خطبه ها خطبه شماره 51 (ترجمه و شرح فلسفی علامه محمد تقی جعفری)

اگر آب حيات مي خواهيد ، نخست جانوران ضد حيات را كه آب را بر روى شما بسته ‏اند از پاى درآوريد .

آيا احترام حيات براى شما ثابت شده است ؟ آيا اصلا معناى حيات را مى‏فهميد ؟ آيا خباثت و پليدى كسانى را كه شما را از قلمرو حيات كشيده و به مرز مرگ و نابودى رسانده‏اند ، درك ميكنيد ؟ آيا براى شما معناى اينكه حيات از آن خدا است ، اثبات شده است ؟ اگر چنين است پس چرا ايستاده ‏ايد چرا براى نجات زندگى خود دست به قبضه شمشير نمي بريد مي دانيد شما با اين مسامحه و سست عنصرى چه ميكنيد ؟ شما دو معصيت كبيره را كه شبيه بمبارزه با مشيت خداونديست ، مرتكب ميشويد ، معصيت يكم خيانت بر جان خويش با از دست دادن حيات كه نوعى خودكشى جنون آميز است كه به مقدمات اختيارى منتهى مي گردد .

معصيت دوم كه بجهت غير مستقيم بودن آن از ديدگان شما پوشيده است ، اينست كه با سبك شمردن دفاع از جانهاى خود حيات ديگر انسانها را نيز بازيچه دست اقوياى از خدا بيخبر و ضد انسان قرار داده و ميدان براى يكه تازى آنان باز ميكنيد . و با اين سست عنصرى خود اثبات ميكنيد كه براى انسان نماهاى بدتر از درندگان مانعى از بستن آب حيات بخش وجود ندارد توقف مكنيد ، تحمل در اين فاجعه نه بحكم عقل جائز است و نه به حكم شرع مباح .

اين ضد انسان بنام معاويه كه امروز روياروى ما ايستاده و به وقيح‏ترين عمل كه بستن آب بر روى انسانهاى تشنه است مرتكب شده است ، مقصدى جز اشباع كامجوئى‏هاى حيوانى در اين دنيا ندارد ، او كسى است كه در برابر همه منطق‏هاى عقلى و مذهبى شمشير نشان ميدهد ، آيا فكر ميكنيد كه براى اين شمشير ناحق پاسخى جز شمشير وجود دارد ، بنا به نوشته تواريخ فرمان امير المؤمنين براى فتح فرات و باز كردن آب بر روى مسلمانان صادر شد ، اين فرمان فورا به اجرا در آمد و فرات بر روى سپاهيان امير المؤمنين گشوده شد .

آيا فرزند ابيطالب پس از تسلط بر آب فرات در صدد انتقام از آن ضد انسانها بر آمد ؟ نه هرگز ، بلكه دستور داد سپاهيان معاويه نيز از آب حيات بخش كه حق عمومى انسانها است ، بهره‏مند شوند . آرى

اريد حياته و يريد قتلى
عذيرك من خليلك من مراد

( من زندگى او را ميخواهم او مرگ مرا ميخواهد غدر اين مقابله نابكارانه را از دوست مراديت بياور ) .

درست همين حادثه تفكيك كننده انسان از ضد انسان در داستان كربلاى خونين نيز بوقوع پيوست . حادثه چنين بود كه حسين فرزند امير المؤمنين عليهما السلام در مسيرش رو به كربلا بود كه حر بن يزيد رياحى در يكى از منزلگاهها با هزار نفر سپاهى از كوفه به مقابله با حسين ( ع ) از راه رسيد ، حرارت سوزان آفتاب همه آنان را خسته و درمانده كرده بود ، ياران حسين ( ع ) آب بهمراه خود داشتند ، اينان تشنگان سپاه حر را سيراب كردند ، حتى آن آب را مقدارى هم به بدن اسبانشان كه از گرما سخت افسرده بودند ، پاشيدند .

