ ثَمَرِهَا وَ اغْوِرَارٍ مِنْ مَائِها قَدْ دَرَسَتْ مَنَارُ الْهُدَى وَ ظَهَرَتْ اءَعْلاَمُ الرَّدَى فَهِىَ مُتَجَهِّمَهٌ لِاءَهْلِها عَابِسَهٌ فِى وَجْهِ طَالِبِها ثَمَرُها الْفِتْنَهُ وَ طَعَامُها الْجِیفَهُ وَ شِعَارُها الْخَوْفُ وَ دِثَارُهَا السَّیْفُ.
فَاعْتَبِرُوا عِبَادَ اللَّهِ وَ اذْکُرُوا تِیکَ الَّتِی آبَاؤُکُمْ وَ إِخْوَانُکُمْ بِهَا مُرْتَهَنُونَ وَ عَلَیْها مُحَاسَبُونَ وَ لَعَمْرِى مَا تَقَادَمَتْ بِکُمْ وَ لاَ بِهِمُ الْعُهُودُ وَ لاَ خَلَتْ فِیمَا بَیْنَکُمْ وَ بَیْنَهُمُ الْاءَحْقَابُ وَ الْقُرُونُ وَ ما اءَنْتُمُ الْیَوْمَ مِنْ یَوْمَ کُنْتُمْ فِی اءَصْلاَبِهِمْ بِبَعِیدٍ، وَ اللَّهِ مَا اءَسْمَعَکُمُ الرَّسُولُ شَیْئا إ لا وَ ها اءَنَا ذَا مُسْمِعُکُمُوهُ وَ مَا اءَسْمَاعُکُمُ الْیَوْمَ بِدُونِ اءَسْمَاعِکُمْ بِالْاءَمْسِ وَ لاَ شُقَّتْ لَهُمُ الْاءَبْصَارُ وَ لاَ جُعِلَتْ لَهُمُ الْاءَفْئِدَهُ فِی ذَلِکَ الزَّمَانِ إِلا وَ قَدْ اءُعْطِیتُمْ مِثْلَهَا فِی هَذَا الزَّمَانِ.
وَ وَ اللَّهِ مَا بُصِّرْتُمْ بَعْدَهُمْ شَیْئا جَهِلُوهُ وَ لاَ اءُصْفِیْتُمْ بِهِ وَ حُرِمُوهُ وَ لَقَدْ نَزَلَتْ بِکُمُ الْبَلِیَّهُ جَائِلاً خِطَامُهَا رِخْوا بِطَانُهَا فَلاَ یَغُرَّنَّکُمْ مَا اءَصْبَحَ فِیهِ اءَهْلُ الْغُرُورِ فَإِنَّمَا هُوَ ظِلُّ مَمْدُودٌ إِلَى اءَجَلٍ مَعْدُودٍ.
الباب الثانی فى نعت رسول اللّه و خصائص آله
خطبه 89
و من خطبة له- عليه الصّلوة و السّلام- :«أرسله على حين فترة من الرّسل، و طول هجعة من الامم،» ارسال فرمود حضرت خاتم مرسلين را- عليه افضل صلوات اللّه المصلّين- در مدّت فترت رسل و طول خواب غفلت امم.
چه از زمان بعثت عيسى- على نبيّنا و عليه الصلاة و السلام- قريب ششصد سال گذشت كه در آن مدّت از أولو العزم هيچ نبىّ مرسل نگشت تا به يمن نفس مسيح خاصيتش دلهاى مرده زنده گردد. و «هجعة» خواب سبك است كه در اوّل شب در مىآيد، استعاره است از عموم غفلت و جهالت در اهل زمين قبل از مبعث سيّد المرسلين، صلوات اللّه عليه و عليهم أجمعين.
«و اعتزام من الفتن، و انتشار من الامور، و تلظّ من الحروب،» و در حين كثرت عزيمت فتنه، و پريشانى در امور دين، و اشتعال نيران حروب و قتال.
«و الدّنيا كاسفة النّور،» و دنيا پوشيده نور بود.
يعنى نور وحى از او منقطع بود. و أصل الكسوف الإنقطاع.
«ظاهرة الغرور،» آشكارا فريب.
معناه: أنّ الدنيا إذا وليها آمر نافذ الحكم من عالم الحقّ، لم يبق لزينتها و زخارفها التي تغرّ بها الغافلين، و تخدع بها المبطلين، رونق و ظهور، و إذا استولى عليها الفجّار و الظلمة ظهرت خدائعها، و بدت حبائل مكرها.
«على حين اصفرار من ورقها،» بر حين زرد شدن برگ او.
كناية عن وقت انقراض الدنيا و دنوّها من العقبى كالورق إذا اصفرّ كان له أوان التفتّت و التبدّد، و هذه الكلمة مأخوذة من قوله تعالى«»: ثُمَّ يَهِيجُ فَتَراهُ مُصْفَرًّا.
«و إياس من ثمرها،» و حين نوميد شدن از ميوه او.
كناية عن فوائد الناس من مزرعة الدنيا التي وصف فى قول النبىّ- صلّى اللّه عليه و آله و سلّم- : «الدّنيا مزرعة الآخرة».
«و اغورار من مائها،» و حين فرو رفتن آب او.
كناية عن مغيض العلوم و نقصانها.
«قد درست أعلام«» الهدى،» بدرستى كه مندرس شده بود و محو گشته بود آثار و علامات هدايت.