يكى از سپاهيان حر ميگويد : من كمى ديرتر از ديگران رسيده بودم و بسيار تشنه بودم ، مشكى را براى آشاميدن آب بدستم گرفتم ، از شدت تشنگى دست و پاچه شده نميتوانستم از دهان مشك آب بياشامم ، حسين بن على ( عليهما السلام ) اين منظره را ديد و جلو آمد و گفت : انخ الراوية ( مشك را [ دهنه آن را ] اينطور كج كن ) و خود آنحضرت بمن كمك كرد .

اين بود كه كار فرزند على بن ابيطالب ( ع ) . اما پس از آنكه امام حسين در كربلاء توقف كرد ، نامه‏اى از عبيد اللّه بن زياد به عمر بن سعد فرمانده سپاه يزيد بن معاويه فرستاده شد . در اين نامه چنين آمده كه با رسيدن اين نامه به حسين و يارانش سخت بگير و امان مده و آب را بر روى آنان ببند آرى حسين فرزند على يعنى انسان فرزند انسان ، يزيد فرزند معاويه يعنى ضد انسان فرزند دشمن انسانيت .

و عمل هر يك معرف شخصيت وى و آرمان و هدف اعلاى زندگى او است . 6 ، 7 فالموت فى حياتكم مقهورين و الحياة فى موتكم قاهرين ( مرگ و نابودى شما در آن زندگى است كه از دشمن شكست خورده و ذليل شده‏ ايد . زندگى فنا ناپذير شما در آن مرگى است كه با پيروزى بر دشمن از اين جهان رخت بربسته ‏ايد ) .

مرگ در زندگى و زندگى در مرگ

هيچ حقيقتى در اين دنيا به اهميت زندگى و مرگ براى فرزندان آدم وجود ندارد . قضيه چنين نيست كه با شناخت زندگى و مرگ و تصحيح رابطه با آندو اتفاقا ابديت آدمى تأمين ميشود ، بلكه ميتوان گفت : بدانجهت كه رابطه زندگى اين دنيا با حيات ابدى شبيه به رابطه علت و معلول است ، بنابر اين ، بدون شناخت و اصلاح علت توقع شناخت و اصلاح معلول مخالف حكم بديهى عقل است .

به اضافه اينكه مسامحه و بى‏اعتنائى به زندگى اين دنيا و بشوخى گرفتن آن ، موجب از دست رفتن با اهميت‏ ترين موضوعى است كه با مشيت خداوندى در اين جهان هستى پديدار شده است . اين همان موضوع است كه وَ نَفَخْتُ فيهِ مِنْ رُوحى‏ [ الحجر آيه 29] ( و در آن انسان از روح خود دميدم ) معرف آنست .

پس خسارت ناشى از تباه كردن اين پديده ربانى فقط آن نيست كه سعادت ابدى را مبدل به شقاوت ابدى مينمايد ، بلكه آن عظمت و امتيازى كه از دست رفته است و آن سرمايه الهى كه محصولش رابطه با كمال مطلق بود ، پوچ و نابود گشته است . از همين جا است كه به خلاف منطق بودن بيانى كه دنى ديدرو در اين مسئله دارد بخوبى پى مي بريم .

اين شخص ميگويد : « بر فرض كه خدائى وجود داشته باشد ، بدانجهت كه آن خدا رحيم و كريم و مهربان معرفى شده است ، لذا عذابى بنام آخرت وجود نخواهد داشت » . اين شخص متوجه نشده است كه انسانهاى كامل و رشد يافته بيش از ديگران به رحمت و كرامت و محبت خداوندى ايمان دارند و با اينحال در اين دنيا حداكثر تلاش و كوشش را در راه عمل به اصول عالى انسانى و دستورات خداوندى و وجدانى انجام داده ‏اند ، اين كوشش‏ها و تلاشها نه فقط براى آن بوده است كه در ابديت دچار شقاوت و سقوط نگردند ، تا بآنان پاسخ داده شود كه خدا كريم و رحيم و مهربان است ، بلكه براى بهره‏بردارى از استعدادهاى عالى حيات ميباشد كه بى‏اعتنائى بآنها موجب از دست دادن عاليترين امتيازاتى است كه خداوند براى كوشندگان مقدر فرموده است .

پس از اين مقدمه عظمت مطلبى را كه امير المؤمنين عليه السّلام در دو جمله مورد تفسير بيان فرموده در ميابيم كه : « حيات مقهور و شكست خورده در برابر عوامل خصومتها و بطور عموم در برابر عوامل مزاحم « حيات معقول » مرگ است و بالعكس : حيات كسانيكه در مسير « حيات معقول » به پايان ميرسد ، حيات حقيقى است .

اين « حيات معقول » با ارزش‏ترين و با عظمت‏ترين پديده الهى است كه بايد از هجوم رهزنان ضد انسان و هوسهاى شيطانى نگهدارى شود » . 8 ، 10 ألا و أنّ معاوية قاد لمّة من الغواة و عمّس عليهم الخبر حتّى جعلوا نحورهم اغراض المنيّة ( آگاه باشيد ، معاويه مشتى گمراهان منحرف را بدنبال خود انداخته و خبر واقعيات را بر آنان تاريك ساخته است تا آنان گلوهاى خود را آماج تير نموده ‏اند ) .

اين قدرت محوران با هر وسيله ممكن نخست مغز و روان ساده لوحان را دست كارى مي كنند و سپس رگ بيخبرى آنان را بدست گرفته و مقاصد شوم خود را بآنان تلقين مي نمايند

شستشوى هوش و فهم و تعقل و ديگر قواى فعال مغزى و روانى و احساس استقلال انسانها تاريخى بس كهن دارد . اگر بخاطر داشته باشيد هنگاميكه امير المؤمنين عليه السّلام در مسجد كوفه در محراب عبادت بشهادت رسيد و خبر شهادت وى در سرزمين شام منتشر گشت ، اشخاص از يكديگر مى ‏پرسيدند : على بن ابيطالب در كجا شهيد شد ، پاسخ مي شنيدند كه در محراب مسجد كوفه .

آنگاه اين سئوال را مطرح ميكردند كه مگر على ابن ابيطالب نماز ميخواند ؟ آرى ، چنين است نيروى شيطانى شستشوى مغزى كه على ( ع ) آن را عاشق بيقرار رابطه با خدا را كه نماز ناميده مي شود ، بى ‏نماز معرفى ميكند ، عدل محض را ظالم ، ظلم محض را عين عدالت و ظلمت را نور و نور را ظلمت مي سازد خدا انتقام پايمال شدن حق و حقيقت و خون انسانهائى را كه در راه حق و حقيقت ريخته شده است ، از اين پيروان ماكياولى شيطان سيرت بگيرد . شستشوى مغزى وروانى كه مساوى نابود شدن شستشو شدگان است ، اشكال و طرق گوناگونى دارد . شخصيت‏هاى چشمگير جوامع وقتى كه تحت تأثير قدرت محوران قرار ميگيرند ، ميتوانند از مؤثرترين عوامل شستشوى مغزى و روانى بوده باشند .

در دوران امير المؤمنين ( ع ) عمرو بن عاص را مى ‏بينيم كه خود را در برابر ثروت و جاه و مقام دنيا به معاويه ميفروشد و شروع به شستشوى مغزى و روانى مردم ساده لوح مي نمايد و اين جمله را در جو جامعه ميپاشد : « على بن ابيطالب ( ع ) مرديست شوخ طبع » در صورتيكه تاريخ بشرى قيافه‏اى به جديت قيافه فرزند ابيطالب بخود نديده است ، سرتاسر زندگى او يك لحظه بى ‏توجه به خدا و ابديت كه روح آدمى را با جدى ‏ترين حالات بخود مشغول ميدارند ، نگذشته است .