«و ظهرت أعلام الرّدى،» و ظاهر و غلبه شده بود علامات هلاكت ضلالت.
«فهى متجهّمة- أى مقطّية وجهها- لأهلها،» پس دنيا روى با هم كشيده و بد خوى بود با اهل خويش. تجهّم الدنيا لأهلها، استقبالها لهم بما يكرهونه.
«عابسة فى وجه طالبها.» ترشروى بود در روى طالب خويش.
استعارة عن صعوبتها إلى طلّابها.
«ثمرها الفتنة، و طعامها الجيفة،» ميوه دنيا فتنه در دين بود، و طعام او جيفه گنديده بود.
و فى الخبر: «الدّنيا جيفة و طالبها كلاب»«». و مرّ رسول اللّه- صلّى اللّه عليه و آله و سلّم- بشاة ميّتة شائلة برجلها. فقال: «أ ترونها هيّنة على أهلها» فقالوا: بلى يا رسول اللّه فقال صلّى اللّه عليه و آله و سلّم- : «الدّنيا أهون على اللّه من هذه على أهلها.»
شعر:
و من يذق الدنيا فإنّى طعمتها
و سيق إلينا عذبها و عذابها
و ما هى إلّا جيفة مستحيلة
عليها كلاب همّهنّ انجذابها
«و شعارها الخوف، و دثارها«» السّيف.» و شعار او ترس بود، و دثار او تيغ.
حديقه:
انبيا راستان دين بودند
خلق را راه راست بنمودند
چون به غرب فنا فرو رفتند
باز خودكامگان برآشفتند
پردهها بست ظلمت از شب شرك
بوسه ها داد كفر بر لب شرك
اين چليپا«» چو شاخ گل در دست
و آن چو نيلوفر آفتابپرست
اى«» صنم كرده سال و مه معبود
و آن جدا مانده از همه مقصود
بدعت و شرك پر برآورده
زندقه جمله سر برآورده
مندرس«» گشته علم دين خداى
همگان ژاژخاى«» و هرزه در آى
دين زردشت آشكار شده
پرده رحم پاره پاره شده
خانه كعبه گشته بتخانه
بگرفته به ظلم بيگانه
عتبه و شيبه و لعين بو جهل
يك جهان پر ز ناكس و نااهل
عالمى پر سباع و ديو و ستور
صد هزاران ره و چه و همه كور
بر چپ و راست غول و پيش نهنگ
راهبر گشته كور و همره لنگ
پر ضلالت جهان و پر نيرنگ
بر خردمند راه دين شده تنگ
چون امتداد مدّت طويله فترت من الرسل و اشتغال طوايف انام به مناهى و عبادت اصنام به سر حدّ افراط رسيد، نسيم عنايت ازلى از مهبّ عاطفت لم يزلى وزيدن گرفت، و صبح سعادت ابدى از مطلع سيادت احمدى دميدن آغاز نهاد، و نور نبوّت كبرى از افق امّ القرى ساطع شد، و آفتاب رسالت عظمى از اوج سپهر بطحا طالع گشت، تا به ظهور او ظلمات كفر و عصيان به نور طاعت و ايمان متبدّل شود، و ليالى شقاوت به ايّام سعادت متحوّل گردد.
شعر:
نبىّ أتانا بعد يأس و فترة
من الدين و الأوثان فى الأرض تعبد
فأرسله ضوءا منيرا و هاديا
يلوح كما لاح الصّقيل المهنّد
بر آمد به برج شرف اخترى
نه اختر كه شاه بلند افسرى
به گلزارها گلى برشكفت
كه گشتند مردم از آن در شگفت
به باغ رسالت نهالى دميد
كه ظلّ ظليلش به طوبى رسيد
عجب كوكبى بر سپهر جلال
برآمد كه از نور او لا يزال
چراغ هدايت چنان برفروخت
كه از پرتوش جان كفّار سوخت
نسيم صبحگاهى چون اين مژده به بوستان رسانيد، غنچه دهان بسته به خنده برگشود، و چنار در دست زدن آمد، و سرو سر بر آسمان برافراخت.
قافلهزن ياسمن و گل به هم
قافيهگو«» قمرى و بلبل به هم
زورق باغ از علم سرخ و زرد
پنجرهها ساخته بر لاجورد
سوسن آزاد اگر بنده اين روزگار مىگردد، شايستگى دارد. ياسمين اگر جان بر كف دست نثار مىكند، محلّ است.
آمد بهار اى دوستان منزل سوى بستان كنيم
گرد عروسان چمن، خيزيد تا جولان كنيم
آمد رسولى در چمن، كين طبل را پنهان مزن
جانم فداى عاشقان، امروز جان افشان كنيم
جاء الملك الأكبر، ما أحسن ذا المنظر
حتّى ملأ الدنيا، بالعبهر و العنبر
جاء الفرج الأعظم، جاء الفرح الأكبر
جاء الكرم الأدوم، جاء القمر الأقمر
آرام يافت در حرم امن، وحش و طير
و آسوده گشت در كنف انس، انس و جان
گردون فرو گشاد كمر از ميان تيغ
و ايّام برگرفت زه از گردن كمان
از غصّه خون گرفت چو مى ظلم را جگر
وز خنده باز ماند چو گل عدل را دهان
منهاج الولاية في شرح نهج البلاغة، ج 1 عبدالباقی صوفی تبریزی (تحقیق وتصیحیح حبیب الله عظیمی) صفحه 472-477