ناله ‏هاى شبانگاهى او و مناجات‏هاى دائمى و عشق برين او به ديدار خداوندى چيزى نيست كه كسى در آن شك و ترديد نمايد . با اينحال مى‏بينيم عمرو بن عاص براى اداى وظائف نوكرى و خود فروختگى خويش به معاويه ، وارد ميدان ميشود و با اين جمله صد در صد دروغ كه فرزند ابيطالب مردى است شوخ طبع به شستشوى مغزى و روانى ساده لوحان مى‏پردازد . گروهى ديگر از چشمگيران را سراغ داريم كه با دو شكل و يا دو طريق مزدورى معاويه را براى عمل شستشو بعهده گرفته و مردم ساده‏دل را از حق و حقيقت محروم مي ساختند :

شكل يكم

اشخاصى چشمگير بودند كه ميگفتند : « بلى ، على بن ابيطالب مردى است بزرگ و او با رسميت كامل به زمامدارى رسيده است ، اما خوب ، چه بايد كرد كه قضا و قدر هم وجود دارد يعنى در قضا و قدر الهى است كه معاويه هم كه مردى است مسلمان و داراى قدرت ، نظريات خودش را طرح و پياده كند و قضا و قدر الهى را نميتوان منتفى ساخت » ملاحظه مي شود كه اصطلاح قضا و قدر چگونه بصورت عامل شستشوى مغزى و روانى برآمده ،عقل و هوش و وجدان مردم ساده لوح را از كار مي اندازد .

و معلوم است كه وقتى چنان جملاتى از دهان چشمگيران شنيده شود ، چه كسى قدرت دارد كه بگويد : بنابر فرمايش شما ( چشمگيران مزدور ) قضا و قدر خداوندى چنين است كه :

1 قدرت محوران براى رسيدن بقدرت ، ميتوانند حق قانونى يك انسان كامل را كه هرگز از حق و قانون تعدى نميكند پايمال نمايند .

2 قدرت محوران ميتوانند آب را كه ماده حياتى انسانها است ، بروى هفتاد هزار مسلمان كه عمار بن ياسرها و مالك اشترها و صدها مردم پارسا و متقى در ميان آنان وجود دارند ببندند و بخواهند كه آنان از تشنگى نابود شوند ، و اگر مورد بازخواست قرار بگيرند ، پاسخ بدهند كه : خوب ، قضا و قدر الهى چنين بوده است .

3 قدرت محوران ميتوانند هزاران اراذل و اوباش را مانند بسر بن ارطاة و سفيان بن عوف غامدى را بسيج كنند و در هر شهر و ديارى كه نام على بن ابيطالب را بشنوند ، همه جانداران آن شهر و ديار را بكشند و تار و مار كنند و پاسخ آنرا به چشمگيران قرآن بدست حواله كنند كه آنان با كمال وقاحت بفرمايند كه خوب ، قضا و قدر الهى است و ربطى به ما و معاويه صفتان ندارد .

4 قدرت محوران با تكيه به قضا و قدر مجازند كه دروغ بگويند و به تناقض‏گوئى‏ها مرتكب شوند و دليل اين جواز انسان سوز را همان قضا و قدر الهى ارائه بدهند .

5 قدرت محوران ميتوانند قرآن ، آن كتاب الهى را مستمسك قدرت پرستى‏هاى شيطانى خود قرار داده و قرآن و قرآنيان را نابود بسازند چرا دست بچنين كارى نزنند ، با اينكه قضا و قدر چنين دستورى را صادر كرده است .

6 قدرت محوران ميتوانند همه تعهدهائى را كه بسته و براى ايفاى آنها سوگند ياد كرده‏اند ، نقص نموده و از بين ببرند ، چنانكه معاويه تعهدهائى را كه با امام حسن مجتبى عليه السّلام بسته بود ، نقص كرد و از بين برد ، چرا چنين نكنند ؟ با اينكه قضا و قدر چنين حكمى داده است اى آقا ، مگر نشنيده ‏اى ؟ :

با قضا چيره زبان نتوان بود
كه بدوزند اگر صد دهن است

شكل دوم

از شستشوى مغزى و روانى بوسيله آن شخصيت‏هاى چشمگير تأييد و تقويت مي گشت كه در برابر اين جو سازيها و قضا و قدر بازيهاى نابكارانه ، با اينكه قدرت جلوگيرى از آن را داشتند ، ساكت نشسته و قيافه عالمانه و فيلسوفانه بخود گرفته ، بجاى آنكه قضا و قدر را تفسير و روشن نمايند و بگويند :

ما در اسلام قضا و قدرى كه ضد مشيت خداوندى باشد ، نداريم . ما در اسلام قضا و قدرى بمعناى مبارزه و محاربه با خدا نداريم ، اعمال و گفتار آن نابخردان هوى پرست و شيطان صفت را با سكون خود تجويز مي نمودند .

اينان هرگز از خود نمى ‏پرسيدند كه : اگر قضا و قدر موجب ميشود كه قدرت پرستان از خدا بيخبر به درو كردن جانهاى آدميان بپردازند ، چگونه همان قضا و قدر است كه حكم ميكند هر انسانى بايد از جان و شرف و ناموس خود تا آخرين لحظاتش دفاع كند و نگذارد حيات او دستخوش هوسرانى‏ها و پليديها و جاه و مقام بازيهاى چند روزه آن بيماران روانى گردد ، بنابر اين ، قضا و قدر ميگويد : اينان نيز حداكثر كوشش را براى دفاع از همه شئون خود صرف نموده و با هر سلاح كشنده‏اى كه بتوانند بدست بياورند وارد ميدان كارزار شوند و با آن بيماران روانى به نبرد بى ‏امان بپردازند .

نتيجه اين قضا و قدر بازيها اينست كه قضا و قدر حكم قاطع صادر فرموده است كه همه انسانها يكديگر را بكشند و نابود سازند چنانكه در آغاز مبحث شستشوى مغزى و روانى گفتيم : اين پديده ضد انسانى تاريخى بس كهن دارد و اين پديده در هر جامعه و دورانى مطابق عوامل و شرايط و جو فرهنگى حاكم بجريان ميفتد .

اگر در قرون وسطاى مغرب زمين ، قدرتمندان احتياج به توسل به شستشوى مغزى و روانى داشتند ، وسائل آنان مربوط به مسائل الهيات و مفاهيم تجريدى و اخلاقيات عاطفى و غير ذلك بود . امروزه در جوامع باصطلاح پيشرفته‏اى كه مسائل و مفاهيم مزبور قدرت خود را از دست داده و به اصطلاح خودشان در برابر زندگى تعقلى ( راسيوناليسم ) رنگ خود را باخته ‏اند ، وسايل جديدترى نقش شستشو را بازى مي كنند . 

اين شستشوى مدرن بقدرى مؤثر و ماهرانه انجام ميگيرد كه نه تنها مغز را دگرگون ميكند و درك و فهم و تعقل و آرمانهاى مردم را از بين ميبرد و خواسته‏ هاى قدرتمندان را بجاى آنها در مغز مردم ميكارد ، بلكه اصلا من مردم را منتفى ساخته يك من مطلوب قدرت را بجاى آن مى ‏نشانند . حتما همه شما با كلمه « از خود بيگانگى » آشنائى نزديك داريد و حتما ميدانيد كه يكى از نامهاى مشهور قرن ما « قرن از خود بيگانگى » است .

معناى اين كلمه آن نيست كه مردم جوامع امروزى خود يا من ندارند ، زيرا حيات بدون خود و يا من جزء جمادات و گياهان است كه تسليم محض در برابر عوامل طبيعى هستند ، در صورتيكه انسانهاى امروز علائم و مشخصات و مختصات حيات را دارا بوده و به لذت‏ها جلب ميشوند و از رنج و دردها فرار ميكنند و براى انتخاب محيط زيست ميكوشند ، بلكه معناى از « خود بيگانگى » اينست كه خود يا من حقيقى آنان شستشو شده و با خود يا من ساخته شده بوسيله اربابان زر و زور زندگى ميكنند . در عبارت زير كه فروم بيان ميكند ، كاملا دقت كنيد :